Przymierze – obrzezanie

171Gdy Abram miał dziewięćdziesiąt dziewięć lat, ukazał mu się Pan i powiedział: „Ja jestem Bogiem Wszechmocnym. Żyj ze Mną w zażyłości i bądź bez skazy.2Chcę bowiem zawrzeć z tobą przymierze oraz dać ci niezmiernie liczne potomstwo”. 3Wtedy Abram upadł na twarz, a Bóg mówił do niego: 4„Oto moje przymierze z tobą: będziesz ojcem wielu narodów. 5Odtąd nie będziesz się już nazywał Abram, lecz będziesz nosił imię Abraham, ponieważ ustanowię cię ojcem wielu narodów. 6Uczynię cię niezwykle płodnym, tak że dasz początek narodom i od ciebie będą pochodzić królowie. 7Zawrę też z tobą moje przymierze, a po tobie z twoim potomstwem. Będzie ono trwało z pokolenia na pokolenie, abym był twoim Bogiem, a po tobie – twojego potomstwa. 8Tobie i twojemu potomstwu dam kraj, w którym przebywasz – cały kraj Kanaan jako własność na wieki – i będę ich Bogiem”.

9Potem Bóg rzekł do Abrahama: „Ty natomiast i wszystkie pokolenia po tobie zachowujcie moje przymierze. 10Takie będzie moje przymierze, którego ty i twoje potomstwo będziecie przestrzegać między Mną a wami: wszyscy wasi mężczyźni mają być obrzezani. 11Będziecie obcinać napletek na znak przymierza między Mną a wami. 12Po wszystkie pokolenia każdy chłopiec w ósmym dniu życia będzie obrzezany. Dotyczy to urodzonego w twoim domu, nabytego za pieniądze, jak również każdego obcego, który nie jest twoim potomkiem. 13Sługa urodzony w twoim domu lub nabyty za pieniądze ma być obrzezany. Przymierze na waszym ciele ma być wiecznym przymierzem. 14Nieobrzezanego, czyli mężczyznę, któremu nie obcięto napletka, usuniecie spośród mojego ludu. Złamał on bowiem przymierze ze Mną”.

15Następnie Bóg rzekł do Abrahama: „Twoja żona Saraj nie będzie się już nazywała Saraj, lecz będzie miała na imię Sara. 16Pobłogosławięs jej i sprawię, że urodzi ci syna. Będę jej błogosławił, tak że będzie matką narodów i od niej będą pochodzić królowie”.

17Abraham upadł na twarz i roześmiał się. Pomyślał bowiem: „Czy stuletniemu człowiekowi może urodzić się syn? I czy dziewięćdziesięcioletnia Sara może urodzić?”. 18Abraham rzekł więc do Boga: „Oby tylko Izmael cieszył się Twoją obecnością!”. 19Lecz Bóg mu odpowiedział: „Ależ nie! Twoja żona Sara urodzi ci syna i dasz mu imię Izaak. Także z nim zawrę przymierze, które będzie wiecznym przymierzem obejmującym jego potomstwo. 20A co do Izmaela – wysłucham cię. Pobłogosławię go i uczynię płodnym oraz dam mu bardzo liczne potomstwo. Będzie on ojcem dwunastu książąt i wyprowadzę z niego wielki naród. 21Moje przymierze zawrę jednak z Izaakiem, którego za rok o tej porze urodzi ci Sara”.

22Gdy Bóg skończył rozmowę z Abrahamem, wzniósł się ponad niego. 23A Abraham tego samego dnia, gdy Bóg z nim rozmawiał, wziął swojego syna Izmaela, wszystkich zrodzonych w swoim domu oraz nabytych za pieniądze, czyli wszystkich mężczyzn ze swojego domu, i obrzezał ich napletki.

24Abraham miał dziewięćdziesiąt dziewięć lat, gdy obrzezano mu napletek. 25Izmael, jego syn, miał trzynaście lat, gdy obrzezano mu napletek. 26W tym samym dniu obrzezano Abrahama i jego syna Izmaela. 27Razem z Abrahamem obrzezano także wszystkich mężczyzn w domu: niewolników, którzy się u niego urodzili i których kupiono za pieniądze od innych narodów.


obrzezanie – było praktykowane przez liczne ludy Wschodu z wyjątkiem Babilończyków, Asyryjczyków i Filistynów. W Izraelu nabrało znaczenia religijnego – jako znak przymierza z Bogiem (np. Wj 12,44-49; zob. Rz 2,25+). Zob. Słownik.


Sara – imię znaczy ‘księżniczka’.


roześmiał się – śmiech Abrahama, jako wyraz powątpiewania, jest pierwszym śmiechem, o którym wspomina Biblia; podobnie uczyni Sara, słysząc obietnicę narodzin potomka (Rdz 18,12). Być może ma to związek z prawdopodobnym znaczeniem imienia Izaak – ‘Niech Bóg wejrzy z uśmiechem’.


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


PRZYMIERZE - rodzaj umowy, gwarantującej porządek i ustalającej prawa i obowiązki stron zawierających układ. Termin ten odnosi się nie tylko do relacji międzyludzkich czy międzynarodowych, ale także używa się go w odniesieniu do relacji między Bogiem a ludźmi. Jest to kluczowe pojęcie dla teologii ST i historii narodu wybranego. ST wymienia kilka przymierzy, które Bóg zawierał z ludźmi: z Noem (Rdz 9), z Abrahamem (Rdz 15 i 17), z ludem izraelskim na Synaju (Wj 19nn), z Dawidem (2Sm 7) oraz przymierze nazwane kapłańskim (Lb 18,19). Na Synaju zostało zawarte najważniejsze z nich, na mocy którego Izrael otrzymał prawa i zobowiązał się do wierności Bogu. Inicjatorem każdego przymierza był Bóg, który w ten sposób wyraził swoją miłość i łaskę wobec ludzi. Zewnętrznym znakiem przymierza Izraela z Bogiem było obrzezanie. Obchodzono także Święto Odnowienia Przymierza. Nagminne łamanie przymierza przez członków ludu Bożego doprowadziło do konieczności zawarcia Nowego Przymierza (Jr 31,31-33). To ostateczne przymierze Bóg zawarł z wszystkimi ludŹmi przez swojego Syna Jezusa Chrystusa. Nowe Przymierze nie opiera się już na przepisach prawa, ale ma swoje Źródło w Duchu (2Kor 3,6; por. J 4,23n). Wierność temu przymierzu jest możliwa dzięki ofierze Chrystusa i Jego żywej obecności pośród tych, którzy w Niego uwierzyli. Zob.

OBRZEZANIE,

PRZYKAZANIE.

KANAAN, KANANEJCZYCY - starożytna nazwa kraju położonego na obszarze dzisiejszego Izraela i Libanu. Dotychczas nie ustalono dokładnych granic starożytnego Kanaanu (Rdz 10,19). Zanim Izraelici pojawili się na tych terenach pod koniec XIII w. przed Chr., żyły tam różne plemiona (ok. 30) skupione wokół większych miast (Rdz 10,15-18; 15,19-21; Wj 3,8.17; 13,5; Pwt 7,1; 20,17; Joz 3,10). Każde plemię miało swojego władcę i rywalizowało z sąsiadami. Ludność zamieszkująca Kanaan zajmowała się głównie rolnictwem, a także żeglarstwem i kupiectwem. Religia Kananejczyków była ściśle związana z codziennym rytmem życia. Koncentrowała się wokół kultu płodności. W Biblii mieszkańcy Kanaanu zasadniczo są ukazywani w negatywnym świetle (np. Rdz 9,18-27; Dn 13,56nn). Chociaż Izraelici gardzili nimi jako ludnością podbitą (Sdz 1,28), to jednak pod względem rozwoju cywilizacyjnego wiele zawdzięczają kulturze kananejskiej.


Przymierze – obrzezanie
Przymierze Boga z Abramem było tak ważne, że zachowano o nim różne przekazy. Tradycja zawarta w tym rozdziale różni się od zanotowanej w Rdz 15. Miała ona za zadanie wyjaśnić sens obrzezania, które jako znak dość powszechnie stosowany w kontekście przymierza otrzymało szczególne znaczenie religijne. W opisie przymierza między Bogiem a Abramem widać liczne podobieństwa z opisem przymierza Boga z Noem. Abram podobnie jak Noe otrzymuje określone wymagania moralne; przymierze zawarte z Abramem będzie się rozciągać na jego potomków; do przymierza jest dodany znak w postaci obrzezania, które zapewnia też przynależność do ludu (w. 14). Obrzezanie ma swoją głęboką wymowę. Skoro dokonywano go na organie rodnym, wiązano jego sens z płodnością, którą uważano za jeden z największych darów Bożych. Wylewana przy tym krew kojarzyła się z ofiarą, którą człowiek składa Bogu za Jego błogosławieństwo. Inicjatywa przymierza wychodzi od Boga, ale oczekuje On właściwej postawy od człowieka. Abraham, słysząc o konkretnym czasie narodzin syna Izaaka, niezwłocznie dokonuje obrzezania (ww. 24-27), które wyraża jego posłuszeństwo Bogu. Przymierzu towarzyszy również zmiana imion, co wskazuje na nowe zadania wyznaczone przez Boga swoim wybranym.

Księga Rodzaju
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Pierwsza księga Pisma Świętego nazywana jest tradycyjnie Księgą Rodzaju, co w języku staropolskim oznaczało Księga Narodzin albo Księga Początków. Jej hebrajska nazwa: Bereszit pochodzi od pierwszych jej wyrazów: Na początku. W innych językach używana jest grecka nazwa: Genesis, co oznacza ‘źródło życia’, ‘początek życia’, ‘pochodzenie’, ‘narodziny’ (Rdz 5,1). Wszystkie te nazwy wskazują na tematykę księgi, która poświęcona jest prehistorii narodu wybranego, począwszy od stworzenia świata aż po dzieje Jakuba, zwanego Izraelem, oraz jego synów, którzy dali początek dwunastu plemionom Izraela.
Powstanie Księgi Rodzaju wiąże się z koniecznością nowego zdefiniowania tożsamości ludu Izraela po utracie niezależności politycznej (586 r. przed Chr.) i w sytuacji przymusowych przesiedleń, które doprowadziły do rozproszenia Izraelitów pośród obcych narodów. W świetle dawnych przekazów i tradycji jej autorzy starali się ukazać wspólne pochodzenie wszystkich plemion Izraela, ich szczególną relację z Bogiem i niezwykłe powołanie do bycia znakiem Bożej woli i błogosławieństwem dla wszystkich narodów (Rdz 12,1-3). Izraelici nie muszą wstydzić się swojej słabości i klęski. Wobec pychy Babilonii (Rdz 11,1-9) powinni odwołać się do wiary swojego wspólnego przodka Abrahama, aby tak jak on stawać się książętami Boga (Rdz 23,6) i źródłem błogosławieństwa (Rdz 22,17-18).
Izraelici żyjący w obcej ziemi mogli znaleźć w tej księdze źródło nadziei i zachętę do uczciwego życia. Dla Izraelitów powracających z przesiedlenia do swojego kraju Księga Rodzaju była także manifestem, potwierdzającym ich prawa do tej ziemi. Genealogie tłumaczące pochodzenie ludów dawały jednocześnie wskazania na temat wzajemnych relacji z ludźmi zamieszkującymi te regiony.
Autorzy Księgi Rodzaju obficie korzystali ze znanych im starożytnych przekazów swojego narodu. W Księdze Rodzaju możemy wyróżnić opowiadania, charakteryzujące się specyficznym językiem oraz koncepcjami społecznymi i teologicznymi, które pozwalają przypisać je do odrębnych nurtów tradycji, jakie znajdujemy także w innych księgach Pisma Świętego. Z całą pewnością autorzy Księgi Rodzaju korzystali z dokumentów, które powstały jeszcze w czasach istnienia niezależnych państw Izraela i Judy. Ale nie ograniczali się tylko do tych źródeł. Sięgali też do literatury i wiedzy Babilonii, a także Egiptu, Fenicji i innych krajów starożytnego Bliskiego Wschodu. Pogańskie tradycje zostały jednak dostosowane w taki sposób, żeby wyrażały przekonania wypływające z wiary Izraelitów. Widać to np. w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju, w których autorzy nawiązali do babilońskich opisów stworzenia świata i najstarszych dziejów człowieka, ale przede wszystkim wyrazili wiarę w to, że stwórcą świata i obrońcą jego porządku jest Bóg. Ukazali też człowieka jako najdoskonalsze ze stworzeń. Ludzie są więc prawdziwymi podmiotami swoich działań, odpowiedzialnymi za dobro lub zło swoich uczynków, a nie tylko marionetkami zdanymi na kaprysy przerastających ich sił demonicznych.
Treść i teologia
Księga Rodzaju łączy w sobie różne teksty, ale charakteryzuje się doskonale przemyślaną kompozycją. Dzieli się wyraźnie na dwie części: opowiadanie o stwórczym dziele Boga (Rdz 1 – 11) i dzieje patriarchów (Rdz 12 – 50). Możliwe jest, że wcześniej została zredagowana część opowiadająca o przodkach Izraela, gdyż ideowo była bliższa pokoleniu wygnańców, do których pierwotnie ją adresowano. Patriarchowie mają być wzorami wiary dla swoich potomków, a ich losy mają im pomóc podtrzymać nadzieję odrodzenia. W tym sensie ta druga część jest mniej uniwersalna od części pierwszej (Rdz 1 – 11), która dotyczy świata i ludzkości w ogóle.
Opisy zawarte w pierwszych jedenastu rozdziałach Księgi Rodzaju nie mogą być traktowane jako informacja o tym, jakie były początki wszechświata i jakie wydarzenia miały miejsce przy jego powstawaniu. Autor sięgnął do powszechnie znanych w jego czasach opowiadań o początkach świata i posłużył się nimi, aby wyjaśnić czytelnikowi sens i cel stwórczego aktu, dokonanego przez Boga. Istotą tych tekstów jest przesłanie zawarte w poszczególnych obrazach. W przesłaniu tym znajdujemy pełną wiary odpowiedź na podstawowe pytania związane z pochodzeniem świata i człowieka, a także z celem, dla którego istnieją wszelkie stworzenia. Drugi ważny wątek tej części dotyczy natury i skutków ludzkiego grzechu (Rdz 3). Chociaż zło wprowadza chaos w harmonię stworzenia, nie niweczy Bożego planu. Człowiek dopuszczający się zła jest wprawdzie osłabiony i zaślepiony, Bóg jednak, zamiast tylko karać, wychodzi mu naprzeciw. Historia o Noem pokazuje, że Bóg w swoich wymaganiach i sądzie bierze pod uwagę ludzką słabość i napełnia ludzi nadzieją na ostateczne przezwyciężenie grzechu i śmierci (Rdz 9,1-17). Opowiadanie o wieży Babel, które podsumowuje tę cześć Księgi Rodzaju (Rdz 11,1-9), ukazuje, że ludzie, którzy pragną budować swoją wielkość bez Boga, skazani są na ostateczną klęskę i rozproszenie.
Powołanie Abrahama (Rdz 12,1-3) rozpoczyna drugi etap dziejów ludzkości. W przeciwieństwie do budowniczych wieży Babel nie dąży on do tego, aby budować swoją wielkość, ale przyjmuje Bożą obietnicę i wyrusza w podróż do kraju, który jest mu nieznany. Choć dzieje patriarchów dotyczą początków Izraela, redaktorzy Księgi Rodzaju nie pomijają reszty ludzkości. Widać to już w obietnicach danych Abrahamowi, a szczególnie w tej, która dotyczy błogosławieństwa wszystkich ludów ziemi (Rdz 12,3). Powiązanie przodków Izraela z innymi ludami widoczne jest m.in. w Rdz 25,1-18, gdzie zostało ukazane pochodzenie różnych ludów od Abrahama. Widać je także w jego modlitwie wstawienniczej za Sodomę i Gomorę (Rdz 18), w ocaleniu za jego przyczyną miasta Soar (Rdz 19), jak również w dziejach Józefa, który stał się dobroczyńcą Egiptu. Obok dziejów Abrahama Księga Rodzaju ukazuje losy innych patriarchów: Izaaka, Jakuba, Józefa. W ich życiu zaczynają się spełniać obietnice dane Abrahamowi. Oni też, mimo swoich wad i błędów, okazują się ludźmi wielkiej wiary. Najwięcej uwagi zostało poświęcone Jakubowi, najmniej Izaakowi. Opowiadanie o Józefie ukazuje głównie rolę Bożej opatrzności w ludzkim życiu. Doświadczenia patriarchów są zapowiedzią i gwarancją całkowitego zbawienia, które urzeczywistni się w Jezusie Chrystusie. On, przychodząc na świat, spełnił ostatecznie wszystko, co Bóg obiecał ludzkości przez patriarchów. Księga Rodzaju na przykładach Sary, Rebeki i Racheli ukazuje również ważną rolę kobiet. Bóg objawił w ich życiu swoją łaskę i miały one udział w realizowaniu Jego obietnic.