Rodziny lewickie – Kehatyci

4¹Pan powiedział do Mojżesza i Aarona:²„Sporządźcie spis synów Kehata, którzy należą do potomków Lewiego według ich rodów i rodzin. ³Policzcie wszystkich pomiędzy trzydziestym a pięćdziesiątym rokiem życia, zdolnych do służby. Będą oni pełnić służbę w Namiocie Spotkania.⁴Obowiązkiem Kehatytów będzie troska o rzeczy najświętsze w Namiocie Spotkania. ⁵Gdy przyjdzie czas na zwijanie obozu, wejdzie Aaron wraz ze swoimi synami, zdejmą zasłaniającą kotarę, aby owinąć w nią Arkę Świadectwa.⁶Położą na tym okrycie ze skóry borsuczej, następnie tkaninę z fioletowej purpury i założą drążki. ⁷Również stół chlebów poświęconych przykryją nakryciem z fioletowej purpury i położą na wierzchu misy, czasze, tace i dzbany na ofiary płynne. Znajdzie się na nim również chleb poświęcony. ⁸Okryją go tkaniną karmazynową, następnie położą przykrycie ze skóry borsuczej i założą drążki. ⁹Tkaniną z fioletowej purpury okryją wreszcie świecznik, a także poszczególne lampy oraz szczypce, narzędzia do knotów, naczynia na oliwę i wszystko, co jest potrzebne do służby. ¹⁰Wszystko to, łącznie z przynależnym sprzętem, okryją pokryciem ze skóry borsuczej i ustawią na noszach.

¹¹Złoty ołtarz okryją najpierw tkaniną z fioletowej purpury, następnie pokrowcem ze skóry borsuczej i założą drążki. ¹²Potem zbiorą wszystkie pozostałe sprzęty używane do służby w miejscu świętym, owiną je tkaniną z fioletowej purpury, przykryją pokrowcem ze skóry borsuczej i ustawią na noszach.¹³W końcu oczyszczą ołtarz całopaleń z popiołu oraz przykryją go tkaniną z czerwonej purpury. ¹⁴Położą na nim wszystkie narzędzia używane podczas służby przy tym ołtarzu: popielnice, widełki, łopatki, kropielnice. Wszystkie sprzęty ołtarza przykryją pokrowcem ze skóry borsuczej i założą drążki.

¹⁵Kiedy przy zwijaniu obozu Aaron i jego synowie ukończą okrywanie świętych przedmiotów i narzędzi, dopiero wówczas Kehatyci przystąpią do ich dźwigania. Nie wolno im jednak dotykać bezpośrednio świętych przedmiotów, gdyż za to grozi im śmierć. Takie zadanie mają do spełnienia Kehatyci w Namiocie Spotkania. ¹⁶Kapłan Eleazar, syn Aarona, jest odpowiedzialny za olej do świecznika, wonne kadzidło, nieustanną ofiarę pokarmową i za oliwę do namaszczania. Spoczywa na nim troska o całe święte mieszkanie i o wszystko, co się w nim znajduje, o święte przedmioty i przynależne do nich naczynia”.

¹⁷Pan przemówił do Mojżesza i Aarona:¹⁸„Nie pozwólcie, aby rodziny rodu Kehatytów zostały wytracone spośród lewitów.¹⁹Starajcie się, aby pozostali przy życiu i nie zginęli, gdy będą dotykać przedmiotów najświętszych. Niech Aaron i jego synowie pouczą ich, co każdy z nich ma czynić i co dźwigać. ²⁰Niech nie przychodzą, by patrzeć na święte przedmioty, gdy jeszcze są one odsłonięte, aby nie umarli”.

Gerszonici

²¹Pan powiedział do Mojżesza:²²„Dokonaj również spisu Gerszonitów według ich rodów i rodzin. ²³Policzcie wszystkich pomiędzy trzydziestym a pięćdziesiątym rokiem życia, zdolnych do służby. Będą oni pełnić służbę w Namiocie Spotkania.²⁴Gerszonici jako posługujący i tragarze mają pełnić następujące zadania: ²⁵będą dźwigać pokrycie świętego mieszkania, Namiot Spotkania wraz z jego przykryciem oraz okrywającym go z wierzchu pokrowcem ze skóry borsuczej, a także zasłonę przy wejściu do Namiotu Spotkania; ²⁶następnie zasłony dziedzińca, zasłonę od wejścia na dziedziniec otaczający święte mieszkanie i ołtarz, sznury i wszelkie narzędzia potrzebne do pracy. Oni też wykonają wszelkie związane z tym prace. ²⁷Służba Gerszonitów będzie przebiegać pod nadzorem Aarona i jego synów. Oni powiedzą im, co mają dźwigać i co robić, i powierzą im troskę o wszystko, co będzie przenoszone. ²⁸Takie jest zadanie Gerszonitów przy Namiocie Spotkania. Nadzór nad nimi będzie miał syn Aarona, kapłan Itamar.

Meraryci

²⁹Policzysz również Merarytów według ich rodów i rodzin. ³⁰Policz wszystkich pomiędzy trzydziestym a pięćdziesiątym rokiem życia, zdolnych do służby. Będą oni pełnić służbę w Namiocie Spotkania.³¹Do ich obowiązków i zadań, jako tragarzy przy Namiocie Spotkania, będzie należeć: dźwiganie desek świętego mieszkania, poprzeczek, słupów i cokołów, ³²słupków dziedzińca, który otacza święte mieszkanie razem z podstawami, kołkami i sznurami oraz wszystkich narzędzi potrzebnych do pracy. Każdemu z nich macie dokładnie wskazać przedmioty, które ma dźwigać. ³³Takie jest zadanie rodów Merarytów przy Namiocie Spotkania. Nadzór nad nimi będzie miał syn Aarona, kapłan Itamar”.

Spis lewitów

³⁴Mojżesz, Aaron i naczelnicy społeczności spisali synów Kehata według rodów i rodzin, ³⁵wszystkich od trzydziestego do pięćdziesiątego roku życia, zdolnych do służby, którzy mieli służyć w Namiocie Spotkania.³⁶Liczba mężczyzn spisanych według rodów wynosiła dwa tysiące siedemset pięćdziesiąt. ³⁷Byli to ci policzeni z rodów Kehata, którzy mieli pełnić służbę w Namiocie Spotkania. Spisali ich Mojżesz i Aaron, tak jak Pan nakazał Mojżeszowi.³⁸Dokonano też spisu Gerszonitów według ich rodów i rodzin, ³⁹od trzydziestego do pięćdziesiątego roku życia, tych, którzy byli zdolni do pełnienia służby w Namiocie Spotkania. ⁴⁰Liczba spisanych według rodów i rodzin wynosiła dwa tysiące sześćset trzydzieści. ⁴¹Są to właśnie ci wszyscy, zliczeni z rodów i rodzin Gerszonitów, którzy mieli być zatrudnieni przy Namiocie Spotkania. Policzyli ich Mojżesz i Aaron zgodnie z rozkazem Pana.⁴²Merarytów natomiast, policzonych według ich rodów i rodzin, ⁴³od trzydziestego do pięćdziesiątego roku życia, wszystkich zdolnych do pełnienia służby, którzy mieli pracować w Namiocie Spotkania, ⁴⁴było trzy tysiące dwustu, według ich rodów. ⁴⁵Byli to ci spisani z rodów Merarytów. Mojżesz i Aaron policzyli ich zgodnie z poleceniem Pana.⁴⁶Pełna liczba lewitów, których według rodów i rodzin spisali Mojżesz, Aaron oraz przywódcy Izraela, ⁴⁷liczba wszystkich mężczyzn od trzydziestego do pięćdziesiątego roku życia, którzy byli zdolni do pełnienia służby i mogli wykonywać różne prace oraz dźwigać ciężary w Namiocie Spotkania, ⁴⁸wynosiła osiem tysięcy pięćset osiemdziesiąt. ⁴⁹Zgodnie z rozkazem Pana, Mojżesz wskazał każdemu, co powinien robić i co dźwigać. Spisano ich według tego, co Pan nakazał Mojżeszowi.

skóra borsucza – nie jest pewne, z jakiego zwierzęcia była ta skóra. Możliwe, że z borsuka, foki, delna lub specjalnego gatunku kozy spotykanej na Synaju.

fioletowa purpura – rodzaj materiału lub ubioru z niego wykonanego. Nazwa pochodzi od purpury, czyli czerwonego lub czarnego barwnika, pozyskiwanego z pewnego gatunku ślimaków morskich. Noszenie ubiorów z purpury było oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58; Dn 5,29; J 19,2+). Tkaniny tej używano również w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Jr 10,9).

stół chlebów poświęconych – był on pokryty złotą blachą i znajdował się w świętym mieszkaniu przed miejscem najświętszym.

chleb poświęcony – chodzi o 12 przaśnych chlebów (Lb 6,15+), kładzionych w każdy szabat w dwóch rzędach na stole w świętym mieszkaniu (Kpł 24,5-9). Zob. Słownik.

tkanina karmazynowa – chodzi o cenną tkaninę koloru czerwonego lub szkarłatnego.

skóra borsucza – zob. Lb 4,6+.

Liczba lewitów w wieku 30-50 lat wynosząca 8580 wydaje się mocno zawyżona. Zob. Lb 1,20-46+.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

NAMIOT SPOTKANIA (ŚWIADECTWA)- mały namiot stawiany poza obozem i służący do otrzymywania wyroczni od Boga (Wj 33,7-11). Różnił się on od przenośnej świątyni, która w Piśmie Świętym jest niekiedy nazywana także Namiotem Spotkania lub świętym mieszkaniem, mieszkaniem świadectwa, mieszkaniem Pana, namiotem. Przenośna świątynia znajdowała się zawsze w centrum obozu Izraelitów (Lb 2,1-31), przechowywano w niej Arkę Przymierza i sprawowano kult (Wj 25 - 30; 35 - 40). Zob.

MIESZKANIE,

ŚWIĄTYNIA,

WYROCZNIA PANA.

ARKA PRZYMIERZA, ARKA BOŻA, ARKA PANA, ARKA ŚWIADECTWA - drewniana skrzynia pokryta złotem. Przechowywano w niej otrzymane od Boga i przekazane przez Mojżesza kamienne tablice z Dziesięcioma przykazaniami (Wj 25,16), naczynie z manną (Wj 16,33n) oraz laskę Aarona. W sposób symboliczny arka wyrażała obecność Boga pośród Jego ludu. Podczas wędrówki Izraelitów przez pustynię Arka Przymierza znajdowała się w przenośnym sanktuarium (Namiot Spotkania), później przechowywano ją w sanktuarium w Szilo, a następnie umieszczono w miejscu najświętszym świątyni wybudowanej w Jerozolimie przez Salomona (1Krl 8,4-7). Przypominała Izraelowi o jego zobowiązaniach wynikających z przymierza. W czasach pomojżeszowych to właśnie przed arkę ludzie przychodzili na spotkanie z Bogiem (1Sm 3; 2Sm 7,18). Po zburzeniu świątyni w 587/586 r. przed Chr. prawdopodobnie zabrali ją Babilończycy. Dalsze jej losy są nieznane. Prorok Jeremiasz (Jr 3,16n) nie każe żałować zaginionej arki, ponieważ w nowym przymierzu prawo będzie wypisane w sercach. Zob.

CHERUBY,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, NAMIOT SPOTKANIA,

PAN ZASTĘPÓW.

OŁTARZ - miejsce składania ofiary. Pierwotnie w tradycji biblijnej ołtarze usypywano z nieociosanych kamieni lub ziemi. Nie składano na nich ofiar, lecz były one pamiątką objawienia się Boga i świętym miejscem modlitwy (np. Rdz 12,8; Ps 43,3n). Z czasem stały się wyłącznie miejscami składania ofiar Bogu (lub bóstwom pogańskim) i znajdowały się w świątyniach. Praktyka budowania ołtarzy ofiarnych dla bóstw jest typowa dla kultur i religii Bliskiego Wschodu i nie jest oryginalnym pomysłem Izraelitów. Uważano, że ołtarze i otaczające je świątynie są ziemskimi mieszkaniami bóstw, którym należy ofiarować pokarm i miłą woń. Idea karmienia Boga była obca Izraelitom. Dla nich ołtarze były miejscami świętymi, pomagającymi w komunikacji z Bogiem. Składając na nich ofiary, wyrażali uwielbienie, dziękczynienie, przebłaganie za grzechy itp. Po centralizacji kultu w Jerozolimie (reforma Jozjasza w drugiej połowie VII w. przed Chr.) i zlikwidowaniu lokalnych sanktuariów, pozostały tylko trzy ołtarze w świątyni jerozolimskiej: ołtarz do ofiar całopalnych (wykonany z brązu), ołtarz kadzielny (wykonany ze złota) i ołtarz chlebów poświęconych (Wj 37,25 - 38,7). Zob.

OFIARA,

RÓG.

MIEJSCE ŚWIĘTE - nawa główna świątyni jerozolimskiej, oddzielona przedsionkiem od świątynnego dziedzińca. Czasem wyrażenie to stosowano w sensie ogólnym, mówiąc o całym kompleksie świątynnym lub jego części. W miejscu świętym odbywała się większość obrzędów religijnych sprawowanych w świątyni jerozolimskiej. Znajdował się tam pokryty złotem ołtarz z drewna cedrowego, stół na chleby poświęcone oraz dziesięć złotych świeczników. Do miejsca świętego mogli wchodzić tylko kapłani. Zob.

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

MIESZKANIE,

ŚWIĄTYNIA.

CAŁOPALENIE, CAŁOPALNA OFIARA (hebr. ola - ‘to, co się wznosi’, lub kalil - ‘doskonała’) - ofiara składana dwa razy dziennie, rano i wieczorem, w świątyni jerozolimskiej, a także przy okazji różnych specjalnych okoliczności. Różniła się od innych ofiar tym, że spalano całe zwierzę (z wyjątkiem skóry, którą otrzymywał kapłan). Dlatego też w terminologii greckiej ofiarę tę określano jako holokaustos - ‘całkowite spalenie’. Ogień, w którym ofiara była spalana, symbolizował Bożą obecność. Nierozcinanie zwierzęcia na kawałki oznaczało, że ofiara była pełna i doskonała. Zwierzę ofiarne musiało być starannie wyselekcjonowane i nie mogło mieć na ciele żadnej skazy. Obrzęd składania ofiary całopalnej rozpoczynał się od gestu położenia dłoni na głowie ofiarowanego zwierzęcia ( Kpł 1,4), co wyrażało intencję uczynienia ofiary z samego siebie. Jej celem było pojednanie człowieka z Bogiem. Ofiary całopalne składane w czasach ST były zapowiedzią jedynej doskonałej ofiary, którą złożył z siebie Jezus Chrystus. Dopiero ofiara Chrystusa na krzyżu w sposób całkowity pojednała ludzi z Bogiem i stała się Źródłem odpuszczenia grzechów (zob. np. Rz 5). Zob.

OFIARA.

POKARMOWA OFIARA - jej podstawą były produkty spożywcze, np. oliwa, mąka (Kpł 2). Nie można było jednak składać produktów kwaszonych ani miodu (Kpł 2,11). Ofiarę tę składano zazwyczaj razem z ofiarą krwawą. Część ofiary pokarmowej palono na ołtarzu, a reszta stawała się własnością kapłanów. Stanowiła ona element codziennej ofiary składanej w świątyni przez najwyższego kapłana (Kpł 6) oraz ofiary przebłagalnej ubogich (Kpł 5,11-13).

NAMASZCZENIE - pokrycie ciała lub przedmiotu oliwą lub wonnymi maściami. Zwyczaj ten był bardzo rozpowszechniony na Bliskim Wschodzie i praktykowany w różnych kontekstach. Namaszczenie ciała po kąpieli było znakiem radości i dobrobytu, dlatego pokutnicy rezygnowali z tej praktyki (Iz 61,3). Gest ten towarzyszył nadaniu komuś władzy, np. namaszczenie na króla (1Krl 1,39) czy na kapłana ( Wj 40,12-15). Posiadał również wymiar symboliczny w czynnościach kultycznych: oznaczał uświęcenie osoby bądŹ przedmiotu i przeznaczenie go na wyłączną służbę Bogu. Dlatego namaszczano ołtarze (Lb 7,10), naczynia kultu ( Wj 30,23-29), ale przede wszystkim osoby królów (1Sm 9,16), kapłanów (Wj 29,21) i proroków (1Krl 19,16). W ST o królu mówi się jako o pomazańcu Pańskim (1Sm 24,7). Zob.

CHRYSTUS.

MIESZKANIE - przenośna świątynia zbudowana przez Mojżesza na Synaju, a także jedno z określeń oznaczających świątynię wzniesioną w Jerozolimie. Inne ich nazwy to: święte mieszkanie, mieszkanie świadectwa, mieszkanie Pana, namiot, Namiot Spotkania. Przenośna świątynia służyła Izraelitom podczas wędrówki przez pustynię do Ziemi Obiecanej. Szczegółowe wskazówki dotyczące jej konstrukcji oraz wyglądu znajdują się w Wj 25 - 31; 35 - 40. Miała podstawę prostokąta o wymiarach 44 na , a jej wysokość wynosiła . Zewnętrzne ściany stanowiły zawieszone na żerdziach zasłony. Wewnątrz mieszkania wydzielono przestrzeń zwaną miejscem najświętszym, gdzie znajdowała się Arka Przymierza, która, jak wierzyli Izraelici, była tronem Boga mieszkającego na ziemi. Przed wejściem do miejsca najświętszego stał świecznik siedmioramienny, ołtarz kadzielny oraz stół na chleby poświęcone. Na zewnątrz mieszkania znajdował się ołtarz całopalny. Za składanie, rozkładanie i przenoszenie mieszkania odpowiedzialni byli lewici (Lb 1,51). Obecnie podaje się w wątpliwość istnienie mieszkania w formie i rozmiarach opisanych w Księdze Wyjścia. Wydaje się, że opis ten dostosowany jest do wymiarów świątyni wybudowanej w Jerozolimie przez Salomona. Prawdopodobnie w czasie wędrówki Izraelitów z Egiptu do Kanaanu przenośna świątynia miała formę wielkiego namiotu. Zob.

ARKA PRZYMIERZA,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, NAMIOT SPOTKANIA,

ŚWIĄTYNIA.

RÓD - społeczna jednostka organizacyjna, oparta na więzach krwi. Rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). Ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspólnota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele których stała jedna osoba (np. Lb 36,1). Przynależność do danego rodu pociągała za sobą konieczność przyjęcia tej samej tradycji religijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swoich przodków (np. Rdz 26,24).

LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.

DZIESIĘCINA,

NAJWYŻSZY KAPŁAN.

MIESZKANIE,

ŚWIĄTYNIA,

WYROCZNIA PANA.

ARKA PRZYMIERZA,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, NAMIOT SPOTKANIA,

ŚWIĄTYNIA.

OFIARA,

RÓG.

MIESZKANIE,

ŚWIĄTYNIA,

WYROCZNIA PANA.

ARKA PRZYMIERZA,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, NAMIOT SPOTKANIA,

ŚWIĄTYNIA.

MIESZKANIE,

ŚWIĄTYNIA,

WYROCZNIA PANA.

DZIESIĘCINA,

NAJWYŻSZY KAPŁAN.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

Rodziny lewickie – Kehatyci
Na pustyni Izraelici posiadali przenośną świątynię i konieczne było zorganizowanie grupy ludzi, którzy zajmą się sprawnym i godnym przenoszeniem świętego mieszkania z miejsca na miejsce. Do transportu ciężkich elementów używano zaprzęgów. Resztę sprzętów Kehatyci nieśli na ramionach (Lb 7,3-9). Celem uniknięcia zamieszania określono dokładnie, co każda z trzech grup lewickich ma transportować (Lb 4,4-33). Lewici w swoich zadaniach podporządkowani byli kapłanom. Podkreślenie tego faktu jest prawdopodobnie odniesieniem do późniejszej sytuacji (po roku 538 przed Chr.), gdy grupą dominującą w świątyni byli kapłani (Lb 3,1-10+).

Księga Liczb

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Nazwa Księgi Liczb, która jest czwartą częścią tzw. Pięcioksięgu, stosowana w polskich tłumaczeniach nawiązuje do tytułów używanych w starożytnych przekładach greckich i łacińskich (gr. Arithmoi – ‘liczby’; łac. Numeri – ‘liczby’). Tytuł odnosi się więc do dwukrotnego spisu Izraelitów, którego dokonał Mojżesz (Lb 1,1 – 4,49; 26,1-65), a także do innych danych liczbowych. Hebrajski tytuł Bemidbar – ‘na pustyni’ nie tyle skoncentrowany jest na spisach i danych liczbowych, ile wskazuje na doświadczenia Izraelitów podczas ich pobytu na pustyni.

Według tradycji autorem Księgi Liczb, podobnie jak całego Pięcioksięgu, jest Mojżesz. Dziś autorstwo Mojżesza traktuje się raczej symbolicznie i uważa się, że Księga Liczb zawiera teksty pochodzące od różnych autorów, którzy napisali je jeszcze przed przesiedleniem Izraelitów do Babilonii (586 r. przed Chr.). Po powrocie z wygnania (538 r. przed Chr.) zostały one zebrane i zredagowane przez ludzi wywodzących się ze środowiska kapłańskiego. Redaktorzy ci podkreślali narodową i religijną odrębność Izraela od innych narodów (Lb 16 – 19). Kładli też nacisk na etyczne wymogi związane z zachowywaniem Prawa, a za jego łamanie zapowiadali karę.

Treść i teologia

Księga Liczb dotyczy drugiego roku pobytu Izraelitów na pustyni Synaj oraz ostatniego roku wędrówki zakończonej zajęciem ziemi po wschodniej stronie Jordanu. Opis wydarzeń jest fragmentaryczny i służy przede wszystkim podkreśleniu tego, że naród złożony z dwunastu plemion izraelskich weźmie w posiadanie ziemię Kanaan obiecaną mu przez Boga tylko wówczas, gdy będzie wierny przymierzu zawartemu na Synaju. W opis historycznych wydarzeń włączono wiele przepisów prawnych, dotyczących głównie troski o kult Boży oraz przyszłego podziału Kanaanu. W całej społeczności wyróżnia się plemię Lewitów. Członków tego plemienia zwolniono z wszelkich obowiązków, nawet służby wojskowej, a przeznaczono wyłącznie do służby w świętym mieszkaniu (przenośnej świątyni) i do sprawowania kultu. Pomimo wyraźnych znaków obecności Boga, wśród Izraelitów zdarzały się kryzysy, a nawet bunty spowodowane trudnymi warunkami życia na pustyni oraz ambicjonalnymi dążeniami niektórych ludzi. Były one tłumione surową interwencją Bożą, często łagodzoną wstawiennictwem Mojżesza. Księga Liczb ukazuje, jak ludzka słabość i grzeszność, posuwające się aż do próby unicestwienia Bożych planów, splatają się z miłosierdziem i pedagogią Boga, dzięki którym powoli kształtuje On lud przymierza. Mimo niewierności ludu, Bóg realizuje swoje obietnice i prowadzi go do zamierzonego celu.

Całość księgi można ująć w następujący schemat: 1) Ostatnie dni pobytu u stóp góry Synaj (1,1 – 10,10); 2) Wędrówka od góry Synaj ku równinom Moabu (10,11 – 21,35); 3) Wydarzenia na równinach Moabu (22 – 36).

Najważniejsze myśli teologiczne są wyrażone w idei wspólnoty ludu Bożego przymierza. Ludem tym są potomkowie patriarchów, którym Bóg dał wielkie obietnice, łącznie z posiadaniem własnej ziemi. Wspólnota Izraela wędruje więc przez pustynię i zbliża się do granic Kanaanu. Jest to społeczność zorganizowana, która ma własnych przywódców i swoje prawa. Religia dominuje tu nad polityką, a właściwym wodzem i panem tego ludu jest sam Bóg. Mieszka On pośród ludu, w swoim Namiocie w centrum obozu, przypomina o swojej obecności, nadaje prawa i egzekwuje ich wykonanie. Świętość Boga, Jego transcendencję, tzn. absolutną inność od wszystkiego, co Nim nie jest, wyrażają m.in. przepisy religijne. Do sprawowania świętych czynności i do bezpośredniego kontaktu z poświęconymi przedmiotami dopuszczają one jedynie osoby wybrane i konsekrowane. Niepowołanych i nieuprawnionych do tego spotyka śmierć, jeśli przekroczą wyznaczoną granicę. Twarda szkoła pustyni formuje religię Izraela (jahwizm), która jednak na stepach Moabu w zetknięciu z pogańskim kultem Baala częściowo się załamuje. Surowe interwencje Boga stają się jednak skuteczną „katechezą” doprowadzającą lud do nawrócenia.

Księga Liczb eksponuje również znaczenie pośrednika i proroka, którym jest Mojżesz. To on bezpośrednio kontaktuje się z Bogiem, odbiera od Niego wszelkie polecenia i prawa, przekazując je ludowi. W razie konfliktu on staje w obronie niewiernego, a nawet zbuntowanego ludu i wyjednuje mu Boże przebaczenie. Pośrednikiem jest również Aaron i kapłani, a po części także lewici. Kapłanom powierzono sprawowanie kultu, szczególnie składanie ofiar, za pomocą których lud wyraża wiarę w Boga, pragnie Go uwielbić i przebłagać za popełnione zło. Kapłani mają również czuwać nad zachowaniem przez lud Bożego prawa.

Księga Liczb ma znaczące miejsce w historii zbawienia ST. Czerpią z niej inspirację autorzy niektórych psalmów (np. Ps 106). W Księdze Syracha (45 – 46), w pochwale ojców, zawarta jest swoista ocena niektórych postaci tej księgi. W Księdze Mądrości także można znaleźć odwołanie do Księgi Liczb (Mdr 18,20-25). W Nowym Testamencie mamy aluzję do miedzianego węża (J 3,14), Balaama (2P 2,15n; Ap 2,14), do Koracha (2Tm 2,19). W Liście do Hebrajczyków uwydatniona została wierność Mojżesza (Hbr 3,2-5; por. Lb 12,7), zwrócono także uwagę na grzechy ludu (Hbr 3,7 – 4,3), płacenie lewitom dziesięciny (Hbr 7,5; por. Lb 18,21-24), wspomniano o oczyszczającym popiele z czerwonej krowy (Hbr 9,13n; por. Lb 19). W Ewangeliach mówi się o owcach bez pasterza (Mt 9,36; por. Lb 27,17) oraz o mannie (J 6,31; por. Lb 11,7-9). „Duchowa skała”, z której gasił pragnienie lud Boży (1Kor 10,3n), ma swoje odniesienie do Wj 17,1-7, jak również do Lb 20,11. Tradycyjna egzegeza żydowska i chrześcijańska nadawała mesjańskie znaczenie wyroczni Balaama, gdzie jest mowa o gwieździe i berle z Jakuba (Lb 24,17nn). Sama jednak osoba i działalność Mojżesza – przywódcy wyprowadzonych z niewoli egipskiej, organizatora społeczności izraelskiej, pośrednika i proroka – jest wyraźną zapowiedzią Mesjasza i Jego zbawczego dzieła. Podobnie opisane w Księdze Liczb wydarzenia, w których główną postacią jest Mojżesz, zapowiadają wydarzenia zbawcze Nowego Testamentu.