131Zobaczyłem, że z morza wychodzi bestia, która ma dziesięć rogów i siedem głów. Na jej rogach jest dziesięć diademów, a na głowach bluźniercze imiona. 2Bestia, którą widziałem, podobna była do pantery, jej łapy natomiast podobne były do łap niedźwiedzia, a jej paszcza – do paszczy lwa. Smok przekazał jej swoją moc, swój tron i wielką władzę.3A jedna z jej głów była jakby śmiertelnie zraniona. Gdy wygoiła się ta śmiertelna rana, cała ziemia podziwiała bestię. 4Pokłonili się też smokowi, ponieważ dał bestii władzę, i pokłonili się bestii, mówiąc: „Któż jest podobny do bestii? Kto może z nią walczyć?”.
5Bestii dano usta mówiące rzeczy przedziwne i bluźnierstwa. Pozwolono jej też sprawować władzę przez czterdzieści dwa miesiące.6Otworzyła więc swój pysk, aby bluźnić przeciwko Bogu i szydzić z Jego imienia, Jego namiotu i mieszkańców nieba.7Pozwolono jej również prowadzić walkę ze świętymi i pokonać ich oraz dano jej władzę nad każdym plemieniem, ludem, językiem i narodem.8Pokłonią się jej ci wszyscy mieszkańcy ziemi, których imię od początku świata nie zostało zapisane w księdze życia zabitego Baranka.
9Kto ma uszy, niech słucha.
10Jeśli ktoś jest przeznaczony do niewoli,
niech idzie do niewoli.
Jeśli ktoś ma być zabity mieczem,
niech ginie od miecza.
Tu okazuje się wytrwałość i wiara świętych.
Druga bestia na usługach pierwszej
11Zobaczyłem też drugą bestię, która wychodziła z ziemi. Miała dwa rogi jak Baranek, ale mówiła jak smok. 12W obecności pierwszej bestii sprawuje ona całą jej władzę. Zmusza ziemię i jej mieszkańców, aby kłaniali się pierwszej bestii, której wygoiła się śmiertelna rana. 13Dokonuje też wielkich znaków, nawet ogień sprowadza na ziemię – na oczach ludzi. 14Zwodzi więc mieszkańców ziemi przez znaki, które wolno jej czynić w obecności bestii i każe mieszkańcom ziemi sporządzać obrazy bestii, która ma ranę od miecza, ale przeżyła. 15Pozwolono jej nawet tchnąć ducha w obraz bestii, aby obraz bestii przemówił i sprawił, że ci, którzy nie pokłonią się bestii, zostaną zabici. 16Ona też nakłania wszystkich: małych i wielkich, bogatych i biednych, wolnych i niewolników, aby przyjmowali znak na swoją prawą rękę lub na swoje czoło. 17A każdy, kto nie ma znaku, imienia bestii lub liczby jej imienia, nie może niczego kupić ani sprzedać. 18Tu potrzebna jest mądrość. Kto ma rozum, niech obliczy liczbę bestii. Otóż jest to liczba człowieka, którego liczbą jest sześćset sześćdziesiąt sześć.
bestia – symbol Imperium Rzymskiego (Ap 17,9-14) oraz ziemskich potęg wrogich Bogu, a poddanych szatanowi.
dziesięć rogów – zob. Ap 12,3+.
dziesięć diademów – zob. Ap 12,3+.
bluźniercze imiona – aluzja do tytułów, które nadawali sobie rzymscy cesarze, żądając dla siebie od poddanych boskiej czci. Np. boski Domicjan, syn boży;pan i bóg wasz.
Por. Dn 7,2-28, gdzie cztery zwierzęta symbolizowały pogańskie imperia: babilońskie, medyjskie, perskie i greckie.
jakby śmiertelnie zraniona – szyderczy znak bestii; parodia wyglądu Baranka jakby zabitego (Ap 5,12).
Któż jest podobny do Bestii? – diaboliczna parodia imienia anioła Michała (Ap 12,7+).
czterdzieści dwa miesiące – zob. Ap 11,2+.
namiot – oznacza świątynię Boga w niebie (Ap 15,5+).
plemię... naród – zob. Ap 7,9+.
druga bestia – symbol grup interesu, które dla zysku zniewalają ludzi, nie licząc się z ich wolnością i godnością. Symbol ten nawiązuje do władz miast Prowincji Azji, które w czasach powstawania Apokalipsy św. Jana promowały kult rzymskiego cesarza i prześladowały sprzeciwiających się mu chrześcijan.
liczba człowieka – liczba 666 jest zestawieniem trzech 6 wyrażających niedoskonałość i odniesionych do setek, dziesiątek i jednostek; interpretuje się ją jako symbol absolutnej niedoskonałości.
IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.
JEZUS.
ŚWIĘCI - osoby wyróżniające się szczególną więzią z Bogiem. W ST termin ten ma podwójne znaczenie. Świętymi są ci, którzy dochowują wierności przymierzu i są związani z Bogiem relacją miłości (Ps 31,24), a także ci, którzy są przeznaczeni na wyłączną służbę Bogu i przez to oddzieleni od reszty społeczności (Dn 7,27). W NT terminem tym określa się chrześcijan, którzy dzięki wierze w Chrystusa są oddzieleni od pogan (1Kor 6,2). Apostoł Paweł mówi tak o wszystkich członkach wspólnot chrześcijańskich, które odwiedza i do których wysyła listy (np. Flp 4,22).
BARAN, BARANEK - zwierzę ofiarne, które, stosownie do okoliczności, składano w ofierze całopalnej lub przebłagalnej. Wyjątkowość ofiary składanej z baranka wynikała z odniesienia do baranka paschalnego, którego krew uchroniła od śmierci pierworodnych synów Izraelitów w czasie przejścia anioła niszczyciela w noc poprzedzającą Wyjście z niewoli egipskiej (Wj 12,23). Jednoroczny baranek bez skazy był synonimem niewinności i prostoduszności, dlatego uważano go za dar ofiarny szczególnie miły Bogu. W NT termin baranek nabrał szczególnego znaczenia symbolicznego, ponieważ został odniesiony do osoby i misji Jezusa Chrystusa (J 1,29.36; 1P 1,19; Ap 5,12; 14,1; 17,14; 21,22n). Jego doskonała ofiara, którą złożył na krzyżu z samego siebie, stała się Źródłem odkupienia i zbawienia dla wszystkich ludzi (1Kor 5,7).
BARAN, BARANEK - zwierzę ofiarne, które, stosownie do okoliczności, składano w ofierze całopalnej lub przebłagalnej. Wyjątkowość ofiary składanej z baranka wynikała z odniesienia do baranka paschalnego, którego krew uchroniła od śmierci pierworodnych synów Izraelitów w czasie przejścia anioła niszczyciela w noc poprzedzającą Wyjście z niewoli egipskiej (Wj 12,23). Jednoroczny baranek bez skazy był synonimem niewinności i prostoduszności, dlatego uważano go za dar ofiarny szczególnie miły Bogu. W NT termin baranek nabrał szczególnego znaczenia symbolicznego, ponieważ został odniesiony do osoby i misji Jezusa Chrystusa (J 1,29.36; 1P 1,19; Ap 5,12; 14,1; 17,14; 21,22n). Jego doskonała ofiara, którą złożył na krzyżu z samego siebie, stała się Źródłem odkupienia i zbawienia dla wszystkich ludzi (1Kor 5,7).
Pierwsza bestia poddana smokowi
Dwie nowe bestie są narzędziami i sługami smoka w próbie zniweczenia zbawczego planu Boga. Smok i dwie bestie to bluźniercza parodia Trójcy Świętej. Opis pierwszej jest wzorowany na bestiach z Księgi Daniela (Dn 7,2-28). Wychodzi ona z morza, siedliska wszelkiego zła (Ap 12,18+). Bestia jest więc zła od samego początku, z racji swego pochodzenia, a jej bluźniercze imiona są wyrazem zuchwałego sprzeciwu wobec Boga. Parodiuje ona czyny Baranka i skłania ludzi do oddawania bałwochwalczej czci smokowi. Choć w zewnętrznym przejawie bestia wychodząca z morza jest potężna i ma wielką władzę na ziemi, czas jej działania jest ściśle określony i skończony. Dla chrześcijan (świętych) będzie to czas próby. Niewola i męczeńska śmierć (w. 10) nie ma ich jednak napawać trwogą, gdyż nie jest zapowiedzią nieuchronnej klęski. Cierpienia dają bowiem chrześcijanom sposobnośc do wzrastania w wierze i okazania wierności Chrystusowi (np. Rz 5,3; Jk 1,3n; 1P 1,6n; 4,12; Ap 2,10)
Druga bestia na usługach pierwszej
Druga bestia (Ap 13,11nn) wychodzi z ziemi. Swoim wyglądem także parodiuje Baranka, ale mówi jak smok, zdradzając tym samym swoją naturę. Próbuje ona wprowadzić u ludzi kult pierwszej bestii. Dokonuje więc licznych nadzwyczajnych znaków, by oszukać mieszkańców ziemi. Nakłania ich do przyjmowania znaku przynależności do pierwszej bestii, a więc stawania się jej sługami. Jest to przeciwieństwo pieczęci Boga na czołach wybranych (Ap 7,2nn+; 14,1+). Ten, kto poddaje się bestii i przyjmuje jej zasady działania, zostaje określony liczbą 666. Symboliczny sens tej liczby wyraża niedoskonałość, zło w stopniu najwyższym. W dalszej części księgi druga bestia jest utożsamiana z fałszywym prorokiem (Ap 16,13; 19,20; 20,10). Jest ona symbolem ziemskich potęg nieliczących się z Bogiem i promujących postawy sprzeczne z Bożą wolą w stosunku do człowieka.
Apokalipsa świętego Jana
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Nazwa księgi pochodzi od jej pierwszego słowa (objawienie), które po grecku brzmi apokalypsis. Apokalipsa św. Jana jest więc księgą objawienia. Ukazuje to, co ma się wydarzyć w przyszłości (Ap 1,1), a zarazem odsłania sens aktualnych dziejów Kościoła, tego co jest (Ap 1,19).
Większość najstarszych autorów kościelnych (św. Justyn, św. Ireneusz, św. Hipolit Rzymski, Tertulian, Orygenes) utożsamia autora księgi z Janem Apostołem, autorem czwartej Ewangelii i trzech listów. Jan z Apokalipsy czterokrotnie nazywa siebie tym imieniem (Ap 1,1.4.9; 22,8), jednak w żaden sposób nie wskazuje na swoją szczególną godność apostoła. Analiza tekstu Apokalipsy św. Jana i jego porównanie z Ewangelią wg św. Jana oraz Listami św. Jana sugerują raczej, że mamy tu do czynienia z innym chrześcijaninem żydowskiego pochodzenia, znanym w Kościołach Azji Mniejszej.
Adresatami Apokalipsy św. Jana są chrześcijanie, którzy z powodu wyznawanej wiary doświadczają ucisku i dla których wierność słowu Bożemu i świadectwu Jezusa wiąże się z koniecznością podejmowania różnorodnych wyrzeczeń. Wydarzenia opisane w drugiej części księgi są zresztą odpowiedzią na okrzyk męczenników: Jak długo, święty i prawdziwy Władco, będziesz zwlekał z sądem i pomstą naszej krwi wśród mieszkańców ziemi? (Ap 6,10). Jan zapewnia w swoim dziele, że kresem historii jest sprawiedliwy sąd Boga i że już teraz cała historia świata naznaczona jest zwycięstwem Baranka, który chociaż zabity, żyje i wyrusza, aby dalej zwyciężać (Ap 6,2).
Zawarte w księdze aluzje do wydarzeń historycznych pozwalają określić czas powstania dzieła na koniec panowania rzymskiego cesarza Domicjana, czyli między 90 a 96 r. W tym czasie miasta Azji Mniejszej uzyskały od rzymskiego senatu zgodę na budowę w Efezie świątyni ku czci cesarzy z rodziny Flawiuszy. Przywilej ten otwierał Efezowi możliwość podjęcia intensywnych działań inwestycyjnych. Obok nowej świątyni i centrum handlowego, budowanych z inicjatywy władz Prowincji Azji, władze miejskie zainicjowały budowę potężnych obiektów sportowych, w których miały odbywać się igrzyska związane z celebracją świąt ku czci cesarzy. Fakty te były dobrze znane pierwszym czytelnikom dzieła i Jan nawiązuje do nich, kiedy przedstawia walkę sił dobra i zła. Na przykład opisy bestii (Ap 13) nawiązują do kultu cesarza oraz do działań zmierzających do jego rozwoju i upowszechnienia, podejmowanych przez zgromadzenie przedstawicieli miast Prowincji Azji i władze samego Efezu. Objawienie, które przekazuje Jan, dotyczy wszystkich czasów, ale zostaje ono przekazane w obrazach, które nawiązują do konkretnych wydarzeń historycznych.
Treść i teologia
Apokalipsa św. Jana składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza z nich poświęcona jest objawieniu Chrystusa przekazanemu w konkretnym momencie historycznym siedmiu Kościołom Azji Mniejszej (Ap 1 – 3). Druga część zawiera natomiast objawienie dotyczące całego świata i historii (Ap 4 – 22). Jan zdaje się przekazywać w ten sposób swoje przekonanie, że doświadczenie konkretnych wspólnot i osób można zrozumieć dopiero wtedy, gdy zostanie odniesione do Bożego działania w świecie i do sensu całej historii. Tak właśnie czyni Chrystus, zwracając się do siedmiu Kościołów Azji Mniejszej. On jest bowiem Barankiem, który jako jedyny na całym świecie może wziąć z ręki Boga zwój, objawiający sens historii i naturę Bożego działania (Ap 5). Druga część księgi zawiera kolejno: 1) wizję Boga królującego nad światem, zapieczętowanego zwoju oraz Baranka (Ap 4,1 – 5,14); 2) otwarcie pieczęci, wyjaśnienie obecności dobra i zła na świecie i zapowiedź ostatecznego zwycięstwa Chrystusa (Ap 6,1 – 8,1); 3) wizje siedmiu trąb i siedmiu plag, przez które Bóg pragnie doprowadzić świat do przemiany i nawrócenia (Ap 8,2 – 16,21); 4) ostateczny sąd Boży, który będzie polegać na zniszczeniu zła (Ap 17,1 – 21,8) i na nowym stworzeniu (Ap 21,9 – 22,5). Księga rozpoczyna się (Ap 1,1-8) i kończy (Ap 22,6-21) słowami, które prezentują ją jako list z objawieniem i proroctwem skierowanym do chrześcijańskiej wspólnoty. Święty Jan zachęca w nich także do wiary w rychłe przyjście Chrystusa.
Apokalipsa św. Jana różni się od utworów literackich opartych na wzorcach greckich i łacińskich. Posiada ona raczej cechy typowe dla literatury starożytnego Bliskiego Wschodu. Oznacza to między innymi, że porównania stosowane w księdze dotyczą nie tyle wyglądu, co symbolicznego znaczenia przedmiotów czy istot, do których dana rzecz czy osoba jest porównywana. Na przykład: kiedy w wizji potężnego anioła Jan dostrzega, że jego twarz jest podobna do słońca, a nogi do słupów ognia (Ap 10,1), nie opisuje on wyglądu anioła, ale wskazuje, że pochodzi on od Boga i zostaje posłany, aby chronić lud Boży. Symbolika Apokalipsy św. Jana nawiązuje przede wszystkim do ST, do którego odwołuje się częściej niż inne teksty NT (aż ok. 500 razy). Pojawiają się w niej jednak również tematy i wyobrażenia rozwinięte w innych żydowskich księgach tego okresu, a także symbole używane przez Greków. Innym, obcym naszej kulturze zabiegiem literackim jest niezależność poszczególnych scen. Na przykład, to że w jednej scenie słońce staje się czarne, a gwiazdy spadają na ziemię (Ap 6,12n), nie przeszkadza temu, aby w następnych fragmentach księgi zdruzgotano jedną trzecią słońca i jedną trzecią gwiazd (Ap 8,12), ani temu, by z kolei na niebie ukazał się znak kobiety obleczonej w słońce (Ap 12,1). Kolejnym zaskakującym nas zabiegiem literackim jest umieszczanie obok siebie tekstów, które przedstawiają to samo wydarzenie, podkreślając tylko jeden z jego aspektów. Na przykład, równoczesna obecność w świecie sił przeciwnych Bogu, jak i Jego wiernych świadków zostaje przedstawiona w czterech krótkich scenach, które ukazują na przemian wyłączne działanie zła (Ap 11,2 i 11,7-10) i wyłączne działanie świadków Boga (Ap 11,3-6 i 11,11-13). Jan używa języka symboli świadomie i konsekwentnie. Jego dzieło stanowi pod tym względem spójną całość, w której poszczególne fragmenty wzajemnie wyjaśniają się i dopełniają.
Tytuł ostatniej księgi NT stał się nazwą własną gatunku literackiego (apokalipsa) oraz określeniem całego nurtu literatury żydowskiej i wczesnochrześcijańskiej (apokaliptyka), rozwijającego się od III w. przed Chr. do II w. po Chr. W pismach apokaliptycznych ważne miejsce zajmują tematy takie jak: walka między dobrem a złem, Sąd Ostateczny i zmartwychwstanie umarłych, kataklizm kosmiczny związany z końcem starego porządku świata oraz nadejście ery eschatologicznej. Apokalipsa św. Jana jest dziełem chrześcijańskim, z charakterystycznym chrystocentryzmem, i to zdecydowanie ją odróżnia od apokaliptyki żydowskiej. Wcielenie Chrystusa – Słowa Bożego i wynikające z tego faktu konsekwencje oraz Jego powtórne przyjście w chwale to dwa najważniejsze wydarzenia w historii.
Dwie nowe bestie są narzędziami i sługami smoka w próbie zniweczenia zbawczego planu Boga. Smok i dwie bestie to bluźniercza parodia Trójcy Świętej. Opis pierwszej jest wzorowany na bestiach z Księgi Daniela (Dn 7,2-28). Wychodzi ona z morza, siedliska wszelkiego zła (Ap 12,18+). Bestia jest więc zła od samego początku, z racji swego pochodzenia, a jej bluźniercze imiona są wyrazem zuchwałego sprzeciwu wobec Boga. Parodiuje ona czyny Baranka i skłania ludzi do oddawania bałwochwalczej czci smokowi. Choć w zewnętrznym przejawie bestia wychodząca z morza jest potężna i ma wielką władzę na ziemi, czas jej działania jest ściśle określony i skończony. Dla chrześcijan (świętych) będzie to czas próby. Niewola i męczeńska śmierć (w. 10) nie ma ich jednak napawać trwogą, gdyż nie jest zapowiedzią nieuchronnej klęski. Cierpienia dają bowiem chrześcijanom sposobnośc do wzrastania w wierze i okazania wierności Chrystusowi (np. Rz 5,3; Jk 1,3n; 1P 1,6n; 4,12; Ap 2,10)