31Przypominaj im, że powinni podporządkować się władzom i urzędom, okazywać im posłuszeństwo i być gotowi do każdego dobrego czynu. 2Niech nikomu nie ubliżają i unikają kłótni. Niech będą życzliwi i pełni delikatności względem wszystkich ludzi. 3My bowiem także byliśmy kiedyś bezmyślni, zbuntowani, błądzący, zniewoleni przez różnorodne żądze i przyjemności. Żyliśmy w podłości i zawiści, budząc obrzydzenie i nienawidząc jedni drugich. 4A oto objawiła się dobroć i miłość Boga, naszego Zbawiciela. 5On zbawił nas nie dzięki sprawiedliwym czynom, które spełniliśmy, lecz ze względu na swe miłosierdzie. Stało się to przez odradzającą i odnawiającą kąpiel w Duchu Świętym.6Wylał Go na nas obficie przez Jezusa Chrystusa, naszego Zbawiciela,7abyśmy usprawiedliwieni przez Jego łaskę stali się – zgodnie z nadzieją – dziedzicami życia wiecznego. 8Oto słowo godne wiary.
Wskazania dla Tytusa
Dlatego też chcę, abyś w tych sprawach był stanowczy. Niech ci, którzy uwierzyli w Boga, myślą o tym, jak prześcigać się w dobrych czynach. Jest to piękne i użyteczne dla ludzi. 9Unikaj natomiast niedorzecznych dociekań i rodowodów, sporów i kłótni wokół Prawa. Nic one nie dają i są jałowe. 10Burzyciela jedności odsuń po pierwszym lub drugim upomnieniu. 11Wiesz, że taki jest przewrotny, grzeszny i sam siebie potępia.
12Gdy poślę do ciebie Artemasa lub Tychika, postaraj się przybyć do mnie do Nikopolis. Tam bowiem postanowiłem spędzić zimę. 13Zenasa, znawcę prawa, i Apollosa zaopatrz starannie na drogę, tak aby im niczego nie brakowało.14Niech i nasi uczą się prześcigać w dobrych czynach przy zaspokajaniu koniecznych potrzeb, aby nie okazali się bezowocni.
Końcowe pozdrowienia
15Pozdrawiają cię wszyscy, którzy są ze mną. Pozdrów wszystkich kochających nas w wierze. Łaska z wami wszystkimi!
odradzająca... kąpiel – chodzi o sakrament chrztu św. W teologii Pawła Apostoła termin odrodzenie oznacza śmierć i zmartwychwstanie chrześcijanina z Chrystusem, dzięki czemu rozpoczyna on nowe życie (np. Rz 6,4). Natomiast termin odnowienie określa działanie Boga, który chce czynić człowieka lepszym i doskonalszym (np. Rz 12,2).
Wersety 4-7 stanowią starożytną formułę wyznania wiary.
Artemas – bliżej nieznany współpracownik Pawła, wspominany tylko tutaj.
Tychik – towarzysz i współpracownik Pawła (Dz 20,4; Kol 4,7; Ef 6,21; 2Tm 4,12).
Nikopolis – taką nazwę nosiło wiele miast; prawdopodobnie chodzi o Nikopolis w Epirze.
wąż – zwierzę to posiada bogatą symbolikę. Tutaj jest symbolem rzeczywistości wrogiej człowiekowi. Symbol węża może się m.in. odnosić do kananejskiego boga Baala (zob. Słownik), którego uważano za sprawcę płodności i żyzności. Izraelici często ulegali jego urokowi, czemu stanowczo sprzeciwiali się prorocy. Sytuacja ta mogła posłużyć autorowi za inspirację w jego refleksji nad istotą zła.
Apollos – współpracownik Pawła (np. 1Kor 1,12; 3,4-6.22), znany jako wspaniały mówca (Dz 18,24; 19,1).
MIŁOSIERDZIE BOŻE - przymiot Boga wyrażający się w Jego pełnej miłości postawie wobec człowieka, bez względu na jego zasługi. ST nie wypracował jednego pojęcia na określenie Bożego miłosierdzia, lecz używa kilku uzupełniających się terminów. W jęz. hebr. miłosierdzie Boże określane jest jako rachamim, które pochodzi od wyrazu oznaczającego ‘macicę’, ‘łono’. Bóg przyjmuje więc wobec człowieka postawę macierzyńską, jest kochającym rodzicem (np. Iz 49,14n). Ponadto używa się rzeczownika chesed, który wskazuje na takie cechy Boga, jak ‘życzliwość’, ‘miłość’, ‘lojalność’, ‘wierność’. Innym określeniem jest channun - ‘łagodność’, ‘litość’, ‘przebaczenie’. Według autorów NT najpełniejszym wyrazem miłosierdzia Bożego było Wcielenie Jezusa, który przyszedł na ziemię, aby zbawić wszystkich ludzi (np. J 12,47; Rz 11,30-32; Ef 2,4nn; 1Tm 1,15). Miłosierna miłość Chrystusa do ludzi cechowała całą Jego publiczną działalność i wyrażała się w niezliczonych gestach pomocy okazywanej ludziom (np. głoszenie Dobrej Nowiny o zbawieniu, przebaczanie grzechów, uzdrawianie z chorób, uwalnianie od złych duchów, wskrzeszanie z martwych). Przekazane przez Jezusa świadectwo o Bożym miłosierdziu pozwala ludziom wierzyć i mieć nadzieję, że na Sądzie Ostatecznym każdy człowiek doświadczy go od Boga w sposób pełny. Wszyscy ludzie powinni w całym swoim życiu naśladować ten przymiot Boga (np. Jk 2,13).
JEZUS (hebr. Jehoszua, Jeszua - ‘Bóg zbawia’ lub ‘Bóg jest moim zbawieniem’) - imię wybrane przez Boga dla swojego Syna. Archanioł Gabriel, oznajmiając Maryi, że Bóg wybrał Ją na matkę Zbawiciela, polecił Jej, aby mającemu urodzić się dziecku nadano imię Jezus ( Łk 1,31). W ST imię to nosili: następca Mojżesza (Wj 17,8nn) oraz autor Mądrości Syracydesa, jednak przez szacunek do Zbawiciela, sukcesora Mojżesza nazywa się Jozuem, a księga Mądrość Syracydesa wzięła swoją nazwę od imienia ojca jej autora. Często w NT Jezus jest nazywany Chrystusem, co wynika z Jego mesjańskiego posłannictwa. Zob.
CHRYSTUS.
CHRYSTUS (gr. christos - ‘namaszczony’, odpowiednik hebr. masziach - ‘mesjasz’, ‘pomazaniec’) - w ST w ten sposób określano królów Izraela, którym przekazywano władzę w obrzędzie namaszczenia oliwą (Sdz 9,8-15; 2Sm 5,3; 1Krl 1,39; Ps 89,21; Syr 43,13), a także kapłanów, których takim obrzędem wprowadzano w urząd (Wj 29,7; Kpł 4,3.5.16; Syr 45,15). Pismo Święte używa tego terminu w odniesieniu do Dawida i jego sukcesorów, kontynuujących zapoczątkowaną przez niego dynastię (2Sm 7,12nn). Z czasem utrwaliła się w Izraelu wizja króla-kapłana, który miał być idealnym władcą czasów ostatecznych. Miał on zamknąć dynastię królów i utrwalić królestwo Boże na ziemi. Jego panowanie miało mieć charakter duchowy i powszechny. W NT tytuł pomazaniec prawie wyłącznie występuje w greckiej formie christos i odnosi się jedynie do osoby Jezusa z Nazaretu jako Zbawiciela namaszczonego i objawianego światu przez Ojca, który Go posyła na ziemię, aby wypełnił dzieło odkupienia (Mt 16,16n). W Kościele pierwotnym powszechnie posługiwano się tym określeniem w odniesieniu do Jezusa i dlatego zaczęło ono funkcjonować jako Jego imię własne. Zob.
NAMASZCZENIE.
PRAWO (hebr. Tora - dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) - termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej ( Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob.
PRZYMIERZE.
Postępowanie wierzących
Życie w poszanowaniu prawa i porządku oraz pełnienie dobrych czynów, choć konieczne, nie jest wystarczające. Zbawienie nie jest skutkiem naszych sprawiedliwych czynów, ale miłosierdzia Boga. To On nas zbawił (np. Rz 3,28; 4,5; 11,6; Ga 2,16; 3,11). Wcielenie Chrystusa (Tt 2,11n) stanowi początek tego szczególnego objawienia Bożej dobroci i miłości. Każdy chrześcijanin doświadcza tej łaski w sakramencie chrztu św., jak i w innych sakramentach. Dzięki temu pragnienie szczęścia złożone przez Boga w sercu każdego człowieka opiera się na obietnicach Chrystusa i realizuje się z pomocą Ducha Świętego. Takie są także podstawy chrześcijańskiej nadziei (Hbr 6,18n; 10,23). Żywa nadzieja chroni przed egoizmem i zwątpieniem oraz pobudza do pełnienia dobrych uczynków, które są konieczną konsekwencją poznania Bożej miłości.
Wskazania dla Tytusa
W Liście do Tytusa spotykamy trzy określenia chrześcijan: ci, których Bóg wybrał (Tt 1,1), wybrany lud (Tt 2,14) oraz ci, którzy uwierzyli w Boga (Tt 3,8). Wyrażenie: ci, których Bóg wybrał jest typowe dla określenia Żydów z diaspory (Jk 1,1+), lecz tutaj zastosowano je do chrześcijan. Zostali oni wybrani dzięki Wcieleniu Chrystusa (Tt 2,11n) i dzięki zbawieniu przez miłosierdzie Boże (Tt 3,4-7). Chrześcijanie żyją tą wiarą i przekazują ją sobie wzajemnie. Drugie określenie: ludwybrany nawiązuje do Wj 19,5. Lud ten jest pełen gorliwości w pełnieniu czynów nakazanych przez Boga (Tt 1,7-9; 2,2-10). Trzecie określenie: ci, którzy uwierzyli w Boga (w. 8) podkreśla otwarcie się na dar Bożej dobroci i miłości. Chrześcijanin wie, kim jest, w co ma wierzyć i jak ma żyć. Na tym tle ostro kontrastuje obraz błędnowierców, którzy są burzycielami jedności (w. 10) oraz ludźmi przewrotnymi i grzesznymi (w. 11). Autor ostrzega przed nimi, gdyż są przyczyną podziałów i sporów we wspólnotach wiernych (Tt 1,10-14+).
List do Tytusa
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Adresatem listu jest nawrócony z pogaństwa Tytus (Ga 2,1.3). Postać tę znamy tylko z listów Pawła (2Kor 2,13; 7,6.13n; 8,6.23; 12,18; Ga 2,1-3). Dzieje Apostolskie nic o Tytusie nie wspominają. Paweł nazywa go prawdziwym dzieckiem we wspólnej wierze (Tt 1,4), prawdopodobnie ochrzcił więc Tytusa osobiście. Paweł zabrał go ze sobą z Antiochii na tzw. Sobór Jerozolimski (51 r.), a później, jako współpracownika, w swoją drugą i trzecią podróż misyjną (lata 47-51 i 52-56). Tytus okazał się człowiekiem gorliwym, rozsądnym, hojnym, zdolnym do poświęceń, a nade wszystko wspaniałym organizatorem. Po uwolnieniu z rzymskiego więzienia (61 r.) Paweł pozostawił go na Krecie, aby uporządkował resztę spraw i ustanowił w każdym mieście kapłanów (Tt 1,5). Wspólnota wiernych na Krecie przeżywała wówczas trudne chwile, ponieważ pojawiło się wielu nieposłusznych i opowiadających głupstwa (Tt 1,10) fałszywych nauczycieli. List ma na celu podnieść Tytusa na duchu oraz umocnić go w walce z ludźmi szerzącymi błędne nauki.
Dokładne określenie czasu i miejsca napisania Listu do Tytusa jest bardzo trudne. Istnieją rozbieżne opinie na ten temat. List mógł powstać w okresie między pierwszym uwięzieniem Pawła w Rzymie (lata 59-61) a drugim (lata 63-64), które zakończyło się męczeństwem. Niektórzy dowodzą, że List do Tytusa został napisany niedługo po Pierwszym Liście do Tymoteusza, najprawdopodobniej w Macedonii około 66 r. lub pod koniec pierwszego wieku, a nawet na początku drugiego wieku w Efezie, w szkole teologicznej założonej niegdyś przez Pawła.
Treść i teologia
List do Tytusa rozpoczyna się rozbudowanym i uroczystym wstępem (Tt 1,1-4), chociaż pozostała część pisma jest bardzo krótka, gdyż liczy zaledwie 46 wersetów. Treścią i sposobem przekazu list ten nawiązuje do Pierwszego Listu do Tymoteusza; jest przemówieniem, w którym z jednej strony toczy się polemika z przeciwnikami (Tt 1,10-12), a z drugiej – zawarte jest pouczenie, jak osiągnąć prawdziwą mądrość i prawdę (Tt 2,11-14; 3,4-7) oraz jak praktykować cnoty (Tt 2,1-10). Pouczenia i wskazania posiadają formę norm prawnych. Autor nie tworzy ich, lecz przypomina. Podane reguły oraz katalogi cnót (Tt 1,7-9; 2,2-10) i wad (Tt 1,10; 3,3) pozwalają przypuszczać, że mamy do czynienia ze swego rodzaju podręcznikiem, który ma służyć pomocą w organizowaniu i prowadzeniu wspólnot chrześcijańskich.
Życie w poszanowaniu prawa i porządku oraz pełnienie dobrych czynów, choć konieczne, nie jest wystarczające. Zbawienie nie jest skutkiem naszych sprawiedliwych czynów, ale miłosierdzia Boga. To On nas zbawił (np. Rz 3,28; 4,5; 11,6; Ga 2,16; 3,11). Wcielenie Chrystusa (Tt 2,11n) stanowi początek tego szczególnego objawienia Bożej dobroci i miłości. Każdy chrześcijanin doświadcza tej łaski w sakramencie chrztu św., jak i w innych sakramentach. Dzięki temu pragnienie szczęścia złożone przez Boga w sercu każdego człowieka opiera się na obietnicach Chrystusa i realizuje się z pomocą Ducha Świętego. Takie są także podstawy chrześcijańskiej nadziei (Hbr 6,18n; 10,23). Żywa nadzieja chroni przed egoizmem i zwątpieniem oraz pobudza do pełnienia dobrych uczynków, które są konieczną konsekwencją poznania Bożej miłości.