231Następnie wszyscy zgromadzeni wstali i zaprowadzili Go do Piłata. 2Zaczęli Go oskarżać: „Stwierdziliśmy, że On podburza nasz naród, zakazuje płacić podatki cesarzowi i podaje się za Chrystusa, Króla”. 3Piłat zapytał Go: „Czy Ty jesteś królem Żydów?”. On odpowiedział: „Ty tak mówisz”. 4Piłat oznajmił wyższym kapłanom i tłumom: „Nie znajduję żadnej winy w tym człowieku”. 5Lecz oni coraz gwałtowniej wołali: „Podburza lud, nauczając w całej Judei. Zaczął od Galilei i doszedł aż tutaj”. 6Gdy to Piłat usłyszał, zapytał, czy ten człowiek jest Galilejczykiem. 7A gdy się dowiedział, że podlega władzy Heroda, odesłał Go do Heroda, który w tych dniach również przebywał w Jerozolimie. 8Na widok Jezusa Herod bardzo się ucieszył, bo od dłuższego czasu chciał Go zobaczyć. Słyszał bowiem o Nim i spodziewał się ujrzeć jakiś znak dokonany przez Niego. 9Zadawał Mu więc wiele pytań. Lecz Jezus na żadne z nich nie odpowiedział. 10Byli przy tym obecni wyżsi kapłani i nauczyciele Pisma, którzy gwałtownie Go oskarżali. 11Wtedy Herod wraz ze swoimi żołnierzami okazał Mu pogardę. Wyszydził Go, ubrał w lśniącą szatę i odesłał z powrotem do Piłata. 12Tego dnia Herod i Piłat stali się przyjaciółmi, wcześniej bowiem byli dla siebie wrogami.
13Piłat zwołał wyższych kapłanów, przełożonych oraz lud 14i przemówił do nich: „Przyprowadziliście do mnie tego człowieka, zarzucając mu, że podburza lud. Tymczasem ja, po przesłuchaniu Go w waszej obecności, nie znalazłem w tym człowieku żadnej winy, o którą Go oskarżacie. 15Podobnie Herod, gdyż odesłał Go do nas. Nie uczynił On więc niczego, za co należałoby Go skazać na śmierć. 16Wychłoszczę Go i uwolnię”. 18Wtedy wszyscy zaczęli krzyczeć: „Tego zabij, a uwolnij nam Barabasza!”. 19A został on wtrącony do więzienia z powodu wywołanych w mieście zamieszek i za zabójstwo. 20Piłat, chcąc uwolnić Jezusa, ponownie przemówił do nich. 21Lecz oni krzyczeli: „Ukrzyżuj! Ukrzyżuj Go!”. 22Zapytał ich po raz trzeci: „Co On złego zrobił? Nie znalazłem w Nim niczego, czym zasłużyłby na śmierć. Wychłoszczę Go więc i uwolnię”. 23Ale oni nalegali, krzycząc głośno, i żądali, by został ukrzyżowany. A ich krzyki wzmagały się. 24Wtedy Piłat zdecydował, że ich żądanie ma być spełnione. 25Uwolnił tego, którego się domagali, a który za zamieszki i zabójstwo został wtrącony do więzienia, Jezusa zaś wydał zgodnie z ich wolą.
Ukrzyżowanie Jezusa
26Gdy Go wyprowadzili, zatrzymali niejakiego Szymona Cyrenejczyka, wracającego z pola, i włożyli na niego krzyż, aby go niósł za Jezusem. 27A szedł za Nim wielki tłum, w tym także kobiety, które lamentowały i płakały nad Nim. 28Jezus zwrócił się do nich i powiedział: „Córki Jeruzalem, nie płaczcie nade Mną! Płaczcie raczej nad sobą i nad waszymi dziećmi! 29Nadchodzą bowiem dni, kiedy będą mówić: «Szczęśliwe niepłodne i łona, które nie rodziły, i piersi, które nie karmiły». 30Wtedy zaczną wołać do gór: Padnijcie na nas! A do pagórków: Przykryjcie nas!31Bo jeśli tak czynią z drzewem zielonym, to co stanie się z uschniętym?”.
32Prowadzono też innych, dwóch złoczyńców, którzy razem z Nim mieli być straceni. 33Kiedy przyszli na miejsce zwane Czaszką, ukrzyżowali tam Jego i złoczyńców, jednego po prawej, a drugiego po lewej Jego stronie. 34Jezus mówił: „Ojcze, odpuść im, bo nie wiedzą, co czynią”. Oni zaś rzucili losy o Jego ubranie i podzielili się nim. 35A lud stał i przyglądał się. Przełożeni zaś drwili sobie z Niego: „Innych wybawiał, niech uratuje samego siebie, jeśli On jest tym wybranym, Chrystusem Boga”. 36Także żołnierze szydzili z Niego. Podchodzili, podawali Mu ocet37i mówili: „Jeśli jesteś królem Żydów, wybaw samego siebie”. 38Był też nad Nim napis: „To jest król Żydów”.
39Jeden z powieszonych na krzyżu złoczyńców bluźnił Mu, mówiąc: „Czy Ty nie jesteś Chrystusem? Wybaw siebie i nas!”. 40Drugi natomiast, upominając go, powiedział: „Ty nawet Boga się nie boisz, chociaż ponosisz tę samą karę? 41My przecież sprawiedliwie zostaliśmy ukarani. Zasłużyliśmy na to. Ale On nic złego nie zrobił”. 42I dodał: „Jezu, wspomnij o mnie, gdy wejdziesz do swego królestwa”. 43Odpowiedział mu: „Zapewniam cię: Dzisiaj ze Mną będziesz w raju”.
Śmierć Jezusa
44Była już prawie godzina szósta, a ciemność ogarnęła całą ziemię aż do godziny dziewiątej. 45Gdy słońce się zaćmiło, zasłona w świątyni rozdarła się przez środek. 46A Jezus zawołał donośnym głosem: „Ojcze, w Twoje ręce oddaję mojego ducha”. Gdy to powiedział, skonał. 47Wtedy setnik, widząc, co się stało, chwalił Boga, mówiąc: „Naprawdę ten człowiek był sprawiedliwy”. 48A wszyscy, którzy się zbiegli na to widowisko, gdy zobaczyli, co się stało, wracali, bijąc się w piersi. 49Wszyscy zaś Jego znajomi i kobiety, które towarzyszyły Mu od Galilei, stanęli w oddali i przyglądali się temu.
Pogrzeb Jezusa
50Był tam człowiek dobry i sprawiedliwy, imieniem Józef, członek Wysokiej Rady.51Nie zgadzał się on ani z ich uchwałą, ani z ich postępowaniem. Pochodził z judejskiego miasta Arymatei i oczekiwał królestwa Bożego. 52On to udał się do Piłata i poprosił o ciało Jezusa.
53Gdy je zdjął, owinął je w lniane płótno i złożył w grobie wykutym w skale, w którym nikt jeszcze nie był pochowany. 54A był to dzień przygotowania i zaczynał się szabat. 55Towarzyszyły mu kobiety, które razem z Jezusem przybyły z Galilei. Zobaczyły grób i to, w jaki sposób zostało położone Jego ciało. 56Po powrocie przygotowały wonności i olejki. Jednak w szabat zachowały odpoczynek, bo takie było przykazanie.
Herod Antypas był tetrarchą Galilei (Łk 3,1). Przebywał w Jerozolimie z okazji Paschy. Tylko Łukasz wspomina o wysłaniu Jezusa do Heroda Antypasa, aby pokazać, jak Piłat próbuje zrzucić z siebie odpowiedzialność. Być może liczył on na to, że Herodowi aż tak bardzo nie zależy na dobrych układach z Wysoką Radą, dlatego zlekceważy oskarżenia i uwolni Jezusa, który był jego poddanym.
Przyjaźń nie oznacza tu zacieśnienia więzi, lecz wzajemne uznanie swojej władzy nad ludnością Palestyny.
Chłosta miała zastąpić surowszy wyrok. Zwykle jednak biczowano skazańca przed ukrzyżowaniem, żeby skrócić jego konanie (Mt 27,26+).
W niektórych rękopisach występuje tutaj (lub po w. 19) zdanie: A był obowiązany uwalniać im jednego na święto.
miejsce zwane Czaszką – chodzi o wzniesienie, które przypominało wyglądem ludzką czaszkę.
Niektóre rękopisy nie zawierają tych słów Jezusa.
ocet – kwaśne wino (Mt 27,48+).
Niektóre rękopisy dodają, że ten napis był w języku greckim, łacińskim i hebrajskim (J 19,20).
Godzina szósta jest naszą dwunastą, dziewiąta – piętnastą. Śmierć Jezusa nastąpiła mniej więcej wtedy, gdy w świątyni składano ofiarę wieczorną.
zasłona... rozdarła się – wydarzenie to bywa interpretowane jako znak odejścia Boga ze świątyni (Ez 10,18; 11,22n). Od tej pory jest On obecny w Jezusie Chrystusie, czczonym i wyznawanym przez ludzi na całym świecie.
Skazańcom odmawiano zaszczytnego pochówku. Józef odważnie prosi o pozwolenie pochowania Jezusa według ówczesnego zwyczaju grzebania.
Do istotnych elementów ceremonii pogrzebowej należało: umycie ciała, namaszczenie go wonnościami, owinięcie w płótno i zamknięcie oczu zmarłemu. Groby miały dwie formy: tzw. arcosolium ze skalną ławą i łukiem powyżej (był to nowy typ grobu w czasach Jezusa i w takim złożono Jego ciało); były też groby z wnękami, typu piecowego. Wejście do grobu zasłaniał kamień, aby nikt tam nie wchodził.
CHRYSTUS (gr. christos - ‘namaszczony’, odpowiednik hebr. masziach - ‘mesjasz’, ‘pomazaniec’) - w ST w ten sposób określano królów Izraela, którym przekazywano władzę w obrzędzie namaszczenia oliwą (Sdz 9,8-15; 2Sm 5,3; 1Krl 1,39; Ps 89,21; Syr 43,13), a także kapłanów, których takim obrzędem wprowadzano w urząd (Wj 29,7; Kpł 4,3.5.16; Syr 45,15). Pismo Święte używa tego terminu w odniesieniu do Dawida i jego sukcesorów, kontynuujących zapoczątkowaną przez niego dynastię (2Sm 7,12nn). Z czasem utrwaliła się w Izraelu wizja króla-kapłana, który miał być idealnym władcą czasów ostatecznych. Miał on zamknąć dynastię królów i utrwalić królestwo Boże na ziemi. Jego panowanie miało mieć charakter duchowy i powszechny. W NT tytuł pomazaniec prawie wyłącznie występuje w greckiej formie christos i odnosi się jedynie do osoby Jezusa z Nazaretu jako Zbawiciela namaszczonego i objawianego światu przez Ojca, który Go posyła na ziemię, aby wypełnił dzieło odkupienia (Mt 16,16n). W Kościele pierwotnym powszechnie posługiwano się tym określeniem w odniesieniu do Jezusa i dlatego zaczęło ono funkcjonować jako Jego imię własne. Zob.
NAMASZCZENIE.
JUDEA - grecko-łaciński odpowiednik hebr. nazwy Juda; południowa część Palestyny zamieszkana przez plemiona Judy i Beniamina, której najważniejszym miastem była Jerozolima. W czasach NT Judea najpierw należała do królestwa Heroda Wielkiego, a później do rzymskiej prowincji Syrii, w imieniu której rządy sprawowali rzymscy prokuratorzy (np. Poncjusz Piłat). Terytorium Judei w dużej części obejmowało obszar pustynny, nie przebiegały tamtędy szlaki handlowe, a jej mieszkańcy trudnili się pasterstwem i rolnictwem.
GALILEA - północna część Palestyny, obejmująca około dwustu osad. Galilea wielokrotnie znajdowała się pod panowaniem różnych władców i tym samym podlegała wpływom różnych kultur. Po najazdach asyryjskich i chaldejskich nastąpiło w niej znaczące przemieszanie rdzennej ludności z napływowymi poganami (1Mch 5,15), czego efektem był specyficzny akcent, z jakim mówili ludzie zamieszkujący te tereny (Mt 26,73). Galilea była miejscem, gdzie Jezus się wychował i rozpoczął publiczną działalność (Mt 2,22n), i skąd w większości wywodzili się Jego uczniowie. Była ważnym ośrodkiem myśli judaistycznej.
JEZUS (hebr. Jehoszua, Jeszua - ‘Bóg zbawia’ lub ‘Bóg jest moim zbawieniem’) - imię wybrane przez Boga dla swojego Syna. Archanioł Gabriel, oznajmiając Maryi, że Bóg wybrał Ją na matkę Zbawiciela, polecił Jej, aby mającemu urodzić się dziecku nadano imię Jezus ( Łk 1,31). W ST imię to nosili: następca Mojżesza (Wj 17,8nn) oraz autor Mądrości Syracydesa, jednak przez szacunek do Zbawiciela, sukcesora Mojżesza nazywa się Jozuem, a księga Mądrość Syracydesa wzięła swoją nazwę od imienia ojca jej autora. Często w NT Jezus jest nazywany Chrystusem, co wynika z Jego mesjańskiego posłannictwa. Zob.
CHRYSTUS.
JEZUS (hebr. Jehoszua, Jeszua - ‘Bóg zbawia’ lub ‘Bóg jest moim zbawieniem’) - imię wybrane przez Boga dla swojego Syna. Archanioł Gabriel, oznajmiając Maryi, że Bóg wybrał Ją na matkę Zbawiciela, polecił Jej, aby mającemu urodzić się dziecku nadano imię Jezus ( Łk 1,31). W ST imię to nosili: następca Mojżesza (Wj 17,8nn) oraz autor Mądrości Syracydesa, jednak przez szacunek do Zbawiciela, sukcesora Mojżesza nazywa się Jozuem, a księga Mądrość Syracydesa wzięła swoją nazwę od imienia ojca jej autora. Często w NT Jezus jest nazywany Chrystusem, co wynika z Jego mesjańskiego posłannictwa. Zob.
CHRYSTUS.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
CHRYSTUS (gr. christos - ‘namaszczony’, odpowiednik hebr. masziach - ‘mesjasz’, ‘pomazaniec’) - w ST w ten sposób określano królów Izraela, którym przekazywano władzę w obrzędzie namaszczenia oliwą (Sdz 9,8-15; 2Sm 5,3; 1Krl 1,39; Ps 89,21; Syr 43,13), a także kapłanów, których takim obrzędem wprowadzano w urząd (Wj 29,7; Kpł 4,3.5.16; Syr 45,15). Pismo Święte używa tego terminu w odniesieniu do Dawida i jego sukcesorów, kontynuujących zapoczątkowaną przez niego dynastię (2Sm 7,12nn). Z czasem utrwaliła się w Izraelu wizja króla-kapłana, który miał być idealnym władcą czasów ostatecznych. Miał on zamknąć dynastię królów i utrwalić królestwo Boże na ziemi. Jego panowanie miało mieć charakter duchowy i powszechny. W NT tytuł pomazaniec prawie wyłącznie występuje w greckiej formie christos i odnosi się jedynie do osoby Jezusa z Nazaretu jako Zbawiciela namaszczonego i objawianego światu przez Ojca, który Go posyła na ziemię, aby wypełnił dzieło odkupienia (Mt 16,16n). W Kościele pierwotnym powszechnie posługiwano się tym określeniem w odniesieniu do Jezusa i dlatego zaczęło ono funkcjonować jako Jego imię własne. Zob.
NAMASZCZENIE.
ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.
ARKA PRZYMIERZA,
MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,
MIEJSCE ŚWIĘTE,
MIESZKANIE.
JEZUS (hebr. Jehoszua, Jeszua - ‘Bóg zbawia’ lub ‘Bóg jest moim zbawieniem’) - imię wybrane przez Boga dla swojego Syna. Archanioł Gabriel, oznajmiając Maryi, że Bóg wybrał Ją na matkę Zbawiciela, polecił Jej, aby mającemu urodzić się dziecku nadano imię Jezus ( Łk 1,31). W ST imię to nosili: następca Mojżesza (Wj 17,8nn) oraz autor Mądrości Syracydesa, jednak przez szacunek do Zbawiciela, sukcesora Mojżesza nazywa się Jozuem, a księga Mądrość Syracydesa wzięła swoją nazwę od imienia ojca jej autora. Często w NT Jezus jest nazywany Chrystusem, co wynika z Jego mesjańskiego posłannictwa. Zob.
CHRYSTUS.
GALILEA - północna część Palestyny, obejmująca około dwustu osad. Galilea wielokrotnie znajdowała się pod panowaniem różnych władców i tym samym podlegała wpływom różnych kultur. Po najazdach asyryjskich i chaldejskich nastąpiło w niej znaczące przemieszanie rdzennej ludności z napływowymi poganami (1Mch 5,15), czego efektem był specyficzny akcent, z jakim mówili ludzie zamieszkujący te tereny (Mt 26,73). Galilea była miejscem, gdzie Jezus się wychował i rozpoczął publiczną działalność (Mt 2,22n), i skąd w większości wywodzili się Jego uczniowie. Była ważnym ośrodkiem myśli judaistycznej.
WYSOKA RADA - Sanhedryn (gr. synedrion - ‘rada przywódców’). Ewangelie i Dzieje Apostolskie, a także Źródła pozabiblijne stosują ten termin na określenie wielu różnych rad żydowskich. NT najczęściej używa go w odniesieniu do najwyższego sądu w Jerozolimie. W czasach Jezusa organ ten stanowił najwyższą żydowską władzę religijną i sądowniczą w Jerozolimie. W jej ławach zasiadało 71 osób: urzędujący najwyższy kapłan i jego poprzednicy; starsi, czyli przedstawiciele zamożnych rodów arystokratycznych; nauczyciele wywodzący się z kręgów faryzeuszów i saduceuszów. Wysoka Rada była organem, który dokonał sądu nad Jezusem (Mt 26,59), a także badał działalność i nauczanie pierwszej wspólnoty Kościoła w Jerozolimie, na której członków nałożył pewne sankcje mające zatrzymać ekspansję chrześcijaństwa ( Dz 4 - 6; 23).
SZABAT - ostatni dzień tygodnia, świętowany przez Żydów jako dzień przeznaczony na modlitwę i odpoczynek. Tradycja świętowania szabatu jest zakorzeniona w biblijnym opisie stwarzania świata (Rdz 2,1-3), według którego Bóg w siódmym dniu po zakończonym dziele przestał pracować, a następnie pobłogosławił ten dzień i ustanowił go świętym. Od początków istnienia biblijnego Izraela szabat stanowił centrum żydo wskich praktyk religijnych. Żydowskie prawodawstwo bardzo ściśle obwarowało ten dzień stosownymi normami, które dokładnie wyjaśniały, jak należy go świętować i od jakich prac bezwzględnie należy się powstrzymać (Pwt 5,12-15). Szabat był dniem radości oraz znakiem jedności między Bogiem a ludem Izraela. Jego zachowywanie stanowiło jeden z czynników umacniających narodową i religijną tożsamość Żydów.
GALILEA - północna część Palestyny, obejmująca około dwustu osad. Galilea wielokrotnie znajdowała się pod panowaniem różnych władców i tym samym podlegała wpływom różnych kultur. Po najazdach asyryjskich i chaldejskich nastąpiło w niej znaczące przemieszanie rdzennej ludności z napływowymi poganami (1Mch 5,15), czego efektem był specyficzny akcent, z jakim mówili ludzie zamieszkujący te tereny (Mt 26,73). Galilea była miejscem, gdzie Jezus się wychował i rozpoczął publiczną działalność (Mt 2,22n), i skąd w większości wywodzili się Jego uczniowie. Była ważnym ośrodkiem myśli judaistycznej.
Jezus przed Piłatem i Herodem
Przed Piłatem żydowscy oskarżyciele zmieniają taktykę, gdyż są świadomi, że Piłat odrzuci religijne argumenty obwiniające Jezusa. Ukazują Go więc jako buntownika, który namawia do politycznego przewrotu. W opisie Łukasza Piłat jest postacią pozytywną i trzykrotnie stwierdza niewinność Jezusa, podejmując próbę uwolnienia Go. W odróżnieniu od Żydów szuka sprawiedliwości. Najbardziej znamienne jest jednak to, że będąc poganinem i przedstawicielem okupanta, uznaje królewską godność Jezusa. Zupełnie inną postawę prezentuje Herod Antypas, który na tle procesu Jezusa wydaje się być człowiekiem zainteresowanym tylko rozrywkami. Dla Heroda Jezus jest magiem, cudotwórcą, który może mu zapewnić jeszcze jedno widowisko. Dlatego Jezus nawet nie otwiera ust, bo Heroda w ogóle nie interesuje prawda. Gdy żydowscy oskarżyciele wracają z niczym od Heroda, wiadomo, że na Piłacie skupi się ciężar podjęcia decyzji. Niestety, zamiast skorzystać ze swojej władzy i uwolnić Jezusa od stawianych Mu zarzutów, Piłat ucieka się do kompromisu – chłosty. To jednak tylko utwierdza oskarżycieli w przekonaniu, że osiągną swój cel. Rozpoczyna się więc swoiste targowanie. W ramach paschalnej amnestii oskarżyciele domagają się uwolnienia przestępcy Barabasza i zabicia Jezusa. Cały paradoks tkwi w tym, że Żydzi, niesprawiedliwie oskarżający Jezusa o bunt, żądają uwolnienia prawdziwego buntownika. Jezus wobec tych wszystkich machinacji milczy. Dla oskarżycieli jest to być może oznaką bezradności i rezygnacji z Jego strony. Nie mają pojęcia o tym, że Jezus na krzyżu ukaże w pełni swoją Boską i królewską godność. Nawet sobie nie wyobrażają, aby Syn Boży, obiecany Zbawiciel, mógł cierpieć i być tak poniżony. Ich całkowita ślepota tłumaczy poniekąd zaciekłość, z jaką doprowadzili do skazania Jezusa na śmierć.
Ukrzyżowanie Jezusa
Łukasz, opisując przejście Jezusa z pałacu namiestnika na miejsce egzekucji, zwraca uwagę na liczne szczegóły i nadaje im oryginalne znaczenie. Dla niego Szymon Cyrenejczyk nie jest przypadkowym przechodniem, siłą zmuszonym do upokarzającej czynności, za jaką uważano pomoc skazańcowi. Przedstawia on Szymona jako ucznia, który niesie swój krzyż za Mistrzem (Łk 14,27; 9,23). Podobną rolę pełnią kobiety, które jako uczennice „idą za” Jezusem, swoim Mistrzem, i są w pełni zaangażowane w Jego Mękę. Nie wolno było publicznie opłakiwać skazańców (Pwt 21,22n). Kobiety odważnie sprzeciwiają się temu zakazowi i swoją postawą pokazują, że Jezus nie jest przestępcą, ale prorokiem, który dzieli los wielu niewinnie zgładzonych proroków. Jezus, jak zawsze wrażliwy na tych, którzy Go otaczali, zauważa w tłumie swoich uczniów. Zwracając się do kobiet, wszystkim daje ostatnie pouczenia. Nie oczekuje od ludzi litości, lecz chce, aby się nawrócili. W czasie, gdy Jezus kona na krzyżu, jest po raz ostatni kuszony przez szatana, który znów posługuje się ludźmi: przełożonymi, żołnierzami i złoczyńcą. Tylko Łukasz wspomina o nawróceniu się jednego ze złoczyńców, któremu Jezus zapewnia raj.
Śmierć Jezusa
W Piśmie Świętym jest mowa o tym, że w dniu sądu nad światem będą miały miejsce nietypowe zjawiska (Iz 2,10; Jr 4,24; Am 5,18; 8,8n). Pojawienie się ich w chwili śmierci Jezusa oznacza, że właśnie w tym momencie dokonał się sąd nad szatanem, złem i śmiercią wynikającą z grzechu. Szczególne znaczenie ma także rozdarcie się zasłony w świątyni, która oddzielała miejsce najświętsze – gdzie „mieszkał” Bóg – od pozostałych pomieszczeń. Za tę zasłonę wchodził jedynie najwyższy kapłan i to raz w roku. Śmierć Jezusa, która jest nowym przymierzem między Bogiem i ludźmi, oznacza, że od tej pory każdy człowiek ma w Jezusie bezpośredni dostęp do Boga. Pełne spokoju odejście Jezusa i słowa, które wypowiada (w. 46), świadczą, że nie targa Nim niepewność lub rozpacz, ale ma On poczucie całkowitego wypełnienia swojej misji i swojej jedności z Bogiem Ojcem. Łukasz nic nie mówi na temat przywódców, gdyż oni nadal z uporem nie wierzą w Jezusa. Wymienia natomiast tych, którzy uwierzyli. Wspomina również o setniku, który oddaje cześć Bogu i uznaje w Jezusie człowieka sprawiedliwego (Mt 27,54; Mk 15,39). Oznaką wiary jest także skruszona postawa pozostałych ludzi.
Pogrzeb Jezusa
Łukasz ukazuje dokładny opis czynności pogrzebowych, aby nikt nie miał wątpliwości, że Jezus naprawdę umarł. Prawdziwość śmierci Jezusa ma istotne znaczenie w kontekście Jego Zmartwychwstania. To, że Jezus przechodzi przez doświadczenie śmierci i potem zmartwychwstaje, ukazuje Jego całkowitą władzę nad nią. Każdy, kto wierzy w Jezusa, chociaż musi umrzeć, otrzymuje uzasadnioną nadzieję życia wiecznego (1Kor 15,51-54).
Ewangelia według świętego Łukasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Najstarsze świadectwo o autorze trzeciej Ewangelii przekazał św. Ireneusz (†200) w dziele Adversus Haereses III 1,1, stwierdzając, że: Łukasz, który był towarzyszem Pawła, spisał w księdze głoszoną przez niego Ewangelię. Fragment Kanonu Muratoriego (druga połowa II w.) zawiera tę samą informację i jest tam dodane, że Łukasz był lekarzem (Kol 4,14). Według Euzebiusza (†338) autorem trzeciej Ewangelii oraz Dziejów Apostolskich jest Łukasz, lekarz i towarzysz Pawła, pochodzący z Antiochii Syryjskiej. O Łukaszu można też powiedzieć, że był historykiem i teologiem.
Ewangelia według św. Łukasza jest dedykowana Teofilowi (Łk 1,3). Wymienienie go w tytule nie oznacza, że jest on jedynym, do którego skierowane jest to dzieło. Łukasz w osobie Teofila adresuje swoje dzieło do ludzi wywodzących się z kręgu kultury greckiej, którzy przyjęli chrześcijaństwo.
Istotnym celem dzieła Łukasza (Ewangelii i Dziejów Apostolskich) było przygotowanie chrześcijan do podjęcia misji ewangelizacyjnej wśród narodów. Stwierdza się wręcz, że Łukasz napisał tzw. Ewangelię ewangelizatora. Kościół przestawał być małą grupą ludzi, którzy wzajemnie się znają, i przeradzał się w społeczność bardzo zróżnicowaną, wymagającą od jej członków uniwersalizmu i wielkiej otwartości na wszystkie ludy.
Na podstawie pewnych szczegółów zawartych w Ewangelii według św. Łukasza ustala się, że powstała ona po roku 70 po Chr., czyli po zburzeniu Jerozolimy przez Rzymian. Mateusz i Marek, mówiąc o proroctwie Jezusa dotyczącym tego faktu, wspominają ogólnikowo i enigmatycznie o bluźnierczej obrzydliwości obecnej w świętym mieście (Mt 24,15; Mk 13,14). Łukasz podaje konkretne odniesienia do faktu zburzenia Jerozolimy i deportacji jej mieszkańców (Łk 19,43n; 21,20.24), co oznacza, że wiedział o spełnieniu się proroctwa Jezusa. Ustalenie miejsca napisania Ewangelii według św. Łukasza jest trudne, a w zasadzie niemożliwe. Można jedynie stwierdzić, że autor i adresaci żyli w jednym z ośrodków Imperium Rzymskiego, gdzie raczej dominowała kultura grecka niż łacińska.
Treść i teologia
Wszyscy zgodnie przyjmują, że Ewangelia według św. Łukasza i Dzieje Apostolskie stanowią dwie części jednego dzieła, którego prologiem jest Łk 1,1-4. Łukasz, pisząc Ewangelię, musiał myśleć już o drugiej części. Potwierdzają to zabiegi kompozycyjne i ciągłość głównych tematów teologicznych, obecnych w obu tych księgach. Redagując Ewangelię, korzystał z kilku źródeł. Wiele tekstów przejął z materiału zgromadzonego przez Marka. Wykorzystał również tzw. źródło Q, które znał także Mateusz i oparł się na bliżej nieznanym materiale nazywanym Źródłem palestyńskim. Łukasz w swojej Ewangelii zamieścił prolog (Łk 1,1-4), tradycję dotyczącą dzieciństwa Jezusa (Łk 1,5 – 2,52), opisy ukazujące Bóstwo Jezusa (Łk 24,13-53). Szerzej niż Marek opisał działalność Jezusa w Galilei (Łk 6,20 – 8,3) oraz Jego podróż do Jerozolimy (Łk 9,51 – 18,14). Szczególną rolę w kompozycji Ewangelii odgrywa Jerozolima. W tym mieście dokonują się najważniejsze wydarzenia z ziemskiego życia Jezusa. Przygotowanie uczniów dokonuje się w drodze do Jerozolimy. W Jerozolimie – a nie jak u pozostałych ewangelistów w Galilei – zmartwychwstały Chrystus spotyka się ze swoimi uczniami. Ewangelia ma być głoszona, począwszy od Jerozolimy (Łk 24,47), i z tego miejsca Kościół będzie się rozszerzał, aż obejmie swoim zasięgiem cały świat.
Charakterystyczną część Ewangelii według św. Łukasza stanowią przypowieści: o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10,30-37); o bogatym rolniku (Łk 12,16-21); o miłosiernym Ojcu (Łk 15,11-32); o nieuczciwym zarządcy (Łk 16,1-8); o bogaczu i Łazarzu (Łk 16,19-31); o faryzeuszu i celniku (Łk 18,10-14). Tylko Łukasz opisuje sceny przedstawiające miłość Jezusa do grzeszników, np. nawrócona grzesznica (Łk 7,36-50); Zacheusz (Łk 19,2-10). Odnotowuje też cuda, których nie ma w pozostałych Ewangeliach: wskrzeszenie młodzieńca z Nain (Łk 7,11-17); uzdrowienie kobiety chorej na artretyzm (Łk 13,10-17); uzdrowienie chorego na puchlinę wodną (Łk 14,1-6) oraz oczyszczenie dziesięciu trędowatych (Łk 17,11-19).
Ewangelię według św. Łukasza cechuje atmosfera modlitwy, radości, pokoju, chwały Bożej, łagodności i dobroci. Autor posiada głębokie wyczucie psychiki i wspaniale kreśli portrety swoich bohaterów, zwłaszcza Jezusa. Jest również, bardziej niż inni ewangeliści, wrażliwy na rolę i misję kobiet. Wskazuje, że kobiety na równi z mężczyznami są zobowiązane do przyjęcia Ewangelii i odpowiedzialne za jej głoszenie. Łukasz stara się także dać odpowiedź na pytanie: Jaki jest cel i sens istnienia chrześcijaństwa w świecie? W swoim dziele ukazuje on, że historia Jezusa i dzieje Kościoła, który założył, są wypełnieniem starotestamentowych obietnic danych przez Boga. Historia Jezusa i w konsekwencji historia Kościoła stanowią ostatni etap historii zbawienia. Epoka ta zakończy się powtórnym przyjściem Chrystusa i dokonaniem sądu nad światem. Czas Kościoła zawarty pomiędzy pierwszym i drugim przyjściem Jezusa na ziemię jest czasem ostatecznym. Nie jest to tylko epoka, w której pielęgnuje się pamięć o Jezusie. Zmartwychwstały Chrystus cały czas działa w swoim Kościele i poprzez swój Kościół. Jezus przemierza wraz z Kościołem drogę, która prowadzi do ostatecznego spotkania z Bogiem.
Świadectwa zawarte w Ewangelii jednoznacznie wskazują, że Jezus jest jedynym Zbawicielem świata. W ST tytuł „Zbawca” odnoszony był do Boga i wyrażał dwa aspekty: wybawienie od zła oraz obdarowywanie dobrodziejstwami. W świetle Ewangelii według św. Łukasza Jezus w całej swojej działalności zmierza do uwolnienia człowieka od zła, od grzechów i nieszczęść oraz obdarza go darami Bożymi. Czas działalności Jezusa jest więc czasem zbawienia. Jego Ewangelia jest słowem, które zbawia. Dlatego orędzie o zbawieniu i odpuszczaniu grzechów w imię Jezusa ma być głoszone wszystkim narodom (Łk 24,47).
Szczególną uwagę Łukasz przywiązuje do ukazania roli modlitwy w życiu Jezusa, a także rodzącego się Kościoła. Wszystkie istotne wydarzenia z życia Jezusa poprzedzone są modlitwą. Jezus, modląc się, daje ludziom przykład, w jaki sposób mogą trwać w nieustannej łączności z Bogiem Ojcem. Modlitwa jest też ukazana jako niezawodny środek przeciwko pokusom, przeciwnościom, zniechęceniu, zagubieniu.
Ewangelia według św. Łukasza jest swego rodzaju podręcznikiem, który ma przygotować chrześcijan do dzieła ewangelizacji. Przekazuje słowa i czyny Jezusa w taki sposób, by ewangelizujący mógł być skutecznym świadkiem Chrystusa. Wzorem jest Jezus, który jako „pierwszy ewangelizator” nie tylko sam głosił Ewangelię (Łk 4,16-21), ale stopniowo przygotowywał do tego dzieła swoich uczniów.
Przed Piłatem żydowscy oskarżyciele zmieniają taktykę, gdyż są świadomi, że Piłat odrzuci religijne argumenty obwiniające Jezusa. Ukazują Go więc jako buntownika, który namawia do politycznego przewrotu. W opisie Łukasza Piłat jest postacią pozytywną i trzykrotnie stwierdza niewinność Jezusa, podejmując próbę uwolnienia Go. W odróżnieniu od Żydów szuka sprawiedliwości. Najbardziej znamienne jest jednak to, że będąc poganinem i przedstawicielem okupanta, uznaje królewską godność Jezusa. Zupełnie inną postawę prezentuje Herod Antypas, który na tle procesu Jezusa wydaje się być człowiekiem zainteresowanym tylko rozrywkami. Dla Heroda Jezus jest magiem, cudotwórcą, który może mu zapewnić jeszcze jedno widowisko. Dlatego Jezus nawet nie otwiera ust, bo Heroda w ogóle nie interesuje prawda. Gdy żydowscy oskarżyciele wracają z niczym od Heroda, wiadomo, że na Piłacie skupi się ciężar podjęcia decyzji. Niestety, zamiast skorzystać ze swojej władzy i uwolnić Jezusa od stawianych Mu zarzutów, Piłat ucieka się do kompromisu – chłosty. To jednak tylko utwierdza oskarżycieli w przekonaniu, że osiągną swój cel. Rozpoczyna się więc swoiste targowanie. W ramach paschalnej amnestii oskarżyciele domagają się uwolnienia przestępcy Barabasza i zabicia Jezusa. Cały paradoks tkwi w tym, że Żydzi, niesprawiedliwie oskarżający Jezusa o bunt, żądają uwolnienia prawdziwego buntownika. Jezus wobec tych wszystkich machinacji milczy. Dla oskarżycieli jest to być może oznaką bezradności i rezygnacji z Jego strony. Nie mają pojęcia o tym, że Jezus na krzyżu ukaże w pełni swoją Boską i królewską godność. Nawet sobie nie wyobrażają, aby Syn Boży, obiecany Zbawiciel, mógł cierpieć i być tak poniżony. Ich całkowita ślepota tłumaczy poniekąd zaciekłość, z jaką doprowadzili do skazania Jezusa na śmierć.