321Nazajutrz rano Laban ucałował swoich wnuków i swoje córki, pobłogosławił ich, a potem udał się w drogę powrotną do siebie.

Przygotowanie do spotkania z Ezawem

2Jakub udał się w dalszą drogę. Gdy spotkali go aniołowie Boga, 3powiedział: „To tak, jakbym widział obóz Boga”. Dlatego nazwał to miejsce Machanaim.

4Potem wysłał przed sobą poselstwo do swojego brata Ezawa, do kraju Seir, czyli do Edomu. 5Dał im następujące polecenie: „Tak powiecie mojemu panu Ezawowi: «To mówi twój sługa Jakub. Przebywałem u Labana i aż dotąd byłem nieobecny. 6Dorobiłem się wołów, osłów i owiec, mam sługi i służące. Mój panie, posyłam tę wiadomość, aby zyskać twoją życzliwość»”.

7Gdy posłańcy wrócili do Jakuba, mówili: „Przyszliśmy do twojego brata Ezawa, ale on też wyszedł naprzeciwko ciebie razem z czterystoma ludźmi”. 8Wtedy Jakub bardzo się przestraszył i poczuł się osaczony. Podzielił więc swoich ludzi, stada, bydło i wielbłądy na dwa obozy. 9Potem rzekł: „Jeśli Ezaw skieruje się w stronę jednego obozu i uderzy na niego, to drugi obóz będzie mógł ocaleć”. 10Jakub modlił się: „Boże mojego ojca Abrahama i Boże mojego ojca Izaaka! Panie, który mi powiedziałeś: «Wracaj do swojego kraju i do swojego rodu, a Ja będę ci wyświadczał dobro».11Nie zasługuję na wierność i wszystkie łaski, które wyświadczyłeś swojemu słudze. Przecież tylko z laską przekroczyłem Jordan, a teraz mam dwa obozy. 12Ocal mnie, proszę, z ręki mojego brata Ezawa, gdyż obawiam się, że przybędzie i zabije mnie i matki z dziećmi. 13Ty przecież powiedziałeś: «Będę cię obdarzał dobrem i uczynię twoje potomstwo jak piasek morski, którego nie można zliczyć z powodu jego mnóstwa»”.

14W tym miejscu Jakub spędził noc, a potem z tego, co posiadał, wydzielił jako dar dla swojego brata 15dwieście kóz i dwadzieścia kozłów, dwieście owiec i dwadzieścia baranów, 16trzydzieści karmiących wielbłądzic z ich małymi, czterdzieści krów i dziesięć wołów, dwadzieścia oślic i dziesięć ośląt. 17Następnie każde stado przekazał pod opiekę swoich sług i rozkazał im: „Idźcie przede mną i zachowajcie odstęp między stadami”. 18Pierwszemu słudze powiedział: „Jeśli cię spotka mój brat Ezaw i zapyta: «Czyim jesteś sługą i dokąd idziesz oraz do kogo należą te stada przed tobą?», 19odpowiesz: «Do twojego sługi Jakuba, który idzie za nami. A jest to dar posłany dla Ezawa, jego pana»”. 20Tak samo rozkazał drugiemu, trzeciemu i wszystkim sługom prowadzącym stada: „Gdy spotkacie Ezawa, będziecie mówić to, co wam powiedziałem 21i dodacie: «Twój sługa Jakub idzie za nami»”. Myślał bowiem: „Przebłagam go darem, który mnie poprzedza, a dopiero potem sam się z nim spotkam. Może będzie dla mnie życzliwy?”. 22Wysłał więc dary przed sobą, a sam spędził noc w obozie.

23W nocy wstał jednak, wziął dwie swoje żony i dwie swoje służące oraz jedenaścioro dzieci i przeprawił się przez bród na Jabboku. 24Gdy ich przeprawił przez ten potok, przeniósł także cały dobytek.

Wydarzenie nad potokiem Jabbok

25Gdy Jakub pozostał sam, ktoś walczył z nim aż do wschodu jutrzenki. 26Widząc, że nie może pokonać Jakuba, uderzył go w czasie walki w staw biodrowy i zwichnął mu go. 27Potem rzekł: „Puść mnie, bo już wzeszła jutrzenka”. Jakub odparł: „Nie puszczę cię, aż mi pobłogosławisz”.28Wtedy go zapytał: „Jak się nazywasz?”. On odrzekł: „Jakub”. 29Wtedy powiedział: „Nie będziesz się już nazywał Jakub, lecz Izrael, bo walczyłeś zwycięsko z Bogiem i z ludźmi”. 30Jakub prosił: „Podaj mi, proszę, swoje imię”. On odparł: „Czemu mnie pytasz o imię?”. I pobłogosławił go w tym miejscu.

31Jakub dał temu miejscu nazwę Penuel, mówiąc: „Choć widziałem Boga twarzą w twarz, to jednak ocaliłem moje życie”.

32Wschodziło właśnie słońce, gdy Jakub mijał Penuel, utykając na nogę. 33Dlatego do dziś Izraelici nie jadają ścięgna, które jest w stawie biodrowym, gdyż Jakub został ugodzony w ścięgno biodrowe.


aniołowie Boga – w Rdz 28,12 była mowa o tym, że Jakub, opuszczając ziemię Kanaan, miał wizję aniołów. Teraz, gdy wraca, ma miejsce podobne zdarzenie. Można ten fakt zinterpretować jako klamrę, która spina czas pobytu Jakuba poza ziemią Kanaan.


Machanaim – nazwa ta znaczy ‘dwa obozy’.


Edom – górzysta kraina rozciągająca się od Morza Martwego po zatokę Akaba, zamieszkana przez Edomitów, czyli potomków Edoma-Ezawa, brata Jakuba. Edomici przybyli z syro-arabskiej pustyni na przełomie XIV i XIII w. przed Chr. i zamieszkali po obu stronach doliny Araba. Utworzyli kilka „królestw” z niezależnymi władcami. Dawid podporządkował sobie Edomitów (2Sm 8,13-15), ale w połowie IX w. przed Chr. odzyskali oni niezależność. Mimo krótkich okresów ponownego podporządkowania Edomu Izraelowi, zachował on niezależność. W 552 r. przed Chr. ostatni król babiloński, Nabonid, najechał i podporządkował sobie Edom, który już nigdy się nie odrodził. Zob. Słownik.


dwa obozy – zob. Rdz 32,3+.


Jabbok – jeden z głównych wschodnich dopływów Jordanu. Obecna nazwa: Nahr es-Zerka.


BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).


ANIOŁ (hebr. mal’ak, gr. angelos - ‘zwiastun’, ‘posłaniec’) - istota duchowa, podporządkowana Bogu, któremu służy w różny sposób, zależny od potrzeby konkretnej sytuacji. W księgach ST nie wspomina się często o aniołach jako pośrednikach między Bogiem a ludźmi. Według opisów biblijnych Bóg najczęściej zwracał się do ludzi w sposób bezpośredni. Rozwój myśli religijnej sprawił, że Izraelici coraz mocniej podkreślali wszechmoc Boga i tym samym stawał się On dla nich coraz bardziej niedostępny, odległy. Wówczas w świadomości religijnej Żydów ugruntowało się przekonanie o istnieniu aniołów - istot pośredniczących w kontakcie Boga z człowiekiem. Biblia nie zawiera żadnych informacji na temat ich natury. Tożsamość aniołów określa ich misja, w której oznajmiają ludziom wolę Boga. Zadaniem aniołów jest również troska o ludzi (np. Ps 91,11). Bóg posłał swojego anioła, który przeprowadził Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Wj 23,20nn). Obecność aniołów pośród ludu była potwierdzeniem i symbolem realnej obecności samego Boga. Mogli też pełnić misję niszczycielską (np. Rdz 19,1nn - zniszczenie Sodomy; 2Krl 19,35 - zniszczenie armii asyryjskiej) lub zwiastować nieszczęście (Ps 78, 49). Niekiedy nazywani są świętymi (Hi 5, 1; Ps 89, 6; Dn 4, 10) albo synami Bożymi (Ps 29, 1; 89, 7). W imię Boga aniołowie mogą także odpuszczać ludziom grzechy. W NT aktywność aniołów widoczna jest szczególnie na początku Nowego Przymierza w kontekście poczęcia, narodzenia i pierwszych lat życia Jezusa na ziemi (Mt 1,20.24; 2,13.19; Łk 1 - 2). Anioł towarzyszył Jezusowi także w czasie kuszenia na pustyni oraz przed Męką w czasie modlitwy w Ogrodzie Oliwnym (np. Mt 4,11; Łk 22,43). Autorzy NT ukazują również istotną rolę aniołów w przekazie Bożego orędzia oraz w rozszerzaniu się i wzroście Kościoła (np. Dz 8,26; 10,3nn). Dopiero w czasach NT nastąpiło wyraÉne rozróżnienie aniołów na tych, którzy są wysłannikami Boga, oraz na demony - uosabiające zło, szkodzące człowiekowi. Zob.

DEMON,

OPĘTANIE.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


JORDAN - najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech Źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleŹć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku , który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma długości. Rzeka ta stanowi główne Źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 - 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17).


BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).


IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.

JEZUS.

Przygotowanie do spotkania z Ezawem
Po rozstaniu z Labanem, Jakub ma trzy ważne spotkania: w Machanaim ma widzenie aniołów (Rdz 32,2), nad potokiem Jabbok walczy z nieznajomym, który okazuje się posłańcem Boga (Rdz 32,25-30), i w końcu spotyka się z Ezawem (Rdz 33,1-17). Objawienie się Boga za pośrednictwem aniołów ma prawdopodobnie umocnić Jakuba przed dalszymi wydarzeniami. Jego słuszne obawy przed spotkaniem z bratem zostają złagodzone przez wyraźny znak Bożej opieki nad nim. Pełna napięcia ucieczka z rodzinnego domu i wiele lat rozłąki sprawiły, że Jakub nie ma pewności, jak zachowa się Ezaw, gdy dowie się o jego powrocie. Chociaż Jakub wraca jako człowiek zamożny, co świadczy o tym, że Bóg mu pobłogosławił, to jednak jest pełen pokory, gdyż pamięta, że wcześniej kierował się podstępem i oszustwem. Powrót i spotkanie z bratem oznacza chęć zmierzenia się z przeszłością i próbę udowodnienia, że lata doświadczeń go zmieniły. Lakoniczna wiadomość przyniesiona przez posłańców, że Ezaw nadciąga z licznym oddziałem, utwierdza Jakuba w przekonaniu, że może go spotkać nawet śmierć. W tej dramatycznej sytuacji podejmuje dwa istotne kroki: zabezpiecza możliwie najlepiej swoją rodzinę i dobytek, a następnie żarliwie modli się do Boga. Modlitwa Jakuba ma charakterystyczny przebieg. Odwołuje się w niej do miłości Boga względem swoich przodków, przypomina, że Bóg złożył mu obietnicę, a on starał się pełnić nakazy Boga, uznaje swoją bezsilność i niegodność, wyraża wdzięczność za wszystko, co otrzymał od Boga, błaga o wybawienie w tej konkretnej sytuacji, co będzie potwierdzeniem, że Bóg jest wierny swoim obietnicom. Jakub dodatkowo zabezpiecza się, wysyłając przed główną karawaną hojny dar ze zwierząt, przeznaczony dla Ezawa. Bliskość spotkania z bratem powoduje prawdopodobnie, że Jakub nie jest w stanie zasnąć, dlatego jeszcze nocą przeprawia się wraz z rodziną i dobytkiem przez potok Jabbok.


Wydarzenie nad potokiem Jabbok
W tym opowiadaniu główny akcent położony jest na fakt błogosławieństwa udzielonego Jakubowi przez Boga. Opowieść zawiera również wyjaśnienie pochodzenia imienia Izrael, nazwy Penuel i zwyczaju niejedzenia przez Izraelitów ścięgna ze stawu biodrowego. Po przeprawieniu się z rodziną przez Jabbok Jakub szukał wytchnienia w samotności, ale nieoczekiwanie doświadczył tajemniczej walki. Nie jest powiedziane wprost, z kim walczył, ale fakt, że ów tajemniczy przeciwnik zmienił Jakubowi imię i udzielił mu błogosławieństwa świadczy o tym, że był to Bóg lub Jego wysłannik. W wydarzeniu tym uderzające jest, że Jakubowi bardzo zależy na otrzymaniu błogosławieństwa. Jest świadomy, że pierwsze błogosławieństwo zdobył podstępem (Rdz 27). Jego prośba zostaje wysłuchana i po latach doświadczeń i prób otrzymuje upragnione błogosławieństwo od samego Boga. Wraz z błogosławieństwem dostaje też nową tożsamość, której wyrazem jest zmiana imienia. W Jakubie dokonała się gruntowna przemiana, widoczna m.in. w tym, że ujawnił swoje imię przeciwnikowi w walce. W ten sposób dał mu władzę nad sobą. Jest to znak bezwarunkowej wiary Jakuba. Podczas spotkania z Bogiem w Betel Jakub nie okazał zbyt wielkiej wiary, ale stawiał różne warunki (Rdz 28,20-22). Odbyta nad Jabbokiem walka jest poniekąd symbolem zmagania, które Jakub stoczył sam ze sobą, aby stać się innym, lepszym człowiekiem.

Księga Rodzaju
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Pierwsza księga Pisma Świętego nazywana jest tradycyjnie Księgą Rodzaju, co w języku staropolskim oznaczało Księga Narodzin albo Księga Początków. Jej hebrajska nazwa: Bereszit pochodzi od pierwszych jej wyrazów: Na początku. W innych językach używana jest grecka nazwa: Genesis, co oznacza ‘źródło życia’, ‘początek życia’, ‘pochodzenie’, ‘narodziny’ (Rdz 5,1). Wszystkie te nazwy wskazują na tematykę księgi, która poświęcona jest prehistorii narodu wybranego, począwszy od stworzenia świata aż po dzieje Jakuba, zwanego Izraelem, oraz jego synów, którzy dali początek dwunastu plemionom Izraela.
Powstanie Księgi Rodzaju wiąże się z koniecznością nowego zdefiniowania tożsamości ludu Izraela po utracie niezależności politycznej (586 r. przed Chr.) i w sytuacji przymusowych przesiedleń, które doprowadziły do rozproszenia Izraelitów pośród obcych narodów. W świetle dawnych przekazów i tradycji jej autorzy starali się ukazać wspólne pochodzenie wszystkich plemion Izraela, ich szczególną relację z Bogiem i niezwykłe powołanie do bycia znakiem Bożej woli i błogosławieństwem dla wszystkich narodów (Rdz 12,1-3). Izraelici nie muszą wstydzić się swojej słabości i klęski. Wobec pychy Babilonii (Rdz 11,1-9) powinni odwołać się do wiary swojego wspólnego przodka Abrahama, aby tak jak on stawać się książętami Boga (Rdz 23,6) i źródłem błogosławieństwa (Rdz 22,17-18).
Izraelici żyjący w obcej ziemi mogli znaleźć w tej księdze źródło nadziei i zachętę do uczciwego życia. Dla Izraelitów powracających z przesiedlenia do swojego kraju Księga Rodzaju była także manifestem, potwierdzającym ich prawa do tej ziemi. Genealogie tłumaczące pochodzenie ludów dawały jednocześnie wskazania na temat wzajemnych relacji z ludźmi zamieszkującymi te regiony.
Autorzy Księgi Rodzaju obficie korzystali ze znanych im starożytnych przekazów swojego narodu. W Księdze Rodzaju możemy wyróżnić opowiadania, charakteryzujące się specyficznym językiem oraz koncepcjami społecznymi i teologicznymi, które pozwalają przypisać je do odrębnych nurtów tradycji, jakie znajdujemy także w innych księgach Pisma Świętego. Z całą pewnością autorzy Księgi Rodzaju korzystali z dokumentów, które powstały jeszcze w czasach istnienia niezależnych państw Izraela i Judy. Ale nie ograniczali się tylko do tych źródeł. Sięgali też do literatury i wiedzy Babilonii, a także Egiptu, Fenicji i innych krajów starożytnego Bliskiego Wschodu. Pogańskie tradycje zostały jednak dostosowane w taki sposób, żeby wyrażały przekonania wypływające z wiary Izraelitów. Widać to np. w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju, w których autorzy nawiązali do babilońskich opisów stworzenia świata i najstarszych dziejów człowieka, ale przede wszystkim wyrazili wiarę w to, że stwórcą świata i obrońcą jego porządku jest Bóg. Ukazali też człowieka jako najdoskonalsze ze stworzeń. Ludzie są więc prawdziwymi podmiotami swoich działań, odpowiedzialnymi za dobro lub zło swoich uczynków, a nie tylko marionetkami zdanymi na kaprysy przerastających ich sił demonicznych.
Treść i teologia
Księga Rodzaju łączy w sobie różne teksty, ale charakteryzuje się doskonale przemyślaną kompozycją. Dzieli się wyraźnie na dwie części: opowiadanie o stwórczym dziele Boga (Rdz 1 – 11) i dzieje patriarchów (Rdz 12 – 50). Możliwe jest, że wcześniej została zredagowana część opowiadająca o przodkach Izraela, gdyż ideowo była bliższa pokoleniu wygnańców, do których pierwotnie ją adresowano. Patriarchowie mają być wzorami wiary dla swoich potomków, a ich losy mają im pomóc podtrzymać nadzieję odrodzenia. W tym sensie ta druga część jest mniej uniwersalna od części pierwszej (Rdz 1 – 11), która dotyczy świata i ludzkości w ogóle.
Opisy zawarte w pierwszych jedenastu rozdziałach Księgi Rodzaju nie mogą być traktowane jako informacja o tym, jakie były początki wszechświata i jakie wydarzenia miały miejsce przy jego powstawaniu. Autor sięgnął do powszechnie znanych w jego czasach opowiadań o początkach świata i posłużył się nimi, aby wyjaśnić czytelnikowi sens i cel stwórczego aktu, dokonanego przez Boga. Istotą tych tekstów jest przesłanie zawarte w poszczególnych obrazach. W przesłaniu tym znajdujemy pełną wiary odpowiedź na podstawowe pytania związane z pochodzeniem świata i człowieka, a także z celem, dla którego istnieją wszelkie stworzenia. Drugi ważny wątek tej części dotyczy natury i skutków ludzkiego grzechu (Rdz 3). Chociaż zło wprowadza chaos w harmonię stworzenia, nie niweczy Bożego planu. Człowiek dopuszczający się zła jest wprawdzie osłabiony i zaślepiony, Bóg jednak, zamiast tylko karać, wychodzi mu naprzeciw. Historia o Noem pokazuje, że Bóg w swoich wymaganiach i sądzie bierze pod uwagę ludzką słabość i napełnia ludzi nadzieją na ostateczne przezwyciężenie grzechu i śmierci (Rdz 9,1-17). Opowiadanie o wieży Babel, które podsumowuje tę cześć Księgi Rodzaju (Rdz 11,1-9), ukazuje, że ludzie, którzy pragną budować swoją wielkość bez Boga, skazani są na ostateczną klęskę i rozproszenie.
Powołanie Abrahama (Rdz 12,1-3) rozpoczyna drugi etap dziejów ludzkości. W przeciwieństwie do budowniczych wieży Babel nie dąży on do tego, aby budować swoją wielkość, ale przyjmuje Bożą obietnicę i wyrusza w podróż do kraju, który jest mu nieznany. Choć dzieje patriarchów dotyczą początków Izraela, redaktorzy Księgi Rodzaju nie pomijają reszty ludzkości. Widać to już w obietnicach danych Abrahamowi, a szczególnie w tej, która dotyczy błogosławieństwa wszystkich ludów ziemi (Rdz 12,3). Powiązanie przodków Izraela z innymi ludami widoczne jest m.in. w Rdz 25,1-18, gdzie zostało ukazane pochodzenie różnych ludów od Abrahama. Widać je także w jego modlitwie wstawienniczej za Sodomę i Gomorę (Rdz 18), w ocaleniu za jego przyczyną miasta Soar (Rdz 19), jak również w dziejach Józefa, który stał się dobroczyńcą Egiptu. Obok dziejów Abrahama Księga Rodzaju ukazuje losy innych patriarchów: Izaaka, Jakuba, Józefa. W ich życiu zaczynają się spełniać obietnice dane Abrahamowi. Oni też, mimo swoich wad i błędów, okazują się ludźmi wielkiej wiary. Najwięcej uwagi zostało poświęcone Jakubowi, najmniej Izaakowi. Opowiadanie o Józefie ukazuje głównie rolę Bożej opatrzności w ludzkim życiu. Doświadczenia patriarchów są zapowiedzią i gwarancją całkowitego zbawienia, które urzeczywistni się w Jezusie Chrystusie. On, przychodząc na świat, spełnił ostatecznie wszystko, co Bóg obiecał ludzkości przez patriarchów. Księga Rodzaju na przykładach Sary, Rebeki i Racheli ukazuje również ważną rolę kobiet. Bóg objawił w ich życiu swoją łaskę i miały one udział w realizowaniu Jego obietnic.