241Pan powiedział do Mojżesza:2„Rozkaż Izraelitom, aby ci dostarczyli do świecznika czystej oliwy wyciśniętej z oliwek i zapewnili mu światło nieustanne. 3Aaron będzie go przygotowywał w Namiocie Spotkania przed zasłoną Świadectwa, aby światło płonęło przed Panem od wieczora aż do rana, nieustannie. Jest to wieczne prawo dla waszych pokoleń.4Na świeczniku z czystego złota Aaron przygotuje lampy, aby ciągle paliły się przed Panem.
Chleby poświęcone
5Następnie weźmiesz najczystszą mąkę i upieczesz z niej dwanaście okrągłych chlebów, każdy z dwóch dziesiątych efy mąki. 6Potem ułożysz je w dwóch rzędach na stole z czystego złota przed Panem , po sześć w każdym rzędzie.7Również w każdym rzędzie położysz czyste kadzidło, by przypominało Panu o ofierze spalanej na Jego cześć.8Co szabat Aaron będzie je składał przed Panem jako nieustanny dar od Izraelitów na znak wiecznego przymierza.9Chleby będą należeć do Aarona i jego synów. Będą je jedli w miejscu świętym, bo jest to rzecz najświętsza, która należy do nich z ofiar spalanych na cześć Pana. To będzie prawo wieczne”.
Kara za bluźnierstwo. Prawo odwetu
10Pewnego razu syn Izraelitki, którego ojcem był Egipcjanin przebywający wśród Izraelitów, pokłócił się w obozie z innym Izraelitą. 11W trakcie kłótni syn Izraelitki zbluźnił przeciwko imieniu i przeklął Boga, za co przyprowadzono go do Mojżesza. Matka tego Izraelity nazywała się Szelomit i była córką Dibriego z plemienia Dana. 12Izraelitę, który zbluźnił, zatrzymano pod strażą do czasu, gdy Pan wyjaśni, co należy z nim uczynić.13Wówczas Pan powiedział do Mojżesza:14„Każ wyprowadzić bluźniercę poza obóz, a ci, którzy słyszeli jego bluźnierstwo, położą ręce na jego głowie. Później cały lud go ukamienuje.
15Izraelitom natomiast powiesz: «Kto przeklina swojego Boga, poniesie za to odpowiedzialność. 16Kto by zbluźnił przeciwko imieniu Pana, musi ponieść śmierć. Cały lud bezwzględnie go ukamienuje, tak cudzoziemca, jak i rodowitego Izraelitę. Ten, który zbluźnił przeciwko imieniu Bożemu, zostanie ukarany śmiercią.
17Ten, kto śmiertelnie pobił człowieka, zostanie ukarany śmiercią. 18Ten, kto zabił czyjeś zwierzę, będzie musiał za nie zapłacić: zwierzę za zwierzę.
19Ten, kto skaleczył bliźniego, będzie ukarany w taki sposób, w jaki zawinił: 20złamanie za złamanie, oko za oko, ząb za ząb. W jaki sposób okaleczył bliźniego, w taki sam sposób ma być okaleczony.
21Ten, kto zabił czyjeś zwierzę, będzie musiał za nie zapłacić; kto zabił człowieka, ma zostać ukarany śmiercią.
22Prawo ma być dla was jednakowe, takie samo dla cudzoziemca, jak i dla rodowitego Izraelity. Ja jestem Panem, waszym Bogiem!»”.
23Gdy Mojżesz przekazał to Izraelitom, oni wyprowadzili bluźniercę poza obóz i tam go ukamienowali. Izraelici uczynili to, co Pan rozkazał Mojżeszowi.
W Kościele katolickim odpowiednikiem świecznika, którego lampy nieustannie paliły się przed Bogiem, jest wieczna lampka przy tabernakulum, w którym przechowuje się Najświętszy Sakrament.
dwanaście… chlebów – in. chleby poświęcone (zob. Słownik); symbolizowały dwanaście plemion izraelskich i były znakiem wierności Bogu. Chleby miały kształt płaskich placków, były zmieniane co tydzień i mogli je jeść tylko kapłani.
jego synowie – zob. Kpł 1,5+.
imię – chodzi o imię Boga (zob. Słownik).
kamienować – zob. Kpł 20,2+.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
NAMIOT SPOTKANIA (ŚWIADECTWA)- mały namiot stawiany poza obozem i służący do otrzymywania wyroczni od Boga (Wj 33,7-11). Różnił się on od przenośnej świątyni, która w Piśmie Świętym jest niekiedy nazywana także Namiotem Spotkania lub świętym mieszkaniem, mieszkaniem świadectwa, mieszkaniem Pana, namiotem. Przenośna świątynia znajdowała się zawsze w centrum obozu Izraelitów (Lb 2,1-31), przechowywano w niej Arkę Przymierza i sprawowano kult (Wj 25 - 30; 35 - 40). Zob.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
SZABAT - ostatni dzień tygodnia, świętowany przez Żydów jako dzień przeznaczony na modlitwę i odpoczynek. Tradycja świętowania szabatu jest zakorzeniona w biblijnym opisie stwarzania świata (Rdz 2,1-3), według którego Bóg w siódmym dniu po zakończonym dziele przestał pracować, a następnie pobłogosławił ten dzień i ustanowił go świętym. Od początków istnienia biblijnego Izraela szabat stanowił centrum żydo wskich praktyk religijnych. Żydowskie prawodawstwo bardzo ściśle obwarowało ten dzień stosownymi normami, które dokładnie wyjaśniały, jak należy go świętować i od jakich prac bezwzględnie należy się powstrzymać (Pwt 5,12-15). Szabat był dniem radości oraz znakiem jedności między Bogiem a ludem Izraela. Jego zachowywanie stanowiło jeden z czynników umacniających narodową i religijną tożsamość Żydów.
PRZYMIERZE - rodzaj umowy, gwarantującej porządek i ustalającej prawa i obowiązki stron zawierających układ. Termin ten odnosi się nie tylko do relacji międzyludzkich czy międzynarodowych, ale także używa się go w odniesieniu do relacji między Bogiem a ludźmi. Jest to kluczowe pojęcie dla teologii ST i historii narodu wybranego. ST wymienia kilka przymierzy, które Bóg zawierał z ludźmi: z Noem (Rdz 9), z Abrahamem (Rdz 15 i 17), z ludem izraelskim na Synaju (Wj 19nn), z Dawidem (2Sm 7) oraz przymierze nazwane kapłańskim (Lb 18,19). Na Synaju zostało zawarte najważniejsze z nich, na mocy którego Izrael otrzymał prawa i zobowiązał się do wierności Bogu. Inicjatorem każdego przymierza był Bóg, który w ten sposób wyraził swoją miłość i łaskę wobec ludzi. Zewnętrznym znakiem przymierza Izraela z Bogiem było obrzezanie. Obchodzono także Święto Odnowienia Przymierza. Nagminne łamanie przymierza przez członków ludu Bożego doprowadziło do konieczności zawarcia Nowego Przymierza (Jr 31,31-33). To ostateczne przymierze Bóg zawarł z wszystkimi ludŹmi przez swojego Syna Jezusa Chrystusa. Nowe Przymierze nie opiera się już na przepisach prawa, ale ma swoje Źródło w Duchu (2Kor 3,6; por. J 4,23n). Wierność temu przymierzu jest możliwa dzięki ofierze Chrystusa i Jego żywej obecności pośród tych, którzy w Niego uwierzyli. Zob.
OBRZEZANIE,
PRZYKAZANIE.
MIEJSCE ŚWIĘTE - nawa główna świątyni jerozolimskiej, oddzielona przedsionkiem od świątynnego dziedzińca. Czasem wyrażenie to stosowano w sensie ogólnym, mówiąc o całym kompleksie świątynnym lub jego części. W miejscu świętym odbywała się większość obrzędów religijnych sprawowanych w świątyni jerozolimskiej. Znajdował się tam pokryty złotem ołtarz z drewna cedrowego, stół na chleby poświęcone oraz dziesięć złotych świeczników. Do miejsca świętego mogli wchodzić tylko kapłani. Zob.
MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,
MIESZKANIE,
ŚWIĄTYNIA.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
BLIŹNI - hebrajski termin rea, oddawany zazwyczaj w tłumaczeniach słowem ‘bliźni’, posiada w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może określać znajomego lub sąsiada (np. Wj 11,2; Prz 27,10), przyjaciela (np. Hi 2,11), ukochanego (Pnp 5,16). Termin ten nie obejmuje jednak bliskich krewnych, których określano mianem brat i siostra, ani wrogów. Ogólnie słowo to w ST określa rodaka, członka ludu zjednoczonego przymierzem z Bogiem. Za bliźnich uważano także prozelitów. W czasach Jezusa w różnych nurtach judaizmu istniały spory co do tego, kogo należy uważać za bliźniego. Jezus dał na to odpowiedź w przypowieści o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10,29-37). Według nauczania Jezusa bliźnim jest każdy człowiek, dlatego wszystkich należy traktować z miłością, współczuciem i udzielać im koniecznej pomocy. W okazywaniu dobra nie można ograniczać się tylko do osób, które przynależą do tej samej wspólnoty społecznej lub religijnej. Jezus ukazał także ścisłą współzależność dwóch starotestamentowych przykazań (np. Mt 22,34-40) - miłości Boga ( Pwt 6,5) i bliźniego (Kpł 19,18). Miłość bliźniego będzie kryterium osądu człowieka na Sądzie Ostatecznym (Mt 25,31-46). Apostoł Paweł w praktykowaniu przykazania miłości bliźniego widzi wypełnienie prawa, pierwszy owoc Ducha oraz jedyny sposób realizacji wiary (np. Ga 5). Według autora 1 Listu św. Jana miłość braterska jest miarą bycia chrześcijaninem i sprawdzianem autentyczności miłości człowieka do Boga (1J 2,8-11; 3,11-24; 4,7-21).
Kara za bluźnierstwo. Prawo odwetu
Bluźnierstwo przeciwko imieniu, czyli Bogu, to największe wykroczenie, za które przewidziana była również największa kara (Lb 15,32-36). Po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (538 r. przed Chr.) Izraelici nigdy nie wymawiali imienia Bożego Jahwe, lecz zastępowali je innymi słowami, np. Imię (Szem), Pan (Adonaj). Imię Boga mógł wymówić najwyższy kapłan raz w roku w Święto Przebłagania (Kpł 16) przy składaniu ofiary w miejscu najświętszym, po czym błogosławił lud imieniem Pana (Lb 6,22-27; Syr 50,20).
Prawo odwetu (ius talionis) znane jest z wielu starożytnych inskrypcji, które cytują je jako podstawową zasadę sprawiedliwości. Pomimo drastycznego sformułowania, prawo to nie było rozumiane literalnie jako wezwanie do okaleczenia osób odpowiedzialnych za uszkodzenie czyjegoś ciała. W tym sensie stosowane było raczej tylko w odniesieniu do człowieka, który popełnił morderstwo z premedytacją (Lb 35,16-21). Prawo to oznaczało natomiast zasadę adekwatności kary do popełnionego przestępstwa. Osoba, która była winna okaleczenia, zobowiązana była do zrekompensowania szkody pokrzywdzonemu (Wj 21,12-37), podobnie osoba, która dopuściła się kradzieży lub w inny sposób zaszkodziła drugiemu (Wj 22,1-15). Prawo odwetu nakazywało, aby odpowiednio wynagrodzić straty pokrzywdzonym, a zarazem broniło przestępców przed karą niewspółmierną do ich wykroczenia.
Księga Kapłańska
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej księga ta wzięła swoją nazwę od pierwszego słowa tekstu: Wajjiqra’ – ‘zawołał’ (Bóg). Greccy tłumacze w III w. przed Chr. nadali jej tytuł Leuitikon, czyli Księga lewitów (podobnie jest w łac. Wulgacie – Leviticus). Grecka nazwa jest jednak mało precyzyjna, ponieważ w Księdze Kapłańskiej są zaledwie dwie wzmianki o lewitach (Kpł 25,32-33). Często mówi się natomiast o prawach dotyczących kapłanów (np. Kpł 8 – 10; 16,1-28; 21,1 – 22,16). Dlatego nazwa stosowana w polskich przekładach jest bardziej adekwatna do treści księgi. Żydowscy komentatorzy Tory (Tannaici) nazwali Księgę KapłańskąTorat Kohanim, czyli Prawo kapłanów. Księga ta miała pełnić funkcję „podręcznika” dla kapłanów, na podstawie którego dawali Izraelitom pouczenia dotyczące sprawowania kultu w świątyni oraz przekazywali im podstawowe normy moralne.
Księga Kapłańska znajduje się w Pięcioksięgu na trzecim miejscu. Nie świadczy to o kolejności jej powstania, gdyż zredagowano ją najpóźniej. Przyjmuje się, że ostateczna redakcja Księgi Kapłańskiej nastąpiła w VI lub V w. przed Chr., w środowisku kapłańskim.
W Pięcioksięgu spotykamy liczne teksty, których autorami są kapłani. Teksty te ogólnie określa się mianem tradycji kapłańskiej. Tradycja ta została zebrana i rozwinięta po roku 586 przed Chr., na wygnaniu w Babilonii, gdzie zostali deportowani niemal wszyscy kapłani. Owocem ich działalności było spisanie tego, co stanowi fundament religii Izraela. Kapłani przyczynili się więc do tego, że Izraelici nie zatracili swojej religijnej tożsamości.
Treść i teologia
Dzięki Księdze Kapłańskiej można poznać różne formy kultu praktykowane w ST oraz święta, w których upamiętniano zbawcze dzieła Boga. Celem Księgi Kapłańskiej było regulowanie spraw dotyczących kultu i życia moralnego w Izraelu. Przede wszystkim miała jednak służyć temu, aby pobudzać ludzi do oddawania prawdziwej czci Bogu i pielęgnowania miłości między ludźmi (Kpł 19,18.33-34). Księga została napisana językiem prawniczym. Jej styl jest oschły i nie odzwierciedla radości oraz uniesienia towarzyszącego świętom pielgrzymkowym, modlitwom i składanym ofiarom połączonym z ucztą ofiarną. Wiele praw zawartych w księdze (np. Kpł 18 – 19) wyrażono w formie apodyktycznej i traktowano jako „dekalogi” kapłańskie. Bardzo możliwe, że podczas uroczystości religijnych kapłani nauczali wiernych tych „dekalogów”.
Treść Księgi Kapłańskiej daje się podzielić na zwarte traktaty: 1) Prawa dotyczące ofiar (Kpł 1 – 7); 2) Kapłaństwo w Izraelu (Kpł 8 – 10); 3) Przepisy o czystości rytualnej (Kpł 11 – 15); 4) Rytuał na święty Dzień Przebłagania (Kpł 16); 5) Prawo świętości (Kpł 17 – 26); 6) Dodatek: Oszacowanie ofiar i zasady ich wykupu (Kpł 27). Charakterystycznym zbiorem w Księdze Kapłańskiej jest tzw. Prawo świętości (Kpł 17 – 26) zawierające pouczenia na temat życia rodzinnego, małżeńskiego i społecznego. Prawo świętości stanowi najstarszą część księgi. W zbiorze tym zwrócono szczególną uwagę na „świętość”, która ma się wyrażać w czystości rytualnej i moralnej. Pełnię świętości posiada Bóg, który żąda: Świętymi bądźcie, bo Ja jestem święty, Pan, Bóg wasz! (Kpł 19,2; 20,7.8.26; 21,6.8.15. 23; 22,9.16.32). Izrael przez swoją niewierność wiele razy zawiódł Boga, za co spotkały go kara wygnania i prześladowanie ze strony pogan (Kpł 26,14-39). Bóg jednak nie odrzucił swojego ludu, a pokutującym i przestrzegającym Jego praw ciągle okazuje miłosierdzie (Kpł 26,40-46). Prawo świętości zostało spisane podczas pobytu Izraelitów na wygnaniu w Babilonii (586-538 przed Chr.). Pozostałe prawa dotyczące kultu i czystości rytualnej (Kpł 1 – 16; 27) spisano po roku 538 przed Chr., gdy religijne życie Izraelitów koncentrowało się wokół odbudowanej świątyni, zwanej drugą świątynią. W prawach tych podkreślono pozycję kapłanów, a szczególnie najwyższego kapłana, nie wspominając o roli króla ani lewitów. Daje się również zauważyć, że duże znaczenie nadano w nich Świętu Przebłagania (Kpł 16; 23,26-32) i ofiarom pokutnym.
W NT zamieszczono liczne cytaty z Księgi Kapłańskiej: np. Mt 5,43; 19,19; 22,39; Mk 12,31; Łk 2,24; 10,27; Rz 10,5; 13,9; Ga 3,12; 5,14; Jk 2,8; 1P 1,16. Autor Listu do Hebrajczyków (Hbr 9), odwołując się do obrzędu Dnia Przebłagania (Kpł 16), ukazał, że cel religijny tego święta spełnił się raz na zawsze w Jezusie Chrystusie, który jest jedynym i najwyższym kapłanem Nowego Przymierza. On złożył za ludzi ofiarę z samego siebie, oczyścił ich sumienia przez Ducha Świętego, a następnie wszedł do miejsca świętego w niebie, aby otworzyć im drogę do niego. Dla chrześcijan cel kultu starotestamentowego spełnił się w ofierze Chrystusa. Chrześcijanie muszą jednak zawsze pamiętać, że kult, który obecnie sprawują, nie może być pozbawiony żywej wiary oraz miłości Boga i bliźniego. Źle pojęty kult byłby jedynie zbiorem martwych słów i gestów, tymczasem ma się on przyczyniać do tego, że człowiek w nim uczestniczący coraz bardziej otwiera się na zbawcze dary Boga.
Bluźnierstwo przeciwko imieniu, czyli Bogu, to największe wykroczenie, za które przewidziana była również największa kara (Lb 15,32-36). Po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (538 r. przed Chr.) Izraelici nigdy nie wymawiali imienia Bożego Jahwe, lecz zastępowali je innymi słowami, np. Imię (Szem), Pan (Adonaj). Imię Boga mógł wymówić najwyższy kapłan raz w roku w Święto Przebłagania (Kpł 16) przy składaniu ofiary w miejscu najświętszym, po czym błogosławił lud imieniem Pana (Lb 6,22-27; Syr 50,20).
Prawo odwetu (ius talionis) znane jest z wielu starożytnych inskrypcji, które cytują je jako podstawową zasadę sprawiedliwości. Pomimo drastycznego sformułowania, prawo to nie było rozumiane literalnie jako wezwanie do okaleczenia osób odpowiedzialnych za uszkodzenie czyjegoś ciała. W tym sensie stosowane było raczej tylko w odniesieniu do człowieka, który popełnił morderstwo z premedytacją (Lb 35,16-21). Prawo to oznaczało natomiast zasadę adekwatności kary do popełnionego przestępstwa. Osoba, która była winna okaleczenia, zobowiązana była do zrekompensowania szkody pokrzywdzonemu (Wj 21,12-37), podobnie osoba, która dopuściła się kradzieży lub w inny sposób zaszkodziła drugiemu (Wj 22,1-15). Prawo odwetu nakazywało, aby odpowiednio wynagrodzić straty pokrzywdzonym, a zarazem broniło przestępców przed karą niewspółmierną do ich wykroczenia.