141Cała społeczność podniosła głośny lament i lud płakał przez całą noc. 2Wszyscy Izraelici szemrali przeciwko Mojżeszowi i Aaronowi, a cała społeczność powiedziała im: „Obyśmy poumierali w Egipcie lub na tej pustyni. 3Po co Pan prowadzi nas do tego kraju? Czy po to, abyśmy padli od miecza, a nasze żony i dzieci stały się łupem nieprzyjaciół? Czy nie lepiej byłoby wrócić do Egiptu?”.4Mówili więc jeden do drugiego: „Wybierzmy sobie wodza i wracajmy do Egiptu!”. 5Wtedy Mojżesz i Aaron padli na twarz przed całym zgromadzeniem Izraelitów. 6Jozue natomiast, syn Nuna, i Kaleb, syn Jefunnego – dwaj spośród tych, którzy badali kraj – rozdarli swoje szaty. 7Mówili wszystkim Izraelitom: „Kraj, który przeszliśmy, aby go poznać, jest wspaniałym krajem! 8Jeśli Pan będzie nam sprzyjał, to wprowadzi nas do niego i da nam ziemię, która rzeczywiście opływa w mleko i miód. 9Ale nie buntujcie się przeciwko Panu. Nie lękajcie się też ludzi tego kraju, bo ich podbijemy. Nikt ich nie osłania, a z nami jest Pan! Nie musicie się ich bać!”.
Gniew Pana i wstawiennictwo Mojżesza
10Cała społeczność wołała, aby ich ukamienować. Wtem wobec wszystkich Izraelitów ukazała się nad Namiotem Spotkania chwałaPana .11Pan powiedział do Mojżesza: „Dokądże jeszcze ten lud będzie Mną gardził? Dokądże nie będzie Mi wierzył, mimo znaków, jakie im uczyniłem?12Wyniszczę ich zarazą i wydziedziczę, a ciebie uczynię ojcem innego narodu, który będzie większy i potężniejszy niż oni”. 13Lecz Mojżesz rzekł do Pana: „Egipcjanie słyszeli, że Ty wyprowadziłeś spośród nich ten lud swoją mocą.14Donieśli też o tym mieszkańcom tego kraju. Słyszeli więc, że Ty, Panie, jesteś wśród tego ludu, że ukazujesz się mu jawnie, że Twój obłok unosi się nad nimi, że Ty idziesz przed nimi we dnie w postaci chmury, a w nocy w płomieniu ognia.15Gdy więc wytracisz ten lud aż do ostatniego mężczyzny, narody, które o tym usłyszą, powiedzą o Tobie: 16«Pan wytracił ten lud na pustyni, ponieważ nie potrafił wprowadzić go do kraju, który mu obiecał».17Niech się okaże, Panie, Twoja moc, jak to obiecałeś, mówiąc:
18«Ja jestem Panem cierpliwym i pełnym miłosierdzia,
przebaczam winy i grzechy,
ale grzeszników nie zostawiam bez kary.
Dochodzę winy ojców na synach,
nawet w trzecim i czwartym pokoleniu».
19Przebacz więc winę tego ludu
według wielkiego Twego miłosierdzia,
jak mu przebaczałeś od wyjścia z Egiptu aż dotąd”.
20Na to Pan odpowiedział: „Przebaczam, według twojej prośby!21Lecz na moje życie – chwała Pana napełni całą ziemię!22Wszyscy ludzie, którzy widzieli moją chwałę i znaki, jakie uczyniłem w Egipcie i na pustyni, a już dziesięciokrotnie wystawiali Mnie na próbę i nie słuchali mojego głosu,23nie zobaczą tego kraju, który poprzysiągłem ich ojcom. Nie ujrzy go nikt, kto Mną wzgardził. 24Jedynie mojemu słudze Kalebowi, który inaczej myśli i bez wahania idzie za Mną, pozwolę wejść do tego kraju. Wejdzie on do niego, a jego potomstwo odziedziczy ten kraj. 25Ponieważ Amalekici i Kananejczycy zamieszkują równinę, jutro zawrócicie i pójdziecie przez pustynię w kierunku Morza Czerwonego”.
26Pan przemówił do Mojżesza i Aarona:27„Jak długo jeszcze mam cierpieć tę przewrotną społeczność, która szemrze przeciwko Mnie? Dosyć się nasłuchałem narzekania Izraelitów. 28Powiedz im: «Na moje życie – wyroczniaPana – postąpię z wami według tego, co powiedzieliście do Mnie.29Tę pustynię zalegną trupy was wszystkich, którzyście przeciwko Mnie szemrali, każdego, kto został spisany w wieku od dwudziestu lat wzwyż. 30Nikt z was nie wejdzie do tego kraju – mimo iż przysiągłem, że tam zamieszkacie – z wyjątkiem Kaleba, syna Jefunnego, i Jozuego, syna Nuna. 31Wprowadzę do tego kraju wasze małe dzieci, o których mówiliście, że zostaną wydane na łup wrogów. One poznają ziemię, którą wyście wzgardzili. 32Wasze zwłoki natomiast legną na tej pustyni. 33Wasi synowie będą pasterzami na pustyni przez czterdzieści lat, ponosząc skutki waszej zdrady, aż wasze trupy zgniją na pustyni. 34Zbadaliście kraj w ciągu czterdziestu dni. Teraz każdy dzień zamieni się w rok i będziecie pokutować za wasze winy przez czterdzieści lat. Wtedy poznacie, co znaczy stawić Mi opór».35Ja, Pan, to powiedziałem! Tak postąpię z tą niegodziwą zgrają, która sprzysięgła się przeciwko Mnie. Na tej pustyni zginą. Tu muszą wymrzeć”.
36Mężczyźni, których Mojżesz wysłał, aby zbadali kraj i którzy po powrocie, podając fałszywe wieści, pobudzili społeczność do szemrania, 37wszyscy, którzy rozpowiadali zatrważające wieści o kraju, pomarli wskutek plagi zesłanej przez Pana.38Spośród tych, którzy wyruszyli zbadać kraj, pozostali przy życiu jedynie Jozue, syn Nuna, oraz Kaleb, syn Jefunnego.
39Mojżesz przekazał to wszystkim Izraelitom, a lud bardzo się zasmucił. 40Nazajutrz powstali o świtaniu i ruszyli na szczyt góry, mówiąc: „Ruszamy teraz do miejsca, o którym Pan mówił, gdyż uznajemy, że zawiniliśmy”.41Lecz Mojżesz im oświadczył: „Czemu przekraczacie rozkaz Pana? To wam się nie powiedzie!42Nie idźcie, gdyż Pana nie ma z wami! Poniesiecie klęskę z ręki waszych wrogów!43Wystąpią przeciwko wam Amalekici i Kananejczycy, i polegniecie od ich miecza. Ponieważ wy odwróciliście się od Pana, On też nie będzie z wami”.44Oni jednak w swoim uporze wyruszyli ku szczytowi góry. Arka PrzymierzaPana i sam Mojżesz nie opuścili jednak swojego miejsca w obozie.45Amalekici natomiast i Kananejczycy, którzy mieszkali na tych górach, wyszli przeciwko nim, pobili ich i ścigali aż do miejscowości Chorma.
rozdarli swoje szaty – zwyczaj ten był w starożytności wyrazem gwałtownego bólu, spowodowanego wielką szkodą zyczną lub moralną (np. Rdz 37,29.34; 44,13; 2Sm 1,11; Ezd 9,3; Hi 1,20; Mt 26,65; Dz 14,14). Mógł też oznaczać wstyd i utratę godności (2Sm 13,19).
mleko i miód – zob. Lb 13,27+.
kamienowanie – jeden ze sposobów wymierzania kary śmierci. Zazwyczaj skazańca kamienowano po wydaniu wyroku. Wyprowadzano go poza teren zamieszkały, obnażano i poczynając od świadków, zebrani rzucali w niego kamieniami, aż zmarł. W Izraelu kara ta była stosowana głównie za przewinienia religijne i moralne (np. Kpł 24,15n; Pwt 22,21).
zaraza – w Biblii zaraza jest stosunkowo często wspominana jako Boża sankcja za przewinienia Izraela (np. 2Sm 24,13.15; 2Krl 19,35n; Jr 14,12). Bóg nie zsyła zarazy jako zemsty. Jej celem jest oczyszczenie ocalałych i wezwanie do nawrócenia.
obłok – zob. Lb 9,15-23+.
Wersety 13-19 zawierają przykład starosemickiego rozumowania: więcej chwały przyniesie Bogu darowanie grzesznikom winy niż surowe ukaranie przewinień.
na moje życie – formuła przysięgi zagwarantowanej Bożym życiem. Przysięga taka na pewno się spełni.
dziesięciokrotnie – wyrażenie symboliczne, oznaczające, że coś powtórzyło się wiele razy.
Izraelici otrzymują od Boga nakaz odwrotu. Mają pójść na południe, czyli w kierunku odwrotnym do tego, który był zamierzony przed buntem.
Na moje życie – zob. Lb 14,21+.
czterdzieści lat – tutaj przeciętny okres życia jednej generacji. Liczba ta ma w Biblii również znaczenie symboliczne (np. Rdz 8,6; Wj 24,18; 34,28; Lb 14,34; Jon 3,4; Mk 1,13; Dz 1,3).
Chorma – miejscowość w południowej Palestynie. Nazwa ta oznacza ‘przekleństwo’. Pierwotna nazwa Sefat.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
ZGROMADZENIE (hebr. kahal, gr. ekklesia) - termin odnoszący się do wspólnoty ludzi jednoczących się ze względu na wspólne pochodzenie lub ze względu na wspólny cel. Pierwotnie termin zgromadzenie dotyczył powszechnego zwołania mężczyzn z Izraela w celu stawienia czoła wrogowi lub wyruszenia na wyprawę wojenną (np. Lb 10,7). Sygnałem nakazującym zebranie się w oznaczonym miejscu był dźwięk trąby. Wielokrotnie w Piśmie Świętym (szczególnie w Wj, Lb, Pwt, 1-2Krn) zgromadzeniem nazywany jest cały Izrael. Po instytucjonalizacji kultu świątynnego hebr. termin kahal przybrał także znaczenie religijne i określał wspólnotę ludu zwołanego, aby oddawać cześć Bogu. Kościół jako wspólnota ludzi wierzących jest określany w NT mianem ekklesia (najbliższy gr. odpowiednik hebr. kahal), czyli ‘zgromadzenie ludu Nowego Przymierza’. Kościół jest więc postrzegany jako nowy Lud Boży zwołany przez Boga. Najpełniejszym urzeczywistnieniem tego zwołania jest zgromadzenie eucharystyczne (np. 1Kor 11,17-34).
NAMIOT SPOTKANIA (ŚWIADECTWA)- mały namiot stawiany poza obozem i służący do otrzymywania wyroczni od Boga (Wj 33,7-11). Różnił się on od przenośnej świątyni, która w Piśmie Świętym jest niekiedy nazywana także Namiotem Spotkania lub świętym mieszkaniem, mieszkaniem świadectwa, mieszkaniem Pana, namiotem. Przenośna świątynia znajdowała się zawsze w centrum obozu Izraelitów (Lb 2,1-31), przechowywano w niej Arkę Przymierza i sprawowano kult (Wj 25 - 30; 35 - 40). Zob.
MIESZKANIE,
ŚWIĄTYNIA,
WYROCZNIA PANA.
CHWAŁA (hebr. kawod - ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) - w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Czasami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W NT chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa (np. J 1,14; 17,1.4). Oddawać chwałę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adorować i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezusowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (Rz 2,7; 8,17; 2Tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
MIŁOSIERDZIE BOŻE - przymiot Boga wyrażający się w Jego pełnej miłości postawie wobec człowieka, bez względu na jego zasługi. ST nie wypracował jednego pojęcia na określenie Bożego miłosierdzia, lecz używa kilku uzupełniających się terminów. W jęz. hebr. miłosierdzie Boże określane jest jako rachamim, które pochodzi od wyrazu oznaczającego ‘macicę’, ‘łono’. Bóg przyjmuje więc wobec człowieka postawę macierzyńską, jest kochającym rodzicem (np. Iz 49,14n). Ponadto używa się rzeczownika chesed, który wskazuje na takie cechy Boga, jak ‘życzliwość’, ‘miłość’, ‘lojalność’, ‘wierność’. Innym określeniem jest channun - ‘łagodność’, ‘litość’, ‘przebaczenie’. Według autorów NT najpełniejszym wyrazem miłosierdzia Bożego było Wcielenie Jezusa, który przyszedł na ziemię, aby zbawić wszystkich ludzi (np. J 12,47; Rz 11,30-32; Ef 2,4nn; 1Tm 1,15). Miłosierna miłość Chrystusa do ludzi cechowała całą Jego publiczną działalność i wyrażała się w niezliczonych gestach pomocy okazywanej ludziom (np. głoszenie Dobrej Nowiny o zbawieniu, przebaczanie grzechów, uzdrawianie z chorób, uwalnianie od złych duchów, wskrzeszanie z martwych). Przekazane przez Jezusa świadectwo o Bożym miłosierdziu pozwala ludziom wierzyć i mieć nadzieję, że na Sądzie Ostatecznym każdy człowiek doświadczy go od Boga w sposób pełny. Wszyscy ludzie powinni w całym swoim życiu naśladować ten przymiot Boga (np. Jk 2,13).
GRZECH - postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 - 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 - 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob.
ADAM.
GŁOS BOGA - wyrażenie wskazujące na realne objawianie się Boga człowiekowi. Głos Boga przybiera różne formy i często wyraża się np. przez zjawiska przyrodnicze (Wj 19,19; Ps 18,4). Najbardziej wyraźnie przejawia się w słowach, które Bóg kieruje do swojego ludu poprzez wybranych przez siebie ludzi, np. charyzmatycznych przywódców, proroków. W sposób szczególny głos Boga objawiającego się człowiekowi zawarty jest w Bożych przykazaniach. Najważniejszym zadaniem wszystkich członków ludu Bożego jest słuchanie Boga. Potwierdza to uroczysta formuła: Słuchaj Izraelu (Pwt 6,4). W świetle świadectw zawartych w NT Bóg przemówił podczas chrztu Jezusa w Jordanie (np. Mk 1,11), aby potwierdzić, że Jezus jest Jego umiłowanym Synem, którego wszyscy powinni słuchać. Nauczanie Jezusa Chrystusa jest więc rzeczywistym głosem samego Boga. Jezus głosi prawdę, dzięki której każdy człowiek otrzymuje pełnię życia (np. J 1,17; 8,32; 14,6; 17,19).
AMALEKICI - lud koczowniczy, wywodzący się od Amaleka, wnuka Ezawa, potomka Abrahama (Rdz 36,12-16). Według Rdz 14,7, Amalekici byli już obecni w historii wtedy, gdy żył Abraham. Balaam, wypowiadający wyrocznię, zapisaną w Lb 24,20, widzi w nich pradawny lud, który będzie skazany na zagładę. W czasie wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej Izraelici zostali zaatakowani na Półwyspie Synajskim przez przeb ywających tam Amalekitów (Wj 17,8-16). Po zamieszkaniu Izraelitów w Kanaanie amalekiccy koczownicy często napadali na izraelskie wioski (1Sm 30,1-20). Ostatnie wzmianki biblijne o Amalekitach odnoszą się do czasów króla Dawida. Do ich ostatecznej zagłady doprowadziły prawdopodobnie liczne wojny, zwłaszcza z Izraelitami (Pwt 25,17-19).
KANAAN, KANANEJCZYCY - starożytna nazwa kraju położonego na obszarze dzisiejszego Izraela i Libanu. Dotychczas nie ustalono dokładnych granic starożytnego Kanaanu (Rdz 10,19). Zanim Izraelici pojawili się na tych terenach pod koniec XIII w. przed Chr., żyły tam różne plemiona (ok. 30) skupione wokół większych miast (Rdz 10,15-18; 15,19-21; Wj 3,8.17; 13,5; Pwt 7,1; 20,17; Joz 3,10). Każde plemię miało swojego władcę i rywalizowało z sąsiadami. Ludność zamieszkująca Kanaan zajmowała się głównie rolnictwem, a także żeglarstwem i kupiectwem. Religia Kananejczyków była ściśle związana z codziennym rytmem życia. Koncentrowała się wokół kultu płodności. W Biblii mieszkańcy Kanaanu zasadniczo są ukazywani w negatywnym świetle (np. Rdz 9,18-27; Dn 13,56nn). Chociaż Izraelici gardzili nimi jako ludnością podbitą (Sdz 1,28), to jednak pod względem rozwoju cywilizacyjnego wiele zawdzięczają kulturze kananejskiej.
WYROCZNIA - w Piśmie Świętym jest to informacja lub przesłanie, które Bóg kieruje do człowieka lub do całej społeczności. Często wyrocznia jest odpowiedzią na postawione przez człowieka pytanie lub stanowi szczególną interwencję Boga, który objawiając swoją wolę, kieruje losami świata. W Piśmie Świętym mamy ukazane trzy sposoby otrzymywania wyroczni: 1) w czasie snu (np. Rdz 40,8nn; 1Sm 15,16; Mt 1,20-24); 2) pod wpływem natchnienia lub w widzeniu (np. 1Sm 8,21n; 9,17; Ez 2,1nn; Dz 9,10nn); 3) przez rzucanie losów (np. Wj 28,30; Joz 7,16nn; 1Sm 14,41nn; Dz 1,26). W ciągu dziejów Izraela istniały wyznaczone miejsca i osoby umożliwiające otrzymanie wyroczni od Boga. Szczególnymi przekazicielami Bożych wyroków byli charyzmatyczni prorocy. Władcy na dworach mieli zazwyczaj kogoś, kto przekazywał Bożą wolę i głos takiego człowieka brano pod uwagę na przykład w organizacji wypraw wojennych (np. 2Krn 18,3nn). Prawo zabraniało Żydom stosowania jakichkolwiek praktyk magicznych, którymi często posługiwali się ludzie przekazujący wyrocznie w społecznościach pogańskich. Bóg sam przekazywał swoje objawienie w sposób pewny i jednoznaczny i nie miało to nic wspólnego z praktyką magiczną czy wróżbiarską.
POKUTA - w ST jest wyrażona przede wszystkim przez hebr. nacham i szuw. Pierwsze słowo kładzie nacisk na aspekt żalu za popełniony czyn, drugie natomiast ujmuje pokutę jako zawrócenie z niewłaściwej drogi i poprzez zmianę kierunku powrót (stąd hebr. teszuwa) na drogę Bożą. W historii Izraela bardzo wyraźnie widać rozwój idei pokuty od pojmowanej na sposób zbiorowy do takiej, która oznacza osobistą odpowiedzialność za grzechy i świadomość potrzeby własnego nawrócenia. Po narodowych katastrofach i upadkach zazwyczaj miały miejsce publiczne obrzędy pokutne, podczas których wszyscy zgromadzeni pościli, publicznie wyznawali grzechy i wyrażali za nie szczery żal. Prorocy ST często krytykowali publiczne formy pokuty, gdyż ograniczała się ona tylko do czynności kultycznych, nie pociągając za sobą rzeczywistej zmiany postawy (np. Iz 1,10-17; 58,5-7; Oz 6,1-3; Am 4,6-11; 5,21n). Kładli oni nacisk na indywidualną odpowiedzialność człowieka za każdy popełniony grzech ( Ez 3,16nn; 18; 33,10nn). Istotą pokuty jest nawrócenie wyrażające się m.in. w sprawiedliwości, pobożności i pokorze (Mi 6,6-8). Każdy, kto się nawraca, otrzymuje od Boga odpuszczenie grzechów (Iz 1,18n) i Bóg stwarza w nim nowe serce i nowego ducha (Jr 24,7; Ez 36,26). W NT ideę pokuty najpełniej określa gr. metanoia. Wyraża ona przede wszystkim zmianę sposobu myślenia i całkowitą przemianę umysłu (np. Rz 12,2). Jezus w swoim nauczaniu nie sprowadza istoty pokuty do tzw. praktyk pokutnych, lecz łączy ją z osobistą decyzją człowieka, polegającą na byciu z Jezusem lub przeciwko Niemu (Mt 11,20-24; 12,41n). Chrystus został posłany na ziemię przez Ojca, aby wzywać wszystkich do nawrócenia. Ci, którzy uznają własną grzeszność, otrzymają od Boga przebaczenie grzechów (np. Łk 15; 18,9-14). Przez pokutę oraz odrzucenie samousprawiedliwienia i egoizmu wierzący wchodzą na drogę naśladowania Jezusa (np. Mk 10,35-45) i stają się nowymi ludźmi (Ef 4,23).
PRZYMIERZE - rodzaj umowy, gwarantującej porządek i ustalającej prawa i obowiązki stron zawierających układ. Termin ten odnosi się nie tylko do relacji międzyludzkich czy międzynarodowych, ale także używa się go w odniesieniu do relacji między Bogiem a ludźmi. Jest to kluczowe pojęcie dla teologii ST i historii narodu wybranego. ST wymienia kilka przymierzy, które Bóg zawierał z ludźmi: z Noem (Rdz 9), z Abrahamem (Rdz 15 i 17), z ludem izraelskim na Synaju (Wj 19nn), z Dawidem (2Sm 7) oraz przymierze nazwane kapłańskim (Lb 18,19). Na Synaju zostało zawarte najważniejsze z nich, na mocy którego Izrael otrzymał prawa i zobowiązał się do wierności Bogu. Inicjatorem każdego przymierza był Bóg, który w ten sposób wyraził swoją miłość i łaskę wobec ludzi. Zewnętrznym znakiem przymierza Izraela z Bogiem było obrzezanie. Obchodzono także Święto Odnowienia Przymierza. Nagminne łamanie przymierza przez członków ludu Bożego doprowadziło do konieczności zawarcia Nowego Przymierza (Jr 31,31-33). To ostateczne przymierze Bóg zawarł z wszystkimi ludŹmi przez swojego Syna Jezusa Chrystusa. Nowe Przymierze nie opiera się już na przepisach prawa, ale ma swoje Źródło w Duchu (2Kor 3,6; por. J 4,23n). Wierność temu przymierzu jest możliwa dzięki ofierze Chrystusa i Jego żywej obecności pośród tych, którzy w Niego uwierzyli. Zob.
OBRZEZANIE,
PRZYKAZANIE.
Bunt Izraelitów
Na podstawie wydarzeń historycznych możemy uznać, że zawarty tu opis ukazuje trudności, z jakimi borykali się przywódcy nawołujący lud do powrotu z Babilonii do ziemi Kanaan w roku 538 przed Chr. (zob. Wprowadzenie). Następuje wyraźny podział między przywódcami i nielicznymi zwolennikami wejścia do Kanaanu a resztą ludu, która nie widzi takiej możliwości. Lud chce się pozbyć swoich przywódców i ustanowić nowych, którzy będą realizować jego wolę. Przeciwnicy wyruszenia do Ziemi Obiecanej opierają się na swoim rozumowaniu i nie wierzą, że Bóg zrealizuje to, co obiecał. Nie biorą pod uwagę, że Mojżesz i Aaron nie realizują swojej woli ani swoich aspiracji, ale z pokorą wypełniają wolę Boga, który powziął zamiar wprowadzenia swojego ludu do ziemi Kanaan.
Gniew Pana i wstawiennictwo Mojżesza
Bóg karci nieposłuszny lud, ale okazuje mu również miłosierdzie. Kara Boża ma przede wszystkim wymiar pedagogiczny. Lud musi doświadczyć skutków swoich błędnych wyborów, aby wreszcie zwrócić się całym sercem do Boga i zaufać Jego woli. Izraelici muszą się również nauczyć, że realizowanie planów Bożych na własną rękę, czyli w rzeczywistości bez Niego, kończy się tragicznie. W opisie buntu ludu ważne jest to, że znajduje się garstka ludzi, którzy do końca pozostają wierni Bogu. Oni są niejako zaczynem nowej społeczności, posłusznej Bogu (np. 2Krl 19,30; Ezd 9,15; Tb 13,17; Iz 10,20-22; 37,31; Mi 5,6). Będzie to społeczność, która dostąpi udziału w Bożym zbawieniu i niepojętych bogactwach Bożej dobroci i miłosierdzia (Ap 7,9n; por. Rz 11,5).
Księga Liczb
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Nazwa Księgi Liczb, która jest czwartą częścią tzw. Pięcioksięgu, stosowana w polskich tłumaczeniach nawiązuje do tytułów używanych w starożytnych przekładach greckich i łacińskich (gr. Arithmoi – ‘liczby’; łac. Numeri – ‘liczby’). Tytuł odnosi się więc do dwukrotnego spisu Izraelitów, którego dokonał Mojżesz (Lb 1,1 – 4,49; 26,1-65), a także do innych danych liczbowych. Hebrajski tytuł Bemidbar – ‘na pustyni’ nie tyle skoncentrowany jest na spisach i danych liczbowych, ile wskazuje na doświadczenia Izraelitów podczas ich pobytu na pustyni.
Według tradycji autorem Księgi Liczb, podobnie jak całego Pięcioksięgu, jest Mojżesz. Dziś autorstwo Mojżesza traktuje się raczej symbolicznie i uważa się, że Księga Liczb zawiera teksty pochodzące od różnych autorów, którzy napisali je jeszcze przed przesiedleniem Izraelitów do Babilonii (586 r. przed Chr.). Po powrocie z wygnania (538 r. przed Chr.) zostały one zebrane i zredagowane przez ludzi wywodzących się ze środowiska kapłańskiego. Redaktorzy ci podkreślali narodową i religijną odrębność Izraela od innych narodów (Lb 16 – 19). Kładli też nacisk na etyczne wymogi związane z zachowywaniem Prawa, a za jego łamanie zapowiadali karę.
Treść i teologia
Księga Liczb dotyczy drugiego roku pobytu Izraelitów na pustyni Synaj oraz ostatniego roku wędrówki zakończonej zajęciem ziemi po wschodniej stronie Jordanu. Opis wydarzeń jest fragmentaryczny i służy przede wszystkim podkreśleniu tego, że naród złożony z dwunastu plemion izraelskich weźmie w posiadanie ziemię Kanaan obiecaną mu przez Boga tylko wówczas, gdy będzie wierny przymierzu zawartemu na Synaju. W opis historycznych wydarzeń włączono wiele przepisów prawnych, dotyczących głównie troski o kult Boży oraz przyszłego podziału Kanaanu. W całej społeczności wyróżnia się plemię Lewitów. Członków tego plemienia zwolniono z wszelkich obowiązków, nawet służby wojskowej, a przeznaczono wyłącznie do służby w świętym mieszkaniu (przenośnej świątyni) i do sprawowania kultu. Pomimo wyraźnych znaków obecności Boga, wśród Izraelitów zdarzały się kryzysy, a nawet bunty spowodowane trudnymi warunkami życia na pustyni oraz ambicjonalnymi dążeniami niektórych ludzi. Były one tłumione surową interwencją Bożą, często łagodzoną wstawiennictwem Mojżesza. Księga Liczb ukazuje, jak ludzka słabość i grzeszność, posuwające się aż do próby unicestwienia Bożych planów, splatają się z miłosierdziem i pedagogią Boga, dzięki którym powoli kształtuje On lud przymierza. Mimo niewierności ludu, Bóg realizuje swoje obietnice i prowadzi go do zamierzonego celu.
Całość księgi można ująć w następujący schemat: 1) Ostatnie dni pobytu u stóp góry Synaj (1,1 – 10,10); 2) Wędrówka od góry Synaj ku równinom Moabu (10,11 – 21,35); 3) Wydarzenia na równinach Moabu (22 – 36).
Najważniejsze myśli teologiczne są wyrażone w idei wspólnoty ludu Bożego przymierza. Ludem tym są potomkowie patriarchów, którym Bóg dał wielkie obietnice, łącznie z posiadaniem własnej ziemi. Wspólnota Izraela wędruje więc przez pustynię i zbliża się do granic Kanaanu. Jest to społeczność zorganizowana, która ma własnych przywódców i swoje prawa. Religia dominuje tu nad polityką, a właściwym wodzem i panem tego ludu jest sam Bóg. Mieszka On pośród ludu, w swoim Namiocie w centrum obozu, przypomina o swojej obecności, nadaje prawa i egzekwuje ich wykonanie. Świętość Boga, Jego transcendencję, tzn. absolutną inność od wszystkiego, co Nim nie jest, wyrażają m.in. przepisy religijne. Do sprawowania świętych czynności i do bezpośredniego kontaktu z poświęconymi przedmiotami dopuszczają one jedynie osoby wybrane i konsekrowane. Niepowołanych i nieuprawnionych do tego spotyka śmierć, jeśli przekroczą wyznaczoną granicę. Twarda szkoła pustyni formuje religię Izraela (jahwizm), która jednak na stepach Moabu w zetknięciu z pogańskim kultem Baala częściowo się załamuje. Surowe interwencje Boga stają się jednak skuteczną „katechezą” doprowadzającą lud do nawrócenia.
Księga Liczb eksponuje również znaczenie pośrednika i proroka, którym jest Mojżesz. To on bezpośrednio kontaktuje się z Bogiem, odbiera od Niego wszelkie polecenia i prawa, przekazując je ludowi. W razie konfliktu on staje w obronie niewiernego, a nawet zbuntowanego ludu i wyjednuje mu Boże przebaczenie. Pośrednikiem jest również Aaron i kapłani, a po części także lewici. Kapłanom powierzono sprawowanie kultu, szczególnie składanie ofiar, za pomocą których lud wyraża wiarę w Boga, pragnie Go uwielbić i przebłagać za popełnione zło. Kapłani mają również czuwać nad zachowaniem przez lud Bożego prawa.
Księga Liczb ma znaczące miejsce w historii zbawienia ST. Czerpią z niej inspirację autorzy niektórych psalmów (np. Ps 106). W Księdze Syracha (45 – 46), w pochwale ojców, zawarta jest swoista ocena niektórych postaci tej księgi. W Księdze Mądrości także można znaleźć odwołanie do Księgi Liczb (Mdr 18,20-25). W Nowym Testamencie mamy aluzję do miedzianego węża (J 3,14), Balaama (2P 2,15n; Ap 2,14), do Koracha (2Tm 2,19). W Liście do Hebrajczyków uwydatniona została wierność Mojżesza (Hbr 3,2-5; por. Lb 12,7), zwrócono także uwagę na grzechy ludu (Hbr 3,7 – 4,3), płacenie lewitom dziesięciny (Hbr 7,5; por. Lb 18,21-24), wspomniano o oczyszczającym popiele z czerwonej krowy (Hbr 9,13n; por. Lb 19). W Ewangeliach mówi się o owcach bez pasterza (Mt 9,36; por. Lb 27,17) oraz o mannie (J 6,31; por. Lb 11,7-9). „Duchowa skała”, z której gasił pragnienie lud Boży (1Kor 10,3n), ma swoje odniesienie do Wj 17,1-7, jak również do Lb 20,11. Tradycyjna egzegeza żydowska i chrześcijańska nadawała mesjańskie znaczenie wyroczni Balaama, gdzie jest mowa o gwieździe i berle z Jakuba (Lb 24,17nn). Sama jednak osoba i działalność Mojżesza – przywódcy wyprowadzonych z niewoli egipskiej, organizatora społeczności izraelskiej, pośrednika i proroka – jest wyraźną zapowiedzią Mesjasza i Jego zbawczego dzieła. Podobnie opisane w Księdze Liczb wydarzenia, w których główną postacią jest Mojżesz, zapowiadają wydarzenia zbawcze Nowego Testamentu.
Na podstawie wydarzeń historycznych możemy uznać, że zawarty tu opis ukazuje trudności, z jakimi borykali się przywódcy nawołujący lud do powrotu z Babilonii do ziemi Kanaan w roku 538 przed Chr. (zob. Wprowadzenie). Następuje wyraźny podział między przywódcami i nielicznymi zwolennikami wejścia do Kanaanu a resztą ludu, która nie widzi takiej możliwości. Lud chce się pozbyć swoich przywódców i ustanowić nowych, którzy będą realizować jego wolę. Przeciwnicy wyruszenia do Ziemi Obiecanej opierają się na swoim rozumowaniu i nie wierzą, że Bóg zrealizuje to, co obiecał. Nie biorą pod uwagę, że Mojżesz i Aaron nie realizują swojej woli ani swoich aspiracji, ale z pokorą wypełniają wolę Boga, który powziął zamiar wprowadzenia swojego ludu do ziemi Kanaan.