41Adam współżył ze swoją żoną Ewą. Ona poczęła i urodziła Kaina. Rzekła więc: „Otrzymałam mężczyznę od Pana”.2Następnie urodziła jego brata Abla. Abel został pasterzem owiec, a Kain uprawiał rolę.
3Po jakimś czasie Kain składał Panu ofiarę z plonów ziemi.4Także Abel złożył ofiarę z pierworodnych zwierząt swojego stada oraz z ich tłuszczu. Pan spojrzał na Abla i jego ofiarę,5na Kaina natomiast i jego ofiarę nie spojrzał. Kain bardzo się rozzłościł i chodził ze spuszczoną głową. 6Wtedy Pan rzekł do Kaina: „Dlaczego się złościsz i chodzisz ze spuszczoną głową?7Czyż nie jest tak, że jeśli dobrze postępujesz, podnosisz głowę, a jeśli nie postępujesz dobrze, grzech czyha u twych drzwi? On chce tobą zawładnąć, a przecież ty możesz nad nim panować”.
8Kain powiedział coś do swojego brata Abla. A gdy byli na polu, Kain rzucił się na swego brata Abla i zabił go. 9Wtedy Pan zapytał Kaina: „Gdzie jest twój brat Abel?”. On na to: „Nie wiem. Czyż jestem stróżem mojego brata?”.10A Bóg zapytał: „Co uczyniłeś? Krew twojego brata woła do Mnie z ziemi. 11Dlatego odtąd bądź przeklęty na tej ziemi, która się otworzyła, aby przyjąć krew twojego brata przelaną przez ciebie. 12Gdy będziesz uprawiał tę ziemię, nie da ci już plonów. Będziesz na ziemi tułaczem i zbiegiem”. 13Wtedy Kain rzekł do Pana: „Zbyt ciężka jest moja kara, bym mógł ją dźwigać.14Bo wypędzasz mnie dzisiaj z tej ziemi i muszę się ukrywać przed Tobą. Tułaczem i zbiegiem będę na ziemi, więc każdy, kto mnie spotka, może mnie zamordować”. 15Pan mu odrzekł: „Nie! Ktokolwiek by zabił Kaina, poniesie siedmiokrotną karę”. Dał więc Pan Kainowi znamię, by ludzie, których spotka, nie zabili go.
16Wtedy odszedł Kain sprzed oblicza Pana. Zamieszkał w krainie Nod, na wschód od Edenu.
Potomkowie Kaina
17Kain współżył ze swoją żoną, a ona poczęła i urodziła Henocha. Zbudował też Kain miasto i nazwał je imieniem swojego syna – Henoch. 18Henochowi urodził się Irad, który był ojcem Mechujaela. Mechujael był ojcem Metuszaela, a Metuszael Lameka.
19Lamek wziął sobie dwie żony. Jedna nazywała się Ada, a druga Silla. 20Ada urodziła Jabala, a był on przodkiem ludzi mieszkających w namiotach i przy zwierzętach. 21Jego bratem był Jubal, a był on przodkiem grających na cytrze i flecie. 22Silla zaś urodziła Tubal-Kaina, który był przodkiem wszystkich obrabiających brąz i żelazo. Jego siostrą była Naama.
23Rzekł kiedyś Lamek swym żonom: „Ado i Sillo, słuchajcie! Żony Lameka, przyjmijcie me słowa. Zabiję mężczyznę za ranę, a dziecko za siniec. 24Jeśli Kain ma być pomszczony siedmiokrotnie, to Lamek siedemdziesiąt siedem razy”.
Set i jego syn Enosz
25Adam znów współżył ze swoją żoną i urodziła mu syna. Dała mu imię Set, mówiąc: „Bóg dał mi innego potomka zamiast Abla, którego zabił Kain”. 26Setowi również urodził się syn, którego nazwał imieniem Enosz. Wtedy zaczęto wzywać imienia Pana.
Adam – w jęz. hebr. adam znaczy ‘człowiek’. Nazwa ta staje się imieniem własnym (Rdz 3,20+). Zob. Słownik.
współżył – dosł. poznał. Zwrot „poznać kobietę” stanowił w literaturze starożytnej (np. akadyjskiej, ugaryckiej, aramejskiej) ogólnie znane powiedzenie, stosowane na określenie relacji seksualnej między mężczyzną i kobietą. Zastosowanie tego zwrotu obok innych określeń, które również odnosiły się do aktu płciowego, miało być może na celu podkreślenie, że dwoje ludzi połączyło się nie tylko w sensie cielesnym, ale zawiązała się między nimi także więź duchowa.
Otrzymałam – dosł. nabyłam.
pierworodne zwierzę – chodzi o pierwsze zwierzę z potomstwa (Lb 3,40+). Zob. Słownik.
powiedział coś – zwrot ten może wskazywać na próbę wywołania kłótni.
tułacz i zbieg – jego życie będzie pełne niepokoju, niepewności i będzie cierpiał z powodu osamotnienia. Gdziekolwiek się zatrzyma, zostanie stamtąd wypędzony, cokolwiek zacznie robić, nie będzie to pobłogosławione przez Boga.
współżył – zob. Rdz 4,1+.
wziął… dwie żony – poligamia była w starożytności zjawiskiem bardzo częstym. Podyktowana była m.in. tym, że przykładano wielką wagę do potomstwa, które stanowiło o sile i prestiżu danej rodziny. Innym czynnikiem warunkującym poligamię była duża umieralność ludzi, wynikająca z trudnych warunków życia.
Jest to fragment pieśni rodowej, za pomocą której członkowie rodu wychwalali swoją siłę, aby odstraszyć ewentualnych przeciwników.
Adam – zob. Rdz 4,1+.
wzywać imienia Pana – na podstawie Wj 3,13-15 wiadomo, że Bóg objawił swoje imię dopiero Mojżeszowi. Wzmianka o imieniu Boga w tym miejscu ma na celu podkreślenie, że Bóg otoczył szczególną opieką Seta i jego potomstwo.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.
CAŁOPALENIE,
OŁTARZ.
GRZECH - postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 - 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 - 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob.
ADAM.
KREW - substancja uważana za siedlisko życia (Kpł 17,11), a nawet utożsamiana z życiem (Rdz 9,5). W myśl prawa starotestamentowego każdy, kto z premedytacją przelewa ludzką krew, musi ponieść karę śmierci (np. Lb 35,16-21; Pwt 19,11-13.21). Zabójstwo człowieka uważane było za sprzeciw wobec Boga, dawcy życia. Prawo zakazywało również spożywania krwi zwierząt (np. Kpł 17,12-14; Pwt 12,15n). Krew miała swoje zastosowanie w żydowskich obrzędach liturgicznych. Używano jej do skrapiania ołtarzy i przy obrzędzie ustanawiania kapłanów (Wj 29,15n.19-21). Jako symbol życia była darem ofiarnym składanym Bogu jako zadośćuczynienie za popełnione grzechy (Kpł 17,11). W pełni skuteczną ofiarą niweczącą ludzki grzech była krew Jezusa przelana na krzyżu. Jest to krew Nowego Przymierza, dzięki której dokonuje się ostateczne pojednanie człowieka z Bogiem (np. Mk 14,24). Od Ostatniej Wieczerzy, podczas której Jezus ustanowił sakrament Eucharystii, wierzący w Niego gromadzą się na ucztach eucharystycznych, na których spożywają chleb i wino, które po konsekracji stają się Ciałem i Krwią Chrystusa (np. 1Kor 10,16; 11,23-26). Zob.
DUSZA.
Grzech przeciwko braterstwu
Pierwszy grzech – pycha (Rdz 3,5) zburzył harmonię między człowiekiem a Bogiem i wprowadził konflikt w relację między mężczyzną i kobietą, a także między ludźmi i przyrodą (Rdz 3,1-24+). Historia Kaina i Abla w obrazowy sposób ukazuje drugi grzech – zazdrość, która niszczy relację braterstwa. Te dwa grzechy stanowią niejako oś, wokół której narasta wszelkie inne zło. Pierwszą oznaką zazdrości jest niewłaściwe interesowanie się innymi. Postawa ta prowadzi do fałszywej rywalizacji między ludźmi, nawet w sferze religijnej. W wyniku rywalizacji ludzie wzniecają konflikty, którym towarzyszy narastająca nienawiść. Jej skutkiem jest zabójstwo drugiego człowieka, które w skrajnych przypadkach oznacza pozbawienie go życia, najczęściej jednak wyraża się w odbieraniu drugiemu prawa do życia w wolności, prawdzie, pokoju, miłości, radości. Kain z racji tego, że jest pierworodnym synem, ma wobec Abla pozycję uprzywilejowaną (otrzyma podwójną część dziedzictwa i błogosławieństwo). Bóg jednak nawet nie patrzy na dar Kaina, ale przyjmuje ofiarę Abla. Dlaczego tak się dzieje, nie wiemy. Sytuacja ta uświadamia nam natomiast, że Bóg jest całkowicie wolny w tym, kogo wybiera i komu błogosławi. Gdy ludzie nie akceptują wolności Boga, popadają w niezadowolenie i rozgoryczenie, a w konsekwencji zaczyna nimi rządzić niechęć i wrogość wobec innych. Mimo poddania się przez ludzi niszczącej sile zazdrości, Bóg nie rezygnuje z żadnego człowieka, każdemu wyznacza drogi ocalenia, okazuje miłosierdzie, wzywa do nawrócenia i wspomaga w wybieraniu dobra. Kain będzie dźwigał ciężar swojej winy, ale życie nie zostanie mu odebrane. Darowanie życia można odczytać jako zaproszenie do pokuty, zadośćuczynienia i odwrócenia się od czynienia zła.
Potomkowie Kaina
Wzmianka o małżeństwie Kaina, a także dalsze treści zawarte w tym fragmencie ukazują przede wszystkim prawdę o rozwijającym się życiu ludzkim. Ludzie nie tylko się rozmnażają, ale zaczynają tworzyć cywilizację i kulturę. Ten ogólny rozwój ma niestety także swoje cienie. Symbolizuje je postawa Lameka, potomka Kaina, którego żądza odwetu dochodzi do monstrualnych rozmiarów (por. np. Mt 18,21-22). Słowa Lameka ukazują bolesną prawdę o grzechu. Poddawanie się złu sprawia, że człowiek coraz bardziej traci racjonalny i właściwy stosunek do rzeczywistości.
Księga Rodzaju
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Pierwsza księga Pisma Świętego nazywana jest tradycyjnie Księgą Rodzaju, co w języku staropolskim oznaczało Księga Narodzin albo Księga Początków. Jej hebrajska nazwa: Bereszit pochodzi od pierwszych jej wyrazów: Na początku. W innych językach używana jest grecka nazwa: Genesis, co oznacza ‘źródło życia’, ‘początek życia’, ‘pochodzenie’, ‘narodziny’ (Rdz 5,1). Wszystkie te nazwy wskazują na tematykę księgi, która poświęcona jest prehistorii narodu wybranego, począwszy od stworzenia świata aż po dzieje Jakuba, zwanego Izraelem, oraz jego synów, którzy dali początek dwunastu plemionom Izraela.
Powstanie Księgi Rodzaju wiąże się z koniecznością nowego zdefiniowania tożsamości ludu Izraela po utracie niezależności politycznej (586 r. przed Chr.) i w sytuacji przymusowych przesiedleń, które doprowadziły do rozproszenia Izraelitów pośród obcych narodów. W świetle dawnych przekazów i tradycji jej autorzy starali się ukazać wspólne pochodzenie wszystkich plemion Izraela, ich szczególną relację z Bogiem i niezwykłe powołanie do bycia znakiem Bożej woli i błogosławieństwem dla wszystkich narodów (Rdz 12,1-3). Izraelici nie muszą wstydzić się swojej słabości i klęski. Wobec pychy Babilonii (Rdz 11,1-9) powinni odwołać się do wiary swojego wspólnego przodka Abrahama, aby tak jak on stawać się książętami Boga (Rdz 23,6) i źródłem błogosławieństwa (Rdz 22,17-18).
Izraelici żyjący w obcej ziemi mogli znaleźć w tej księdze źródło nadziei i zachętę do uczciwego życia. Dla Izraelitów powracających z przesiedlenia do swojego kraju Księga Rodzaju była także manifestem, potwierdzającym ich prawa do tej ziemi. Genealogie tłumaczące pochodzenie ludów dawały jednocześnie wskazania na temat wzajemnych relacji z ludźmi zamieszkującymi te regiony.
Autorzy Księgi Rodzaju obficie korzystali ze znanych im starożytnych przekazów swojego narodu. W Księdze Rodzaju możemy wyróżnić opowiadania, charakteryzujące się specyficznym językiem oraz koncepcjami społecznymi i teologicznymi, które pozwalają przypisać je do odrębnych nurtów tradycji, jakie znajdujemy także w innych księgach Pisma Świętego. Z całą pewnością autorzy Księgi Rodzaju korzystali z dokumentów, które powstały jeszcze w czasach istnienia niezależnych państw Izraela i Judy. Ale nie ograniczali się tylko do tych źródeł. Sięgali też do literatury i wiedzy Babilonii, a także Egiptu, Fenicji i innych krajów starożytnego Bliskiego Wschodu. Pogańskie tradycje zostały jednak dostosowane w taki sposób, żeby wyrażały przekonania wypływające z wiary Izraelitów. Widać to np. w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju, w których autorzy nawiązali do babilońskich opisów stworzenia świata i najstarszych dziejów człowieka, ale przede wszystkim wyrazili wiarę w to, że stwórcą świata i obrońcą jego porządku jest Bóg. Ukazali też człowieka jako najdoskonalsze ze stworzeń. Ludzie są więc prawdziwymi podmiotami swoich działań, odpowiedzialnymi za dobro lub zło swoich uczynków, a nie tylko marionetkami zdanymi na kaprysy przerastających ich sił demonicznych.
Treść i teologia
Księga Rodzaju łączy w sobie różne teksty, ale charakteryzuje się doskonale przemyślaną kompozycją. Dzieli się wyraźnie na dwie części: opowiadanie o stwórczym dziele Boga (Rdz 1 – 11) i dzieje patriarchów (Rdz 12 – 50). Możliwe jest, że wcześniej została zredagowana część opowiadająca o przodkach Izraela, gdyż ideowo była bliższa pokoleniu wygnańców, do których pierwotnie ją adresowano. Patriarchowie mają być wzorami wiary dla swoich potomków, a ich losy mają im pomóc podtrzymać nadzieję odrodzenia. W tym sensie ta druga część jest mniej uniwersalna od części pierwszej (Rdz 1 – 11), która dotyczy świata i ludzkości w ogóle.
Opisy zawarte w pierwszych jedenastu rozdziałach Księgi Rodzaju nie mogą być traktowane jako informacja o tym, jakie były początki wszechświata i jakie wydarzenia miały miejsce przy jego powstawaniu. Autor sięgnął do powszechnie znanych w jego czasach opowiadań o początkach świata i posłużył się nimi, aby wyjaśnić czytelnikowi sens i cel stwórczego aktu, dokonanego przez Boga. Istotą tych tekstów jest przesłanie zawarte w poszczególnych obrazach. W przesłaniu tym znajdujemy pełną wiary odpowiedź na podstawowe pytania związane z pochodzeniem świata i człowieka, a także z celem, dla którego istnieją wszelkie stworzenia. Drugi ważny wątek tej części dotyczy natury i skutków ludzkiego grzechu (Rdz 3). Chociaż zło wprowadza chaos w harmonię stworzenia, nie niweczy Bożego planu. Człowiek dopuszczający się zła jest wprawdzie osłabiony i zaślepiony, Bóg jednak, zamiast tylko karać, wychodzi mu naprzeciw. Historia o Noem pokazuje, że Bóg w swoich wymaganiach i sądzie bierze pod uwagę ludzką słabość i napełnia ludzi nadzieją na ostateczne przezwyciężenie grzechu i śmierci (Rdz 9,1-17). Opowiadanie o wieży Babel, które podsumowuje tę cześć Księgi Rodzaju (Rdz 11,1-9), ukazuje, że ludzie, którzy pragną budować swoją wielkość bez Boga, skazani są na ostateczną klęskę i rozproszenie.
Powołanie Abrahama (Rdz 12,1-3) rozpoczyna drugi etap dziejów ludzkości. W przeciwieństwie do budowniczych wieży Babel nie dąży on do tego, aby budować swoją wielkość, ale przyjmuje Bożą obietnicę i wyrusza w podróż do kraju, który jest mu nieznany. Choć dzieje patriarchów dotyczą początków Izraela, redaktorzy Księgi Rodzaju nie pomijają reszty ludzkości. Widać to już w obietnicach danych Abrahamowi, a szczególnie w tej, która dotyczy błogosławieństwa wszystkich ludów ziemi (Rdz 12,3). Powiązanie przodków Izraela z innymi ludami widoczne jest m.in. w Rdz 25,1-18, gdzie zostało ukazane pochodzenie różnych ludów od Abrahama. Widać je także w jego modlitwie wstawienniczej za Sodomę i Gomorę (Rdz 18), w ocaleniu za jego przyczyną miasta Soar (Rdz 19), jak również w dziejach Józefa, który stał się dobroczyńcą Egiptu. Obok dziejów Abrahama Księga Rodzaju ukazuje losy innych patriarchów: Izaaka, Jakuba, Józefa. W ich życiu zaczynają się spełniać obietnice dane Abrahamowi. Oni też, mimo swoich wad i błędów, okazują się ludźmi wielkiej wiary. Najwięcej uwagi zostało poświęcone Jakubowi, najmniej Izaakowi. Opowiadanie o Józefie ukazuje głównie rolę Bożej opatrzności w ludzkim życiu. Doświadczenia patriarchów są zapowiedzią i gwarancją całkowitego zbawienia, które urzeczywistni się w Jezusie Chrystusie. On, przychodząc na świat, spełnił ostatecznie wszystko, co Bóg obiecał ludzkości przez patriarchów. Księga Rodzaju na przykładach Sary, Rebeki i Racheli ukazuje również ważną rolę kobiet. Bóg objawił w ich życiu swoją łaskę i miały one udział w realizowaniu Jego obietnic.
Pierwszy grzech – pycha (Rdz 3,5) zburzył harmonię między człowiekiem a Bogiem i wprowadził konflikt w relację między mężczyzną i kobietą, a także między ludźmi i przyrodą (Rdz 3,1-24+). Historia Kaina i Abla w obrazowy sposób ukazuje drugi grzech – zazdrość, która niszczy relację braterstwa. Te dwa grzechy stanowią niejako oś, wokół której narasta wszelkie inne zło. Pierwszą oznaką zazdrości jest niewłaściwe interesowanie się innymi. Postawa ta prowadzi do fałszywej rywalizacji między ludźmi, nawet w sferze religijnej. W wyniku rywalizacji ludzie wzniecają konflikty, którym towarzyszy narastająca nienawiść. Jej skutkiem jest zabójstwo drugiego człowieka, które w skrajnych przypadkach oznacza pozbawienie go życia, najczęściej jednak wyraża się w odbieraniu drugiemu prawa do życia w wolności, prawdzie, pokoju, miłości, radości. Kain z racji tego, że jest pierworodnym synem, ma wobec Abla pozycję uprzywilejowaną (otrzyma podwójną część dziedzictwa i błogosławieństwo). Bóg jednak nawet nie patrzy na dar Kaina, ale przyjmuje ofiarę Abla. Dlaczego tak się dzieje, nie wiemy. Sytuacja ta uświadamia nam natomiast, że Bóg jest całkowicie wolny w tym, kogo wybiera i komu błogosławi. Gdy ludzie nie akceptują wolności Boga, popadają w niezadowolenie i rozgoryczenie, a w konsekwencji zaczyna nimi rządzić niechęć i wrogość wobec innych. Mimo poddania się przez ludzi niszczącej sile zazdrości, Bóg nie rezygnuje z żadnego człowieka, każdemu wyznacza drogi ocalenia, okazuje miłosierdzie, wzywa do nawrócenia i wspomaga w wybieraniu dobra. Kain będzie dźwigał ciężar swojej winy, ale życie nie zostanie mu odebrane. Darowanie życia można odczytać jako zaproszenie do pokuty, zadośćuczynienia i odwrócenia się od czynienia zła.