Koalicja pięciu królów amoryckich

10¹Adonisedek, król Jerozolimy, dowiedział się, że Jozue zdobył Aj i rzucił na nie klątwę. Postąpił z Aj i jego królem tak samo jak z Jerychem i jego królem. Mieszkańcy Gabaonu zawarli natomiast pokój z Izraelitami i mieszkają pośród nich. ²Wtedy przeraził się niezmiernie, bo Gabaon był wielkim miastem, jednym z miast królewskich. Był także większy od Aj, a wszyscy jego mężczyźni byli waleczni. ³Adonisedek, król Jerozolimy, posłał więc wezwanie do Hohama, króla Hebronu, do Pirama, króla Jarmutu, do Jafii, króla Lakisz, i do Debira, króla Eglonu: ⁴„Przyjdźcie mi z pomocą, byśmy mogli wspólnie uderzyć na Gabaon, gdyż zawarł pokój z Jozuem i Izraelitami”. ⁵Tych pięciu królów amoryckich: król Jerozolimy, król Hebronu, król Jarmutu, król Lakisz i król Eglonu, sprzymierzyło się i wyruszyło wraz z całym swoim wojskiem. Rozbili obóz naprzeciw Gabaonu i uderzyli na niego.

Pomoc Jozuego dla Gabaonitów

⁶Wtedy mieszkańcy Gabaonu skierowali wezwanie do Jozuego, przebywającego w obozie w Gilgal: „Nie odmawiaj pomocy twoim sługom! Przybądź prędko! Wybaw nas i wspomóż, bo wszyscy królowie amoryccy mieszkający w górach zgromadzili się przeciwko nam”.

⁷Wyruszył więc Jozue z Gilgal z całym wojskiem i wszystkimi najdzielniejszymi wojownikami. ⁸A Pan powiedział Jozuemu: „Nie lękaj się ich, ponieważ oddaję ich w twoją moc. Żaden z nich nie umknie przed tobą”.⁹Po całonocnym marszu z Gilgal Jozue nagle na nich uderzył.

¹⁰Pan sprawił, że wpadli w panikę na widok Izraelitów, którzy zwyciężyli ich pod Gabaonem. Potem ścigał ich w kierunku wzgórza Bet-Choron i gromił aż do Azeki i Makkedy.¹¹Gdy uciekali przed Izraelitami po zboczu wzgórza Bet-Choron aż do Azeki, Pan rzucał na nich z nieba wielkie kamienie. Więcej ich poległo od gradu kamieni niż od miecza Izraelitów.

¹²Gdy Pan wydał Amorytów Izraelitom, Jozue powiedział do Pana w obecności Izraelitów:

„Stań, słońce, nad Gabaonem

i ty, księżycu, nad doliną Ajjalonu!”.

¹³Zatrzymało się słońce

i księżyc stanął,

aż pomścił się lud nad swoimi wrogami.

A czyż nie jest to zapisane w Księdze Sprawiedliwego: „Zatrzymało się słońce pośrodku nieba i nie spieszyło ku zachodowi przez cały dzień”? ¹⁴Podobny dzień nie zdarzył się ani przedtem, ani potem, gdy Pan wysłuchał prośby człowieka, bo to Pan walczył po stronie Izraela.¹⁵Potem Jozue wraz z całym Izraelem wrócił do obozu w Gilgal.

Pięciu królów ukrytych w pieczarze Makkedy

¹⁶Tymczasem pięciu królów uciekło i ukryło się w pieczarze w Makkedzie. ¹⁷Powiadomiono o tym Jozuego: „Znaleziono pięciu królów ukrytych w pieczarze w Makkedzie”. ¹⁸Wtedy Jozue rozkazał: „Zatoczcie wielkie głazy na otwór pieczary i postawcie przy niej ludzi, aby ich strzegli. ¹⁹A wy nie zatrzymujcie się! Ścigajcie wrogów i uderzajcie na ich tyły! Nie dopuśćcie do tego, aby schronili się w swoich miastach, ponieważ Pan , Bóg wasz, oddał ich w wasze ręce”.

²⁰Jozue i Izraelici zakończyli walkę, zadając wrogom klęskę. Wybili niemal wszystkich, jedynie niektórzy zdołali zbiec i schronić się w warownych miastach. ²¹Potem cały lud wrócił bezpiecznie do obozu Jozuego w Makkedzie. Nikt nie odważył się wypowiedzieć nawet słowa przeciwko Izraelitom.

²²Wtedy Jozue powiedział: „Otwórzcie wejście do pieczary i wyprowadźcie do mnie tych pięciu królów”. ²³Wykonali rozkaz i wyprowadzili do niego z pieczary pięciu królów: króla Jerozolimy, króla Hebronu, króla Jarmutu, króla Lakisz i króla Eglonu. ²⁴Gdy przyprowadzili ich do Jozuego, zwołał on wszystkich Izraelitów i rzekł do przywódców wojskowych, którzy maszerowali razem z nim: „Podejdźcie i postawcie nogi na karkach tych królów”. Ci podeszli i postawili nogi na ich karkach. ²⁵Wtedy Jozue powiedział: „Nie bójcie się i nie upadajcie na duchu! Bądźcie dzielni i odważni, ponieważ Pan tak uczyni wszystkim waszym wrogom, z którymi będziecie walczyć”.²⁶Potem Jozue uśmiercił królów i powiesił na pięciu drzewach, na których wisieli aż do wieczora. ²⁷O zachodzie słońca Jozue kazał zdjąć ich z drzew i wrzucić do pieczary, w której się ukrywali. Następnie zamknięto wejście do pieczary wielkimi głazami, które znajdują się tam do dziś.

Zdobycie sześciu miast południowych

²⁸Tego samego dnia Jozue zdobył Makkedę, rozgromił ją mieczem i pokonał jej króla. Obłożył klątwą ludzi oraz wszystkie istoty żywe, jakie w niej były, tak że nie pozostał nikt. Z królem Makkedy postąpił tak samo jak z królem Jerycha.

²⁹Z Makkedy Jozue wyruszył z całym Izraelem przeciwko Libnie i walczył z nią. ³⁰Także Libnę wraz z jej królem wydał Pan w ręce Izraela. Mieczem wycięli w niej wszystkie istoty żywe, jakie tam były, tak że nie pozostał nikt. Z jej królem postąpił tak samo jak z królem Jerycha.

³¹Z Libny Jozue ruszył z całym Izraelem przeciwko Lakisz. Oblegał je i toczył z nim wojnę. ³²Pan wydał także Lakisz w ręce Izraela, które zdobyli na drugi dzień. Mieczem wycięli wszystkie istoty żywe, jakie tam były. Postąpili tak samo jak w Libnie.³³Wtedy Horam, król Gezer, ruszył z odsieczą do Lakisz, lecz Jozue rozgromił go i jego lud, tak że nikt nie ocalał.

³⁴Z Lakisz Jozue ruszył z całym Izraelem do Eglonu. Oblegał go i toczył z nim wojnę. ³⁵Zdobył go tego samego dnia. Wtedy też obłożył go klątwą i mieczem wyciął wszystkie istoty żywe, jakie tam były. Postąpił tu tak samo jak w Lakisz.

³⁶Z Eglonu Jozue wyprawił się z całym Izraelem do Hebronu i toczył z nim wojnę. ³⁷Zdobył go, a mieszkańców i króla wyciął mieczem. We wszystkich okolicznych miastach zgładził wszystkie istoty żywe, jakie tylko w nich były, tak że nie pozostał nikt. Postąpił tak samo jak w Eglonie: obłożył klątwą miasto oraz wszystkie istoty żywe, jakie tam były.

³⁸Następnie Jozue z całym Izraelem skierował się do Debiru i prowadził z nim wojnę. ³⁹Zdobył go, a jego króla i wszystkie okoliczne miasta wyciął mieczem. Obłożył w nim klątwą wszystkie żywe istoty, tak że nie pozostał nikt. Z Debirem postąpił tak samo jak z Hebronem i jego królem albo z Libną i jej królem.

Zdobycie południowego Kanaanu

⁴⁰W ten sposób Jozue podbił cały kraj: wzgórza, Negeb, nizinę, górskie zbocza oraz wszystkich tamtejszych królów. Nie pozostawił nikogo. Wszystko, co miało w sobie tchnienie życia, obłożył klątwą, jak nakazał Pan , Bóg Izraela.⁴¹Jozue rozgromił ich od Kadesz-Barnea aż do Gazy, w całej ziemi Goszen aż po Gabaon. ⁴²Jozue pobił wszystkich tych królów i zdobył ich ziemie w ciągu jednej wyprawy, ponieważ Pan, Bóg Izraela, walczył po stronie Izraelitów.⁴³Potem Jozue z całym Izraelem wrócił do obozu w Gilgal.

Aj – zob. Joz 7,2+.

Jerycho – zob. Joz 2,1+.

Gabaon – zob. Joz 9,3+.

Hebron – jedno z najstarszych i stale zamieszkałych miast (obecne Al.-Chalil). Znajduje się na terenie Palestyny, w górzystej części Judei (927 m n.p.m.), ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy. W Hebronie Dawid został namaszczony na króla Judy (2Sm 2,4.11).

Jarmut – miasto utożsamiane z dzisiejszym Chirbet Jarmuk, położone ok. 15 km od Bejt Dżibrin. Zostało przydzielone plemieniu Judy.

Lakisz – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tel ed-Duwejr, położone ok. 40 km na południowy zachód od Jerozolimy i 24 km na zachód od Hebronu. Pierwsze pisemne wzmianki o Lakisz pochodzą z XIV w. przed Chr. Zostało przydzielone plemieniu Judy i było – po Jerozolimie – drugim pod względem znaczenia miastem judzkim.

Eglon – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tel el-Hesi, położone ok. 15 km na południowy zachód od Lakisz. Zostało przydzielone plemieniu Judy.

Gabaon – zob. Joz 9,3+.

Gilgal – zob. Joz 4,19+.

Bet-Choron – ważne z punktu widzenia strategicznego miasto palestyńskie, które strzegło przejścia na drodze prowadzącej od wybrzeża przez dolinę Ajjalonu do Jerozolimy. Utożsamiane z dzisiejszym Bejt Ur.

Azeka – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell ez-Zaharijja, położone niedaleko Lakisz (Joz 10,3+). Po zajęciu Kanaanu należało do plemienia Judy.

Makkeda – lokalizacja niepewna.

Hebron – zob. Joz 10,3+.

Jarmut – zob. Joz 10,3+.

Lakisz – zob. Joz 10,3+.

Eglon – zob. Joz 10,3+.

Stosowany w starożytności gest zwycięstwa wobec pokonanego króla (Ps 110,1).

Na palu lub na drzewie wieszano zwłoki, które przed nocą musiały być pogrzebane (Pwt 21,22n; Joz 8,29).

Makkeda – zob. Joz 10,10+.

Jerycho – zob. Joz 2,1+.

Libna – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell Bornat, położone ok. 8 km od Lakisz (Joz 10,3+). Po zajęciu Kanaanu należało do plemienia Judy.

Negeb – południowa część Judy. Cechował ją surowy klimat, ale z powodu licznych szlaków handlowych było tam wiele osad.

Gezer – starożytne miasto palestyńskie położone ok. 35 km na zachód od Jerozolimy.

Debir – miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell Bejt Marsim, położone ok. 17 km na południowy zachód od Hebronu.

Negeb – południowa część Judy. Cechował ją surowy klimat, ale z powodu licznych szlaków handlowych było tam wiele osad.

Kadesz-Barnea – duża oaza, leżąca ok. 80 km na południe od Beer-Szeby (Rdz 21,31+). Według tradycji Izraelici zatrzymali się tam na ok. 38 lat (Pwt 2,14).

Gaza – miasto kananejskie położone w południowo-zachodniej Palestynie ok. 5 km od brzegu Morza Śródziemnego. Było częścią tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku pięciu miast, które odgrywały ogromną rolę w ówczesnym handlu.

Goszen – nie chodzi tu o obszar we wschodniej części delty Nilu (Rdz 45,10+), lecz o górzyste tereny w Judzie (np. Joz 11,16).

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

KLĄTWA - w Piśmie Świętym określenie ”obłożyć klątwą” oznacza m.in. wykluczenie ze świeckiego użytku osób, zwierząt i przedmiotów, by oddać je na własność Bogu (np. Kpł 27,28). Badania archeologiczne potwierdzają, że wśród ludów starożytnego Bliskiego Wschodu stosowano w czasie wojen tzw. prawo klątwy, polegające na eksterminacji przeciwnika i na zniszczeniu jego majętności (np. 1Mch 5,4n). Klątwa oznaczała wówczas ofiarę dla bogów, którym zawdzięczano powodzenie i zwycięstwo. W ST pojęcie klątwy służy głównie do ukazania sądu Bożego nad Kananejczykami, którego wykonawcami byli Izraelici. Przejęcie przez nich Kanaanu zostało przedstawione jako kara wymierzona zamieszkującym go ludom za ich przestępstwa (Kpł 18,24-25; Pwt 9,4n; 18,12). Opis postawy, do której Izraelici byli zobowiązani (Pwt 7,16), nawiązuje do sformułowań ukazujących zadanie sędziego, który nie może układać się z przestępcą, ale ma skrupulatnie wypełnić ciążący na nim obowiązek przywrócenia sprawiedliwości. Biblijne opisy nakładania klątwy przez Izraelitów na poszczególne ludy czy miejscowości nie mają charakteru historycznego, ale służą do przekazania prawdy o tym, że Bóg nie toleruje zła (Joz 24,19) i oczekuje od wszystkich ludzi wierności Jego prawu i zachowywania Jego nakazów. Zob.

GNIEW BOŻY,

KARA BOŻA,

POŚWIĘCENIE.

AMORYCI (hebr. emori, akad. ammuru - ‘zachodni’) - jedna z grup etnicznych zamieszkujących Kanaan w czasach poprzedzających przybycie tam Izraelitów. W Piśmie Świętym słowo to ma kilka znaczeń. Może odnosić się do mieszkańców Kanaanu w ogólności (np. Rdz 14,7.13; 48,22; Pwt 3,8; 4,48; Sdz 6,1-10; 1Krl 21,26), do mieszkańców terenów górzystych, dla odróżnienia od mieszkańców nizin (Lb 13,29) lub może oznaczać konkretny naród, posiadający swoje państwo, rządzone przez króla (Lb 21,21-31; Pwt 2,26-35). Początek królestwa Amorytów należy łączyć z plemionami semickich nomadów, którzy w trzecim tysiącleciu przed Chr. utworzyli własne państwo, obejmujące znaczną część Mezopotamii i Syrii. W tekstach klinowych i egipskich znajdują się świadectwa o Amorytach, posługujących się językiem semickim. Przedstawieni są w nich jako lud politycznie dominujący nad Mezopotamią w początkach II tysiąclecia przed Chr. Dla Izraelitów Amoryci byli bałwochwalcami, których Bóg usunął z Kanaanu za popełniane niegodziwości (Joz 24,15; Sdz 6,10). Zob.

KANAAN.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

LUD BOŻY - w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być Źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo σwięte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 - 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.

SYJON.

GNIEW BOŻY,

KARA BOŻA,

POŚWIĘCENIE.

JUDA.

GNIEW BOŻY,

KARA BOŻA,

POŚWIĘCENIE.

JUDA.

Koalicja pięciu królów amoryckich
Małe królestwa ze środkowego i południowego Kanaanu podjęły próbę obrony przed najeźdźcami, za jakich uznano wojska Jozuego. Pierwszym krokiem było unieszkodliwienie sojusznika Izraelitów, jakim okazali się Gabaonici (Joz 9,3nn). Na czele koalicji stanął król Jerozolimy, Adonisedek, o którym źródła pozabiblijne nie wspominają. Niekiedy utożsamia się go z królem Kananejczyków, Adoni‑Bezekiem, którego pokonały wojska plemion Judy i Symeona (Sdz 1,4-7).

Pomoc Jozuego dla Gabaonitów
W opowiadaniu o pokonaniu królów kananejskich zwycięstwo zostaje przypisane nie tyle umiejętności wodza, ile cudownej interwencji Boga (Wj 17,8-16; Sdz 7). Bożą pomoc odzwierciedlają dwa cuda, które przyczyniają się do zwycięstwa Jozuego: grad kamieni i zatrzymanie się słońca, czyli wydłużenie dnia, aby wojska Jozuego mogły jeszcze przed zachodem pokonać nieprzyjaciół. Fragment o zatrzymaniu słońca był niegdyś wykorzystywany jako argument przeciwko heliocentrycznej teorii Kopernika. Wynikało to z faktu, że Biblię traktowano jako źródło wiedzy przyrodniczej, podczas gdy jest ona przede wszystkim księgą ukazującą prawdy wiary konieczne do zbawienia. Wersety 12-13 mają więc na celu pokazanie Bożej pomocy Izraelitom i bohaterstwa wojsk Jozuego. Fakt historyczny, jakim było odniesione zwycięstwo, został przedstawiony w formie krótkiego poematu (por. Sdz 5,20). Podobne zabiegi literackie zastosowano przy opisach zatrzymania wód Jordanu (Joz 3,15-17), upadku murów Jerycha (Joz 6,20) czy gradu kamieni (Joz 10,11). Opowieść o zwycięstwie Jozuego zapisano także w Księdze Sprawiedliwego (2Sm 1,18), lecz jej losy są nam nieznane.

Zdobycie sześciu miast południowych
Opis kolejnych podbojów został ujęty w powtarzający się schemat: wyprawa przeciwko miastu, zdobycie go i wypełnienie prawa klątwy (Joz 2,8-21+). Historyczne fakty były jednak bardziej złożone (Joz 15,13-17; Sdz 1,10.15). Ekspansja Izraelitów dokonywała się stopniowo. Podbój nie polegał na wycinaniu w pień tubylczej ludności, ale najczęściej na powolnym podporządkowywaniu sobie poszczególnych ludów i mieszaniu się z nimi. Obecny fragment nie jest więc kronikarskim opisem wydarzeń związanych z zajmowaniem Kanaanu. Powstał w czasie, gdy wymienione miasta od dawna należały do królestwa Judy. Autorowi zależało przede wszystkim na przekazaniu prawdy o tym, że spełniła się Boża obietnica oddania Izraelitom ziemi na własność. Dzięki miłosierdziu i wierności Boga Izrael nie musi się odtąd tułać. Dar Boga wymaga jednak odpowiedzi w postaci wierności Izraela Bożym przykazaniom. Izraelici często zapominali o Bożych dobrodziejstwach i sobie przypisywali odniesione sukcesy. Opis kampanii, dokonującej się niemal w błyskawicznym tempie, ma im pomóc zrozumieć, że bez Bożej pomocy niczego by nie osiągnęli.

Zdobycie południowego Kanaanu
Zwycięskie bitwy Jozuego doprowadziły do opanowania południowych terenów Kanaanu. Opisy zwycięstw utrzymano w stylu właściwym starożytnym przekazom, w których dla podkreślenia wagi zwycięstwa zaznaczano, że żaden z członków pobitych ludów nie ocalał (Joz 10,28-39+). W rzeczywistości jednak zwyciężona ludność nadal żyła, jedynie była podporządkowana zwycięzcom. Dane geograficzne zawarte w tym fragmencie pozwalają ustalić przybliżone granice obszaru zajętego w wyniku prowadzonych podbojów. Kadesz-Bernea i Gaza wyznaczają południowo‑zachodnią granicę Ziemi Obiecanej, a ziemia Goszen i Gabaon – granicę wschodnią.

Księga Jozuego

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Bezpośrednią kontynuacją Pięcioksięgu, kończącego się opisem śmierci Mojżesza, jest Księga Jozuego. Ukazuje ona realizację obietnic, które Izrael otrzymał za pośrednictwem Mojżesza. Ostateczna redakcja tej księgi pozostaje w ścisłym związku z ideami teologicznymi rozwiniętymi w Księdze Powtórzonego Prawa. Izraelici ukazani są w niej jako jeden naród, zjednoczony wokół jedynej świątyni, który wspólnym wysiłkiem, podjętym w posłuszeństwie Bożej woli, pokonuje wszystkich swoich wrogów i wchodzi w posiadanie ziemi obiecanej przez Boga. Izraelici doświadczyli już wypełnienia wszystkich obietnic danych przez Boga (Joz 21,45), ale utrzymanie owoców obietnicy wciąż pozostaje uzależnione od ich wierności (Joz 23,12-15; 24,20). Taka refleksja nad tożsamością Izraela i jego historią rozwinęła się dopiero po upadku jego państwowości w 586 r. przed Chr., dlatego przyjmuje się, że Księga Jozuego została zredagowana nie wcześniej niż po powrocie z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.). Jej autor korzystał jednak ze źródeł i tradycji o wiele starszych, które mogły zostać zebrane w starożytnych ośrodkach kultu w Gilgal, Gabaonie, Sychem i Szilo. Wspólną cechą tych różnych opowiadań jest ich związek z politycznymi i militarnymi przedsięwzięciami poszczególnych plemion, które utworzyły wspólnotę ludu Izraela.

Treść i teologia

Księga Jozuego składa się z trzech głównych części: 1) Podbój Kanaanu (Joz 1 – 12); 2)Podział Ziemi Obiecanej (Joz 13 – 21); 3) Potwierdzenie jedności ludu Izraela i jego zobowiązanie do służby Bogu (Joz 22 – 24). Układ księgi związany jest z problemami, jakimi żyła wspólnota Izraelitów po powrocie z wygnania babilońskiego po 539 r. przed Chr. Opowiadania dotyczące podboju Kanaanu zebrane są w jedną całość, co ma podkreślać rzeczywistą kontrolę Izraelitów nad zdobytą ziemią oraz wciąż aktualne skutki podboju (Joz 4,9; 5,9; 6,25; 7,26; 8,28; 9,27). Autor księgi pragnie w ten sposób zaakcentować prawo Izraelitów do ziemi, która w tamtym czasie była częściowo zajęta przez ludność sprowadzoną przez Babilończyków z innych krajów na miejsce wysiedleńców. Ziemia Kanaanu została tymczasem dana Izraelitom przez Boga i podzielona między plemiona Izraela. Autor zaznacza, że zdobycie Ziemi Obiecanej nie było problemem militarnym, gdyż Izraelici zajęli ją zgodnie z wolą Boga i dzięki Jego mocy. Niebezpieczeństwem natomiast, które zagrażało Izraelowi i które stawało na drodze jego sukcesu, było tolerowanie obecności ludów nieizraelskich i przejmowanie ich obyczajów. Temat ten związany jest z występującym po powrocie z wygnania babilońskiego problemem walki o zachowanie tożsamości Izraelitów, która wyrażała się między innymi w zakazie wchodzenia w związki małżeńskie z poganami (Ezd 9 – 10).

Opis zdobycia Kanaanu i jego podziału między Izraelitów połączony zostaje z osobą Jozuego, który był sługą Mojżesza (Wj 33,11; Pwt 31,7; 34,9; Joz 1,1; 3,7). Na przykładzie Jozuego autor księgi wskazuje, że cechą przywódcy Izraela powinny być nie tyle zdolności militarne czy administracyjne, ile posłuszeństwo prawu, które Bóg przez Mojżesza przekazał swojemu ludowi. Naród Izraela w 586 r. przed Chr. utracił swoją ziemię z powodu nieposłuszeństwa Bogu i dlatego powinien wciąż odnawiać swoją wierność, ponieważ Pan, który wypełnił obietnice i obdarzył Izraelitów darem ziemi, jest także Bogiem świętym i zazdrosnym (Joz 24,19), gotowym do wypełnienia swoich gróźb (Joz 23,15n; 24,20). Chociaż autor Księgi Jozuego w opisie realizacji obietnic danych Mojżeszowi korzysta z różnych dostępnych mu starożytnych źródeł, jego celem nie jest przedstawienie wydarzeń historycznych, które dokonywały się ok. 700 lat wcześniej, ale pouczenie o potrzebie posłuszeństwa Bogu i o niebezpieczeństwie utraty otrzymanych od Niego darów.

Opis podboju Kanaanu różni się więc zasadniczo zarówno od świadectw zawartych w Księdze Sędziów, w której została ukazana samodzielna walka poszczególnych plemion Izraela o swoje terytoria, jak i od dostępnych nam dziś świadectw archeologicznych, które potwierdzają stopniowe zasiedlanie Kanaanu, dokonujące się nie przez błyskawiczną kampanię militarną, ale w wyniku długotrwałego i w znacznej mierze pokojowego procesu. Izraelici przybyli z Egiptu stanowili tylko niewielką część ludu, który ukształtował się jako naród Izraela. Doświadczenie wyzwolenia z niewoli Egiptu, jakie przeżyła grupa związana z Jozuem, dopiero z czasem stało się fundamentem tożsamości religijnej i narodowej plemion izraelskich. Było to efektem długiego procesu dojrzewania wiary, naznaczonego działalnością proroków, ale także spotkaniem z wiarą miejscowej ludności Kanaanu.

Przez chrześcijan Księga Jozuego rozumiana była zawsze jako zapowiedź dzieła Jezusa, który doprowadził do pełni wyzwolenie z niewoli rozpoczęte przez Mojżesza i obdarzył lud Boży odpoczynkiem przygotowanym dla niego przez Boga (Hbr 4,8). Imię Jezus jest greckim tłumaczeniem hebrajskiego imienia Jozue. Jezus Chrystus ukazywany był jako nowy Jozue, który w pewien sposób powtórzył, ale przede wszystkim dopełnił dzieło swojego imiennika. Podobnie jak historia opisana w Księdze Jozuego rozpoczęła się od przejścia przez Jordan, tak i publiczna działalność Jezusa rozpoczęła się od chrztu w Jordanie (Mk 1,9-11). Przez chrzest w imię Jezusa chrześcijanie prowadzeni są do walki z siłami zła i do odpoczynku w nowej ziemi obiecanej. Nierządnica Rachab wspomniana jest w rodowodzie Jezusa Chrystusa (Mt 1,5) na potwierdzenie, że Jezus jest zbawicielem wszystkich ludzi. Przynależność do wspólnoty zbawienia nie zależy bowiem od pochodzenia ani od postępowania w przeszłości, ale od wiary, która wyraża się w posłuszeństwie Bożej woli (Hbr 12,31) i w czynach, które wypływają z wiary (Jk 2,25). Autor Listu do Hebrajczyków nawiązuje do Księgi Jozuego, kiedy przestrzega chrześcijan przed odstępstwem od wiary. Podobnie jak Izraelici, którzy otrzymali obiecane przez Boga dary, a potem utracili je przez swoją niewierność, tak i chrześcijanie muszą strzec darów Ducha Świętego, które otrzymali dzięki ofierze Chrystusa (Hbr 6,4-6).

Specyficznym problemem pojawiającym się przy lekturze Księgi Jozuego, jest zawarta w niej idea świętej wojny oraz przypisywane Bogu żądanie bezlitosnego wytępienia rdzennej ludności Kanaanu. Wymaganie to nie oznacza jednak negacji przesłania innych tekstów ST, które podkreślają sprawiedliwość Boga oraz Jego troskę o zapewnienie wolności każdemu człowiekowi, ale wypływa z rozumienia historii podboju Kanaanu jako sądu Boga nad ludami, które oddają się bałwochwalstwu i przemocy (Pwt 9,3n; 18,13; Kpł 18,24-30). Dla Izraelitów sąd nad Kanaanem ma być dodatkowym ostrzeżeniem, że mogą bezpowrotnie utracić dary, które otrzymali. Ruiny Jerycha i twierdz opuszczonych przez Chiwwitów i Amorytów wciąż mają im przypominać o mocy i sprawiedliwości Boga (Iz 17,9-11).