491Potem Jakub przywołał swoich synów i rzekł: „Zbierzcie się, abym mógł wam oznajmić, co was spotka w przyszłości. 2Zgromadźcie się i słuchajcie, synowie Jakuba, słuchajcie waszego ojca Izraela!
3Rubenie, ty jesteś moim pierworodnym,
ty jesteś moją siłą
i pierwocinami mojej męskiej mocy.
4Nie wynoś się jak kipiące wody!
Ponieważ wszedłeś do łoża swojego ojca,
przez to zbezcześciłeś moje posłanie.
5Symeon i Lewi to bracia,
których miecze są narzędziem gwałtu.
6Nie dołączę się do ich zmowy,
z ich knowaniem nie zwiążę mojej sławy,
bo w swoim gniewie mordowali ludzi
i w swojej samowoli kaleczyli bydło.
7Przeklęty ich gniew, gdyż był srogi,
i ich występek, gdyż był okrutny.
Dlatego rozdzielę ich w Jakubie
i rozproszę w Izraelu.
8Judo, sławić cię będą twoi bracia,
twoja ręka na karku twych wrogów,
będą ci się kłaniać synowie twego ojca.
9Judo, młody lwie,
na zdobyczy wzrośniesz, mój synu.
Położył się i jak lew się czai,
jak lwica – któż każe mu powstać?
10Nie będzie od Judy odjęte berło,
ani znaki wodza od nóg jego,
aż przyjdzie ten, do kogo one należą,
komu posłuch okażą narody.
11Swojego osła przywiąże do winnego krzewu,
do winnej latorośli źrebię oślicy.
Wypierze w winie swoje ubranie
i w winnym soku swą suknię.
12Oczy mu ściemnieją od wina,
a zęby wybieleją od mleka.
13Zabulon zamieszka nad brzegiem morza,
w miejscu, w którym jest przystań statków,
a jego granica w Sydonie.
14Issachar jak kościsty osioł
będzie leżał w miejscu bezpiecznym.
15Zobaczył spokój, że jest dobry,
oraz krainę, że była urocza.
Zgiął więc swoje plecy, by dźwigać,
i stał się ludem zmuszanym do pracy.
16Dan swój lud będzie sądził
jako jedno z plemion Izraela.
17I będzie Dan jak wąż przy drodze,
jak żmija przy ścieżce,
kąsająca pęciny konia,
tak że jeździec spadnie do tyłu.
18Oczekuję, Panie, twojego wybawienia!.
19Gad – napadnie go banda zbójców,
a on się rzuci na ich pięty.
20Pokarmy od Asera są tłuste,
on dostarczy przysmaków królowi.
21Neftali jest jak łania na wolności,
mówi on miłe słowa.
22Józef jak drzewo owocowe,
jak drzewo owocowe przy źródle,
jego gałązki pną się po murze.
23Pomnożą się jego prześladowcy,
nękać go będą łucznicy.
24Jednak łuk jego pozostanie mocny
i silne jego ramiona,
dzięki potężnemu Bogu Jakuba,
Pasterzowi, Skale Izraela.
25Bóg twego ojca będzie ci pomagał,
Bóg Wszechmocny ci pobłogosławi:
błogosławieństwami nieba z góry,
błogosławieństwami głębin leżących na dole,
błogosławieństwami piersi i łona.
26Błogosławieństwa twego ojca będą mocniejsze
od błogosławieństw gór odwiecznych,
od wspaniałości dawnych pagórków.
Niech spłyną one na głowę Józefa,
na głowę księcia wśród swoich braci.
27Beniamin to wilk drapieżny,
już rano zjada zdobycz,
a wieczorem rozdziela łupy”.
28Oto plemiona Izraela – jest ich dwanaście. Gdy ich ojciec im błogosławił, to im powiedział. Każdemu udzielił stosownego błogosławieństwa.
Śmierć i pogrzeb Jakuba
29Potem dał im takie polecenie: „Gdy zostanę przyłączony do moich ojców, pochowajcie mnie przy moich przodkach w grocie, która jest na polu Efrona Chetyty,30w grocie, która jest na polu Makpela, w pobliżu Mamre, w kraju Kanaan. Abraham nabył ją wraz z polem na własność od Efrona Chetyty, aby grzebać w niej zmarłych. 31Tam pochowano Abrahama i jego żonę Sarę, tam pochowano Izaaka i jego żonę Rebekę. Tam również pochowałem Leę. 32Pole to wraz z grotą było kupione od Chetytów”.
33Gdy Jakub wydał swoim synom te polecenia, opadł na posłanie, umarł i dołączył do swoich przodków.
wszedłeś do łoża swego ojca… zbezcześciłeś moje posłanie – zob. Rdz 35,22+.
miecze są narzędziem gwałtu – zob. Rdz 34,25.
Jest to symbol obfitości.
Pranie odzieży w winie obrazuje bogactwo mieszkańców.
Obraz ten oznacza, że ludzie mieli pod dostatkiem żywności. Nie cierpieli głodu i byli zdrowi.
Sydon – fenickie miasto-państwo. Słynęło z handlu, budowy statków i wyrobów ze szkła. W poł. IV w. przed Chr. zostało zniszczone. Obecnie należy do głównych miast Libanu.
Możliwe, że zdanie to jest późniejszym dodatkiem zaczerpniętym np. z jakiegoś Psalmu.
mówi on miłe słowa – oryginał nie jest w tym miejscu jasny. Inne możliwe tłumaczenie: wydaje na świat jelonki w zagrodzie. Taki wariant byłby przeciwstawieniem do poprzedniej części zdania i być może nawiązaniem do historycznych wydarzeń, gdy wolność została zastąpiona niewolą (2Krl 15,29).
Mamre – zob. Rdz 12,6+.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PIERWORODNY, PIERWORÓDZTWO- Izraelici, podobnie jak inne ludy Bliskiego Wschodu, wierzyli, że to, co pierwsze, a więc najważniejsze, należy się Bogu. Dotyczyło to zwierząt, plonów ziemi (pierwocin), a także wszelkiego rodzaju wytworów ludzkiej pracy. W sposób szczególny prawo pierworództwa odnosiło się do ludzi. Najstarszy, pierworodny syn w rodzinie należał do Boga. Przynależność ta ma swoje uzasadnienie teologiczne w tym, że Bóg, zanim wyprowadził Izraelitów z Egiptu, wyniszczył tam wszystko, co pierworodne, nie oszczędzając nawet ludzi (Wj 12,29). Ocalił jednak pierworodnych z Izraela, którzy stali się odtąd Jego własnością (np. Wj 13,2; Lb 3,13). To tłumaczy genezę stosowanej przez Żydów praktyki wykupywania każdego pierworodnego syna za pieniądze lub stosowne ofiary składane Bogu ( Wj 13,13). W rodzinach żydowskich pierworodni mieli uprzywilejowaną pozycję. Uważano ich za dziedziców i spadkobierców siły i mocy ojca (Rdz 49,3). Naród izraelski uważał siebie za pierworodnego syna Boga (Wj 4,22). Również Jezus podlegał prawu pierworództwa (Łk 2,22-24). W NT mówi się o Nim jako o Pierworodnym Boga (Hbr 1,6), pierworodnym spośród umarłych (Kol 1,18), pierworodnym wobec całego stworzenia (Kol 1,15), pierworodnym pośród wielu braci (Rz 8,29). Stosując te wyrażenia autorzy NT podkreślają wyjątkową więź Jezusa z Bogiem Ojcem, Jego synowską godność oraz Jego pierwszeństwo jako pośrednika w dziele zbawienia świata i człowieka.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).
CHETYCI - indoeuropejski lud zamieszkujący wschodnią część środkowej Anatolii. Od XVII w. przed Chr. zaczęła się ekspansja Chetytów, którzy m.in. zdobyli Aleppo i złupili Babilon. W okresie rozkwitu, w XIV w. przed Chr. podporządkowali sobie ludy zamieszkujące północną Syrię i terytoria Libanu. Kres potędze Chetytów położyły tzw. Ludy Morza, które ok. XIII w. przed Chr. przybyły z rejonów Morza Egejskiego. Nie ma dowodów na to, że Chetyci kiedykolwiek zamieszkiwali Kanaan. Wymienia się ich wśród mieszkańców tego regionu być może dlatego, że Asyryjczycy i Babilończycy w taki sposób nazywali żyjące tam ludy.
KANAAN, KANANEJCZYCY - starożytna nazwa kraju położonego na obszarze dzisiejszego Izraela i Libanu. Dotychczas nie ustalono dokładnych granic starożytnego Kanaanu (Rdz 10,19). Zanim Izraelici pojawili się na tych terenach pod koniec XIII w. przed Chr., żyły tam różne plemiona (ok. 30) skupione wokół większych miast (Rdz 10,15-18; 15,19-21; Wj 3,8.17; 13,5; Pwt 7,1; 20,17; Joz 3,10). Każde plemię miało swojego władcę i rywalizowało z sąsiadami. Ludność zamieszkująca Kanaan zajmowała się głównie rolnictwem, a także żeglarstwem i kupiectwem. Religia Kananejczyków była ściśle związana z codziennym rytmem życia. Koncentrowała się wokół kultu płodności. W Biblii mieszkańcy Kanaanu zasadniczo są ukazywani w negatywnym świetle (np. Rdz 9,18-27; Dn 13,56nn). Chociaż Izraelici gardzili nimi jako ludnością podbitą (Sdz 1,28), to jednak pod względem rozwoju cywilizacyjnego wiele zawdzięczają kulturze kananejskiej.
Ostatnie słowa Jakuba do synów
Wypowiedź Jakuba utrzymana jest w zróżnicowanej konwencji. Zawiera zapowiedzi, krótkie stwierdzenia, aluzje i dwa wyraźne błogosławieństwa. Treść niektórych jej fragmentów pozwala przypuszczać, że są one odbiciem czasów poprzedzających ustanowienie monarchii, gdy poszczególne plemiona żyły na terenie Kanaanu w dość luźnej federacji. Wyróżnienie dwóch plemion, Judy i Józefa, może być nawiązaniem do stanu faktycznego z czasów monarchii, która została zjednoczona przez Dawida, a za panowania Roboama rozpadła się na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Judę). Królestwo Północne było zdominowane przez potomków Efraima, który był synem Józefa. W Królestwie Południowym dominowali potomkowie Judy. Pierwsze słowa Jakuba skierowane są do Rubena jako pierworodnego, ale on nie będzie uprzywilejowany. Wydaje się, że plemię wywodzące się od Rubena nie odegrało ważniejszej roli w narodzie wybranym. Zapowiedź rozproszenia Symeona i Lewiego spełniła się w odmienny sposób. Potomków Symeona wchłonęło Królestwo Południowe. Potomkowie Lewiego w ogóle nie otrzymali ziemi, a z czasem powołano ich do służby w świątyni (Lb 26,62+; zob. Lb 8,21+; 18,3+; 18,21+). Szczególnie uprzywilejowany jest Juda i jego potomkowie. Plemię to otrzymało od Jakuba właściwe błogosławieństwo. Mimo że Juda nie jest pierworodnym, to on stanie się pierwszym wśród braci. Porównanie do lwa może symbolizować siłę plemienia Judy. Z tego plemienia będzie się również wywodził wielki władca, którego panowanie nigdy nie przeminie. Dokonania króla Dawida mogły w jakimś sensie wskazywać, że zapowiedź odnosiła się do niego. Przepowiednia jednak dotyczy Dawida tylko częściowo, gdyż jego ziemska władza przeminęła, a jego królestwo się rozpadło. Dlatego uważa się, że zapowiedź odnosi się do obiecanego przez Boga Mesjasza, którego panowanie nigdy nie przeminie. Dla chrześcijan spełnienie tej zapowiedzi nastąpiło wraz z narodzeniem się Jezusa z Nazaretu, który przez swoją misję, a następnie Śmierć i Zmartwychwstanie objawiał swoją odwieczną godność jako król i Pan wszechświata. Kolejnym plemieniem są potomkowie Zabulona, ukazani jako lud żyjący nad morzem. Brak jednak na to dowodów. Bardziej prawdopodobne jest, że ludzie z tego plemienia zamieszkiwali północ Kanaanu, między potomkami Asera i Neftalego. Wzmianka o Issacharze sugeruje, że jego potomkowie popadli w zależność od innych (być może Kananejczyków), co oznacza, że również nie odegrali ważniejszej roli. W przypadku Dana jego potomkowie zajęli ziemię nad morzem, na północ od kraju Filistynów. Przenieśli się jednak w północne rejony Kanaanu (Joz 19,40-48; Sdz 18). Aluzja do potomków Dana może oznaczać, że chociaż nieliczni, umieli zapewnić sobie byt dzięki swojej waleczności i nieustępliwości. Potomkowie Gada zamieszkali w Zajordaniu. Ziemie te były ciągle narażone na ataki ze strony Moabitów, Damasceńczyków i Asyryjczyków, którzy wysiedlili mieszkającą tam ludność (1Krn 5,26). Potomkowie Asera zajęli żyzną ziemię nadmorską między górą Karmel a Fenicją. To pozwalało im prowadzić wymianę handlową. Aluzja do plemienia Neftalego, które zajęło ziemię na wschód od plemienia Asera, jest trudna do interpretacji. Możliwe, że ukazuje pierwotny rozwój tego plemienia. Został on jednak wstrzymany w wyniku najazdu Asyryjczyków i deportacji ludności do Asyrii (2Krl 15,29). Błogosławieństwo dla Józefa w rzeczywistości spełniło się na potomkach Efraima i Manassesa. Potomkowie Manassesa zajęli ziemię po obu stronach Jordanu. Potomkowie Efraima osiedlili się po zachodniej stronie Jordanu. Z czasem rozszerzyli swoje posiadłości kosztem sąsiednich terenów. Obfite błogosławieństwo odzwierciedla świetność Królestwa Północnego, zdominowanego przez potomków Efraima. Wzmianka o prześladowcach (w. 23) jest być może zapowiedzią politycznych kłopotów, które zakończyły się upadkiem królestwa i deportacją ludności do Asyrii (722 r. przed Chr.). Listę synów zamyka Beniamin. Jego potomkowie zajęli ziemię między Jerozolimą a Betel. Z czasem ich terytorium zostało wcielone do Królestwa Południowego.
Śmierć i pogrzeb Jakuba
Dramatyczne i burzliwe życie Jakuba kończy się szczęśliwie. Ma przed oczyma wszystkich swoich synów razem z ich rodzinami. Oznacza to spełnienie przez Boga obietnicy potomstwa. Jakub od młodości zabiegał o Boże błogosławieństwo i pod koniec życia może stwierdzić, że otrzymał go więcej, niż się spodziewał. Podwójne wspomnienie o rodzinnym grobowcu (Rdz 49,29-32; 50,13) po raz kolejny przypomina o Bożych obietnicach związanych z Kanaanem. Posiadanie skrawka ziemi w Kanaanie przez ród Jakuba, zapowiada zajęcie w przyszłości tych ziem przez Izraelitów. Balsamowanie miało dla Egipcjan znaczenie religijne i wyrażało ich wierzenia, ale zastosowanie go wobec Jakuba wydaje się mieć znaczenie jedynie praktyczne. Dzięki temu możliwe było przetransportowanie jego zwłok do Kanaanu. Liczny orszak żałobny podążający do Kanaanu w pewnym sensie może być zapowiedzią opuszczenia przez Izraelitów Egiptu pod wodzą Mojżesza. Tym razem wszystko odbywa się pokojowo, lecz w przyszłości Izraelici napotkają wiele trudności, zanim definitywnie opuszczą ziemię egipską. Król egipski, mimo wyraźnych znaków, będzie się sprzeciwiał woli Boga, który postanowił wyzwolić swój lud z niewoli.
Księga Rodzaju
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Pierwsza księga Pisma Świętego nazywana jest tradycyjnie Księgą Rodzaju, co w języku staropolskim oznaczało Księga Narodzin albo Księga Początków. Jej hebrajska nazwa: Bereszit pochodzi od pierwszych jej wyrazów: Na początku. W innych językach używana jest grecka nazwa: Genesis, co oznacza ‘źródło życia’, ‘początek życia’, ‘pochodzenie’, ‘narodziny’ (Rdz 5,1). Wszystkie te nazwy wskazują na tematykę księgi, która poświęcona jest prehistorii narodu wybranego, począwszy od stworzenia świata aż po dzieje Jakuba, zwanego Izraelem, oraz jego synów, którzy dali początek dwunastu plemionom Izraela.
Powstanie Księgi Rodzaju wiąże się z koniecznością nowego zdefiniowania tożsamości ludu Izraela po utracie niezależności politycznej (586 r. przed Chr.) i w sytuacji przymusowych przesiedleń, które doprowadziły do rozproszenia Izraelitów pośród obcych narodów. W świetle dawnych przekazów i tradycji jej autorzy starali się ukazać wspólne pochodzenie wszystkich plemion Izraela, ich szczególną relację z Bogiem i niezwykłe powołanie do bycia znakiem Bożej woli i błogosławieństwem dla wszystkich narodów (Rdz 12,1-3). Izraelici nie muszą wstydzić się swojej słabości i klęski. Wobec pychy Babilonii (Rdz 11,1-9) powinni odwołać się do wiary swojego wspólnego przodka Abrahama, aby tak jak on stawać się książętami Boga (Rdz 23,6) i źródłem błogosławieństwa (Rdz 22,17-18).
Izraelici żyjący w obcej ziemi mogli znaleźć w tej księdze źródło nadziei i zachętę do uczciwego życia. Dla Izraelitów powracających z przesiedlenia do swojego kraju Księga Rodzaju była także manifestem, potwierdzającym ich prawa do tej ziemi. Genealogie tłumaczące pochodzenie ludów dawały jednocześnie wskazania na temat wzajemnych relacji z ludźmi zamieszkującymi te regiony.
Autorzy Księgi Rodzaju obficie korzystali ze znanych im starożytnych przekazów swojego narodu. W Księdze Rodzaju możemy wyróżnić opowiadania, charakteryzujące się specyficznym językiem oraz koncepcjami społecznymi i teologicznymi, które pozwalają przypisać je do odrębnych nurtów tradycji, jakie znajdujemy także w innych księgach Pisma Świętego. Z całą pewnością autorzy Księgi Rodzaju korzystali z dokumentów, które powstały jeszcze w czasach istnienia niezależnych państw Izraela i Judy. Ale nie ograniczali się tylko do tych źródeł. Sięgali też do literatury i wiedzy Babilonii, a także Egiptu, Fenicji i innych krajów starożytnego Bliskiego Wschodu. Pogańskie tradycje zostały jednak dostosowane w taki sposób, żeby wyrażały przekonania wypływające z wiary Izraelitów. Widać to np. w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju, w których autorzy nawiązali do babilońskich opisów stworzenia świata i najstarszych dziejów człowieka, ale przede wszystkim wyrazili wiarę w to, że stwórcą świata i obrońcą jego porządku jest Bóg. Ukazali też człowieka jako najdoskonalsze ze stworzeń. Ludzie są więc prawdziwymi podmiotami swoich działań, odpowiedzialnymi za dobro lub zło swoich uczynków, a nie tylko marionetkami zdanymi na kaprysy przerastających ich sił demonicznych.
Treść i teologia
Księga Rodzaju łączy w sobie różne teksty, ale charakteryzuje się doskonale przemyślaną kompozycją. Dzieli się wyraźnie na dwie części: opowiadanie o stwórczym dziele Boga (Rdz 1 – 11) i dzieje patriarchów (Rdz 12 – 50). Możliwe jest, że wcześniej została zredagowana część opowiadająca o przodkach Izraela, gdyż ideowo była bliższa pokoleniu wygnańców, do których pierwotnie ją adresowano. Patriarchowie mają być wzorami wiary dla swoich potomków, a ich losy mają im pomóc podtrzymać nadzieję odrodzenia. W tym sensie ta druga część jest mniej uniwersalna od części pierwszej (Rdz 1 – 11), która dotyczy świata i ludzkości w ogóle.
Opisy zawarte w pierwszych jedenastu rozdziałach Księgi Rodzaju nie mogą być traktowane jako informacja o tym, jakie były początki wszechświata i jakie wydarzenia miały miejsce przy jego powstawaniu. Autor sięgnął do powszechnie znanych w jego czasach opowiadań o początkach świata i posłużył się nimi, aby wyjaśnić czytelnikowi sens i cel stwórczego aktu, dokonanego przez Boga. Istotą tych tekstów jest przesłanie zawarte w poszczególnych obrazach. W przesłaniu tym znajdujemy pełną wiary odpowiedź na podstawowe pytania związane z pochodzeniem świata i człowieka, a także z celem, dla którego istnieją wszelkie stworzenia. Drugi ważny wątek tej części dotyczy natury i skutków ludzkiego grzechu (Rdz 3). Chociaż zło wprowadza chaos w harmonię stworzenia, nie niweczy Bożego planu. Człowiek dopuszczający się zła jest wprawdzie osłabiony i zaślepiony, Bóg jednak, zamiast tylko karać, wychodzi mu naprzeciw. Historia o Noem pokazuje, że Bóg w swoich wymaganiach i sądzie bierze pod uwagę ludzką słabość i napełnia ludzi nadzieją na ostateczne przezwyciężenie grzechu i śmierci (Rdz 9,1-17). Opowiadanie o wieży Babel, które podsumowuje tę cześć Księgi Rodzaju (Rdz 11,1-9), ukazuje, że ludzie, którzy pragną budować swoją wielkość bez Boga, skazani są na ostateczną klęskę i rozproszenie.
Powołanie Abrahama (Rdz 12,1-3) rozpoczyna drugi etap dziejów ludzkości. W przeciwieństwie do budowniczych wieży Babel nie dąży on do tego, aby budować swoją wielkość, ale przyjmuje Bożą obietnicę i wyrusza w podróż do kraju, który jest mu nieznany. Choć dzieje patriarchów dotyczą początków Izraela, redaktorzy Księgi Rodzaju nie pomijają reszty ludzkości. Widać to już w obietnicach danych Abrahamowi, a szczególnie w tej, która dotyczy błogosławieństwa wszystkich ludów ziemi (Rdz 12,3). Powiązanie przodków Izraela z innymi ludami widoczne jest m.in. w Rdz 25,1-18, gdzie zostało ukazane pochodzenie różnych ludów od Abrahama. Widać je także w jego modlitwie wstawienniczej za Sodomę i Gomorę (Rdz 18), w ocaleniu za jego przyczyną miasta Soar (Rdz 19), jak również w dziejach Józefa, który stał się dobroczyńcą Egiptu. Obok dziejów Abrahama Księga Rodzaju ukazuje losy innych patriarchów: Izaaka, Jakuba, Józefa. W ich życiu zaczynają się spełniać obietnice dane Abrahamowi. Oni też, mimo swoich wad i błędów, okazują się ludźmi wielkiej wiary. Najwięcej uwagi zostało poświęcone Jakubowi, najmniej Izaakowi. Opowiadanie o Józefie ukazuje głównie rolę Bożej opatrzności w ludzkim życiu. Doświadczenia patriarchów są zapowiedzią i gwarancją całkowitego zbawienia, które urzeczywistni się w Jezusie Chrystusie. On, przychodząc na świat, spełnił ostatecznie wszystko, co Bóg obiecał ludzkości przez patriarchów. Księga Rodzaju na przykładach Sary, Rebeki i Racheli ukazuje również ważną rolę kobiet. Bóg objawił w ich życiu swoją łaskę i miały one udział w realizowaniu Jego obietnic.
Wypowiedź Jakuba utrzymana jest w zróżnicowanej konwencji. Zawiera zapowiedzi, krótkie stwierdzenia, aluzje i dwa wyraźne błogosławieństwa. Treść niektórych jej fragmentów pozwala przypuszczać, że są one odbiciem czasów poprzedzających ustanowienie monarchii, gdy poszczególne plemiona żyły na terenie Kanaanu w dość luźnej federacji. Wyróżnienie dwóch plemion, Judy i Józefa, może być nawiązaniem do stanu faktycznego z czasów monarchii, która została zjednoczona przez Dawida, a za panowania Roboama rozpadła się na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Judę). Królestwo Północne było zdominowane przez potomków Efraima, który był synem Józefa. W Królestwie Południowym dominowali potomkowie Judy. Pierwsze słowa Jakuba skierowane są do Rubena jako pierworodnego, ale on nie będzie uprzywilejowany. Wydaje się, że plemię wywodzące się od Rubena nie odegrało ważniejszej roli w narodzie wybranym. Zapowiedź rozproszenia Symeona i Lewiego spełniła się w odmienny sposób. Potomków Symeona wchłonęło Królestwo Południowe. Potomkowie Lewiego w ogóle nie otrzymali ziemi, a z czasem powołano ich do służby w świątyni (Lb 26,62+; zob. Lb 8,21+; 18,3+; 18,21+). Szczególnie uprzywilejowany jest Juda i jego potomkowie. Plemię to otrzymało od Jakuba właściwe błogosławieństwo. Mimo że Juda nie jest pierworodnym, to on stanie się pierwszym wśród braci. Porównanie do lwa może symbolizować siłę plemienia Judy. Z tego plemienia będzie się również wywodził wielki władca, którego panowanie nigdy nie przeminie. Dokonania króla Dawida mogły w jakimś sensie wskazywać, że zapowiedź odnosiła się do niego. Przepowiednia jednak dotyczy Dawida tylko częściowo, gdyż jego ziemska władza przeminęła, a jego królestwo się rozpadło. Dlatego uważa się, że zapowiedź odnosi się do obiecanego przez Boga Mesjasza, którego panowanie nigdy nie przeminie. Dla chrześcijan spełnienie tej zapowiedzi nastąpiło wraz z narodzeniem się Jezusa z Nazaretu, który przez swoją misję, a następnie Śmierć i Zmartwychwstanie objawiał swoją odwieczną godność jako król i Pan wszechświata. Kolejnym plemieniem są potomkowie Zabulona, ukazani jako lud żyjący nad morzem. Brak jednak na to dowodów. Bardziej prawdopodobne jest, że ludzie z tego plemienia zamieszkiwali północ Kanaanu, między potomkami Asera i Neftalego. Wzmianka o Issacharze sugeruje, że jego potomkowie popadli w zależność od innych (być może Kananejczyków), co oznacza, że również nie odegrali ważniejszej roli. W przypadku Dana jego potomkowie zajęli ziemię nad morzem, na północ od kraju Filistynów. Przenieśli się jednak w północne rejony Kanaanu (Joz 19,40-48; Sdz 18). Aluzja do potomków Dana może oznaczać, że chociaż nieliczni, umieli zapewnić sobie byt dzięki swojej waleczności i nieustępliwości. Potomkowie Gada zamieszkali w Zajordaniu. Ziemie te były ciągle narażone na ataki ze strony Moabitów, Damasceńczyków i Asyryjczyków, którzy wysiedlili mieszkającą tam ludność (1Krn 5,26). Potomkowie Asera zajęli żyzną ziemię nadmorską między górą Karmel a Fenicją. To pozwalało im prowadzić wymianę handlową. Aluzja do plemienia Neftalego, które zajęło ziemię na wschód od plemienia Asera, jest trudna do interpretacji. Możliwe, że ukazuje pierwotny rozwój tego plemienia. Został on jednak wstrzymany w wyniku najazdu Asyryjczyków i deportacji ludności do Asyrii (2Krl 15,29). Błogosławieństwo dla Józefa w rzeczywistości spełniło się na potomkach Efraima i Manassesa. Potomkowie Manassesa zajęli ziemię po obu stronach Jordanu. Potomkowie Efraima osiedlili się po zachodniej stronie Jordanu. Z czasem rozszerzyli swoje posiadłości kosztem sąsiednich terenów. Obfite błogosławieństwo odzwierciedla świetność Królestwa Północnego, zdominowanego przez potomków Efraima. Wzmianka o prześladowcach (w. 23) jest być może zapowiedzią politycznych kłopotów, które zakończyły się upadkiem królestwa i deportacją ludności do Asyrii (722 r. przed Chr.). Listę synów zamyka Beniamin. Jego potomkowie zajęli ziemię między Jerozolimą a Betel. Z czasem ich terytorium zostało wcielone do Królestwa Południowego.