Przygotowania do wojny

71Wczesnym rankiem wyruszył zatem Jerubbaal, czyli Gedeon, z całym zgromadzonym ludem. Stanęli obozem przy źródle Charod. Obóz Madianitów był natomiast na północ od niego, w dolinie u stóp wzgórza More. 2Pan rzekł do Gedeona: „Lud, który ci towarzyszy, jest zbyt liczny, abym w jego ręce miał wydać Madianitów. Izrael mógłby przypisywać chwałę sobie, a nie Mnie, mówiąc: «Wybawiliśmy się własnymi siłami».3Wobec tego oznajmij teraz ludowi: Ten, kto się boi i jest przerażony, niech zawraca i uchodzi przez góry Gilead”. Zawróciło wtedy do domu dwadzieścia dwa tysiące ludzi, a pozostało dziesięć tysięcy. 4Pan powiedział do Gedeona: „Lud jest jeszcze zbyt liczny. Zaprowadź ich nad wodę; tam wypróbuję ich wobec ciebie. Zrobisz tak – jeśli o kimś powiem: Ten pójdzie z tobą, on pójdzie z tobą. Nie uda się jednak z tobą nikt z tych, o których powiem: Ten z tobą nie pójdzie”.5Gedeon zaprowadził więc lud nad wodę, a Pan rzekł do niego: „Każdego, który będzie pił wodę językiem, jak chłepcze pies, ustawisz po jednej stronie; po drugiej zaś wszystkich, którzy uklękną, aby się napić”.

6Liczba tych, którzy chłeptali wodę językiem, podnosząc rękę do ust, wynosiła trzystu mężczyzn. Cała zaś reszta klękała, aby napić się wody. 7Wówczas Pan powiedział do Gedeona: „Przy pomocy trzystu mężczyzn, którzy pili wodę z ręki, wyzwolę was i wydam Madianitów w twoje ręce. Reszta mężczyzn niech wraca do miejsca swojego zamieszkania”.

8Ci, którzy pili wodę z ręki, wzięli dzbany z zapasami żywności oraz trąby z rogów, a pozostałych Gedeon odesłał do domów. Zatrzymał tylko tych trzystu. Obóz Madianitów znajdował się w dolinie, poniżej zajmowanej przez niego pozycji.

Sen Madianity

9Tej samej nocy Pan przemówił do niego: „Wstań i zejdź do obozu, bo wydaję go w twoje ręce.10Jeżeli jednak boisz się wystąpić przeciwko niemu, zejdź tam najpierw ze swoim sługą Purą. 11Podsłuchasz, o czym rozmawiają, i nabierzesz odwagi, aby wyruszyć na ich obóz”. Zszedł więc ze swoim sługą Purą aż do przedniej straży obozu. 12A Madianici, Amalekici i cały lud Wschodu rozłożyli się w dolinie, liczni jak szarańcza. Wielbłądy ich były niezliczone jak piasek na morskim brzegu. 13Gdy Gedeon tam przyszedł, pewien mężczyzna właśnie opowiadał swemu towarzyszowi sen. Mówił: „Miałem taki sen: Bochen jęczmiennego chleba toczył się do obozu Madianitów, dotarł do namiotu, uderzył w niego i przewrócił go; wtedy wywrócony namiot zapadł się”. 14Towarzysz mu odpowiedział: „Nie może to oznaczać nic innego, jak tylko miecz Izraelity Gedeona, syna Joasza. Zapewne Bóg wydał w jego ręce Madianitów i cały obóz”. 15Kiedy Gedeon usłyszał opowiadanie o śnie i jego wyjaśnienie, upadł twarzą na ziemię. A gdy wrócił do obozu, rozkazał: „Powstańcie, bo Pan wydał w nasze ręce obóz Madianitów!”.

Klęska Madianitów

16Gedeon podzielił trzystu mężczyzn na trzy oddziały. Każdemu przydzielił trąby z rogów oraz opróżnione dzbany, a w nich pochodnie. 17Powiedział: „Patrzcie na mnie i róbcie to samo, co ja. Kiedy dojdę do granic obozu, co ja będę robił, to samo i wy róbcie. 18Kiedy ja wraz z tymi, którzy są przy mnie, zagram na trąbie z rogu, wówczas także wy zagrzmijcie na trąbach wokół całego obozu i wołajcie: «Za Pana i za Gedeona!».19Gedeon wraz ze stu towarzyszącymi mu wojownikami dotarł do granic obozu tuż po zmianie warty, gdy rozpoczynała czuwanie środkowa straż nocna. Zadęli w trąby z rogów i potłukli dzbany, które trzymali w rękach. 20Również wojownicy pozostałych oddziałów zaczęli trąbić i tłuc swoje dzbany. W lewej ręce trzymali pochodnie, a w prawej trąby z rogów. Grali na trąbach i krzyczeli: „Miecz za Pana i za Gedeona!”.21Każdy pozostał na swoim miejscu dokoła obozu. A wszyscy w obozie zerwali się, zaczęli krzyczeć i uciekać. 22Kiedy więc trzystu grzmiało na trąbach z rogów, Pan sprawił, że Madianici walczyli między sobą w całym obozie i uciekali aż do Bet-Szitta w kierunku Serera i aż po brzeg do Abel-Mechola w stronę Tabbat.23Zaraz też skrzyknęli się Izraelici z pemienia Neftalego i Asera, a także z całego plemienia Manassesa, i urządzili pościg za Madianitami. 24Gedeon rozesłał gońców po wszystkich wzgórzach efraimskich z wezwaniem: „Zejdźcie naprzeciw Madianitom i zajmijcie przed nimi wszystkie źródła wody aż po Bet-Bara i Jordan!”. Zgromadzili się więc wszyscy mieszkańcy Efraima i odcięli im wodę aż po Bet-Bara i Jordan. 25Ujęli przy tym również dwóch wodzów madianickich, Oreba i Zeeba, i zabili ich: Oreba na skale Oreba, a Zeeba przy tłoczni Zeeba. Potem jeszcze ścigali Madianitów. Głowę Oreba i Zeeba przynieśli Gedeonowi na drugą stronę Jordanu.


źródło Charod – obfite w wodę źródło położone na północno-zachodnim zboczu góry Gilboa, w zwężeniu doliny Jezreel. Miejsce to miało ważne znaczenie strategiczne.


Madianici – zob. Sdz 6,1+.


wzgórze More – wygasły wulkan położony naprzeciw góry Gilboa, z którą tworzy wąski przesmyk we wschodniej części doliny Jezreel.


góry Gilead – górzysty region w Zajordaniu (współczesna Jordania), rozciągający się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu. Gilead w jęz. hebr. oznacza ‘poszarpany’, ‘urwisty’, co dobrze oddaje charakter tej krainy.


Madianici – zob. Sdz 6,1+.


środkowa straż nocna – w czasach sędziów czas nocy dzielono na trzy straże nocne. Strażnicy zmieniali się mniej więcej co cztery godziny. Środkowa zmiana zaczynała służbę około godziny 22.


Madianici – zob. Sdz 6,1+.


Bet-Szitta – niezidentykowana miejscowość, prawdopodobnie położona w dolinie Jordanu, na wschód od rzeki.


Serera – niezidentykowana miejscowość, prawdopodobnie położona nieco bardziej na południe od Bet-Szitta.


Abel-Mechola – miasto położone w dolinie Jordanu, na zachodnim brzegu rzeki.


Tabbat – miasto położone w dolinie Jordanu na wysokości Abel-Mechola, na przeciwnym, czyli wschodnim brzegu rzeki.


Bet-Bara – miejscowość położona w dolinie okresowej rzeki płynącej przez region Abel-Mechola, będącej jednym z dopływów Jordanu.


IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


AMALEKICI - lud koczowniczy, wywodzący się od Amaleka, wnuka Ezawa, potomka Abrahama (Rdz 36,12-16). Według Rdz 14,7, Amalekici byli już obecni w historii wtedy, gdy żył Abraham. Balaam, wypowiadający wyrocznię, zapisaną w Lb 24,20, widzi w nich pradawny lud, który będzie skazany na zagładę. W czasie wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej Izraelici zostali zaatakowani na Półwyspie Synajskim przez przeb ywających tam Amalekitów (Wj 17,8-16). Po zamieszkaniu Izraelitów w Kanaanie amalekiccy koczownicy często napadali na izraelskie wioski (1Sm 30,1-20). Ostatnie wzmianki biblijne o Amalekitach odnoszą się do czasów króla Dawida. Do ich ostatecznej zagłady doprowadziły prawdopodobnie liczne wojny, zwłaszcza z Izraelitami (Pwt 25,17-19).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


JORDAN - najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech Źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleŹć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku , który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma długości. Rzeka ta stanowi główne Źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 - 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17).


Przygotowania do wojny
Przekonanie o tym, że zbawienie jest tylko i wyłącznie dziełem Boga, dominuje w całym opowiadaniu o Gedeonie, tutaj natomiast wyrażone jest w sposób najbardziej radykalny. Przygotowania do walki z Madianitami przybierają bowiem kierunek przeciwny do tego, jakiego należałoby się spodziewać: Gedeon, zamiast gromadzić jak największą liczbę wojowników, odsyła ich do domu, pozostając z garstką żołnierzy. Znikoma liczebność armii Gedeona pokazuje, że to nie ludzie będą walczyć, ale sam Bóg pokona Madianitów. O ile w pieśni Debory i Baraka współpraca człowieka z Bogiem jest ewidentna (Sdz 5), tutaj autor kładzie nacisk wyłącznie na działanie Boga.


Sen Madianity
Pod osłoną nocy Gedeon udał się do obozu Madianitów, aby zobaczyć, jaką siłą dysponuje przeciwnik. W czasie zwiadu usłyszał rozmowę na temat snu o klęsce Madianitów, który przyśnił się jednemu z żołnierzy wroga. W starożytności do snów przywiązywano wielką wagę. Izraelici byli przekonani, że sen jest bramą, przez którą do człowieka dochodzi głos z innego świata, głos Boga. Sen był zresztą środkiem, którym Bóg często się posługiwał, chcąc przekazać narodowi wybranemu swoją wolę. Izraelici przyjmowali, że Bóg przez takie sny przemawia także do pogan, ale uważali, że tylko oni sami są w stanie właściwie je interpretować. Dlatego fakt, że sen o zwycięstwie Gedeona interpretuje Madianita, jest w Biblii czymś wyjątkowym. Bochen chleba niszczący namiot w obozie Madianitów jest symbolem ludu rolniczego, czyli Izraelitów. Wskazanie, że był to chleb jęczmienny, ma na celu podkreślenie, że był to lud ubogi, ponieważ takim chlebem żywili się najbiedniejsi (Ez 4,12). Dla Gedeona był to wyraźny sygnał, że Bóg już rozstrzygnął losy czekającej ich nazajutrz walki na korzyść Izraela.


Klęska Madianitów
Strategia obmyślona przez Gedeona polegała na zaskoczeniu przeciwnika. Ludzie Gedeona podeszli niepostrzeżenie pod obóz Madianitów, po czym w jednym momencie zaczęli rozbijać przyniesione przez siebie dzbany, rozpalać pochodnie i trąbić na rogach. Sprawiało to wrażenie ogromnego chaosu. Madianici przekonani, że obóz otoczyła ogromna armia, w panice chwycili za broń i walcząc na oślep, wzajemnie się zabijali. Ci, którzy ocaleli, rzucili się do chaotycznej ucieczki, wpadając w ręce ludzi z plemienia Efraima, których Gedeon nie wezwał wcześniej do udziału w wojnie. W ten sposób Izraelici praktycznie bez walki odnieśli spektakularne zwycięstwo, które było dziełem Boga walczącego za swój lud.

Księga Sędziów
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Działalność sędziów w Izraelu trwała około dwa wieki: od wejścia Izraelitów do Kanaanu (ok. 1230-1200 przed Chr.) do ustanowienia w Izraelu monarchii (ok. 1020-1004 przed Chr.). Sędziowie byli zazwyczaj przywódcami, a często wodzami wojska. Bóg powierzał im ten urząd, aby wyzwalali plemiona izraelskie z opresji i niebezpieczeństw, jakie groziły im ze strony ościennych narodów, które pragnęły przejąć kontrolę nad Kanaanem.
Księga Sędziów przeszła długi i złożony proces formowania, zanim uzyskała ostateczną, znaną dzisiaj wersję. Na początku, w okresie zbliżonym do czasu, w którym dzieją się opisywane w księdze wydarzenia, powstawały przekazywane ustnie w rodzinach izraelskich opowiadania o tzw. sędziach większych: Ehudzie, Deborze, Baraku, Gedeonie, Jeftem i Samsonie. Te pojedyncze historie zostały zebrane i spisane na początku XI w. przed Chr. Później reprezentanci tradycji deuteronomistycznej (zob. Wprowadzenie do Księgi Powtórzonego Prawa) na nowo opracowali ten materiał, dodając do niego wprowadzenie historyczno-teologiczne, poszerzając niektóre opowiadania i dostosowując wszystko do schematu: grzech – kara – pokuta – wyzwolenie. Wszystkie opowiadania zostały ułożone w porządku chronologicznym, co sprawia wrażenie, że każdy z sędziów sprawował władzę nad całym Izraelem. Tymczasem zazwyczaj działali oni na terytorium jednego z plemion wchodzących w skład Izraela. Druga redakcja deuteronomistyczna, dokonana już po zniszczeniu Jerozolimy w 587 r. przed Chr., dodała do księgi rozdziały 1 i 9, a także umieszczone na końcu dodatki oraz informacje dotyczące sędziów mniejszych: Toli, Jaira, Ibsana, Elona i Abdona. Księga Sędziów zarówno przez Żydów, jak i przez chrześcijan zawsze uważana była za natchnioną.
Treść i teologia
Księga Sędziów wyraźnie dzieli się na trzy części. Część pierwsza zawiera dwa wprowadzenia. Pierwsze z nich (Sdz 1,1 – 2,5) ukazuje sytuację plemion izraelskich po śmierci Jozuego, przy czym autor podkreśla dominującą rolę plemienia Judy. Drugie wprowadzenie (Sdz 2,6 – 3,6) posłużyło autorowi do przedstawienia koncepcji historii kierowanej przez Boga, która toczy się według wspomnianego już schematu: grzech – kara – pokuta – wybawienie. Autor podaje tu również trzy powody, dla których Bóg pozwolił, aby w Ziemi Obiecanej, pośród Izraelitów mieszkały grupy rdzennej ludności Kanaanu.
Druga, zasadnicza część księgi, przedstawia historię poszczególnych sędziów: Otniela, który uwolnił naród z niewoli narzuconej przez króla Aramu (Sdz 3,7-11); Ehuda, który wybawił Izraela od Moabitów (Sdz 3,12-30); Szamgara, który pokonał Filistynów (Sdz 3,31); Debory i Baraka, którzy obronili naród przed Kananejczykami (Sdz 4,1 – 5,31); Gedeona, który pokonał Madianitów (Sdz 6,1 – 8,35); Abimeleka (Sdz 9,1-57); Tolę (Sdz 10,1n); Jaira (Sdz 10,3-5); Jeftego (Sdz 10,6 – 12,7); Ibsana (Sdz 12,8-10); Elona (Sdz 12,11n); Abdona (Sdz 12,13-15), a także Samsona i jego walkę z Filistynami (Sdz 13 – 16).
Trzecia i ostatnia część księgi składa się z dwóch dodatków, z których jeden opowiada o przemieszczeniu się plemienia Danitów na północ Palestyny i wzniesieniu tam przez nich własnego sanktuarium (Sdz 17 – 18), drugi zaś przedstawia dramatyczną historię zbrodni, jakiej dopuścili się mieszkańcy Gibea, pochodzący z plemienia Beniamina.
Chociaż autor opisuje wydarzenia w sposób fragmentaryczny, często mocno ubarwiony, przenośny i podporządkowany ustalonemu przez niego schematowi chronologicznemu, to jednak Księga Sędziów dostarcza cennych informacji na temat jednego z najbardziej tajemniczych okresów historii Izraela. Zwyczaje wojenne i relacje społeczne przedstawione w księdze wskazują, że była to epoka barbarzyńska. Z tego powodu pojawiają się spore trudności w interpretacji tego tekstu. Dzieje się tak dlatego, że postępowanie opiewanych w księdze bohaterów izraelskich często pozostaje w sprzeczności z powszechnie dziś przyjmowanymi normami moralnymi: Ehud posługuje się zdradą, aby zabić wroga (Sdz 3,16-23); Debora wychwala podstęp Jael, która zabiła Siserę, łamiąc przy tym święte prawo gościnności (Sdz 4,18-22; 5,24-27); Abimelek, chcąc dojść do władzy, zabija siedemdziesięciu synów Jerubbaala (Sdz 9,5); Jefte doprowadza do śmierci córki, aby wypełnić złożony nierozważnie ślub (Sdz 11,34-40); Samson korzysta z usług prostytutki (Sdz 16,1); lewita ze spokojem zostawia swoją żonę w rękach gwałcicieli i zabójców (Sdz 19,1-30); połączone siły izraelskie mordują niemal całe plemię Beniamina (Sdz 19,22-25); Izraelici uprowadzają młode dziewczęta z Szilo, aby dać je za żony ocalałym Beniaminitom (Sdz 21,19-23).
Księga Sędziów ilustruje sytuację społeczno‑polityczną plemion izraelskich z czasu poprzedzającego ustanowienie monarchii. Poszczególne plemiona tworzą luźną federację i każde z nich działa na własną rękę. Zawiązują między sobą krótkotrwałe sojusze, mające na celu walkę ze wspólnym wrogiem, którym najczęściej były ludy pierwotnie zamieszkujące Kanaan, a także Edomici, Madianici, Moabici i Filistyni. Zagrożenia zewnętrzne, a także ciągła rywalizacja pomiędzy rodami i plemionami powodowały nieustanne napięcia i stan niepewności. Biorąc pod uwagę te okoliczności, łatwiej zrozumieć pojawiające się w Izraelu coraz silniejsze tendencje do ustanowienia jednego, silnego ośrodka władzy, który zagwarantuje porządek wewnętrzny i skutecznie przeciwstawi się zagrożeniom zewnętrznym. Pierwsza próba ustanowienia monarchii zakończyła się jednak klęską (Sdz 8,22-35).
Na podstawie Księgi Sędziów można stwierdzić, że w czasach poprzedzających ustanowienie monarchii Izraelici nie posiadali scentralizowanych form kultu religijnego. Każdy mógł założyć swoje prywatne sanktuarium, ojciec rodziny mógł pełnić funkcje kapłańskie albo ustanowić sobie kapłana. Wielkie sanktuaria służyły przede wszystkim jako miejsca zbiorowej modlitwy, do których w przypadku wydarzeń doniosłych dla całego narodu zwoływano uroczyste zgromadzenie.
Izraelici dochowywali wierności jedynemu Bogu, chociaż nieustannie byli narażeni na pokusę przyjmowania wierzeń kananejskich i praktykowanie bałwochwalczego kultu pogańskich bóstw płodności i urodzaju. Typowym przykładem popadnięcia w religijny synkretyzm jest historia Gedeona. W obliczu różnych zagrożeń Bóg nie pozostawia swojego narodu, ale ustanawia charyzmatycznych przywódców, sędziów, których zadaniem jest wybawienie Izraela od wszystkich zagrożeń, jakie mogłyby przeszkodzić w realizacji Bożej obietnicy dotyczącej przejęcia Ziemi Obiecanej.