Gedeon

Izrael uciskany przez Madianitów

6¹Izraelici nadal czynili to, co nie podoba się Panu . Dlatego Pan na siedem lat wydał ich w ręce Madianitów.²Ręka Madianitów zaciążyła nad Izraelitami. Do ochrony przed Madianitami Izraelici wykorzystywali rozpadliny skalne, jaskinie i umocnione górskie warownie. ³Zawsze gdy Izraelici obsiali swoje pola, przychodzili Madianici z Amalekitami oraz ludem Wschodu i napadali na nich.⁴Rozbijali obozy naprzeciwko nich i niszczyli plony ziemi aż po granice Gazy. Nie pozostawiali Izraelowi żadnych środków do życia, ani jednej owcy, ani jednego wołu czy osła. ⁵Przybywali bowiem ze swymi stadami i namiotami, tak licznie jak szarańcza. Liczba ludzi, a także ich wielbłądów była bardzo wielka. I tak wkraczali do tej ziemi, aby ją pustoszyć. ⁶Dlatego Izrael bardzo zubożał z powodu Madianitów. Izraelici zaczęli więc wołać o pomoc do Pana.

⁷A kiedy tak wołali o pomoc do Pana z powodu Madianitów,⁸Pan posłał proroka do Izraelitów, który im oznajmił: „Tak mówi Pan, Bóg Izraela: «Ja was wyprowadziłem z Egiptu, gdzie byliście niewolnikami.⁹Wyzwoliłem was z mocy Egiptu i z rąk tych wszystkich, którzy was uciskali. Ja ich też wyparłem przed wami i oddałem wam ich ziemię. ¹⁰Powiedziałem wam: Ja jestem Panem, waszym Bogiem! Nie bójcie się bożków Amorytów, których kraj zamieszkujecie. Wy jednak nie posłuchaliście mnie!»”.

Powołanie Gedeona

¹¹Wtedy to przybył aniołPana i usiadł w Ofra pod terebintem należącym do Joasza z rodu Abiezera. Jego syn Gedeon młócił właśnie w tłoczni zboże, aby je ukryć przed Madianitami.¹²Wówczas ukazał mu się anioł Pana i rzekł do niego: „Pan z tobą, dzielny wojowniku!”.¹³Odpowiedział mu Gedeon: „Wybacz, mój Panie! Jeśli rzeczywiście Pan jest z nami, dlaczego spotyka nas to wszystko? Gdzie są te wszystkie Jego nadzwyczajne dzieła, o których opowiadali nam nasi przodkowie, mówiąc: «Czyż Pan nie wyprowadził nas z Egiptu?». A teraz Pan nas opuścił i wydał nas w ręce Madianitów”.¹⁴Wtedy Pan zwrócił się do niego: „Idź z tą siłą, którą masz w sobie, i wybaw Izraela z rąk Madianitów! Oto ja ciebie posyłam!”.¹⁵Odpowiedział Mu Gedeon: „Wybacz, Panie. Jakże ja mam ratować Izraela? Mój ród jest najmniejszy w plemieniu Manassesa, a ja najmniej znaczę w domu mego ojca”.¹⁶Pan go zapewnił: „Ponieważ Ja będę z tobą, pobijesz Madianitów, jak gdyby to był jeden człowiek”.¹⁷Odrzekł Mu na to: „Jeżeli jesteś dla mnie łaskawy, uczyń jakiś znak, że to Ty sam rozmawiasz ze mną! ¹⁸Proszę Cię, nie odchodź stąd, aż wrócę do Ciebie. Przyniosę moją ofiarę i złożę ją przed Tobą”. Odpowiedział: „Pozostanę tutaj, aż wrócisz”. ¹⁹Gedeon poszedł, wziął ze stada koźlę i z efy mąki upiekł przaśne chleby. Mięso umieścił w koszu, a wywar wlał do garnka. Potem przyniósł wszystko pod terebint i ofiarował aniołowi. ²⁰Ale anioł Boży powiedział do niego: „Weź mięso i przaśne chleby i połóż je na tej skale, a wywar rozlej”. I zrobił tak. ²¹Wtedy anioł Pana wyciągnął laskę, którą trzymał w ręce i jej końcem dotknął mięsa i przaśnych chlebów. I wydobył się ogień ze skały; strawił mięso oraz przaśne chleby. Potem anioł Pana zniknął mu z oczu.²²Gedeon zrozumiał, że był to anioł Pana. Dlatego zawołał: „Biada mi, Panie mój, Boże! Widziałem przecież anioła Pana twarzą w twarz!”²³Ale Pan go uspokoił: „Pokój tobie! Nie lękaj się, nie umrzesz!”.²⁴Gedeon zbudował tam ołtarz ku czci Pana i nazwał go: Pan jest pokojem. Istnieje on w Ofra Abiezera do dzisiaj.

Gedeon niszczy ołtarz Baala

²⁵Tej samej nocy Pan rzekł do niego: „Ze stajni twego ojca weźmiesz młodego cielca i drugiego cielca siedmioletniego i zburzysz ołtarz Baala, należący do twego ojca, oraz zetniesz aszerę, która jest obok niego.²⁶Następnie zbudujesz ołtarz ku czci Pana , twego Boga, układając kamienie na tym warownym górskim szczycie. Potem weźmiesz tego drugiego cielca i złożysz z niego ofiarę całopalną na drewnie z aszery, którą masz ściąć.²⁷Gedeon wziął więc dziesięciu ludzi ze swojej służby i uczynił tak, jak mu Pan polecił. Ponieważ bał się rodziny swego ojca i mieszkańców miasta, nie odważył się tego wykonać za dnia, lecz zrobił to nocą.²⁸Gdy ludzie z miasta wstali wczesnym rankiem, zobaczyli rozwalony ołtarz Baala, ściętą aszerę, która stała przy nim, i drugiego cielca złożonego jako ofiara całopalna na zbudowanym ołtarzu. ²⁹Mówili więc jeden do drugiego: „Kto to zrobił?”. Po przeprowadzonym dochodzeniu orzekli: „Zrobił to Gedeon, syn Joasza!”. ³⁰Wówczas mieszkańcy miasta powiedzieli do Joasza: „Wyprowadź swego syna! Musi umrzeć, ponieważ zburzył ołtarz Baala i wyciął aszerę, która była obok niego”. ³¹Na to Joasz odpowiedział wszystkim zgromadzonym: „Czy to wy musicie bronić Baala? Czy musicie spieszyć mu z pomocą? Ktokolwiek będzie walczył o niego, nie dożyje poranka! Jeśli on jest prawdziwym bogiem, niech sam ukarze tego, który zburzył jego ołtarz”. ³²Tego dnia Gedeona nazwano Jerubbaal, mówiąc: „Niech walczy z nim sam Baal, skoro zburzył jego ołtarz!”.

Znak potwierdzający powołanie Gedeona

³³Potem zgromadzili się wszyscy Madianici wraz z Amalekitami i ludem Wschodu, przeprawili się przez Jordan i rozbili obóz w dolinie Jezreel.³⁴Wtedy duch Pana ogarnął Gedeona, który zatrąbił w róg i zgromadził przy sobie ród Abiezera.³⁵Wyprawił posłańców do całego plemienia Manassesa, które również zgromadziło się przy nim. Wysłał także gońców do plemion Asera, Zabulona i Neftalego. I one wyruszyły, aby się z nim połączyć.

³⁶Wtedy Gedeon rzekł do Boga: „Jeżeli naprawdę chcesz przeze mnie wybawić Izraela, jak to zapowiedziałeś, ³⁷pozwól, że rozłożę runo wełny na klepisku. Jeżeli rosa spadnie tylko na runo, a cała ziemia dokoła będzie sucha, będę wiedział, że przeze mnie wybawisz Izraela, jak to zapowiedziałeś. ³⁸I tak się stało. Kiedy wstał rano i ścisnął wilgotne runo, wycisnął z niego pełny kielich wody. ³⁹Lecz Gedeon powiedział jeszcze do Boga: „Nie gniewaj się na mnie, jeżeli jeszcze raz przemówię. Pozwól mi powtórzyć doświadczenie z runem. Proszę, niech tylko runo będzie suche, a całą ziemię niech pokryje rosa”. ⁴⁰I tej nocy Bóg tak uczynił. Suche pozostało tylko runo, a cała ziemia była pokryta rosą.

Madianici – nomadzi żyjący na terytorium południowej Palestyny. Byli na wyższym poziomie rozwoju cywilizacyjnego niż inne plemiona nomadów. Zajmowali się hodowlą wielbłądów, a także handlem.

Gaza – zob. Sdz 1,29+.

Ofra – miasto należące do rodu Abiezera, którego dokładne położenie nie jest znane.

terebint – długowieczne drzewo powszechnie występujące w niższych partiach gór w Palestynie. Drzewo to było cenione ze względu na wielkie i rozłożyste gałęzie, które dawały schronienie przed słońcem. W starożytnej kulturze symbolizowało moc, wytrwałość, upór i odrodzenie. Jego nazwę często tłumaczy się jako ‘dąb’.

tłocznia – pomieszczenie gospodarcze, w którym wyciskano sok z winogron lub oliwę z oliwek.

Madianici – zob. Sdz 6,1+.

przaśne chleby – chleby wyrabiane tylko z mąki i wody, bez zakwasu, czyli sfermentowanego ciasta, pozostawionego z poprzedniego wypieku.

Tekst niejasny. Autor mówi tutaj o dwóch cielcach, jakie ma wziąć Gedeon, następnie zaś tylko o ofierze składanej z jednego zwierzęcia, liczącego siedem lat. Być może drugi cielec został złożony w ofierze, a pierwszy posłużył do zniszczenia ołtarza Baala.

zbudujesz ołtarz ku czci Pana – sam Bóg wydaje polecenie zbudowania dla Niego ołtarza. Rozkaz ten stoi w sprzeczności zarówno z przepisami mówiącymi o centralizacji kultu, które znajdujemy w Księdze Powtórzonego Prawa, jak również z prawami zawartymi w Księdze Wyjścia, które zabraniały używania ciosanych kamieni do budowy ołtarza (Wj 20,24-25).

Odpowiedź Joasza jest prosta, ale opiera się na słusznej logice człowieka, który czci zarówno Jahwe, jak i Baala, zdając sobie sprawę, że tych dwóch postaw pogodzić nie można. Dlatego naturalne jest myślenie, że zwycięstwo w tej walce odniesie prawdziwy Bóg.

Madianici – zob. Sdz 6,1+.

dolina Jezreel – równina oddzielająca Galileę od Samarii. Jej inna nazwa to Ezdrelon. Ze względu na płynącą tam rzekę Kiszon jest to jeden z najbardziej urodzajnych obszarów Palestyny.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

AMALEKICI - lud koczowniczy, wywodzący się od Amaleka, wnuka Ezawa, potomka Abrahama (Rdz 36,12-16). Według Rdz 14,7, Amalekici byli już obecni w historii wtedy, gdy żył Abraham. Balaam, wypowiadający wyrocznię, zapisaną w Lb 24,20, widzi w nich pradawny lud, który będzie skazany na zagładę. W czasie wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej Izraelici zostali zaatakowani na Półwyspie Synajskim przez przeb ywających tam Amalekitów (Wj 17,8-16). Po zamieszkaniu Izraelitów w Kanaanie amalekiccy koczownicy często napadali na izraelskie wioski (1Sm 30,1-20). Ostatnie wzmianki biblijne o Amalekitach odnoszą się do czasów króla Dawida. Do ich ostatecznej zagłady doprowadziły prawdopodobnie liczne wojny, zwłaszcza z Izraelitami (Pwt 25,17-19).

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).

AMORYCI (hebr. emori, akad. ammuru - ‘zachodni’) - jedna z grup etnicznych zamieszkujących Kanaan w czasach poprzedzających przybycie tam Izraelitów. W Piśmie Świętym słowo to ma kilka znaczeń. Może odnosić się do mieszkańców Kanaanu w ogólności (np. Rdz 14,7.13; 48,22; Pwt 3,8; 4,48; Sdz 6,1-10; 1Krl 21,26), do mieszkańców terenów górzystych, dla odróżnienia od mieszkańców nizin (Lb 13,29) lub może oznaczać konkretny naród, posiadający swoje państwo, rządzone przez króla (Lb 21,21-31; Pwt 2,26-35). Początek królestwa Amorytów należy łączyć z plemionami semickich nomadów, którzy w trzecim tysiącleciu przed Chr. utworzyli własne państwo, obejmujące znaczną część Mezopotamii i Syrii. W tekstach klinowych i egipskich znajdują się świadectwa o Amorytach, posługujących się językiem semickim. Przedstawieni są w nich jako lud politycznie dominujący nad Mezopotamią w początkach II tysiąclecia przed Chr. Dla Izraelitów Amoryci byli bałwochwalcami, których Bóg usunął z Kanaanu za popełniane niegodziwości (Joz 24,15; Sdz 6,10). Zob.

KANAAN.

ANIOŁ (hebr. mal’ak, gr. angelos - ‘zwiastun’, ‘posłaniec’) - istota duchowa, podporządkowana Bogu, któremu służy w różny sposób, zależny od potrzeby konkretnej sytuacji. W księgach ST nie wspomina się często o aniołach jako pośrednikach między Bogiem a ludźmi. Według opisów biblijnych Bóg najczęściej zwracał się do ludzi w sposób bezpośredni. Rozwój myśli religijnej sprawił, że Izraelici coraz mocniej podkreślali wszechmoc Boga i tym samym stawał się On dla nich coraz bardziej niedostępny, odległy. Wówczas w świadomości religijnej Żydów ugruntowało się przekonanie o istnieniu aniołów - istot pośredniczących w kontakcie Boga z człowiekiem. Biblia nie zawiera żadnych informacji na temat ich natury. Tożsamość aniołów określa ich misja, w której oznajmiają ludziom wolę Boga. Zadaniem aniołów jest również troska o ludzi (np. Ps 91,11). Bóg posłał swojego anioła, który przeprowadził Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Wj 23,20nn). Obecność aniołów pośród ludu była potwierdzeniem i symbolem realnej obecności samego Boga. Mogli też pełnić misję niszczycielską (np. Rdz 19,1nn - zniszczenie Sodomy; 2Krl 19,35 - zniszczenie armii asyryjskiej) lub zwiastować nieszczęście (Ps 78, 49). Niekiedy nazywani są świętymi (Hi 5, 1; Ps 89, 6; Dn 4, 10) albo synami Bożymi (Ps 29, 1; 89, 7). W imię Boga aniołowie mogą także odpuszczać ludziom grzechy. W NT aktywność aniołów widoczna jest szczególnie na początku Nowego Przymierza w kontekście poczęcia, narodzenia i pierwszych lat życia Jezusa na ziemi (Mt 1,20.24; 2,13.19; Łk 1 - 2). Anioł towarzyszył Jezusowi także w czasie kuszenia na pustyni oraz przed Męką w czasie modlitwy w Ogrodzie Oliwnym (np. Mt 4,11; Łk 22,43). Autorzy NT ukazują również istotną rolę aniołów w przekazie Bożego orędzia oraz w rozszerzaniu się i wzroście Kościoła (np. Dz 8,26; 10,3nn). Dopiero w czasach NT nastąpiło wyraÉne rozróżnienie aniołów na tych, którzy są wysłannikami Boga, oraz na demony - uosabiające zło, szkodzące człowiekowi. Zob.

DEMON,

OPĘTANIE.

JUDA.

OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.

CAŁOPALENIE,

OŁTARZ.

EFA - miara objętości produktów sypkich, wynosząca ok. 23 litrów, równowartość 3 sei.

POKÓJ - tak najczęściej tłumaczone jest hebrajskie słowo szalom, które występuje w Piśmie Świętym ponad 250 razy i ma bardzo szerokie zastosowanie. Najogólniej oznacza ono pełnię, jedność, szczęście, pomyślność, zdrowie, a także spokój, wyciszenie. Pokój w ujęciu biblijnym nie jest pojęciem abstrakcyjnym, ale bardzo konkretnym, obejmującym zarówno świecką, jak i religijną sferę ludzkiego życia. Do dziś słowo szalom przetrwało w kulturze żydowskiej jako pozdrowienie używane zarówno przy powitaniu, jak i pożegnaniu. Za świeckim użyciem słowa szalom stoją jednak głębokie racje teologiczne. W Piśmie Świętym pokojem nazywany jest Bóg (Sdz 6,24) i uważa się Go za twórcę i Źródło pokoju, którego hojnie udziela ludziom (np. Kpł 26,6; Lb 6,26; 1Krn 22,9; Iz 26,12). Według autorów ksiąg ST pokój w relacjach międzyludzkich nie może istnieć bez Boga, ponieważ jest Jego darem (np. Kpł 26,6; Ps 29,11; Iz 26,12; 54,10; Ez 37,26; Za 8,10-12). Nie ograniczają oni tej rzeczywistości tylko do pojedynczych ludzi, ale mówią o pokoju między większymi społecznościami i całymi narodami (np. Sdz 4,17; 1Krl 5,26). W NT greckim odpowiednikiem hebr. szalom jest rzeczownik eirene, który zawiera ponadto pewne odcienie znaczeniowe obecne w literaturze greckiej. W kulturze hellenistycznej pokój oznacza nie tylko przeciwieństwo wojny i niezgody, lecz także niewzruszony wewnętrzny spokój, wynikający z harmonii umysłu. Według autorów NT Chrystus jest pokojem i Źródłem pokoju dla wierzących, ponieważ przez swoją Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie wszystkich pojednał w swoim ciele z Bogiem (Ef 2,14-17). W tym ujęciu pokój dotyczy nie tylko relacji międzyludzkich, lecz przede wszystkim odnosi się do relacji człowieka z Bogiem i jest owocem zbawienia dokonanego w Chrystusie oraz Jego darem dla uczniów (J 14,27). Autorzy NT, mówiąc o pokoju, widzą w nim owoc działania w wierzących Ducha σwiętego (Rz 8,6) oraz znamię obecności na ziemi królestwa Bożego (Rz 14,17) i jego realizacji w Kościele (Dz 9,31).

OŁTARZ - miejsce składania ofiary. Pierwotnie w tradycji biblijnej ołtarze usypywano z nieociosanych kamieni lub ziemi. Nie składano na nich ofiar, lecz były one pamiątką objawienia się Boga i świętym miejscem modlitwy (np. Rdz 12,8; Ps 43,3n). Z czasem stały się wyłącznie miejscami składania ofiar Bogu (lub bóstwom pogańskim) i znajdowały się w świątyniach. Praktyka budowania ołtarzy ofiarnych dla bóstw jest typowa dla kultur i religii Bliskiego Wschodu i nie jest oryginalnym pomysłem Izraelitów. Uważano, że ołtarze i otaczające je świątynie są ziemskimi mieszkaniami bóstw, którym należy ofiarować pokarm i miłą woń. Idea karmienia Boga była obca Izraelitom. Dla nich ołtarze były miejscami świętymi, pomagającymi w komunikacji z Bogiem. Składając na nich ofiary, wyrażali uwielbienie, dziękczynienie, przebłaganie za grzechy itp. Po centralizacji kultu w Jerozolimie (reforma Jozjasza w drugiej połowie VII w. przed Chr.) i zlikwidowaniu lokalnych sanktuariów, pozostały tylko trzy ołtarze w świątyni jerozolimskiej: ołtarz do ofiar całopalnych (wykonany z brązu), ołtarz kadzielny (wykonany ze złota) i ołtarz chlebów poświęconych (Wj 37,25 - 38,7). Zob.

OFIARA,

RÓG.

OFIARA,

RÓG.

BAAL (hebr. baal - ‘pan’, ‘władca’, ‘mąż’) - bóstwo pogańskie pochodzenia semickiego, czczone jako władca sił natury i uosobienie mocy słońca. W Palestynie Baal był uważany za męża bogini Asztarte (Sdz 2,13; 10,6), a także Aszery (np. Sdz 3,7). Przedstawiano go pod postacią byka i widziano w nim uosobienie męskiej siły i płodności oraz władcę burz przynoszących deszcz i urodzaj. Baal czczony był w licznych sanktuariach, np. w Sychem jako Baal przymierza (Sdz 9,4), w Szittim jako Baal z Peor (Lb 25,1-3). Królowa Izebel ustanowiła w Samarii, stolicy Królestwa północnego, kult Baala zapożyczony z Tyru (1Krl 16,30-32). Jego świątynia znajdowała się również w Jerozolimie (2Krl 11,18). Trudno rozsądzić, czy lokalnych Baalów uważano za odrębne bóstwa, czy też za różne postaci tego samego boga. Rozp owszechniony w Kanaanie kult Baala stanowił największe zagrożenie dla religii Izraelitów, w której oddawali oni cześć jedynemu Bogu. W ST wielokrotnie został potępiony bałwochwalczy kult Baala. W sposób najbardziej zdeterminowany walczyli z nim prorocy: Eliasz, Ozeasz i Jeremiasz. Zob.

ASZTARTE.

ASZERA - zielone drzewo, wyrażające siłę życia, albo drewniany słup stawiany np. na wzniesieniach kultowych. Prawdopodobnie w niektórych miejscach słowo ”Aszera” było imieniem własnym żony kananejskiego boga El lub Baala. Autorzy ksiąg biblijnych wielokrotnie wypowiadają się przeciwko aszerom (np. Pwt 16,21; Mi 5,12n), których kult wypaczał religię Izraela, ponieważ wiązał się z sakralną prostytucją i praktykami magicznymi. Aszery stawiane były zarówno w miejscach kultu bóstw pogańskich (1Krl 16,33; 2Krl 13,6), jak i w świątyniach Boga Izraela: w Betel (2Krl 23,15) i w Jerozolimie (2Krl 18,4; 23,6). Zob.

BAAL,

STELA,

WZNIESIENIE KULTOWE.

CAŁOPALENIE, CAŁOPALNA OFIARA (hebr. ola - ‘to, co się wznosi’, lub kalil - ‘doskonała’) - ofiara składana dwa razy dziennie, rano i wieczorem, w świątyni jerozolimskiej, a także przy okazji różnych specjalnych okoliczności. Różniła się od innych ofiar tym, że spalano całe zwierzę (z wyjątkiem skóry, którą otrzymywał kapłan). Dlatego też w terminologii greckiej ofiarę tę określano jako holokaustos - ‘całkowite spalenie’. Ogień, w którym ofiara była spalana, symbolizował Bożą obecność. Nierozcinanie zwierzęcia na kawałki oznaczało, że ofiara była pełna i doskonała. Zwierzę ofiarne musiało być starannie wyselekcjonowane i nie mogło mieć na ciele żadnej skazy. Obrzęd składania ofiary całopalnej rozpoczynał się od gestu położenia dłoni na głowie ofiarowanego zwierzęcia ( Kpł 1,4), co wyrażało intencję uczynienia ofiary z samego siebie. Jej celem było pojednanie człowieka z Bogiem. Ofiary całopalne składane w czasach ST były zapowiedzią jedynej doskonałej ofiary, którą złożył z siebie Jezus Chrystus. Dopiero ofiara Chrystusa na krzyżu w sposób całkowity pojednała ludzi z Bogiem i stała się Źródłem odpuszczenia grzechów (zob. np. Rz 5). Zob.

OFIARA.

JORDAN - najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech Źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleŹć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku , który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma długości. Rzeka ta stanowi główne Źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 - 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17).

JUDA.

Izrael uciskany przez Madianitów
Trzy rozdziały poświęcone Gedeonowi (6 – 8) są istotne, ponieważ ukazują ważny moment historii plemion izraelskich, w którym przechodzą one od życia koczowniczego do osiadłego. Opis ten odnosi się do znacznie późniejszego okresu niż ten, w którym żyła Debora, gdyż ukazuje Izraelitów jako lud zajmujący się wyłącznie rolnictwem. Wraz z rozpoczęciem osiadłego trybu życia Izraelici uczyli się sztuki uprawiania ziemi, a przy tym przejmowali i dostosowywali do swoich potrzeb również kananejskie wierzenia związane z rolnictwem i patronującymi mu bóstwami. Osiedlanie się w dolinach powodowało, że Izraelici byli łatwym celem ataków innych plemion koczowniczych, które tak jak oni chciały przejąć kontrolę nad żyznymi równinami Kanaanu. Kiedy Izraelici, uciskani przez Madianitów, zwrócili się o pomoc do Boga, prorok wyjaśnił im przyczynę takiego stanu. Powodem nieustannych nieszczęść i wielkiego ubóstwa jest brak posłuszeństwa Bogu, który zabronił im oddawania czci bożkom kananejskim.

Powołanie Gedeona
Tajemnicza postać, którą autor nazywa aniołem , z pewnością miała wygląd człowieka, dlatego Gedeon nie od razu zrozumiał, że ma do czynienia z wysłannikiem uosabiającym samego Boga. Pojął to dopiero wówczas, gdy Boży ogień strawił złożoną przez niego oﬁarę. Słowa pozdrowienia, w których anioł nazywa Gedeona dzielnym wojownikiem (w. 12), zostały przez niego odebrane jako wezwanie do walki za lud Izraela. Seria pytań, którą Gedeon kieruje do anioła, wyraźnie pokazuje, że jest człowiekiem nieufnym, niemal wątpiącym w to, że Bóg ochrania Izraela i że kiedyś wybawi go od Madianitów. Taka postawa, pełna ludzkiego lęku i braku wiary w siebie, jest typowa dla biblijnych obrazów powołania. Podobnie na Boże wezwanie reagowali Izajasz, Jeremiasz i wielu proroków. Zapewnienie, które przez anioła kieruje do Gedeona Bóg – że to On sam będzie walczył za Izraela (w. 13), sprawia, że Gedeon zaczyna wierzyć słowom anioła i podejmuje Boże wezwanie. Gedeon nie posiada autorytetu, jest więc oczywiste, że wielkie rzeczy, do jakich zostaje wezwany, mogą się dokonać tylko mocą samego Boga (w. 16). Gedeon ma ogromne poczucie własnej niedoskonałości, ale z drugiej strony czuje, że Bogu nie może odmówić. Jest pełen szacunku dla swojego gościa, ale prosi Boga o znak, ponieważ chce mieć absolutną pewność, że to, na co się decyduje, jest zgodne z wolą Boga. Żaden inny sędzia w Izraelu nie był wybrany w sposób tak bezpośredni i uroczysty.

Gedeon niszczy ołtarz Baala
Istnienie ołtarza Baala należącego do ojca Gedeona wyraźnie wskazuje na obecność w Izraelu synkretyzmu religijnego. Izraelici nie widzieli więc nic złego w tym, że oddają cześć Bogu Jahwe i jednocześnie składają oﬁary bóstwom kananejskim. Polecenie zburzenia ołtarza Baala oznacza, że nie do pogodzenia jest oddawanie czci Jedynemu Bogu i składanie oﬁar bożkom.

Znak potwierdzający powołanie Gedeona
Ponieważ ród Abiezera był zbyt mały, by podjąć walkę z Madianitami, Gedeon wezwał do siebie mężczyzn z plemion Manassesa, Asera, Zabulona i Neftalego. Pozytywna odpowiedź na wezwanie Gedeona pokazuje, że plemiona izraelskie, chociaż były autonomiczne, miały świadomość, iż stanowią jeden naród. Gedeon, napełniony duchem Pańskim (w. 33), wchodzi w dialog z Bogiem. Nie mamy tu jednak do czynienia z objawieniem, nie pojawia się też anielski wysłannik. Gedeon rozmawia z Bogiem w głębi swojego serca i prosi o jeszcze jeden znak potwierdzający, że to właśnie on ma działać w imieniu samego Boga. Jego wątpliwości zostają ostatecznie rozwiane i rozpoczyna przygotowania do wojny.

Księga Sędziów

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Działalność sędziów w Izraelu trwała około dwa wieki: od wejścia Izraelitów do Kanaanu (ok. 1230-1200 przed Chr.) do ustanowienia w Izraelu monarchii (ok. 1020-1004 przed Chr.). Sędziowie byli zazwyczaj przywódcami, a często wodzami wojska. Bóg powierzał im ten urząd, aby wyzwalali plemiona izraelskie z opresji i niebezpieczeństw, jakie groziły im ze strony ościennych narodów, które pragnęły przejąć kontrolę nad Kanaanem.

Księga Sędziów przeszła długi i złożony proces formowania, zanim uzyskała ostateczną, znaną dzisiaj wersję. Na początku, w okresie zbliżonym do czasu, w którym dzieją się opisywane w księdze wydarzenia, powstawały przekazywane ustnie w rodzinach izraelskich opowiadania o tzw. sędziach większych: Ehudzie, Deborze, Baraku, Gedeonie, Jeftem i Samsonie. Te pojedyncze historie zostały zebrane i spisane na początku XI w. przed Chr. Później reprezentanci tradycji deuteronomistycznej (zob. Wprowadzenie do Księgi Powtórzonego Prawa) na nowo opracowali ten materiał, dodając do niego wprowadzenie historyczno-teologiczne, poszerzając niektóre opowiadania i dostosowując wszystko do schematu: grzech – kara – pokuta – wyzwolenie. Wszystkie opowiadania zostały ułożone w porządku chronologicznym, co sprawia wrażenie, że każdy z sędziów sprawował władzę nad całym Izraelem. Tymczasem zazwyczaj działali oni na terytorium jednego z plemion wchodzących w skład Izraela. Druga redakcja deuteronomistyczna, dokonana już po zniszczeniu Jerozolimy w 587 r. przed Chr., dodała do księgi rozdziały 1 i 9, a także umieszczone na końcu dodatki oraz informacje dotyczące sędziów mniejszych: Toli, Jaira, Ibsana, Elona i Abdona. Księga Sędziów zarówno przez Żydów, jak i przez chrześcijan zawsze uważana była za natchnioną.

Treść i teologia

Księga Sędziów wyraźnie dzieli się na trzy części. Część pierwsza zawiera dwa wprowadzenia. Pierwsze z nich (Sdz 1,1 – 2,5) ukazuje sytuację plemion izraelskich po śmierci Jozuego, przy czym autor podkreśla dominującą rolę plemienia Judy. Drugie wprowadzenie (Sdz 2,6 – 3,6) posłużyło autorowi do przedstawienia koncepcji historii kierowanej przez Boga, która toczy się według wspomnianego już schematu: grzech – kara – pokuta – wybawienie. Autor podaje tu również trzy powody, dla których Bóg pozwolił, aby w Ziemi Obiecanej, pośród Izraelitów mieszkały grupy rdzennej ludności Kanaanu.

Druga, zasadnicza część księgi, przedstawia historię poszczególnych sędziów: Otniela, który uwolnił naród z niewoli narzuconej przez króla Aramu (Sdz 3,7-11); Ehuda, który wybawił Izraela od Moabitów (Sdz 3,12-30); Szamgara, który pokonał Filistynów (Sdz 3,31); Debory i Baraka, którzy obronili naród przed Kananejczykami (Sdz 4,1 – 5,31); Gedeona, który pokonał Madianitów (Sdz 6,1 – 8,35); Abimeleka (Sdz 9,1-57); Tolę (Sdz 10,1n); Jaira (Sdz 10,3-5); Jeftego (Sdz 10,6 – 12,7); Ibsana (Sdz 12,8-10); Elona (Sdz 12,11n); Abdona (Sdz 12,13-15), a także Samsona i jego walkę z Filistynami (Sdz 13 – 16).

Trzecia i ostatnia część księgi składa się z dwóch dodatków, z których jeden opowiada o przemieszczeniu się plemienia Danitów na północ Palestyny i wzniesieniu tam przez nich własnego sanktuarium (Sdz 17 – 18), drugi zaś przedstawia dramatyczną historię zbrodni, jakiej dopuścili się mieszkańcy Gibea, pochodzący z plemienia Beniamina.

Chociaż autor opisuje wydarzenia w sposób fragmentaryczny, często mocno ubarwiony, przenośny i podporządkowany ustalonemu przez niego schematowi chronologicznemu, to jednak Księga Sędziów dostarcza cennych informacji na temat jednego z najbardziej tajemniczych okresów historii Izraela. Zwyczaje wojenne i relacje społeczne przedstawione w księdze wskazują, że była to epoka barbarzyńska. Z tego powodu pojawiają się spore trudności w interpretacji tego tekstu. Dzieje się tak dlatego, że postępowanie opiewanych w księdze bohaterów izraelskich często pozostaje w sprzeczności z powszechnie dziś przyjmowanymi normami moralnymi: Ehud posługuje się zdradą, aby zabić wroga (Sdz 3,16-23); Debora wychwala podstęp Jael, która zabiła Siserę, łamiąc przy tym święte prawo gościnności (Sdz 4,18-22; 5,24-27); Abimelek, chcąc dojść do władzy, zabija siedemdziesięciu synów Jerubbaala (Sdz 9,5); Jefte doprowadza do śmierci córki, aby wypełnić złożony nierozważnie ślub (Sdz 11,34-40); Samson korzysta z usług prostytutki (Sdz 16,1); lewita ze spokojem zostawia swoją żonę w rękach gwałcicieli i zabójców (Sdz 19,1-30); połączone siły izraelskie mordują niemal całe plemię Beniamina (Sdz 19,22-25); Izraelici uprowadzają młode dziewczęta z Szilo, aby dać je za żony ocalałym Beniaminitom (Sdz 21,19-23).

Księga Sędziów ilustruje sytuację społeczno‑polityczną plemion izraelskich z czasu poprzedzającego ustanowienie monarchii. Poszczególne plemiona tworzą luźną federację i każde z nich działa na własną rękę. Zawiązują między sobą krótkotrwałe sojusze, mające na celu walkę ze wspólnym wrogiem, którym najczęściej były ludy pierwotnie zamieszkujące Kanaan, a także Edomici, Madianici, Moabici i Filistyni. Zagrożenia zewnętrzne, a także ciągła rywalizacja pomiędzy rodami i plemionami powodowały nieustanne napięcia i stan niepewności. Biorąc pod uwagę te okoliczności, łatwiej zrozumieć pojawiające się w Izraelu coraz silniejsze tendencje do ustanowienia jednego, silnego ośrodka władzy, który zagwarantuje porządek wewnętrzny i skutecznie przeciwstawi się zagrożeniom zewnętrznym. Pierwsza próba ustanowienia monarchii zakończyła się jednak klęską (Sdz 8,22-35).

Na podstawie Księgi Sędziów można stwierdzić, że w czasach poprzedzających ustanowienie monarchii Izraelici nie posiadali scentralizowanych form kultu religijnego. Każdy mógł założyć swoje prywatne sanktuarium, ojciec rodziny mógł pełnić funkcje kapłańskie albo ustanowić sobie kapłana. Wielkie sanktuaria służyły przede wszystkim jako miejsca zbiorowej modlitwy, do których w przypadku wydarzeń doniosłych dla całego narodu zwoływano uroczyste zgromadzenie.

Izraelici dochowywali wierności jedynemu Bogu, chociaż nieustannie byli narażeni na pokusę przyjmowania wierzeń kananejskich i praktykowanie bałwochwalczego kultu pogańskich bóstw płodności i urodzaju. Typowym przykładem popadnięcia w religijny synkretyzm jest historia Gedeona. W obliczu różnych zagrożeń Bóg nie pozostawia swojego narodu, ale ustanawia charyzmatycznych przywódców, sędziów, których zadaniem jest wybawienie Izraela od wszystkich zagrożeń, jakie mogłyby przeszkodzić w realizacji Bożej obietnicy dotyczącej przejęcia Ziemi Obiecanej.