Koalicja królów północnego Kanaanu

11¹Gdy Jabin, król Chasoru, dowiedział się o tych wydarzeniach, powiadomił o nich Jobaba, króla Madonu, króla Szimronu, króla Akszafu ²i królów, którzy mieszkali w górach na północy, w Arabie – na południe od Kinneret, w Szefeli i w Nafot-Dor po stronie zachodniej; ³Kananejczyków ze wschodu i zachodu, Amorytów, Chetytów, Peryzzytów, Jebusytów z rejonów górskich i Chiwwitów spod Hermonu w kraju Mispa.⁴Wyruszyli więc, a z nimi oddziały tak liczne jak piasek na morskim brzegu i do tego nieprzebrana liczba koni i rydwanów. ⁵Wszyscy ci królowie zjednoczyli się, wyruszyli i razem rozbili obóz nad wodami Meromu, aby walczyć z Izraelem.

Zwycięstwo Jozuego przy potoku Merom

⁶Wtedy Pan powiedział do Jozuego: „Nie bój się ich, gdyż sprawię, że jutro o tej porze wszyscy będą pobici przez Izraelitów. Ich koniom masz poprzecinać pęciny, a rydwany spalić”.⁷Jozue z całym wojskiem ruszył niespodziewanie przeciwko nim nad wody Meromu, gdzie na nich uderzył. ⁸A Pan wydał ich w ręce Izraela. Pobili ich i ścigali aż do Wielkiego Sydonu, aż do Misrefot-Maim i doliny Mispa na wschodzie. Rozgromili ich doszczętnie, tak że nikt nie ocalał.⁹Jozue postąpił z nimi zgodnie z nakazem Pana: koniom podciął pęciny, a ich rydwany spalił.

Zdobycie Chasoru i miast północnego Kanaanu

¹⁰Następnie Jozue zawrócił i zdobył Chasor, a jego króla zabił mieczem. Dawniej Chasor stało bowiem na czele wszystkich tamtejszych królestw. ¹¹Izraelici wycięli w nim mieczem wszystkie istoty żywe, zgodnie z prawem klątwy. Nie pozostał nikt, kto miał w sobie tchnienie życia. Chasor zaś spalili.

¹²Jozue zdobył wszystkie miasta tych królów, a ich samych pobił. Wytępił je mieczem, rzucając na nie klątwę, tak jak nakazał Mojżesz, sługa Pana .¹³Izrael jednak nie spalił tych miast, które były zbudowane na wzgórzach, z wyjątkiem Chasoru spalonego przez Jozuego.¹⁴Izraelici zabrali cały łup tych miast, także bydło wzięli sobie jako zdobycz. Tylko ludzi zabijali mieczem, aż ich doszczętnie zgładzili, tak że nie pozostał nikt, kto miał w sobie tchnienie życia.

Jozue wypełnia nakaz Mojżesza

¹⁵To, co Pan nakazał Mojżeszowi, swojemu słudze, Mojżesz nakazał Jozuemu, a Jozue to wykonał. Nie sprzeniewierzył się w żadnej sprawie, jaką Pan zlecił Mojżeszowi.

¹⁶Jozue zdobył więc cały ten kraj: góry, cały Negeb, całą ziemię Goszen, Szefelę, Arabę, wzgórza izraelskie i równiny. ¹⁷Pokonał, pojmał i zgładził wszystkich królów od góry Chalak, wznoszącej się ku Seirowi, aż do Baal-Gad, leżącego w dolinie Libanu u stóp góry Hermon. ¹⁸Przez długi czas Jozue prowadził wojnę z tymi królami. ¹⁹Nie było miasta, które by zawarło pokój z Izraelitami, z wyjątkiem Chiwwitów mieszkających w Gabaonie. Wszystkie zdobyli podczas wojny.²⁰Bo Pan to sprawił, że zawzięli się, by prowadzić wojnę z Izraelitami, i dotknęła ich klątwa, aby nie było dla nich miłosierdzia, lecz żeby zostali doszczętnie zgładzeni, jak Pan nakazał Mojżeszowi.

Wytępienie Anakitów

²¹W tym czasie Jozue wyruszył i wytępił Anakitów z terenów górskich, z Hebronu, z Debiru, z Anab, ze wszystkich gór judzkich i ze wszystkich gór izraelskich. Jozue rzucił klątwę na wszystkie te miasta.²²Odtąd nie było już Anakitów w kraju Izraelitów, pozostali jedynie w Gazie, w Gat i Aszdodzie. ²³Jozue, zgodnie z tym wszystkim, co Pan zapowiedział Mojżeszowi, zajął cały kraj. Dał go w posiadanie Izraelowi, rozdzielając odpowiednio do podziału na plemiona. Wtedy w kraju zapanował pokój.

Chasor – ufortyfikowane miasto kananejskie utożsamiane z dzisiejszym Tell el-Keda, położone 18 km na północ od Jeziora Galilejskiego.

Madon – prawdopodobnie chodzi o miejscowość utożsamianą z dzisiejszym Tell Karnei Hittin, położoną ok. 8 km na zachód od Jeziora Galilejskiego. Przypuszcza się, że nazwy Madon i Merom (Joz 11,5) oznaczają to samo miejsce.

Nafot-Dor – prawdopodobnie chodzi o miasto portowe, utożsamiane z dzisiejszym Chirbet el-Burdż, położone na wybrzeżu Morza Śródziemnego.

Hermon – masyw górski o trzech szczytach, uważany za północną granicę Izraela, wznoszący się u źródeł Jordanu.

Mispa – dolina położona w północnej Palestynie w pobliżu góry Hermon, zamieszkiwana przez Chiwwitów. Nazwa Mispa odnosi się także do innych miejscowości w Palestynie (np. Rdz 31,49; Joz 15,38; Sdz 20,1nn; 1Sm 22,3).

rydwany – były to wozy bojowe z zaprzęgiem konnym, których używały armie ówczesnych mocarstw (np. Egipcjanie, Chetyci). Według Joz 17,16 Kananejczycy ze środkowego Kanaanu i Bet-Szean posiadali już rydwany z żelaza. Żołnierze Jozuego nie umieli się nimi posługiwać.

poprzecinać pęciny – pęcina to otoczona ścięgnami część nogi konia łącząca ją z kopytem. Umożliwia zwierzęciu poruszanie się.

Na temat podboju północnego Kanaanu zob. komentarz do Joz 11,1-5+.

sługa Pana – zob. Joz 1,1+. Pan – zob. Słownik.

sługa – zob. Joz 1,10+.

Chalak – góra ta znajduje się na południu, w pobliżu granicy z Edomem. Utożsamia się ją z Dżebel Halak.

Seir – górzysta kraina położona na południowy wschód od Kanaanu, na terytorium Edomitów. Nazwa Seir często funkcjonuje w Piśmie Świętym jako synonim Edomu.

Anab – prawdopodobnie chodzi o miasto utożsamiane z dzisiejszym Tell Rekesz, położone ok. 24 km na południowy zachód od Hebronu.

Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy. Jedno z miast tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku miast, w skład którego oprócz Gat wchodziły Gaza, Aszkelon, Azot i Ekron.

Aszdod – jedno z głównych miast filistyńskich, położone na zachód od Jerozolimy, na wybrzeżu Morza Śródziemnego. W okresie hellenistycznym (333-63 przed Chr.) zmieniono jego nazwę na Azot.

KANAAN, KANANEJCZYCY - starożytna nazwa kraju położonego na obszarze dzisiejszego Izraela i Libanu. Dotychczas nie ustalono dokładnych granic starożytnego Kanaanu (Rdz 10,19). Zanim Izraelici pojawili się na tych terenach pod koniec XIII w. przed Chr., żyły tam różne plemiona (ok. 30) skupione wokół większych miast (Rdz 10,15-18; 15,19-21; Wj 3,8.17; 13,5; Pwt 7,1; 20,17; Joz 3,10). Każde plemię miało swojego władcę i rywalizowało z sąsiadami. Ludność zamieszkująca Kanaan zajmowała się głównie rolnictwem, a także żeglarstwem i kupiectwem. Religia Kananejczyków była ściśle związana z codziennym rytmem życia. Koncentrowała się wokół kultu płodności. W Biblii mieszkańcy Kanaanu zasadniczo są ukazywani w negatywnym świetle (np. Rdz 9,18-27; Dn 13,56nn). Chociaż Izraelici gardzili nimi jako ludnością podbitą (Sdz 1,28), to jednak pod względem rozwoju cywilizacyjnego wiele zawdzięczają kulturze kananejskiej.

AMORYCI (hebr. emori, akad. ammuru - ‘zachodni’) - jedna z grup etnicznych zamieszkujących Kanaan w czasach poprzedzających przybycie tam Izraelitów. W Piśmie Świętym słowo to ma kilka znaczeń. Może odnosić się do mieszkańców Kanaanu w ogólności (np. Rdz 14,7.13; 48,22; Pwt 3,8; 4,48; Sdz 6,1-10; 1Krl 21,26), do mieszkańców terenów górzystych, dla odróżnienia od mieszkańców nizin (Lb 13,29) lub może oznaczać konkretny naród, posiadający swoje państwo, rządzone przez króla (Lb 21,21-31; Pwt 2,26-35). Początek królestwa Amorytów należy łączyć z plemionami semickich nomadów, którzy w trzecim tysiącleciu przed Chr. utworzyli własne państwo, obejmujące znaczną część Mezopotamii i Syrii. W tekstach klinowych i egipskich znajdują się świadectwa o Amorytach, posługujących się językiem semickim. Przedstawieni są w nich jako lud politycznie dominujący nad Mezopotamią w początkach II tysiąclecia przed Chr. Dla Izraelitów Amoryci byli bałwochwalcami, których Bóg usunął z Kanaanu za popełniane niegodziwości (Joz 24,15; Sdz 6,10). Zob.

KANAAN.

CHETYCI - indoeuropejski lud zamieszkujący wschodnią część środkowej Anatolii. Od XVII w. przed Chr. zaczęła się ekspansja Chetytów, którzy m.in. zdobyli Aleppo i złupili Babilon. W okresie rozkwitu, w XIV w. przed Chr. podporządkowali sobie ludy zamieszkujące północną Syrię i terytoria Libanu. Kres potędze Chetytów położyły tzw. Ludy Morza, które ok. XIII w. przed Chr. przybyły z rejonów Morza Egejskiego. Nie ma dowodów na to, że Chetyci kiedykolwiek zamieszkiwali Kanaan. Wymienia się ich wśród mieszkańców tego regionu być może dlatego, że Asyryjczycy i Babilończycy w taki sposób nazywali żyjące tam ludy.

PERYZZYCI - jedna z najstarszych grup etnicznych zamieszkujących Kanaan, która zasiedlała centralną wyżynę Palestyny ( Joz 17,15). Znana jedynie ze ST (np. Wj 3,8; 23,23; Joz 3,10; Sdz 3,5). Niekiedy w Biblii zestawia się ich z Kananejczykami i przedstawia jako dwa ludy pierwotnie zamieszkujące te ziemie (Rdz 13,7; Sdz 1,4n). Zostali podbici przez Izraelitów (Joz 17,14-18; Sdz 1,4), ale zachowali swoją odrębność. Teksty biblijne potwierdzają ich istnienie jeszcze w czasach Salomona i Ezdrasza (1Krl 9,20n; Ezd 9,1).

JEBUSYCI - jedna z grup etnicznych zamieszkujących Palestynę przed przybyciem Izraelitów do Kanaanu (np. Rdz 15,21; Lb 13,29). Niektórzy autorzy ksiąg ST twierdzą, że byli oni spokrewnieni z Kananejczykami (Rdz 10,15n; 1Krn 1,14), inni natomiast te dwa ludy zdecydowanie odróżniają ( Wj 33,2; 34,11; Joz 11,3; 12,6). Najważniejszym ich miastem było Jebus (Sdz 19,10; 1Krn 11,4) - późniejsza Jerozolima. Po podboju Kanaanu przez plemiona Izraelskie, Jebusyci długo zachowywali niezależność. Dopiero król Dawid zdobył ich twierdzę Syjon, którą uczynił swoją rezydencją, a Jerozolimę stolicą swojego królestwa (2Sm 5,6n; 1Krn 11,4-7). Dawid prawdopodobnie pozwolił im pozostać w mieście, o czym może świadczyć zakup terenu pod przyszłą świątynię, którego król dokonał u niejakiego Arauny Jebusyty (2Sm 24,18-24). Według proroka Zachariasza Jebusyci zostali zasymilowani przez ludność Judy (Za 9,7). Zob.

JEROZOLIMA.

CHIWWICI - lud zamieszkujący Sychem (Rdz 33,18nn), Gabaon (Joz 9,3nn), podnóże Hermonu (Joz 11,3) oraz góry Libanu (Sdz 3,3). Niektórzy utożsamiają ich z Chorytami, inni twierdzą, że nazwy tej używano na określenie Hurytów z rejonu Zajordanii.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

JUDA.

SYDON - starożytny fenicki port handlowy położony na wąskiej równinie pomiędzy górami Libanu a Morzem Śródziemnym, na północ od Tyru; dzisiejsze Saida na terenie Libanu. W Piśmie Świętym Sydon jest nazywany pierworodnym synem Kanaana (Rdz 10,15) oraz wielką metropolią ( Joz 11,8). Uchodził za najznamienitsze miasto Fenicji (wspomina o nim Homer, IX/VIII w. przed Chr.). Jego hegemonia wyrażała się również w tym, że wszystkich mieszkańców Fenicji nazywano niekiedy Sydończykami (np. 1Krl 5,20; 16,31). Z czasem królestwo Sydonu utraciło swoje znaczenie na rzecz sąsiedniego Tyru. Na nowo odzyskało swoją pozycję w czasach perskich. Jezus tylko jeden raz udał się w okolice Tyru i Sydonu, gdzie uwolnił od złego ducha córkę Syrofenicjanki (Mk 7,24-30). Również apostoł Paweł zatrzymał się w Sydonie podczas swojej podróży z Cezarei do Rzymu (Dz 27,3). Zob.

FENICJA,

TYR.

KLĄTWA - w Piśmie Świętym określenie ”obłożyć klątwą” oznacza m.in. wykluczenie ze świeckiego użytku osób, zwierząt i przedmiotów, by oddać je na własność Bogu (np. Kpł 27,28). Badania archeologiczne potwierdzają, że wśród ludów starożytnego Bliskiego Wschodu stosowano w czasie wojen tzw. prawo klątwy, polegające na eksterminacji przeciwnika i na zniszczeniu jego majętności (np. 1Mch 5,4n). Klątwa oznaczała wówczas ofiarę dla bogów, którym zawdzięczano powodzenie i zwycięstwo. W ST pojęcie klątwy służy głównie do ukazania sądu Bożego nad Kananejczykami, którego wykonawcami byli Izraelici. Przejęcie przez nich Kanaanu zostało przedstawione jako kara wymierzona zamieszkującym go ludom za ich przestępstwa (Kpł 18,24-25; Pwt 9,4n; 18,12). Opis postawy, do której Izraelici byli zobowiązani (Pwt 7,16), nawiązuje do sformułowań ukazujących zadanie sędziego, który nie może układać się z przestępcą, ale ma skrupulatnie wypełnić ciążący na nim obowiązek przywrócenia sprawiedliwości. Biblijne opisy nakładania klątwy przez Izraelitów na poszczególne ludy czy miejscowości nie mają charakteru historycznego, ale służą do przekazania prawdy o tym, że Bóg nie toleruje zła (Joz 24,19) i oczekuje od wszystkich ludzi wierności Jego prawu i zachowywania Jego nakazów. Zob.

GNIEW BOŻY,

KARA BOŻA,

POŚWIĘCENIE.

JUDA.

GNIEW BOŻY,

KARA BOŻA,

POŚWIĘCENIE.

MIŁOSIERDZIE BOŻE - przymiot Boga wyrażający się w Jego pełnej miłości postawie wobec człowieka, bez względu na jego zasługi. ST nie wypracował jednego pojęcia na określenie Bożego miłosierdzia, lecz używa kilku uzupełniających się terminów. W jęz. hebr. miłosierdzie Boże określane jest jako rachamim, które pochodzi od wyrazu oznaczającego ‘macicę’, ‘łono’. Bóg przyjmuje więc wobec człowieka postawę macierzyńską, jest kochającym rodzicem (np. Iz 49,14n). Ponadto używa się rzeczownika chesed, który wskazuje na takie cechy Boga, jak ‘życzliwość’, ‘miłość’, ‘lojalność’, ‘wierność’. Innym określeniem jest channun - ‘łagodność’, ‘litość’, ‘przebaczenie’. Według autorów NT najpełniejszym wyrazem miłosierdzia Bożego było Wcielenie Jezusa, który przyszedł na ziemię, aby zbawić wszystkich ludzi (np. J 12,47; Rz 11,30-32; Ef 2,4nn; 1Tm 1,15). Miłosierna miłość Chrystusa do ludzi cechowała całą Jego publiczną działalność i wyrażała się w niezliczonych gestach pomocy okazywanej ludziom (np. głoszenie Dobrej Nowiny o zbawieniu, przebaczanie grzechów, uzdrawianie z chorób, uwalnianie od złych duchów, wskrzeszanie z martwych). Przekazane przez Jezusa świadectwo o Bożym miłosierdziu pozwala ludziom wierzyć i mieć nadzieję, że na Sądzie Ostatecznym każdy człowiek doświadczy go od Boga w sposób pełny. Wszyscy ludzie powinni w całym swoim życiu naśladować ten przymiot Boga (np. Jk 2,13).

ANAKICI - potomkowie Anaka, zamieszkujący tereny południowego Kanaanu, w okolicach Hebronu (Lb 13,22.28). Przypuszcza się, że byli spokrewnieni z Filistynami i przywędrowali do Kanaanu z okolic Morza Egejskiego. Izraelici uważali, że Anakici pochodzą od gigantów mających cechy boskie i ludzkie (Lb 13,33). Chociaż w Pwt 9,2 zostali przedstawieni jako niepokonani, nie uległ im Kaleb, który przepędził ich z Hebronu (Joz 15,14; Sdz 1,20). O Anakitach wspominają także Éródła egipskie. Zob.

KANAAN.

GNIEW BOŻY,

KARA BOŻA,

POŚWIĘCENIE.

JUDA.

DWANAŚCIE PLEMION - naród żydowski według Pisma Świętego wywodzi się od synów patriarchy Jakuba, którego imię Bóg zmienił później na Izrael (Rdz 32,28). W Rdz 29 - 35 podane zostały imiona dwunastu synów Jakuba: Ruben, Symeon, Lewi, Juda, Issachar, Zabulon, Józef, Beniamin, Dan, Neftali, Gad i Aser. Uważa się ich za przodków dwunastu plemion, które wzięły swoje nazwy od imion swoich protopl astów (1Krl 18,31). Przy osiedleniu się w Kanaanie każde z plemion otrzymało w dziedzictwo swoją część Ziemi Obiecanej (Joz 13 - 20). Na wzór przodków narodu wybranego, również nowy lud Boży ustanowiony przez Chrystusa jest reprezentowany przez dwunastu apostołów (Mt 10,2-4).

Koalicja królów północnego Kanaanu
Rozpoczynający się w tym miejscu rozdział 11 zawiera opowiadanie o podboju północnych terenów Kanaanu. Opis pokonania przez Izraelitów sprzymierzonych wojsk północnego Kanaanu przy potoku w pobliżu Merom przypomina opowieść o kampanii prowadzonej na południu, w której pokonanie królów pod Gabaonem otworzyło drogę do dalszego podboju (Joz 10). W Kanaanie czasów Jozuego oprócz drobnych miast‑państw było też kilka miast‑państw o znaczeniu strategicznym. Można do nich zaliczyć: na południu Jerozolimę, w centrum kraju Sychem, w Dolinie Ezdrelonu Megiddo i Bet‑Szean, a na północy najbardziej warowne miasto – Chasor. Na podstawie wykopalisk zniszczenie Chasor nastąpiło pod koniec XIII w. przed Chr., ale trudno jednoznacznie ustalić, kto przyczynił się do jego upadku (Sdz 4 – 5; Ps 83,10). Relacja zawarta w rozdziale 11 pochodzi z czasów, gdy wymienione miasta od dawna należały do Izraelitów. Autorowi biblijnemu zależało na tym, aby czytelnicy przede wszystkim uświadomili sobie wierność Boga w wypełnianiu obietnic, które złożył. Odtwarzanie przebiegu podboju stanowi sprawę drugorzędną wobec pytania, czy Izraelici są gotowi odpowiedzieć Bogu wiernością za otrzymane łaski. Podkreślenie liczebności wojsk sprzymierzonych (w. 4) ma wzmocnić przekonanie o tym, że tylko Bóg mógł sprawić, iż Izrael posiadł ziemię na własność. Dlatego utrzymanie ziemi przez Izraelitów także zależy od Boga, który domaga się od swojego ludu posłuszeństwa i zaufania.

Jozue wypełnia nakaz Mojżesza
Podbój północnego Kanaanu także zakończył się powodzeniem. Z perspektywy autora księgi było to możliwe tylko dlatego, że taki był odwieczny zamiar Boga: oddać tę ziemię Izraelitom. W wersecie 20 spotykamy się z poglądem, według którego klęska Kananejczyków była przewidziana. Cokolwiek by czynili, Bóg postanowił ich zniszczyć. Sformułowania zawarte w tym wersecie stanowią typowy, właściwy autorom ST, sposób wyrażania prawdy o opiece Boga nad Izraelem. Chcąc uwypuklić ogrom łaski udzielonej Izraelitom, podkreślali oni, że ich przeciwnicy nie otrzymali jej wcale; Bóg nawet dodatkowo wzmógł ich opór, aby pogłębić ich klęskę (Wj 4,21+). Ukazanie drastycznego kontrastu pomiędzy tryumfem Izraelitów a klęską Kananejczyków miało pobudzić tych pierwszych do wiary i wierności, a także służyło jako przestroga przed ewentualnymi odstępstwami. (Na temat walki Boga z wrogami Izraela zob. np. komentarz do Pwt 20,1-9+). W tym fragmencie pojawia się również wzmianka dotycząca czasu trwania podboju. Wcześniej wspomniano, że dokonał się on podczas jednej wyprawy (Joz 10,42), obecnie autor stwierdza, że Jozue musiał długo walczyć z królami kananejskimi (w. 18; por. Joz 13,1; 23,4). Taki pogląd bliższy jest faktom historycznym.

Księga Jozuego

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Bezpośrednią kontynuacją Pięcioksięgu, kończącego się opisem śmierci Mojżesza, jest Księga Jozuego. Ukazuje ona realizację obietnic, które Izrael otrzymał za pośrednictwem Mojżesza. Ostateczna redakcja tej księgi pozostaje w ścisłym związku z ideami teologicznymi rozwiniętymi w Księdze Powtórzonego Prawa. Izraelici ukazani są w niej jako jeden naród, zjednoczony wokół jedynej świątyni, który wspólnym wysiłkiem, podjętym w posłuszeństwie Bożej woli, pokonuje wszystkich swoich wrogów i wchodzi w posiadanie ziemi obiecanej przez Boga. Izraelici doświadczyli już wypełnienia wszystkich obietnic danych przez Boga (Joz 21,45), ale utrzymanie owoców obietnicy wciąż pozostaje uzależnione od ich wierności (Joz 23,12-15; 24,20). Taka refleksja nad tożsamością Izraela i jego historią rozwinęła się dopiero po upadku jego państwowości w 586 r. przed Chr., dlatego przyjmuje się, że Księga Jozuego została zredagowana nie wcześniej niż po powrocie z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.). Jej autor korzystał jednak ze źródeł i tradycji o wiele starszych, które mogły zostać zebrane w starożytnych ośrodkach kultu w Gilgal, Gabaonie, Sychem i Szilo. Wspólną cechą tych różnych opowiadań jest ich związek z politycznymi i militarnymi przedsięwzięciami poszczególnych plemion, które utworzyły wspólnotę ludu Izraela.

Treść i teologia

Księga Jozuego składa się z trzech głównych części: 1) Podbój Kanaanu (Joz 1 – 12); 2)Podział Ziemi Obiecanej (Joz 13 – 21); 3) Potwierdzenie jedności ludu Izraela i jego zobowiązanie do służby Bogu (Joz 22 – 24). Układ księgi związany jest z problemami, jakimi żyła wspólnota Izraelitów po powrocie z wygnania babilońskiego po 539 r. przed Chr. Opowiadania dotyczące podboju Kanaanu zebrane są w jedną całość, co ma podkreślać rzeczywistą kontrolę Izraelitów nad zdobytą ziemią oraz wciąż aktualne skutki podboju (Joz 4,9; 5,9; 6,25; 7,26; 8,28; 9,27). Autor księgi pragnie w ten sposób zaakcentować prawo Izraelitów do ziemi, która w tamtym czasie była częściowo zajęta przez ludność sprowadzoną przez Babilończyków z innych krajów na miejsce wysiedleńców. Ziemia Kanaanu została tymczasem dana Izraelitom przez Boga i podzielona między plemiona Izraela. Autor zaznacza, że zdobycie Ziemi Obiecanej nie było problemem militarnym, gdyż Izraelici zajęli ją zgodnie z wolą Boga i dzięki Jego mocy. Niebezpieczeństwem natomiast, które zagrażało Izraelowi i które stawało na drodze jego sukcesu, było tolerowanie obecności ludów nieizraelskich i przejmowanie ich obyczajów. Temat ten związany jest z występującym po powrocie z wygnania babilońskiego problemem walki o zachowanie tożsamości Izraelitów, która wyrażała się między innymi w zakazie wchodzenia w związki małżeńskie z poganami (Ezd 9 – 10).

Opis zdobycia Kanaanu i jego podziału między Izraelitów połączony zostaje z osobą Jozuego, który był sługą Mojżesza (Wj 33,11; Pwt 31,7; 34,9; Joz 1,1; 3,7). Na przykładzie Jozuego autor księgi wskazuje, że cechą przywódcy Izraela powinny być nie tyle zdolności militarne czy administracyjne, ile posłuszeństwo prawu, które Bóg przez Mojżesza przekazał swojemu ludowi. Naród Izraela w 586 r. przed Chr. utracił swoją ziemię z powodu nieposłuszeństwa Bogu i dlatego powinien wciąż odnawiać swoją wierność, ponieważ Pan, który wypełnił obietnice i obdarzył Izraelitów darem ziemi, jest także Bogiem świętym i zazdrosnym (Joz 24,19), gotowym do wypełnienia swoich gróźb (Joz 23,15n; 24,20). Chociaż autor Księgi Jozuego w opisie realizacji obietnic danych Mojżeszowi korzysta z różnych dostępnych mu starożytnych źródeł, jego celem nie jest przedstawienie wydarzeń historycznych, które dokonywały się ok. 700 lat wcześniej, ale pouczenie o potrzebie posłuszeństwa Bogu i o niebezpieczeństwie utraty otrzymanych od Niego darów.

Opis podboju Kanaanu różni się więc zasadniczo zarówno od świadectw zawartych w Księdze Sędziów, w której została ukazana samodzielna walka poszczególnych plemion Izraela o swoje terytoria, jak i od dostępnych nam dziś świadectw archeologicznych, które potwierdzają stopniowe zasiedlanie Kanaanu, dokonujące się nie przez błyskawiczną kampanię militarną, ale w wyniku długotrwałego i w znacznej mierze pokojowego procesu. Izraelici przybyli z Egiptu stanowili tylko niewielką część ludu, który ukształtował się jako naród Izraela. Doświadczenie wyzwolenia z niewoli Egiptu, jakie przeżyła grupa związana z Jozuem, dopiero z czasem stało się fundamentem tożsamości religijnej i narodowej plemion izraelskich. Było to efektem długiego procesu dojrzewania wiary, naznaczonego działalnością proroków, ale także spotkaniem z wiarą miejscowej ludności Kanaanu.

Przez chrześcijan Księga Jozuego rozumiana była zawsze jako zapowiedź dzieła Jezusa, który doprowadził do pełni wyzwolenie z niewoli rozpoczęte przez Mojżesza i obdarzył lud Boży odpoczynkiem przygotowanym dla niego przez Boga (Hbr 4,8). Imię Jezus jest greckim tłumaczeniem hebrajskiego imienia Jozue. Jezus Chrystus ukazywany był jako nowy Jozue, który w pewien sposób powtórzył, ale przede wszystkim dopełnił dzieło swojego imiennika. Podobnie jak historia opisana w Księdze Jozuego rozpoczęła się od przejścia przez Jordan, tak i publiczna działalność Jezusa rozpoczęła się od chrztu w Jordanie (Mk 1,9-11). Przez chrzest w imię Jezusa chrześcijanie prowadzeni są do walki z siłami zła i do odpoczynku w nowej ziemi obiecanej. Nierządnica Rachab wspomniana jest w rodowodzie Jezusa Chrystusa (Mt 1,5) na potwierdzenie, że Jezus jest zbawicielem wszystkich ludzi. Przynależność do wspólnoty zbawienia nie zależy bowiem od pochodzenia ani od postępowania w przeszłości, ale od wiary, która wyraża się w posłuszeństwie Bożej woli (Hbr 12,31) i w czynach, które wypływają z wiary (Jk 2,25). Autor Listu do Hebrajczyków nawiązuje do Księgi Jozuego, kiedy przestrzega chrześcijan przed odstępstwem od wiary. Podobnie jak Izraelici, którzy otrzymali obiecane przez Boga dary, a potem utracili je przez swoją niewierność, tak i chrześcijanie muszą strzec darów Ducha Świętego, które otrzymali dzięki ofierze Chrystusa (Hbr 6,4-6).

Specyficznym problemem pojawiającym się przy lekturze Księgi Jozuego, jest zawarta w niej idea świętej wojny oraz przypisywane Bogu żądanie bezlitosnego wytępienia rdzennej ludności Kanaanu. Wymaganie to nie oznacza jednak negacji przesłania innych tekstów ST, które podkreślają sprawiedliwość Boga oraz Jego troskę o zapewnienie wolności każdemu człowiekowi, ale wypływa z rozumienia historii podboju Kanaanu jako sądu Boga nad ludami, które oddają się bałwochwalstwu i przemocy (Pwt 9,3n; 18,13; Kpł 18,24-30). Dla Izraelitów sąd nad Kanaanem ma być dodatkowym ostrzeżeniem, że mogą bezpowrotnie utracić dary, które otrzymali. Ruiny Jerycha i twierdz opuszczonych przez Chiwwitów i Amorytów wciąż mają im przypominać o mocy i sprawiedliwości Boga (Iz 17,9-11).