Zwycięstwo darem Boga

9¹Słuchaj, Izraelu! Dziś przekroczysz Jordan, by zawładnąć narodami większymi i silniejszymi od ciebie, potężnymi miastami, których warownie sięgają nieba, ²ludem wielkim i rosłym, potomkami Anaka, których znasz i o których słyszałeś powiedzenie: «Kto się ostoi wobec potomków Anaka?». ³Wiedz zatem dzisiaj, że przed tobą pójdzie Pan , twój Bóg, jak pożerający ogień. On ich zniszczy i powali przed tobą, a ty ich wypędzisz i szybko wytępisz, jak ci to Pan obiecał.⁴Gdy Pan, twój Bóg, wypędzi ich przed tobą, nie pomyśl sobie: «To ze względu na moją prawość pozwolił mi Pan zawładnąć tym krajem», gdyż to z powodu niegodziwości tych narodów Pan je wypędza przed tobą.⁵Nie ze względu na twoją prawość i uczciwość idziesz zająć ich kraj, lecz z powodu niegodziwości tych narodów wypędza je przed tobą Pan, twój Bóg, oraz aby dotrzymać słowa, które dał twoim przodkom: Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi.⁶Wiedz zatem, że Pan, twój Bóg, daje ci tę piękną ziemię w posiadanie nie ze względu na twoją prawość, bo jesteś ludem o twardym karku.

Grzech bałwochwalstwa pod górą Horeb

⁷Nigdy nie zapominaj, jak na pustyni rozgniewałeś Pana, twojego Boga. Od wyjścia z ziemi egipskiej aż do przybycia na to miejsce buntowaliście się przeciwko Panu.⁸Także przy Horebie pobudziliście Pana do gniewu i Pan tak bardzo się na was rozgniewał, że chciał was zniszczyć.⁹Gdy wszedłem na górę, aby otrzymać kamienne tablice – tablice przymierza, które Pan zawarł z wami, przebywałem na tej górze czterdzieści dni i czterdzieści nocy, nie jedząc chleba ani nie pijąc wody.¹⁰Wtedy Pan dał mi dwie kamienne tablice, zapisane palcem Bożym. Były na nich wszystkie słowa, które w dniu zgromadzenia, na tej górze Pan oznajmił wam z ognia.¹¹Po upływie czterdziestu dni i czterdziestu nocy Pan dał mi dwie kamienne tablice, tablice przymierza.¹²Potem Pan powiedział do mnie: «Wstań, zejdź prędko z góry, ponieważ twój lud, który wyprowadziłeś z Egiptu, dopuścił się nieprawości! Szybko zeszli z drogi, którą im wskazałem: zrobili sobie bożka z metalu».¹³Następnie Pan mówił do mnie: «Widzę, że jest to lud o twardym karku.¹⁴Odejdź ode Mnie, bo zamierzam go zniszczyć i sprawię, że pamięć o nim zniknie spod nieba; z ciebie uczynię naród potężniejszy i liczniejszy od niego». ¹⁵Wtedy odwróciłem się i zszedłem z płonącej góry, niosąc w obu rękach tablice przymierza. ¹⁶I zobaczyłem, jak grzeszyliście przeciwko Panu, waszemu Bogu. Zrobiliście sobie metalowego cielca! Oto jak szybko zeszliście z drogi, którą Pan wam wskazał!¹⁷Wziąłem więc tablice w ręce, rzuciłem i roztrzaskałem przed wami. ¹⁸Potem padłem na twarz przed Panem, jak za pierwszym razem. Przez czterdzieści dni i czterdzieści nocy nie jadłem chleba ani nie piłem wody z powodu grzechu, jakiego się dopuściliście, czyniąc to, co Pan uważa za złe i pobudzając Go do gniewu.¹⁹Przeraziłem się gniewem i oburzeniem Pana, który chciał was zniszczyć, lecz Pan wysłuchał mnie jeszcze i tym razem.²⁰Także na Aarona Pan bardzo się rozgniewał i chciał go zgładzić. Modliłem się więc wtedy również za Aarona.²¹Potem wziąłem dowód waszego grzechu, owego cielca, którego zrobiliście, i spaliłem go. Skruszyłem go, starłem na proch i wrzuciłem do strumienia spływającego z góry.

Modlitwa Mojżesza za grzechy Izraelitów

²²Także w Tabeera, Massa i Kibrot-Hattaawa pobudzaliście Pana do gniewu.²³Gdy Pan wysyłał was z Kadesz-Barnea, powiedział: «Idźcie posiąść ten kraj, który wam daję», a wy zbuntowaliście się przeciwko nakazowi Pana, waszego Boga, nie zawierzyliście Mu i nie posłuchaliście Go.²⁴Buntowaliście się przeciwko Panu od dnia, w którym was poznałem.

²⁵Upadłem więc na twarz przed Panem i błagałem przez czterdzieści dni i czterdzieści nocy, gdyż Pan powiedział, że was zniszczy.²⁶Wtedy modliłem się głośno do Pana: «Panie mój, Boże, nie gub twojego ludu i twojego dziedzictwa, które wyzwoliłeś twoją potęgą, wyprowadzając z Egiptu mocną ręką.²⁷Pamiętaj o twoich sługach: Abrahamie, Izaaku i Jakubie. Nie zważaj na krnąbrność tego ludu, na jego nieprawość i grzech, ²⁸aby nie mówiono w kraju, z którego nas wyprowadziłeś: Pan nie zdołał wprowadzić ich do ziemi, którą im obiecał; znienawidził ich, więc wyprowadził, aby ich zgładzić na pustyni.²⁹A przecież oni są twoim ludem i dziedzictwem, które wyprowadziłeś z Egiptu twoją potężną mocą i wzniesionym ramieniem».

Słuchaj – zob. Pwt 4,1+.

potomkowie Anaka – zob. Pwt 1,28+.

Pan zniszczy – zob. Pwt 20,1-9+.

szybko wytępisz – Mojżesz zapowiada, że przeciwnicy Izraela szybko zostaną pokonani (Wj 23,23.27.31; Pwt 1,21; por. Joz 1 – 12). Jest to inny punkt widzenia niż ten, który został wyrażony w Pwt 7,22; por. Sdz 2,20nn. W obydwu zapowiedziach jest jednak stwierdzenie, że Izraelici zdobędą Kanaan dzięki Bożej pomocy.

Horeb – zob. Pwt 1,19+.

czterdzieści… nocy – wzmianka o czterdziestu dniach i nocach ma raczej znaczenie symboliczne. Liczba ta oznacza m.in. pełnię (Wj 24,18).

twój lud – Bóg nie mówi tutaj jak zwykle – mój lud (np. Wj 5,1; 6,7), co świadczy o tym, że czuje się odrzucony. Zob. Słownik (lud Boży).

metalowy cielec – w starożytności różne bóstwa czczono pod postaciami zwierząt, wykonując także ich posągi. Cielec często stanowił podstawę, na której umieszczano posąg bóstwa. W Kanaanie cielec był symbolem płodności i siły. Możliwe, że posąg cielca wykonany przez Izraelitów był drewniany i jedynie pokryty złotem.

Tabeera… Kibrot-Hattaawa – miejscowości te znajdowały się na drodze, którą szli Izraelici od góry Horeb do Moabu.

Kadesz-Barnea – zob. Pwt 1,19+.

czterdzieści… nocy – zob. Pwt 9,9+.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

JORDAN - najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech Źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleŹć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku , który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma długości. Rzeka ta stanowi główne Źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 - 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17).

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

JAKUB

(hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob. JUDA.

GNIEW BOŻY - zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i święty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świętości. Autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Bożego prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działanie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reakcji gniewu, w której człowiek pod wpływem doznanego zła lub krzywdy przeżywa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w ST, w równym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w NT. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, okazywał wzburzenie i gniew, które miały prowadzić do opamiętania się grzeszników (np. Mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezusa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła Apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg sprawiedliwie osądzi każdego człowieka. Apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ściąga na człowieka Jego gniew (np. Rz 1,18). Nadzieja ludzka polega na tym, że mocniejsza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż On sam jest miłością (1J 4,8). Rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie (np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob.

KARA BOŻA.

PRZYMIERZE - rodzaj umowy, gwarantującej porządek i ustalającej prawa i obowiązki stron zawierających układ. Termin ten odnosi się nie tylko do relacji międzyludzkich czy międzynarodowych, ale także używa się go w odniesieniu do relacji między Bogiem a ludźmi. Jest to kluczowe pojęcie dla teologii ST i historii narodu wybranego. ST wymienia kilka przymierzy, które Bóg zawierał z ludźmi: z Noem (Rdz 9), z Abrahamem (Rdz 15 i 17), z ludem izraelskim na Synaju (Wj 19nn), z Dawidem (2Sm 7) oraz przymierze nazwane kapłańskim (Lb 18,19). Na Synaju zostało zawarte najważniejsze z nich, na mocy którego Izrael otrzymał prawa i zobowiązał się do wierności Bogu. Inicjatorem każdego przymierza był Bóg, który w ten sposób wyraził swoją miłość i łaskę wobec ludzi. Zewnętrznym znakiem przymierza Izraela z Bogiem było obrzezanie. Obchodzono także Święto Odnowienia Przymierza. Nagminne łamanie przymierza przez członków ludu Bożego doprowadziło do konieczności zawarcia Nowego Przymierza (Jr 31,31-33). To ostateczne przymierze Bóg zawarł z wszystkimi ludŹmi przez swojego Syna Jezusa Chrystusa. Nowe Przymierze nie opiera się już na przepisach prawa, ale ma swoje Źródło w Duchu (2Kor 3,6; por. J 4,23n). Wierność temu przymierzu jest możliwa dzięki ofierze Chrystusa i Jego żywej obecności pośród tych, którzy w Niego uwierzyli. Zob.

OBRZEZANIE,

PRZYKAZANIE.

ZGROMADZENIE (hebr. kahal, gr. ekklesia) - termin odnoszący się do wspólnoty ludzi jednoczących się ze względu na wspólne pochodzenie lub ze względu na wspólny cel. Pierwotnie termin zgromadzenie dotyczył powszechnego zwołania mężczyzn z Izraela w celu stawienia czoła wrogowi lub wyruszenia na wyprawę wojenną (np. Lb 10,7). Sygnałem nakazującym zebranie się w oznaczonym miejscu był dźwięk trąby. Wielokrotnie w Piśmie Świętym (szczególnie w Wj, Lb, Pwt, 1-2Krn) zgromadzeniem nazywany jest cały Izrael. Po instytucjonalizacji kultu świątynnego hebr. termin kahal przybrał także znaczenie religijne i określał wspólnotę ludu zwołanego, aby oddawać cześć Bogu. Kościół jako wspólnota ludzi wierzących jest określany w NT mianem ekklesia (najbliższy gr. odpowiednik hebr. kahal), czyli ‘zgromadzenie ludu Nowego Przymierza’. Kościół jest więc postrzegany jako nowy Lud Boży zwołany przez Boga. Najpełniejszym urzeczywistnieniem tego zwołania jest zgromadzenie eucharystyczne (np. 1Kor 11,17-34).

DROGA - w Piśmie Świętym termin ten ma często znaczenie symboliczne. Zwykle oznacza wzorzec postępowania Boga (Iz 55,8n) i ludzi (Ps 1,6). Słowem tym posługuje się również biblijna literatura mądrościowa, której autorzy zachęcają do wyboru drogi, która prowadzi do życia i przestrzegają przed błędną drogą prowadzącą do śmierci (np. Pwt 30,15-20; Ps 119,1; Prz 4,19; Mt 7,13n). Lud Izraela, mający swoje korzenie w koczowniczych plemionach, rozumiał swoją historię jako wędrówkę, jako nieustanne bycie w ”drodze” zapoczątkowane przez Abrahama. W NT słowo to nabiera jeszcze bardziej specyficznego znaczenia. Jezus siebie samego nazywa drogą prowadzącą do Ojca (J 14,6). Każdy, kto łączy się z Chrystusem, otrzymuje nowe życie (Hbr 10,20). Jednym z pierwszych określeń tworzącej się wspólnoty chrześcijan był zwrot zwolennicy tej drogi (np. Dz 9,2).

GRZECH - postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 - 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 - 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob.

ADAM.

KARA BOŻA.

LUD BOŻY - w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być Źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo σwięte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 - 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.

JAKUB

ADAM.

Zwycięstwo darem Boga
Wyrażenie: Słuchaj, Izraelu! wraz z dwukrotnie użytym słowem dziś (ww. 1.3) podkreślają, że Izraelici zawsze winni uświadamiać sobie, jakie dary otrzymali od Boga. Wybranie, prawo, Ziemia Obiecana – to dary niezasłużone, ale Izrael od samego początku nie okazywał się ich godny (Pwt 9,7-21). Jedynie Bóg był wierny, cierpliwy i miłosierny. Opis walki Izraelitów z ludami, jakie spotykają za Jordanem, ukazuje podbój tej ziemi jako sąd Boży nad ludźmi, którzy dopuszczali się zła. Bóg posłużył się Izraelitami jako narzędziem kary, którą wymierzył grzesznikom za ich niesprawiedliwe czyny. W późniejszych czasach sytuacja się odwróci i Izraelitów spotka kara za ich grzeszne postępowanie. Najazdy Asyryjczyków i Babilończyków, zapowiadane przez proroków, będą karą, która musiała być wymierzona, aby Izrael poznał zło swojego grzechu i odmienił swoje postępowanie. Prorok Jeremiasz będzie nazywał nawet babilońskiego króla Nabuchodonozora Bożym sługą (Jr 25,9). Zanim jednak nadejdą wszystkie te nieszczęścia, Bóg w sposób jednoznaczny oświadcza Izraelitom zdążającym do Ziemi Obiecanej, że jest ona darem, który zdołają utrzymać jedynie wtedy, gdy okażą się ludźmi prawymi.

Grzech bałwochwalstwa pod górą Horeb
Izraelici pod wodzą Aarona próbowali oddawać cześć Bogu, naśladując kulty pogańskie (Wj 32; por. 1Krl 18,20-40). Mimo że złoty cielec nie był bożkiem, lecz wyobrażeniem prawdziwego Boga, to jednak w Piśmie Świętym ten czyn Izraelitów został wielokrotnie potępiony. Z jednoznacznym potępieniem spotkał się także postępek króla izraelskiego Jeroboama I, który umieścił w Betel i Dan złote cielce (1Krl 12,26-33). Rozbicie tablic z Dziesięcioma przykazaniami wyrażało przekonanie Mojżesza, że kult złotego cielca oznacza odrzucenie przez Izraelitów przymierza, które zawarł z nimi Bóg (Pwt 5,8-10). Podczas gdy w innych miejscach Pisma Świętego jest mowa o tym, że przymierze przetrwało tylko dzięki Bożemu miłosierdziu i dzięki Jego wierności obietnicom danym Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi (Wj 34,6-9; Pwt 9,5.27), w tym fragmencie mowy Mojżesza podkreślone zostaje znaczenie prawości nawet pojedynczych członków narodu (ww. 18-20; por. Rdz 18,23-32; Jr 5,1). Wysłuchanie przez Boga prośby Mojżesza, który wstawiał się za całym ludem, świadczyło o tym, jak skuteczna jest modlitwa nawet jednego człowieka, wiernego i posłusznego Bogu.

Księga Powtórzonego Prawa

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Zbiór zwany Pięcioksięgiem zamyka Księga Powtórzonego Prawa. Jej hebrajska nazwa – Debarim – pochodzi od wyrazów, którymi się zaczyna: Oto słowa. W kręgu kultury zachodniej tytuł księgi wywodzi się od greckiej nazwy Deuteronomion, czyli: ‘drugie prawo’ lub ‘powtórzone prawo’. Grecka nazwa wzięła początek od niezbyt poprawnego tłumaczenia wersetu Pwt 17,18, ale mimo to dobrze opisuje tę księgę. Jest ona bowiem zredagowana jako długa mowa Mojżesza, który na równinie Moabu powtarza i wyjaśnia prawa otrzymane od Boga na górze Horeb (tak nazywana jest w tej księdze góra Synaj).

W samej księdze brak informacji o jej autorze. Przez wiele wieków przyjmowano, że był nim Mojżesz. Niewykluczone, że wiele zawartych w niej myśli i nauk sięga czasów Mojżesza, jednakże obecny tekst księgi powstał kilka wieków później, w innych warunkach społecznych, gdy Izraelici przebywali już na terenie Kanaanu.

Prawie wszyscy zgadzają się dziś, że historia powstania Księgi Powtórzonego Prawa może być związana z odnalezieniem ok. 622 r. przed Chr., podczas remontu świątyni, księgi prawa, która dla króla Jozjasza stała się impulsem do działań na rzecz oczyszczenia i centralizacji kultu (2Krl 22,8-20). Wydaje się, że Księga Powtórzonego Prawa powstała w Królestwie Północnym (Izraelu), przed rokiem 722 przed Chr., w środowisku lewickim, na które wywarła wpływ tradycja wielkich proroków. Po upadku Królestwa Północnego księga została przewieziona do Jerozolimy i tam zredagowana w duchu reform króla Ezechiasza. W czasie panowania jego syna Manassesa, który zasłynął jako propagator pogaństwa (2Krl 21,1-18), została ukryta w świątyni, a jej wskazania zaczął wprowadzać w życie dopiero Jozjasz. Po upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr. teologia księgi miała istotny wpływ na ocenę wydarzeń związanych z utratą niepodległego bytu państwowego przez królestwa Izraela i Judy. Pod wpływem Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 28) opis wydarzeń historycznych zawarty w Joz, Sdz, 1-2Sm i 1-2Krl został zredagowany według schematu: za dobro – nagroda, za zło – kara. Według tej zasady dokonano oceny historii narodu wybranego, co miało na celu przede wszystkim uzmysłowienie czytelnikom, że Bóg nie jest obojętny na to, jak postępuje Jego lud. Przy okazji redakcji ksiąg opisujących historię narodu wybranego mógł też powstać dzisiejszy początek i koniec Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 1 – 3; 31 – 34), który można czytać jako oddzielny dokument, powiązany występującą tylko w tych rozdziałach postacią Jozuego.

W Księdze Powtórzonego Prawa zaktualizowano wiele przepisów zawartych w tzw. Kodeksie Przymierza (Wj 20,22 – 23,33) w perspektywie przeobrażeń społecznych i politycznych, o których dowiadujemy się od proroków Amosa, Ozeasza czy Micheasza. Księga ta odzwierciedla przejście od warunków ekonomicznych charakterystycznych dla małej wiejskiej wspólnoty do wymiany handlowej opartej na pieniądzu. Zostają w niej poruszone problemy związane z narastającym rozwarstwieniem społecznym, komasacją gruntów przez wielkich obszarników i utratą dziedzicznych praw do ziemi przez drobnych rolników. Osłabienie tradycyjnej roli klanu wymagało sprecyzowania przepisów chroniących rodzinę (np. Pwt 21,18-21; 25,5-10) i ubogich (Pwt 15,12-18; 24,17-22; 26,12n; 27,19). Należało też chronić system prawny przed korupcją i nadużyciami wobec najsłabszych (Pwt 16,18-20). W Księdze Powtórzonego Prawa zajęto się instytucjami państwa i poruszono zagadnienia związane z władzą królewską, armią zawodową i międzynarodowymi związkami monarchy (np. Pwt 17,16n). Niektóre zalecenia wyraźnie nawiązują do sytuacji powstałej w wyniku asyryjskiej polityki przesiedleń ludności. W sytuacji nowych zagrożeń i wyzwań Księga Powtórzonego Prawa zawiera propozycję odnowy społecznej wokół idei posłuszeństwa Bogu i Jego prawu.

Treść i teologia

Akcja Księgi Powtórzonego Prawa rozgrywa się w Moabie, naprzeciw Jerycha, w przeddzień przekroczenia przez Izraelitów Jordanu i rozpoczęcia podboju Kanaanu. Mojżesz otrzymał od Boga objawienie, że nie wejdzie do Ziemi Obiecanej (Pwt 3,25-27; 31,2), dlatego księga utrzymana jest w formie długiej mowy pożegnalnej, jaką wygłasza Mojżesz. Jego przemówienie można podzielić na trzy części: Pwt 1,6 – 4,43; 4,44 – 26,19; 29 – 30. Zasadniczą część księgi stanowi druga mowa Mojżesza (Pwt 4,44 – 26,19). Znajduje się w niej Dekalog (Pwt 5,6-21) oraz tzw. Kodeks deuteronomiczny (Pwt 12 – 26) zawierający prawo kultowe, cywilne oraz karne. Wszystkie mowy cechuje bardzo podniosły i kaznodziejski styl. Jest w nich zachęta do wierności Bogu, przymierzu i przykazaniom. Mojżesz często odwołuje się do przeszłości związanej z czterdziestoletnią wędrówką przez pustynię, by przypomnieć Izraelitom nieustanną bliskość Boga, przymierze na Horebie (Synaju), Boże obietnice oraz łaskę wybraństwa. To obdarowanie zobowiązuje Izraelitów do udzielania wspaniałomyślnej i natychmiastowej odpowiedzi (stąd częste użycie słowa „dziś”, np. Pwt 5,1; 6,1-6). Od tej odpowiedzi zależy byt narodu i posiadanie Ziemi Obiecanej.

Myśl religijna Księgi Powtórzonego Prawa jest bardzo bogata i zawiera istotę całej teologii starotestamentowej. Najważniejsze przesłanie księgi koncentruje się na przypomnieniu o tym, że Izraelici, jako naród wybrany (Pwt 7,6; 14,2; 26,18), mają czcić tylko jedynego Boga i kochać Go całym sercem. Muszą pamiętać o przymierzu z Bogiem i podczas świąt wspominać Bożą miłość objawioną w czasie Wyjścia z Egiptu. Zobowiązani są także do gorliwego wypełniania woli Bożej wyrażonej w nakazach Prawa (Tory). Ziemia Kanaan jest darem dla Izraela, lecz posiadanie jej zależeć będzie od wierności Izraelitów jedynemu Bogu.

Wszyscy Izraelici powinni uznać Boga za swojego Pana, a siebie nawzajem za braci i siostry. Podobnie jak u proroków, w centrum nauczania księgi znajduje się wezwanie do miłości, sprawiedliwości, wierności, a także troski o ubogich. Relacja między Bogiem a Izraelem powinna określać stosunek Izraelitów zarówno do siebie nawzajem, jak i do obcych. Izraelici, jako wyzwoleni z niewoli przez Boga, zobowiązani zostają do naśladowania Go w Jego postawie wobec sieroty, wdowy i cudzoziemca (Pwt 10,16-19).

W NT często (ok. 80 razy) występują odwołania do Księgi Powtórzonego Prawa (np. Mt 4,4.7; 5,31; 18,16; 22,37; Mk 12,29n; Łk 10,27; 4,4.12; Dz 3,22n; 7,37). Kościół często sięga po tę księgę w liturgii i nauczaniu, by zachęcić wiernych do żarliwej miłości Boga i bliźniego oraz do wypełniania Bożego prawa. W księdze tej znajduje się także zapowiedź pojawienia się nowego proroka (Pwt 18,15nn), którym dla chrześcijan jest Jezus Chrystus, prowadzący lud Boży do nowej ziemi obiecanej, czyli do jedności z Bogiem Ojcem.