251Pan przemówił do Mojżesza:2„Powiedz Izraelitom, aby każdy ofiarował Mi dobrowolny dar. Będzie on daniną, którą zbierzecie dla Mnie, 3a w jej skład wejdzie złoto, srebro i miedź, 4fioletowa i czerwona purpura, karmazyn, bisior i sierść kozia, 5skóry baranie barwione na czerwono, skóry borsucze i drzewo akacjowe, 6oliwa do lamp, wonności do wyrobu oleju do namaszczenia i pachnących kadzideł, 7onyks i drogie kamienie do wysadzenia efodu i pektorału. 8Wybudują dla Mnie świątynię, abym mógł zamieszkać pośród nich. 9Święte mieszkanie ma być zbudowane i wszystkie jego sprzęty wykonane dokładnie według planów, które ci pokażę.
Arka Przymierza
10Z drewna akacjowego zrobią skrzynię o długości dwa i pół łokcia, szerokości i wysokości półtora łokcia.11Wewnątrz i z zewnątrz pokryjesz ją szczerym złotem, a wokół umieścisz złoty wieniec. 12Odlejesz cztery złote pierścienie i przymocujesz je do czterech krawędzi – po dwa z każdej strony. 13Wyrzeźbisz drążki z drewna akacjowego, pokryjesz je złotem 14i włożysz w pierścienie, aby służyły do przenoszenia arki. 15Pozostaną one w pierścieniach; nie należy ich stamtąd wyjmować. 16W arce umieścisz Świadectwo, które otrzymasz ode Mnie.
Wieko Arki Przymierza
17Ze szczerego złota zrobisz płytę przebłagalną o długości dwa i pół łokcia, szerokości półtora łokcia.18Na obu jej krańcach umieścisz cheruby wykute w złocie, 19ustawisz je symetrycznie po obu stronach. Na brzegach płyty przebłagalnej nie może zabraknąć cherubów. 20Skrzydła cherubów mają być tak rozpostarte, aby zakrywały płytę przebłagalną, a ich twarze zwrócone ku sobie, to znaczy ku środkowi płyty przebłagalnej. 21Płytą przebłagalną przykryjesz arkę, a w niej umieścisz Świadectwo, które otrzymasz ode Mnie. 22Stamtąd właśnie, znad płyty przebłagalnej, spomiędzy cherubów wieńczących arkę, objawię ci słowami wszystkie przykazania, które przez ciebie daję Izraelitom.
Stół chlebów poświęconych
23Z drewna akacjowego zrobisz stół o długości dwóch łokci, szerokości jednego, a wysokości półtora łokcia.24Pokryjesz go szczerym złotem, a wokół umieścisz złoty wieniec. 25Wieniec przymocujesz do listwy o szerokości czterech palców, którą obramujesz stół. 26Zrobisz cztery złote pierścienie i przytwierdzisz je do czterech krawędzi, przy nogach stołu. 27Pierścienie mają być przymocowane poniżej listwy, gdyż włożysz w nie drążki do przenoszenia stołu. 28Drążki sporządzisz z drewna akacjowego i pokryjesz je złotem, aby służyły do noszenia stołu. 29Zrobisz ponadto ze szczerego złota misy, czasze, dzbanki i tace do składania ofiar płynnych. 30Na stole, przed moim obliczem, zawsze będziesz składał chleby poświęcone.
Świecznik siedmioramienny
31Sporządzisz świecznik wykuty ze szczerego złota; jego podstawa, ramiona, kielichy, gałki i korony kwiatów mają stanowić jedną całość. 32Z jego boków będzie wychodzić sześć ramion, symetrycznie po trzy z każdej strony. 33Pierwsze ramię zakończone będzie potrójnym kielichem na kształt kwiatu migdałowego, wraz z gałką i koroną; drugie ramię zakończone będzie potrójnym kielichem na kształt kwiatu migdałowego, wraz z gałką i koroną; podobnie wszystkie pozostałe ramiona świecznika. 34Trzon świecznika zwieńczy poczwórny kielich na kształt kwiatu migdałowego, z gałką i koroną. 35Poniżej, między dwoma pierwszymi ramionami, umieścisz pąk kwiatu, podobnie między dwoma następnymi, i tak między wszystkimi sześcioma ramionami. 36Zarówno ramiona, jak i pąki kwiatów zostaną wykute z jednej bryły szczerego złota. 37Zrobisz siedem lamp i umieścisz je na samej górze, aby rzucały światło na wszystkie strony. 38Do tego szczypce i naczynia na popiół, wykonane również ze szczerego złota. 39Do sporządzenia świecznika i należących do niego przyborów użyjesz jednego talentu złota. 40Bądź uważny i postaraj się wykonać wszystko zgodnie ze wzorem, który widziałeś na górze!
purpura – rodzaj materiału lub ubioru z niego wykonanego. Nazwa pochodzi od purpury, czyli czerwonego lub czarnego barwnika, pozyskiwanego z pewnego gatunku ślimaków morskich. Noszenie ubiorów z purpury było oznaką bogactwa lub piastowanej godności.
karmazyn – cenna tkanina koloru czerwonego lub szkarłatnego.
bisior – bardzo delikatna i lśniąca tkanina nazywana też jedwabiem morskim. Produkowano ją ręcznie i do jej wyrobu używano wydzieliny małża morskiego (łac. Pinna nobilis).
skóry borsucze – nie jest do końca pewne, o jakie zwierzę chodziło.
Święte mieszkanie – chodzi o tzw. przenośną świątynię (Lb 1,1+). Zob. Słownik.
umieścisz cheruby wykute w złocie – w świątyni Salomona cheruby nie były częścią arki, ale ona znajdowała się pod nimi (1Krl 6,23-28; 8,6n).
Świadectwo – zob. Wj 25,16+.
chleby poświęcone – chodzi o 12 przaśnych chlebów (Wj 12,8+), kładzionych w każdy szabat w dwóch rzędach na stole w świętym mieszkaniu (Kpł 24,5-9). Zob. Słownik.
świecznik – inaczej menora. Świecznik prawdopodobnie nawiązywał swoją budową do drzewa życia i miał oznaczać obecność Boga, który jest początkiem i celem wszystkiego, co istnieje. Świecznik ma jeden główny pień, z którego wyrastają pozostałe ramiona. Światło umieszczone na głównym pniu symbolizuje Boga i ono jednoczy pozostałe sześć świateł, które są symbolem świata stworzonego (Rdz 2,2).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
ŁOKIEĆ - jednostka miary długości, liczona od kości łokciowej do końca palca środkowego. Wynosiła ok. 45 cm.
ARKA PRZYMIERZA, ARKA BOŻA, ARKA PANA, ARKA ŚWIADECTWA - drewniana skrzynia pokryta złotem. Przechowywano w niej otrzymane od Boga i przekazane przez Mojżesza kamienne tablice z Dziesięcioma przykazaniami (Wj 25,16), naczynie z manną (Wj 16,33n) oraz laskę Aarona. W sposób symboliczny arka wyrażała obecność Boga pośród Jego ludu. Podczas wędrówki Izraelitów przez pustynię Arka Przymierza znajdowała się w przenośnym sanktuarium (Namiot Spotkania), później przechowywano ją w sanktuarium w Szilo, a następnie umieszczono w miejscu najświętszym świątyni wybudowanej w Jerozolimie przez Salomona (1Krl 8,4-7). Przypominała Izraelowi o jego zobowiązaniach wynikających z przymierza. W czasach pomojżeszowych to właśnie przed arkę ludzie przychodzili na spotkanie z Bogiem (1Sm 3; 2Sm 7,18). Po zburzeniu świątyni w 587/586 r. przed Chr. prawdopodobnie zabrali ją Babilończycy. Dalsze jej losy są nieznane. Prorok Jeremiasz (Jr 3,16n) nie każe żałować zaginionej arki, ponieważ w nowym przymierzu prawo będzie wypisane w sercach. Zob.
CHERUBY,
MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, NAMIOT SPOTKANIA,
PAN ZASTĘPÓW.
ŁOKIEĆ - jednostka miary długości, liczona od kości łokciowej do końca palca środkowego. Wynosiła ok. 45 cm.
CHERUBY - rodzaj istot duchowych, przebywających w bliskości Boga, gotowych do spełniania różnych poleceń. W Piśmie Świętym przedstawione są jako stworzenia ponadnaturalne, przybierające różne postaci dziwnych, niewystępujących w przyrodzie zwierząt, mających niekiedy pewne cechy ludzkie. Najczęściej ukazuje się je jako skrzydlate lwy o ludzkich twarzach. Ich postaciami ozdobiona była Arka Przymierza. Zob.
ARKA PRZYMIERZA.
PRZYKAZANIE - żądanie wyrażone przez słowo mówione lub na piśmie. Termin ten odnosi się niekiedy w Piśmie σwiętym do relacji międzyludzkich, np. może wyrażać żądanie rodzica względem dziecka (Jr 35,14; Prz 6,20) lub króla wobec poddanych (2Krl 18,36). Zasadniczo ma jednak znaczenie teologiczne i określa wymagania wynikające z przymierza zawartego na Synaju między Bogiem a Jego ludem. Terminem przykazanie określa się przede wszystkim polecenia zawarte w Dekalogu (Wj 20,1-17; Pwt 5,6-21). W sensie szerszym odnosi się on do różnego rodzaju regulacji prawnych, etycznych i kultycznych, wynikających z Dekalogu, które zawarte są w Pięcioksięgu (Wj 20,22n; 25 - 31; 35 - 40; Kpł 17 - 26; Pwt 12 - 26). Przykazania nie są narzuconym przez Boga bezdusznym prawem, lecz stanowią konsekwencję zbawczych dzieł Boga dokonanych w historii Izraela (wybranie, wyzwolenie z Egiptu, zawarcie przymierza). Są również przejawem odpowiedzialności Boga za swój lud, do którego ma On wyłączne prawo. Odp owiedzią człowieka na Boże przykazania ma być ich przestrzeganie (Kpł 26,3), ponieważ są one dla człowieka rozkoszą i przedmiotem miłości (Ps 119,47.127.143), a także w skuteczny sposób przygotowują go na przyjęcie zbawienia. Sankcją za lekceważenie przykazań jest przekleństwo ( Kpł 26,14nn; Pwt 27,15-26). Jezus nie odrzucił przykazań ST, lecz je zaktualizował i uczynił jeszcze bardziej radykalnymi, przez postawienie na pierwszym miejscu przykazania miłości Boga i bliŹniego (np. Mt 22,35-40). Zob. PRZEKLE┴STWO.
ŁOKIEĆ - jednostka miary długości, liczona od kości łokciowej do końca palca środkowego. Wynosiła ok. 45 cm.
TALENT - jednostka wagi wynosząca około , odpowiednik 60 min oraz jednostka monetarna, równowartość 6000 drachm. Zob.
DENAR,
MINA.
Dary Izraelitów
W tym miejscu rozpoczyna się ważna część Księgi Wyjścia, poświęcona budowie pierwszej w dziejach Izraela świątyni, która będzie pierwowzorem świątyni zbudowanej na górze Syjon w Jerozolimie. Najpierw podane są instrukcje udzielone przez Boga Mojżeszowi (Wj 25 – 31), po czym następuje opis ich wykonania (Wj 35 – 40). Obydwie części rozdzielone są opisem bałwochwalstwa Izraelitów pod Synajem, zerwania przez nich przymierza i jego ponownego odnowienia po wstawienniczej modlitwie Mojżesza (Wj 32 – 34). Od samego początku świątynia odgrywała w życiu narodu wybranego ważną rolę. Była znakiem obecności Boga pośród Jego ludu. W chwilach trudnych dla narodu Izraelici widzieli w niej symbol niezmienności Bożych postanowień. Za czasów Jezusa istniała świątynia, którą rozbudował Herod Wielki. Jezus w niej bywał, ale prawdziwą świątynią było Jego ciało (J 2,19-21; por. J 4,21.23-24). Według apostoła Pawła świątynią Boga są wyznawcy Chrystusa (np. 1Kor 3,16n; 6,19; 2Kor 6,16; Ef 2,21).
Księga Wyjścia
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Tytuł Księga Wyjścia (w jęz. gr. Exodos i jęz. łac. Exodus) nawiązuje do centralnego tematu księgi, którym jest wyzwolenie Izraelitów z niewoli egipskiej. Istota tego wydarzenia nie ogranicza się do uwolnienia od ucisku lub poniżenia, ale ujawnia się w wezwaniu do nawiązania właściwej relacji z Bogiem i ludźmi. Wyzwolenie z niewoli jest więc początkiem świadomego i odpowiedzialnego życia w wolności. W jęz. hebrajskim księga ta nazywana jest Szemot od pierwszych jej słów: Oto imiona.
Według tradycji powstanie Pięcioksięgu, do którego należy również Księga Wyjścia, łączono z Mojżeszem. Na podstawie współczesnych badań krytyczno-literackich uważa się, że dzieło to jest owocem pracy wielu autorów biblijnych żyjących w różnym czasie. Przypuszcza się, że ostateczna redakcja Księgi Wyjścia mogła nastąpić już w VI w. przed Chr. W Księdze Wyjścia można odnaleźć różne, często coraz bardziej pogłębione interpretacje jedynego w swoim rodzaju wydarzenia zbawczego, jakim było wyzwolenie Izraelitów z niewoli egipskiej. Dokonało się ono za sprawą Boga i dało początek kształtowaniu się nowego narodu. U podstaw kolejnych refleksji zawartych w księdze leży wspomnienie rzeczywistego wyjścia z Egiptu, które przetrwało w pamięci jednej lub kilku grup wchodzących w skład późniejszego Izraela. Wśród różnych opinii na ten temat dominuje pogląd łączący tę pamięć z epoką panowania w Egipcie XIX dynastii, czyli tzw. Ramessydów (1292-1186 przed Chr.). Opowiadanie o pobycie i wyjściu Hebrajczyków z Egiptu ma wyraźnie egipski koloryt, a wiele elementów zawartych w tekście biblijnym odpowiada historycznym realiom tego okresu, znanym z licznych dokumentów pochodzących z państwa faraonów. Jednym ze stałych punktów odniesienia w dyskusji nad historycznością wyjścia Hebrajczyków z Egiptu jest stela Merneptaha, wykonana z czarnego bazaltu i odkryta w 1895 roku w Tebach. Zawiera ona opis militarnych dokonań tego faraona. We fragmencie poświęconym jego wyprawie przeciwko Libijczykom (1208 r. przed Chr.) wspomina się również o pokonaniu Izraela, który zajmował północny rejon współczesnej Palestyny. Jest to pierwsze pozabiblijne wspomnienie tej nazwy i stanowi argument, na podstawie którego historyczne wyjście z Egiptu sytuuje się co najmniej kilkadziesiąt lat wcześniej. Najczęściej wskazuje się na czas panowania Ramzesa II (1279-1213 przed Chr.).
Treść i teologia
W różny sposób przedstawia się literacką strukturę Księgi Wyjścia. Mając jednak na uwadze miejsca, w których rozgrywają się kolejne wydarzenia (Egipt, pustynia, Synaj), logiczny wydaje się podział księgi na trzy części. Pierwsza z nich (Wj 1,1 – 15,21) opowiada o tym, jak Bóg wyzwolił Izraelitów z niewoli w Egipcie. Zaczyna się ona od podsumowania historii Jakuba i jego synów przebywających w Egipcie, akcent natomiast położony jest na wypełnienie się pierwszej z obietnic złożonych Abrahamowi (Rdz 12,2). Fakt, że Izraelici stali się licznym narodem, zapowiada realizację kolejnej obietnicy, która dotyczy objęcia przez nich w posiadanie Ziemi Obiecanej. Na przeszkodzie staje jednak faraon, który ucieleśnia siły przeciwne realizacji Bożego planu. Cudowne ocalenie Mojżesza i jego ucieczka do kraju Madian jest przygotowaniem interwencji Boga (Wj 1 – 2). W dalszej kolejności opisano powołanie Mojżesza (Wj 3,1 – 7,7) i plagi, które mają przekonać faraona do zmiany postawy (Wj 7,8 – 11,10). Ostatnia, dziesiąta plaga umieszczona została w kontekście przepisów kultowych dotyczących przaśnych chlebów, wykupienia pierworodnych i świętowania Paschy (Wj 12,1 – 13,16). Następnie opisano cudowne wyzwolenie (Wj 13,17 – 14,31), którego zwieńczeniem jest hymn uwielbienia na cześć Boga (Wj 15). W drugiej części (Wj 15,22 – 18,27) opowiada się o wędrówce przez pustynię, której celem jest najpierw góra Synaj. Izraelici doświadczają podczas tej drogi zarówno własnych słabości i ograniczeń, jak i opiekuńczej obecności swojego Boga (Wj 15,22 – 17,16). Spotkanie z Jetrem, teściem Mojżesza (Wj 18), jest przygotowaniem do wydarzeń, które będą miały miejsce na Synaju. Ostatnia, trzecia część księgi (Wj 19 – 40) opowiada o wydarzeniach na Synaju. Składają się na nie: objawienie się Boga, zawarcie przymierza i nadanie prawa (Wj 19 – 24), przekazanie instrukcji dotyczących budowy prowizorycznej świątyni – Namiotu Spotkania (Wj 25 – 31) oraz ich wypełnienie i zstąpienie chwały Bożej do przygotowanego sanktuarium (Wj 35 – 40). Pomiędzy otrzymaniem instrukcji a ich wykonaniem wydarzył się epizod ze złotym cielcem (Wj 32 – 34). Było to pierwsze odstępstwo wolnych Izraelitów od swojego Boga i pierwszy akt Bożego miłosierdzia okazany tym, którzy Mu się sprzeniewierzyli. Opis przymierza przypomina schemat traktatów zawieranych w starożytności między królem i wasalem (Wj 19 – 24; por. Wj 6,7). Jego zwieńczeniem ma być budowa świątyni. Kult, który będzie w niej sprawowany, zapewni obustronną wierność i lojalność w relacjach między Bogiem i Izraelem. Wolność narodu wybranego musi znaleźć swoje odzwierciedlenie w przestrzeganiu Dekalogu (Wj 20), praw regulujących stosunki społeczne (Wj 21 – 23) oraz w wiernym wykonywaniu wszystkich instrukcji danych przez Boga (Wj 25 – 31; 35 – 40).
Wątkiem przewodnim całej księgi jest temat wyzwolenia Izraelitów z niewolniczej służby na rzecz faraona (Wj 1 – 15) i przygotowanie ich do dobrowolnej służby Bogu (Wj 19 – 40). Pobyt na pustyni (Wj 15,22 – 18,27) przygotowuje do tej zmiany. W tym czasie ujawnia się buntowniczy charakter Izraelitów, którym Bóg wielokrotnie okazuje miłosierdzie i troskę. Drugi temat, szczególnie mocno akcentowany w pierwszej części księgi (Wj 1 – 15), to „poznanie Pana”. Wyzwolenie Izraelitów z Egiptu i sposób, w jaki się to dokonało, ukazują najpierw faraonowi i Egipcjanom, a potem całemu światu, kim jest Pan, Bóg Izraela. Wydarzenie to sprawiło, że Jego imię jest wysławiane na całej ziemi (por. Wj 5,2; 7,5.17; 8,6.18; 9,14.29; 10,2; 11,7; 14,4.18.25). Również Izraelici mają poznać, kim jest ich Bóg (Wj 16,6.12; 33,16) i przekazać to następnym pokoleniom (Wj 29,46; 31,13).
Do wyjścia Izraelitów z Egiptu nawiązują również inne księgi Biblii (np. Ps 77; Mdr 11 – 19; Oz 11,1). Już w ST wyjście z Egiptu było odnoszone do różnych etapów historii zbawienia. Prorok Izajasz według tego samego klucza odczytywał powrót Izraelitów z wygnania babilońskiego, uważając je za drugie wyjście (Iz 40 – 55). W tradycji chrześcijańskiej Jezus Chrystus jest tym, który przez swoją Mękę i Zmartwychwstanie przyniósł ludzkości ostateczne wyzwolenie. Wierzący w Chrystusa wyzwoleni z grzechu podążają do nowej ziemi obiecanej – królestwa Bożego. Nauka płynąca z Księgi Wyjścia nie traci więc swojej aktualności. Jest nieustannym świadectwem działania Boga, który obdarza ludzi wolnością i wychowuje ich do życia w wolności.
W tym miejscu rozpoczyna się ważna część Księgi Wyjścia, poświęcona budowie pierwszej w dziejach Izraela świątyni, która będzie pierwowzorem świątyni zbudowanej na górze Syjon w Jerozolimie. Najpierw podane są instrukcje udzielone przez Boga Mojżeszowi (Wj 25 – 31), po czym następuje opis ich wykonania (Wj 35 – 40). Obydwie części rozdzielone są opisem bałwochwalstwa Izraelitów pod Synajem, zerwania przez nich przymierza i jego ponownego odnowienia po wstawienniczej modlitwie Mojżesza (Wj 32 – 34). Od samego początku świątynia odgrywała w życiu narodu wybranego ważną rolę. Była znakiem obecności Boga pośród Jego ludu. W chwilach trudnych dla narodu Izraelici widzieli w niej symbol niezmienności Bożych postanowień. Za czasów Jezusa istniała świątynia, którą rozbudował Herod Wielki. Jezus w niej bywał, ale prawdziwą świątynią było Jego ciało (J 2,19-21; por. J 4,21.23-24). Według apostoła Pawła świątynią Boga są wyznawcy Chrystusa (np. 1Kor 3,16n; 6,19; 2Kor 6,16; Ef 2,21).