Upadek moralny ludzi. Zapowiedź zniszczenia stworzeń

61Gdy ludzie zaczęli się mnożyć na ziemi, rodziły się im córki. 2A synowie Boży widząc, że są one piękne, brali za żony wszystkie, które im się podobały. 3Wówczas Pan rzekł: „Nie pozostanie mój duch na zawsze w człowieku, bo jest on istotą cielesną. Będzie więc żył najwyżej sto dwadzieścia lat”.

4A w tych i późniejszych czasach, gdy synowie Boży współżyli z córkami ludzkimi, a one im rodziły, na ziemi żyli olbrzymi. Byli to siłacze, którzy w tych dawnych czasach cieszyli się sławą.

5Widział wtedy Pan, jak wielka jest nieprawość ludzi na ziemi i że wszystkie ich pragnienia wciąż były tylko złe.6Żałował więc Pan, że uczynił człowieka na ziemi i głęboko się zasmucił.7Wówczas Pan powiedział: „Usunę z powierzchni ziemi człowieka, którego stworzyłem: zarówno człowieka, jak i bydło, istoty pełzające i latające pod niebem. Żałuję bowiem, że to wszystko stworzyłem”.8Jedynie Noemu Pan okazał łaskę.

Opowiadanie o potopie

9Oto dzieje Noego. Noe był człowiekiem sprawiedliwym. Był nieskazitelny w swoim pokoleniu. Noe żył w zażyłości z Bogiem. 10Był on ojcem trzech synów: Sema, Chama i Jafeta.

11Ziemia wobec Boga była pogrążona w złu i pełno było na niej bezprawia. 12Bóg widział panujące na ziemi zepsucie, bo ludzie wybrali złe drogi.

13Wtedy Bóg rzekł do Noego: „Położę kres wszelkim istotom cielesnym! Chcę je zniszczyć, ponieważ na ziemi pełno jest bezprawia. 14Zbuduj więc sobie arkę z cyprysowego drzewa i zrób w niej przegrody. Pokryj ją smołą od środka i na zewnątrz. 15A oto, jak masz ją zbudować: ma mieć trzysta łokci długości, pięćdziesiąt łokci szerokości i trzydzieści łokci wysokości.16Zrób w arce przykrycie przepuszczające światło, o wysokości jednego łokcia. Zrób wejście z boku oraz dolne, środkowe i górne piętro. 17Ja bowiem sprowadzę na ziemię wielką powódź, by zniszczyć pod niebem wszelką istotę mającą w sobie życie. Wszystko, co jest na ziemi, musi zginąć. 18Z tobą jednak zawrę przymierze. Wejdź więc do arki z twymi synami, żoną i synowymi. 19Wraz z tobą niech wejdzie do arki po parze wszystkiego, co żyje, z wszelkiej istoty cielesnej, samiec i samica, aby ocalały. 20Niech więc wejdą po parze wszelkie gatunki ptaków, bydła, płazów, aby ocalały. 21Weź sobie także wszelkiego pożywienia, którym się karmisz, i zrób sobie zapasy, abyś miał pokarm dla siebie i dla nich”. 22I Noe tak uczynił. Wypełnił wszystko tak, jak mu Bóg polecił.


synowie Boży – trudno rozstrzygnąć, o kogo chodzi. W ten sposób określano np. aniołów, pogańskie bóstwa, mitycznych herosów, a nawet starożytnych władców, którym przypisywano boskie cechy. W zależności od tego, który wariant się przyjmie, stosunek płciowy z którąś z tych postaci należy traktować w kategoriach symbolicznych albo dosłownych. Choć inicjatywa należy tu do owych tajemniczych istot, to jednak ludzie nie są bez winy. Polega ona na tym, że szukają nadprzyrodzoności poza jedynym Bogiem.


olbrzymi – według wyobrażeń mitycznych zostali oni zrodzeni ze związków kobiet z bogami lub półbogami. W Biblii jest mowa o rosłych mieszkańcach Kanaanu, który mieli tam zamieszkiwać przed Izraelitami (np. Lb 13,33+; Pwt 2,10-11.20-21; 3,11).


Usunę – w oryginale czasownik ten ma bardzo mocne znaczenie: ‘zetrzeć’, ‘wymazać’, ‘zgładzić’.


po parze – wzmianka ta nie zgadza się z informacją zawartą w Rdz 7,2n. Wynika to z połączenia w jednym opowiadaniu dwóch odrębnych tradycji (zob. Wprowadzenie do Pięcioksięgu).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


DROGA - w Piśmie Świętym termin ten ma często znaczenie symboliczne. Zwykle oznacza wzorzec postępowania Boga (Iz 55,8n) i ludzi (Ps 1,6). Słowem tym posługuje się również biblijna literatura mądrościowa, której autorzy zachęcają do wyboru drogi, która prowadzi do życia i przestrzegają przed błędną drogą prowadzącą do śmierci (np. Pwt 30,15-20; Ps 119,1; Prz 4,19; Mt 7,13n). Lud Izraela, mający swoje korzenie w koczowniczych plemionach, rozumiał swoją historię jako wędrówkę, jako nieustanne bycie w ”drodze” zapoczątkowane przez Abrahama. W NT słowo to nabiera jeszcze bardziej specyficznego znaczenia. Jezus siebie samego nazywa drogą prowadzącą do Ojca (J 14,6). Każdy, kto łączy się z Chrystusem, otrzymuje nowe życie (Hbr 10,20). Jednym z pierwszych określeń tworzącej się wspólnoty chrześcijan był zwrot zwolennicy tej drogi (np. Dz 9,2).


ŁOKIEĆ - jednostka miary długości, liczona od kości łokciowej do końca palca środkowego. Wynosiła ok. 45 cm.


PRZYMIERZE - rodzaj umowy, gwarantującej porządek i ustalającej prawa i obowiązki stron zawierających układ. Termin ten odnosi się nie tylko do relacji międzyludzkich czy międzynarodowych, ale także używa się go w odniesieniu do relacji między Bogiem a ludźmi. Jest to kluczowe pojęcie dla teologii ST i historii narodu wybranego. ST wymienia kilka przymierzy, które Bóg zawierał z ludźmi: z Noem (Rdz 9), z Abrahamem (Rdz 15 i 17), z ludem izraelskim na Synaju (Wj 19nn), z Dawidem (2Sm 7) oraz przymierze nazwane kapłańskim (Lb 18,19). Na Synaju zostało zawarte najważniejsze z nich, na mocy którego Izrael otrzymał prawa i zobowiązał się do wierności Bogu. Inicjatorem każdego przymierza był Bóg, który w ten sposób wyraził swoją miłość i łaskę wobec ludzi. Zewnętrznym znakiem przymierza Izraela z Bogiem było obrzezanie. Obchodzono także Święto Odnowienia Przymierza. Nagminne łamanie przymierza przez członków ludu Bożego doprowadziło do konieczności zawarcia Nowego Przymierza (Jr 31,31-33). To ostateczne przymierze Bóg zawarł z wszystkimi ludŹmi przez swojego Syna Jezusa Chrystusa. Nowe Przymierze nie opiera się już na przepisach prawa, ale ma swoje Źródło w Duchu (2Kor 3,6; por. J 4,23n). Wierność temu przymierzu jest możliwa dzięki ofierze Chrystusa i Jego żywej obecności pośród tych, którzy w Niego uwierzyli. Zob.

OBRZEZANIE,

PRZYKAZANIE.

Upadek moralny ludzi. Zapowiedź zniszczenia stworzeń
Nie jest powiedziane wprost, jaki grzech ludzi stał się bezpośrednią przyczyną decyzji Boga o zgładzeniu stworzenia (w. 7). Wzmianka o stosunkach seksualnych synów Bożych z kobietami nie tyle wskazuje, że przyczyną zagłady są nadużycia w sferze seksualnej, ile odnosi się raczej do pierwszego grzechu – pychy (Rdz 3,5), przez który ludzie, jako stworzenia, chcieli przywłaszczyć sobie to, co należało się jedynie Stwórcy. Zaczerpnięty z mitologii obraz może m.in. wskazywać na to, że ludzie na różne sposoby próbują osiągnąć wielkość, potęgę, nieśmiertelność. Dążą w niewłaściwy sposób do zatarcia granicy między Stwórcą a stworzeniem. Dla podkreślenia tego, że człowiek nigdy nie będzie jak Bóg, mowa jest o ograniczeniu czasu ludzkiego życia (w. 3). Ciało podlegające śmierci zawsze przypomina ludziom, kim naprawdę są. Autor biblijny, mówiąc o żalu Boga (ww. 6n), chce pobudzić ludzi do refleksji nad własnym życiem i sprawić, aby zdali sobie sprawę z tego, do czego doszli, czyniąc zło. Zagłada jest nie tyle wynikiem odwetu Boga za czyny ludzi, ile nieuniknionym skutkiem ludzkiej nieprawości. Noe jest symbolem nadziei, ale także piękna, które od zawsze było i jest w stworzeniu i które Bóg pragnie ocalić.


Opowiadanie o potopie
Zanim powstało biblijne opowiadanie o potopie, istniały starsze przekazy pozabiblijne dotyczące tego tematu. Autor biblijny wykorzystuje niektóre motywy zawarte w mitycznych przekazach. Służą mu one jednak przede wszystkim do wyrażenia bardzo dojrzałych wniosków teologicznych, egzystencjalnych i moralnych. Obrazy występujące w biblijnym opowiadaniu nie powinny być traktowane dosłownie, gdyż zamiarem autora nie jest wypowiadanie się na temat historyczności potopu lub jego ewentualnego przebiegu. Autor biblijny wspomina m.in. o tym, że gdy zaczęły opadać wody potopu, arka zatrzymała się na górze Ararat (Rdz 8,4). Nazwa Ararat jest w Biblii odnoszona do górzystej krainy na północy Asyrii (np. 2Krl 19,37; Jr 51,27). W asyryjskich inskrypcjach także wymienia się góry Ararat. Krainę tę można kojarzyć ze znanym z tekstów klinowych Urartu oraz z Armenią. Dla autora biblijnego Ararat mogło być synonimem najwyższego miejsca na ziemi. Pozabiblijne opowieści podają dosyć błahe powody zesłania potopu. Według eposu Atrahasis doszło do niego na skutek niezgody między głównymi i podrzędnymi bóstwami. Bóstwa podrzędne zbuntowały się z powodu obowiązku opieki nad światem, nałożonego na nie przez bóstwa główne. Zmusiły więc główne bóstwa do stworzenia ludzi, którzy mieli wykonywać prace służebne. Ludzie jednak tak się rozmnożyli, że bogom, zwłaszcza Enlilowi, przeszkadzał zgiełk, który powodowali. Główne bóstwa postanawiają więc zesłać na ludzi trzy plagi, mające ich wyniszczyć. Bóg Enki zdradza ten plan swojemu ulubieńcowi, Atrahasisowi. Oburzeni bogowie decydują się wówczas na zesłanie potopu, nakazując równocześnie bogu Enki milczenie w tej sprawie. Ten jednak znów powiadamia o tym swojego wybrańca. Atrahasis buduje łódź i znajduje na niej ocalenie wraz z rodziną i zwierzętami. To on stanie się początkiem odnowionej ludzkości. Bóstwa chcą jednak ograniczyć poziom hałasu tworzonego przez ludzi, dlatego postanawiają, że tylko część kobiet będzie mogła rodzić dzieci, niektóre kobiety będą bezpłodne, a niektóre będą rodzić demony. W innym opowiadaniu o potopie, zwanym Gilgamesz, dowiadujemy się np. o reakcji bóstw na widok potopu. Są one przerażone tym kataklizmem i czynią sobie wzajemnie wyrzuty. Mityczne opowieści podejmują więc m.in. próbę odpowiedzi na pytanie: Skąd biorą się ludzkie nieszczęścia? Co jest przyczyną kataklizmów? Dlaczego niektórzy ludzie są bezpłodni? Opowiadanie biblijne ma odmienne założenia i wnioski. Jego celem jest uzmysłowienie czytelnikowi prawdy o tym, że Bóg nieustannie roztacza swoją opiekę nad stworzeniami. Troska Boga wyraża się w tym, że pamięta o Noem i wszystkich stworzeniach, które są z nim w arce (Rdz 8,1). Wskazanie na pamięć Boga o stworzeniu stanowi centralny punkt całego opowiadania. Tylko dlatego, że Bóg pamięta o swoim stworzeniu, może ono istnieć. Owocem pamięci Boga jest zbawienie wszystkiego, co istnieje. Zbawienie jest nieodzowne, ponieważ ludzie skazili siebie i całe stworzenie swoją niegodziwością. Zbawienie Boże stopniowo będzie się realizować w czasie, aż do objawienia się Syna Bożego Jezusa, który dokona całkowitego odkupienia ludzkości. W obrazie wód potopu, które pochłaniają ludzką niegodziwość, zapowiedziany jest chrzest w imię Jezusa (1P 3,20n+), który gładzi grzech świata (J 1,29). Obraz zagłady należy odczytywać przede wszystkim jako nieuniknioną konsekwencję ludzkiej nieprawości. Jednak mimo zła popełnionego przez ludzi Bóg nie przestaje kochać swoich stworzeń i dąży do ofiarowania im zbawienia (Rz 8,19-23). Noe, który wraz z najbliższymi ocalał z potopu, symbolizuje wszystkich, którzy w ciągu wieków pozostali wierni Bogu. Ludzie ci mają udział w zbawieniu wiecznym, wysłużonym przez Chrystusa Jezusa na krzyżu. Wieczne życie sprawiedliwych potwierdza prawdę, że Bóg zawsze cieszy się z życia, które stworzył (Rdz 1,31).
Opowiadanie o potopie skierowane było pierwotnie do Izraelitów przebywających na wygnaniu w Babilonii. Redaktorzy wywodzący się ze środowiska kapłańskiego nawiązują w nim do opowiadania o stworzeniu (por. Rdz 6,9-22 i Rdz 1,1 – 2,4). Obraz arki odpowiada więc obrazowi stworzenia. W obu przypadkach powstają przestrzenie chroniące od wód, które m.in. są symbolem chaosu. Inne podobieństwa występują między Rdz 1,2 i 6,11-13 oraz między Rdz 1,29n i 6,21. Kolejnym ważnym celem opowiadania było umocnienie nadziei wygnanych. Jej podstawą jest bezgraniczne zaufanie Bogu i wypełnienie Jego wskazań, tak jak uczynił to Noe. Jeśli wygnańcy na wzór Noego okażą się posłuszni Bogu, to odzyskają utraconą ziemię i świątynię, a także ocalą swoją narodową i religijną tożsamość. Pozbawienie Izraelitów na pewien czas świątyni nie upoważnia ich do szukania ratunku poza jedynym Bogiem. On bowiem pamięta o nich i podobnie jak w opowiadaniu o potopie wydał decyzję o jego końcu, tak samo zakończy czas wygnania.

Księga Rodzaju
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Pierwsza księga Pisma Świętego nazywana jest tradycyjnie Księgą Rodzaju, co w języku staropolskim oznaczało Księga Narodzin albo Księga Początków. Jej hebrajska nazwa: Bereszit pochodzi od pierwszych jej wyrazów: Na początku. W innych językach używana jest grecka nazwa: Genesis, co oznacza ‘źródło życia’, ‘początek życia’, ‘pochodzenie’, ‘narodziny’ (Rdz 5,1). Wszystkie te nazwy wskazują na tematykę księgi, która poświęcona jest prehistorii narodu wybranego, począwszy od stworzenia świata aż po dzieje Jakuba, zwanego Izraelem, oraz jego synów, którzy dali początek dwunastu plemionom Izraela.
Powstanie Księgi Rodzaju wiąże się z koniecznością nowego zdefiniowania tożsamości ludu Izraela po utracie niezależności politycznej (586 r. przed Chr.) i w sytuacji przymusowych przesiedleń, które doprowadziły do rozproszenia Izraelitów pośród obcych narodów. W świetle dawnych przekazów i tradycji jej autorzy starali się ukazać wspólne pochodzenie wszystkich plemion Izraela, ich szczególną relację z Bogiem i niezwykłe powołanie do bycia znakiem Bożej woli i błogosławieństwem dla wszystkich narodów (Rdz 12,1-3). Izraelici nie muszą wstydzić się swojej słabości i klęski. Wobec pychy Babilonii (Rdz 11,1-9) powinni odwołać się do wiary swojego wspólnego przodka Abrahama, aby tak jak on stawać się książętami Boga (Rdz 23,6) i źródłem błogosławieństwa (Rdz 22,17-18).
Izraelici żyjący w obcej ziemi mogli znaleźć w tej księdze źródło nadziei i zachętę do uczciwego życia. Dla Izraelitów powracających z przesiedlenia do swojego kraju Księga Rodzaju była także manifestem, potwierdzającym ich prawa do tej ziemi. Genealogie tłumaczące pochodzenie ludów dawały jednocześnie wskazania na temat wzajemnych relacji z ludźmi zamieszkującymi te regiony.
Autorzy Księgi Rodzaju obficie korzystali ze znanych im starożytnych przekazów swojego narodu. W Księdze Rodzaju możemy wyróżnić opowiadania, charakteryzujące się specyficznym językiem oraz koncepcjami społecznymi i teologicznymi, które pozwalają przypisać je do odrębnych nurtów tradycji, jakie znajdujemy także w innych księgach Pisma Świętego. Z całą pewnością autorzy Księgi Rodzaju korzystali z dokumentów, które powstały jeszcze w czasach istnienia niezależnych państw Izraela i Judy. Ale nie ograniczali się tylko do tych źródeł. Sięgali też do literatury i wiedzy Babilonii, a także Egiptu, Fenicji i innych krajów starożytnego Bliskiego Wschodu. Pogańskie tradycje zostały jednak dostosowane w taki sposób, żeby wyrażały przekonania wypływające z wiary Izraelitów. Widać to np. w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju, w których autorzy nawiązali do babilońskich opisów stworzenia świata i najstarszych dziejów człowieka, ale przede wszystkim wyrazili wiarę w to, że stwórcą świata i obrońcą jego porządku jest Bóg. Ukazali też człowieka jako najdoskonalsze ze stworzeń. Ludzie są więc prawdziwymi podmiotami swoich działań, odpowiedzialnymi za dobro lub zło swoich uczynków, a nie tylko marionetkami zdanymi na kaprysy przerastających ich sił demonicznych.
Treść i teologia
Księga Rodzaju łączy w sobie różne teksty, ale charakteryzuje się doskonale przemyślaną kompozycją. Dzieli się wyraźnie na dwie części: opowiadanie o stwórczym dziele Boga (Rdz 1 – 11) i dzieje patriarchów (Rdz 12 – 50). Możliwe jest, że wcześniej została zredagowana część opowiadająca o przodkach Izraela, gdyż ideowo była bliższa pokoleniu wygnańców, do których pierwotnie ją adresowano. Patriarchowie mają być wzorami wiary dla swoich potomków, a ich losy mają im pomóc podtrzymać nadzieję odrodzenia. W tym sensie ta druga część jest mniej uniwersalna od części pierwszej (Rdz 1 – 11), która dotyczy świata i ludzkości w ogóle.
Opisy zawarte w pierwszych jedenastu rozdziałach Księgi Rodzaju nie mogą być traktowane jako informacja o tym, jakie były początki wszechświata i jakie wydarzenia miały miejsce przy jego powstawaniu. Autor sięgnął do powszechnie znanych w jego czasach opowiadań o początkach świata i posłużył się nimi, aby wyjaśnić czytelnikowi sens i cel stwórczego aktu, dokonanego przez Boga. Istotą tych tekstów jest przesłanie zawarte w poszczególnych obrazach. W przesłaniu tym znajdujemy pełną wiary odpowiedź na podstawowe pytania związane z pochodzeniem świata i człowieka, a także z celem, dla którego istnieją wszelkie stworzenia. Drugi ważny wątek tej części dotyczy natury i skutków ludzkiego grzechu (Rdz 3). Chociaż zło wprowadza chaos w harmonię stworzenia, nie niweczy Bożego planu. Człowiek dopuszczający się zła jest wprawdzie osłabiony i zaślepiony, Bóg jednak, zamiast tylko karać, wychodzi mu naprzeciw. Historia o Noem pokazuje, że Bóg w swoich wymaganiach i sądzie bierze pod uwagę ludzką słabość i napełnia ludzi nadzieją na ostateczne przezwyciężenie grzechu i śmierci (Rdz 9,1-17). Opowiadanie o wieży Babel, które podsumowuje tę cześć Księgi Rodzaju (Rdz 11,1-9), ukazuje, że ludzie, którzy pragną budować swoją wielkość bez Boga, skazani są na ostateczną klęskę i rozproszenie.
Powołanie Abrahama (Rdz 12,1-3) rozpoczyna drugi etap dziejów ludzkości. W przeciwieństwie do budowniczych wieży Babel nie dąży on do tego, aby budować swoją wielkość, ale przyjmuje Bożą obietnicę i wyrusza w podróż do kraju, który jest mu nieznany. Choć dzieje patriarchów dotyczą początków Izraela, redaktorzy Księgi Rodzaju nie pomijają reszty ludzkości. Widać to już w obietnicach danych Abrahamowi, a szczególnie w tej, która dotyczy błogosławieństwa wszystkich ludów ziemi (Rdz 12,3). Powiązanie przodków Izraela z innymi ludami widoczne jest m.in. w Rdz 25,1-18, gdzie zostało ukazane pochodzenie różnych ludów od Abrahama. Widać je także w jego modlitwie wstawienniczej za Sodomę i Gomorę (Rdz 18), w ocaleniu za jego przyczyną miasta Soar (Rdz 19), jak również w dziejach Józefa, który stał się dobroczyńcą Egiptu. Obok dziejów Abrahama Księga Rodzaju ukazuje losy innych patriarchów: Izaaka, Jakuba, Józefa. W ich życiu zaczynają się spełniać obietnice dane Abrahamowi. Oni też, mimo swoich wad i błędów, okazują się ludźmi wielkiej wiary. Najwięcej uwagi zostało poświęcone Jakubowi, najmniej Izaakowi. Opowiadanie o Józefie ukazuje głównie rolę Bożej opatrzności w ludzkim życiu. Doświadczenia patriarchów są zapowiedzią i gwarancją całkowitego zbawienia, które urzeczywistni się w Jezusie Chrystusie. On, przychodząc na świat, spełnił ostatecznie wszystko, co Bóg obiecał ludzkości przez patriarchów. Księga Rodzaju na przykładach Sary, Rebeki i Racheli ukazuje również ważną rolę kobiet. Bóg objawił w ich życiu swoją łaskę i miały one udział w realizowaniu Jego obietnic.