111Jefte z Gileadu był dzielnym wojownikiem. Był on jednak synem nierządnicy. Ojcem Jeftego był Gilead. 2Gdy żona Gileada urodziła mu synów i synowie tej kobiety dorośli, wypędzili Jeftego, mówiąc mu: „Nie będziesz miał udziału w dziedzictwie naszego ojca, bo jesteś synem obcej kobiety”. 3Dlatego Jefte uciekł z obawy przed braćmi i zamieszkał w ziemi Tob. Tam przyłączyli się do niego różni awanturnicy i chodzili z nim na wyprawy.
4Wkrótce Ammonici zaczęli walczyć z Izraelitami. 5Kiedy Ammonici napadli na Izraelitów, wówczas starszyzna Gileadu poszła sprowadzić Jeftego z ziemi Tob.6Powiedzieli Jeftemu: „Przyjdź do nas. Będziesz naszym wodzem w walce z Ammonitami!”. 7Jefte odpowiedział starszyźnie Gileadu: „Czyż to nie wy znienawidziliście mnie i wyrzuciliście z domu mojego ojca? Dlaczego więc teraz, kiedy znajdujecie się w ucisku, przychodzicie do mnie?”. 8Starszyzna Gileadu odpowiedziała Jeftemu: „Właśnie dlatego teraz zwracamy się do ciebie. Jeśli pójdziesz z nami i będziesz walczył przeciwko Ammonitom, zostaniesz zwierzchnikiem wszystkich mieszkańców Gileadu”. 9Jefte odrzekł starszyźnie Gileadu: „Jeśli wzywacie mnie, abym walczył przeciwko Ammonitom, a Pan sprawi, że ich pokonam, pozostanę waszym zwierzchnikiem”.10Na to starszyzna Gileadu odpowiedziała Jeftemu: „Niech Pan będzie nam świadkiem. Z pewnością uczynimy zgodnie z twoim życzeniem”.11Jefte przyszedł więc ze starszyzną Gileadu, a lud ustanowił go swoim zwierzchnikiem i wodzem. Jefte powtórzył wszystkie swoje warunki wobec Pana w Mispie.
Pertraktacje Jeftego z Ammonitami
12Jefte wyprawił posłów do króla Ammonitów z zapytaniem: „Co się stało między nami, że wystąpiłeś przeciwko mnie, aby walczyć z moim krajem?”.13Król Ammonitów odpowiedział posłom Jeftego: „To dlatego, że Izrael, wracając z Egiptu, zajął moją ziemię od Arnonu aż po Jabbok i Jordan. Zwróć więc teraz tę ziemię bez walki”. 14Na to Jefte powtórnie wyprawił posłów do króla Ammonitów 15z wyjaśnieniem: „Tak mówi Jefte: Izrael nie zajął ziemi Moabu ani ziemi Ammonitów. 16Kiedy szedł z Egiptu, Izrael przemierzał pustynię aż do Morza Czerwonego i przybył do Kadesz. 17Wówczas Izrael wysłał posłów do króla Edomu, prosząc: «Pozwól mi przejść przez twój kraj». Ale król Edomu nie uwzględnił prośby. Z tą samą prośbą Izrael wyprawił posłów także do króla Moabu. Lecz i on nie chciał się zgodzić. Izrael zatrzymał się w Kadesz. 18Następnie wędrował przez pustynię i okrążając ziemię Edomu i ziemię Moabu, doszedł do ziemi Moabu od strony wschodniej. Obóz jednak rozbili dopiero za Arnonem. Nie weszli więc na obszar Moabu, ponieważ Arnon jest granicą Moabu. 19Stąd Izrael wyprawił posłów do Sichona, króla Amorytów panującego w Cheszbonie. I prosił go Izrael: «Pozwól nam przejść przez twoją ziemię aż do miejsca naszego przeznaczenia». 20Ale Sichon nie uwierzył, że Izrael chce tylko przejść przez jego kraj. Zebrał więc Sichon całe swoje wojsko i rozbił obóz w Jahsa. Zaczął walczyć z Izraelem, 21lecz Pan , Bóg Izraela, wydał Sichona wraz z jego wojskiem w ręce Izraela, który go pokonał. W ten sposób Izrael zajął całą ziemię Amorytów, zamieszkujących ten teren.22Przejął on całą ziemię Amorytów: od Arnonu aż po Jabbok i od pustyni aż po Jordan. 23A teraz, skoro Pan, Bóg Izraela, wypędził Amorytów przed swoim ludem izraelskim, ty chcesz nas wydziedziczyć?24Czy nie wziąłeś w posiadanie tego, co przygotował dla ciebie twój bóg Kemosz? My zaś przejęliśmy w posiadanie wszystko, co nasz Pan, Bóg, pozwolił nam posiąść.25Czyżbyś ty był lepszy od Balaka, syna Sippora, króla Moabu? A on przecież nigdy nie spierał się z Izraelem ani nie walczył przeciwko niemu! 26Izrael od trzystu lat zamieszkuje Cheszbon i jego okolice, Aroer i jego osady, a także wszystkie miasta nad Arnonem. Dlaczego w tym czasie nigdy nie próbowaliście odzyskać tego terenu? 27Ja w niczym nie zawiniłem wobec ciebie, ale ty wyrządzasz mi zło, zmuszając mnie do walki. Niech Pan, który jest sędzią, rozstrzygnie dziś ten spór między Izraelitami a Ammonitami!”.28Lecz król Ammonitów nie słuchał wyjaśnień Jeftego.
Pochopny ślub Jeftego
29Wtedy to duch Pana ogarnął Jeftego, który przeszedł przez Gilead i ziemię Manassesa. Przeszedł przez Mispę w Gileadzie i z Mispy w Gileadzie wyruszył na Ammonitów.30Jefte złożył ślub Panu, mówiąc: „Jeżeli naprawdę wydasz Ammonitów w moje ręce,31wtedy ten, kto pierwszy wyjdzie z mojego domu, gdy zwycięsko powrócę po walce z Ammonitami, będzie należał do Pana; złożę go w ofierze całopalnej”.
32Potem Jefte wyruszył przeciwko Ammonitom, aby z nimi walczyć. Pan wydał ich w jego ręce.33Rozgromił ich na obszarze od Aroeru aż po wejście do Minnit, czyli w dwudziestu miastach, i dalej aż po Abel-Keramim. Była to bardzo dotkliwa klęska. Ammonici zostali upokorzeni przez Izraelitów.
34Gdy Jefte przybył do Mispy, do swojego domu, wybiegła mu na spotkanie jego córka, tańcząc i uderzając w bębenki. A miał tylko ją, jedyną; oprócz niej nie miał ani syna, ani córki. 35Gdy tylko ją zobaczył, rozdarł swoje szaty, wołając: „Ach, córko moja, zadajesz mi śmiertelny ból i stajesz się przyczyną mojego cierpienia! Bo złożyłem ślub Panu i nie mogę go odwołać”.36Odpowiedziała mu córka: „Ojcze mój! Skoro zobowiązałeś się wobec Pana, uczyń ze mną według twoich słów. Pan bowiem pozwolił ci zemścić się na twoich wrogach, Ammonitach”.37Potem poprosiła swojego ojca: „Pozwól mi zrobić tylko tę jedną rzecz: chciałabym najpierw oddalić się na dwa miesiące i udać się wraz z innymi dziewczętami w góry, aby tam opłakiwać moje panieństwo”. 38„Idź” – odpowiedział jej ojciec i pozwolił jej odejść na dwa miesiące. Poszła więc z innymi dziewczętami opłakiwać w górach swoje panieństwo. 39Po dwóch miesiącach powróciła do ojca, który dopełnił złożonego ślubu. Tak więc nie współżyła ona z żadnym mężczyzną. Stąd bierze początek zwyczaj w Izraelu, 40że każdego roku dziewczęta izraelskie schodzą się, aby przez cztery dni wspominać wśród łez córkę Jeftego z Gileadu.
Arnon – rzeka wpadająca do Morza Martwego mniej więcej w połowie jego zachodniego brzegu. Jej głęboki wąwóz utrudniał podróż przez Zajordanie z północy na południe.
Jabbok – jeden z czterech głównych dopływów Jordanu, do którego wpada ok. 50 km na północ od Morza Martwego. Jego obecna nazwa to Nahr-es-Zerka.
Kadesz – starożytne miasto palestyńskie, zwane także Kadesz-Barnea. W jego okolicy mieszkał Abraham (Rdz 20,1), tam również znajdowało się obozowisko Izraelitów podczas nieudanej próby podboju Kanaanu od południa (Lb 13 – 14), po której Izraelici opuścili te tereny.
Cheszbon – miasto położone w północnej części Moabu.
Kemosz – bóg Moabitów. Bogiem Ammonitów był Milkom.
Aroer – miasto w południowej Judzie, dzisiejsze Chirbet Arara.
Gilead – zob. Sdz 7,3+.
Mispa – zob. Sdz 10,17+.
Aroer – miejscowość inna niż ta wspomniana w w. 26. Tutaj chodzi o miasto położone niedaleko od Ammanu.
Minnit – miejscowość położona w pobliżu Cheszbonu.
rozdarł swoje szaty – znak wielkiego bólu i rozpaczy (np. 2Sm 3,31+).
STARSI, STARSZY (gr. presbyteroi, presbyteros) - w Piśmie Świętym termin odnoszący się do mężczyzn, którzy sprawowali funkcję przełożonych wspólnoty. W NT słowo to określa kierujących wspólnotami chrześcijańskimi, ustanowionych przez apostołów lub ich następców (Dz 11,30; 14,23). Urząd ten nawiązuje bardzo wyraźnie do tradycji żydowskiej (Lb 11,16n). Każda wspólnota chrześcijan miała swoich starszych. Apostoł Paweł, mając na uwadze dobro wspólnot i potrzebę zachowania w nich określonego porządku, ustanawiał w tym celu starszych (Dz 14,23), którzy przewodzili wspólnotom, rozstrzygali sporne kwestie i byli duchowymi przewodnikami wiernych. Niekiedy mianem starszych określano biskupów ( Tt 1,5-9).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
AMMONICI (od hebr. ammon - ‘ludowy’, ‘mój lud’) - aramejski lud wywodzący się od Lota, bratanka Abrahama (Rdz 19,30-38). Zamieszkiwali tereny nad wschodnim dopływem Jordanu Jabbokiem, na wschód i na północ od Morza Martwego. Ich terytorium znajdowało się na terenie dzisiejszej Jordanii. Państwo Ammonitów powstało na przełomie epok brązu i żelaza (1500-1000 przed Chr.). Stolicą była Rabba położona w miejscu, gdzie znajduje się obecna stolica Jordanii - Amman. W Piśmie Świętym zostały opisane liczne wojny Izraelitów z Ammonitami, które rozpoczęły się niedługo po przybyciu Izraelitów do Kanaanu (np. Sdz 10,7-9). Zwycięską walkę z Ammonitami stoczył sędzia Jefte (Sdz 11). Pokonał ich również Saul pod Jabesz w Gileadzie (1Sm 11) oraz Dawid w bitwie pod Rabba (2Sm 11,14-21). Pomimo tych klęsk państwo Ammonitów przetrwało, a w okresie asyryjskim (VIII-VII w. przed Chr.) znacznie wzrosło jego znaczenie na Bliskim Wschodzie. Świadczą o tym liczne znaleziska archeologiczne z tego okresu, teksty asyryjskie oraz pisma proroków ST (np. Jr 49,1-6; Ez 25,1-7; Am 1,13-15; So 2,8). Państwo Ammonitów prawdopodobnie zostało wcielone do nowobabilońskiego imperium Nabuchodonozora i już nigdy się nie odrodziło. Niewiele można powiedzieć na temat religii Ammonitów. Wiadomo tylko, że ich najważniejszym bóstwem był, czczony także przez Fenicjan, Milkom. Zob.
KANAAN.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
JORDAN - najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech Źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleŹć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku , który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma długości. Rzeka ta stanowi główne Źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 - 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17).
MOAB, MOABICI - lud wywodzący się od Moaba, syna Lota (Rdz 19,30-33.37), zamieszkujący królestwo Moabu, którego terytorium obejmowało równinę położoną na południowy wschód od Morza Martwego. Granice Moabu wyznaczają rzeki: Arnon od północy i Zared od południa. Kraina ta ma charakter rozległego, dobrze nawodnionego płaskowyżu. Moabici byli ludem rolniczym. Zajmowali się uprawą zbóż i pasterstwem. Izraelici na jakiś czas podporządkowali sobie królestwo Moabu. Następnie stało się ono wasalem Asyrii. Kres politycznej historii Moabu położył prawdopodobnie w VI w. przed Chr. babiloński władca Nabuchodonozor.
EDOM, EDOMICI - górzysta kraina rozciągająca się od Morza Martwego po zatokę Akaba, zamieszkana przez Edomitów, potomków Edoma-Ezawa, syna patriarchy Jakuba. Edomici przybyli z Pustyni Syro-arabskiej na przełomie XIV i XIII w. przed Chr. i zamieszkali po obu stronach doliny Araba na południe od potoku Zared (Lb 21,12) aż do zatoki Akaba. Skupili się w kilku niezależnych grupach, z których każda miała swojego władcę. W tekstach biblijnych Edom jest utożsamiany z ziemią Seir (Rdz 32,4; Sdz 5,4). Edomickie porty nad Morzem Czerwonym w Elat i Esjon-Geber oraz bogate złoża rudy przyczyniły się do dużego znaczenia Edomitów w ówczesnym handlu. Dawid podporządkował sobie Edomitów (2Sm 8,13-15), ale w połowie IX w. przed Chr. odzyskali oni niezależność. Mimo krótkich okresów ponownego podp orządkowania Edomu Izraelowi, zachował on suwerenność. W 552 r. przed Chr. ostatni król babiloński Nabonid najechał i zdobył Edom, który już nigdy się nie odrodził.
AMORYCI (hebr. emori, akad. ammuru - ‘zachodni’) - jedna z grup etnicznych zamieszkujących Kanaan w czasach poprzedzających przybycie tam Izraelitów. W Piśmie Świętym słowo to ma kilka znaczeń. Może odnosić się do mieszkańców Kanaanu w ogólności (np. Rdz 14,7.13; 48,22; Pwt 3,8; 4,48; Sdz 6,1-10; 1Krl 21,26), do mieszkańców terenów górzystych, dla odróżnienia od mieszkańców nizin (Lb 13,29) lub może oznaczać konkretny naród, posiadający swoje państwo, rządzone przez króla (Lb 21,21-31; Pwt 2,26-35). Początek królestwa Amorytów należy łączyć z plemionami semickich nomadów, którzy w trzecim tysiącleciu przed Chr. utworzyli własne państwo, obejmujące znaczną część Mezopotamii i Syrii. W tekstach klinowych i egipskich znajdują się świadectwa o Amorytach, posługujących się językiem semickim. Przedstawieni są w nich jako lud politycznie dominujący nad Mezopotamią w początkach II tysiąclecia przed Chr. Dla Izraelitów Amoryci byli bałwochwalcami, których Bóg usunął z Kanaanu za popełniane niegodziwości (Joz 24,15; Sdz 6,10). Zob.
KANAAN.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
AMMONICI (od hebr. ammon - ‘ludowy’, ‘mój lud’) - aramejski lud wywodzący się od Lota, bratanka Abrahama (Rdz 19,30-38). Zamieszkiwali tereny nad wschodnim dopływem Jordanu Jabbokiem, na wschód i na północ od Morza Martwego. Ich terytorium znajdowało się na terenie dzisiejszej Jordanii. Państwo Ammonitów powstało na przełomie epok brązu i żelaza (1500-1000 przed Chr.). Stolicą była Rabba położona w miejscu, gdzie znajduje się obecna stolica Jordanii - Amman. W Piśmie Świętym zostały opisane liczne wojny Izraelitów z Ammonitami, które rozpoczęły się niedługo po przybyciu Izraelitów do Kanaanu (np. Sdz 10,7-9). Zwycięską walkę z Ammonitami stoczył sędzia Jefte (Sdz 11). Pokonał ich również Saul pod Jabesz w Gileadzie (1Sm 11) oraz Dawid w bitwie pod Rabba (2Sm 11,14-21). Pomimo tych klęsk państwo Ammonitów przetrwało, a w okresie asyryjskim (VIII-VII w. przed Chr.) znacznie wzrosło jego znaczenie na Bliskim Wschodzie. Świadczą o tym liczne znaleziska archeologiczne z tego okresu, teksty asyryjskie oraz pisma proroków ST (np. Jr 49,1-6; Ez 25,1-7; Am 1,13-15; So 2,8). Państwo Ammonitów prawdopodobnie zostało wcielone do nowobabilońskiego imperium Nabuchodonozora i już nigdy się nie odrodziło. Niewiele można powiedzieć na temat religii Ammonitów. Wiadomo tylko, że ich najważniejszym bóstwem był, czczony także przez Fenicjan, Milkom. Zob.
KANAAN.
CAŁOPALENIE, CAŁOPALNA OFIARA (hebr. ola - ‘to, co się wznosi’, lub kalil - ‘doskonała’) - ofiara składana dwa razy dziennie, rano i wieczorem, w świątyni jerozolimskiej, a także przy okazji różnych specjalnych okoliczności. Różniła się od innych ofiar tym, że spalano całe zwierzę (z wyjątkiem skóry, którą otrzymywał kapłan). Dlatego też w terminologii greckiej ofiarę tę określano jako holokaustos - ‘całkowite spalenie’. Ogień, w którym ofiara była spalana, symbolizował Bożą obecność. Nierozcinanie zwierzęcia na kawałki oznaczało, że ofiara była pełna i doskonała. Zwierzę ofiarne musiało być starannie wyselekcjonowane i nie mogło mieć na ciele żadnej skazy. Obrzęd składania ofiary całopalnej rozpoczynał się od gestu położenia dłoni na głowie ofiarowanego zwierzęcia ( Kpł 1,4), co wyrażało intencję uczynienia ofiary z samego siebie. Jej celem było pojednanie człowieka z Bogiem. Ofiary całopalne składane w czasach ST były zapowiedzią jedynej doskonałej ofiary, którą złożył z siebie Jezus Chrystus. Dopiero ofiara Chrystusa na krzyżu w sposób całkowity pojednała ludzi z Bogiem i stała się Źródłem odpuszczenia grzechów (zob. np. Rz 5). Zob.
OFIARA.
Pertraktacje Jeftego z Ammonitami
Konflikt między Izraelem a Ammonitami dotyczył ustalenia granic pomiędzy nimi. Król Ammonitów za swoje uważał tereny rozciągające się pomiędzy rzekami Arnon, Jabbok i Jordan, na których mieszkały izraelskie plemiona Rubena i Gada. Izraelici natomiast byli przekonani, że tereny te są ich własnością, ponieważ wygrali wojnę toczoną o nie z królem Amorytów, Sichonem (Lb 21,21-31 i Pwt 2,27-37). Dyplomatyczne zabiegi Jeftego nie przyniosły jednak oczekiwanych rezultatów. O losie tych terenów miała zadecydować wojna.
Pochopny ślub Jeftego
Jefte, chcąc zjednać sobie przychylność Boga przed czekającą go walką z Ammonitami, składa ślub, na mocy którego zobowiązuje się, że w razie zwycięstwa, w ramach dziękczynienia złoży Bogu w ofierze pierwszą osobę, którą napotka po swoim powrocie. Składanie bóstwom ofiar z ludzi nie było w tamtym czasie czymś rzadkim, ale Prawo Mojżeszowe surowo zabraniało takich praktyk (Pwt 18,10). Tragizm tego wydarzenia i dramat Jeftego podkreślony jest przez fakt, że chcąc pozostać wiernym złożonej obietnicy, musiał on zabić własną córkę, jedynaczkę. Jefte pozostaje wierny Bogu, ale traci najbliższą osobę. Ta pouczająca historia wyraźnie dowodzi, że w składaniu obietnic Bogu człowiek zawsze powinien kierować się roztropnością i miłością bliźniego.
Księga Sędziów
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Działalność sędziów w Izraelu trwała około dwa wieki: od wejścia Izraelitów do Kanaanu (ok. 1230-1200 przed Chr.) do ustanowienia w Izraelu monarchii (ok. 1020-1004 przed Chr.). Sędziowie byli zazwyczaj przywódcami, a często wodzami wojska. Bóg powierzał im ten urząd, aby wyzwalali plemiona izraelskie z opresji i niebezpieczeństw, jakie groziły im ze strony ościennych narodów, które pragnęły przejąć kontrolę nad Kanaanem.
Księga Sędziów przeszła długi i złożony proces formowania, zanim uzyskała ostateczną, znaną dzisiaj wersję. Na początku, w okresie zbliżonym do czasu, w którym dzieją się opisywane w księdze wydarzenia, powstawały przekazywane ustnie w rodzinach izraelskich opowiadania o tzw. sędziach większych: Ehudzie, Deborze, Baraku, Gedeonie, Jeftem i Samsonie. Te pojedyncze historie zostały zebrane i spisane na początku XI w. przed Chr. Później reprezentanci tradycji deuteronomistycznej (zob. Wprowadzenie do Księgi Powtórzonego Prawa) na nowo opracowali ten materiał, dodając do niego wprowadzenie historyczno-teologiczne, poszerzając niektóre opowiadania i dostosowując wszystko do schematu: grzech – kara – pokuta – wyzwolenie. Wszystkie opowiadania zostały ułożone w porządku chronologicznym, co sprawia wrażenie, że każdy z sędziów sprawował władzę nad całym Izraelem. Tymczasem zazwyczaj działali oni na terytorium jednego z plemion wchodzących w skład Izraela. Druga redakcja deuteronomistyczna, dokonana już po zniszczeniu Jerozolimy w 587 r. przed Chr., dodała do księgi rozdziały 1 i 9, a także umieszczone na końcu dodatki oraz informacje dotyczące sędziów mniejszych: Toli, Jaira, Ibsana, Elona i Abdona. Księga Sędziów zarówno przez Żydów, jak i przez chrześcijan zawsze uważana była za natchnioną.
Treść i teologia
Księga Sędziów wyraźnie dzieli się na trzy części. Część pierwsza zawiera dwa wprowadzenia. Pierwsze z nich (Sdz 1,1 – 2,5) ukazuje sytuację plemion izraelskich po śmierci Jozuego, przy czym autor podkreśla dominującą rolę plemienia Judy. Drugie wprowadzenie (Sdz 2,6 – 3,6) posłużyło autorowi do przedstawienia koncepcji historii kierowanej przez Boga, która toczy się według wspomnianego już schematu: grzech – kara – pokuta – wybawienie. Autor podaje tu również trzy powody, dla których Bóg pozwolił, aby w Ziemi Obiecanej, pośród Izraelitów mieszkały grupy rdzennej ludności Kanaanu.
Druga, zasadnicza część księgi, przedstawia historię poszczególnych sędziów: Otniela, który uwolnił naród z niewoli narzuconej przez króla Aramu (Sdz 3,7-11); Ehuda, który wybawił Izraela od Moabitów (Sdz 3,12-30); Szamgara, który pokonał Filistynów (Sdz 3,31); Debory i Baraka, którzy obronili naród przed Kananejczykami (Sdz 4,1 – 5,31); Gedeona, który pokonał Madianitów (Sdz 6,1 – 8,35); Abimeleka (Sdz 9,1-57); Tolę (Sdz 10,1n); Jaira (Sdz 10,3-5); Jeftego (Sdz 10,6 – 12,7); Ibsana (Sdz 12,8-10); Elona (Sdz 12,11n); Abdona (Sdz 12,13-15), a także Samsona i jego walkę z Filistynami (Sdz 13 – 16).
Trzecia i ostatnia część księgi składa się z dwóch dodatków, z których jeden opowiada o przemieszczeniu się plemienia Danitów na północ Palestyny i wzniesieniu tam przez nich własnego sanktuarium (Sdz 17 – 18), drugi zaś przedstawia dramatyczną historię zbrodni, jakiej dopuścili się mieszkańcy Gibea, pochodzący z plemienia Beniamina.
Chociaż autor opisuje wydarzenia w sposób fragmentaryczny, często mocno ubarwiony, przenośny i podporządkowany ustalonemu przez niego schematowi chronologicznemu, to jednak Księga Sędziów dostarcza cennych informacji na temat jednego z najbardziej tajemniczych okresów historii Izraela. Zwyczaje wojenne i relacje społeczne przedstawione w księdze wskazują, że była to epoka barbarzyńska. Z tego powodu pojawiają się spore trudności w interpretacji tego tekstu. Dzieje się tak dlatego, że postępowanie opiewanych w księdze bohaterów izraelskich często pozostaje w sprzeczności z powszechnie dziś przyjmowanymi normami moralnymi: Ehud posługuje się zdradą, aby zabić wroga (Sdz 3,16-23); Debora wychwala podstęp Jael, która zabiła Siserę, łamiąc przy tym święte prawo gościnności (Sdz 4,18-22; 5,24-27); Abimelek, chcąc dojść do władzy, zabija siedemdziesięciu synów Jerubbaala (Sdz 9,5); Jefte doprowadza do śmierci córki, aby wypełnić złożony nierozważnie ślub (Sdz 11,34-40); Samson korzysta z usług prostytutki (Sdz 16,1); lewita ze spokojem zostawia swoją żonę w rękach gwałcicieli i zabójców (Sdz 19,1-30); połączone siły izraelskie mordują niemal całe plemię Beniamina (Sdz 19,22-25); Izraelici uprowadzają młode dziewczęta z Szilo, aby dać je za żony ocalałym Beniaminitom (Sdz 21,19-23).
Księga Sędziów ilustruje sytuację społeczno‑polityczną plemion izraelskich z czasu poprzedzającego ustanowienie monarchii. Poszczególne plemiona tworzą luźną federację i każde z nich działa na własną rękę. Zawiązują między sobą krótkotrwałe sojusze, mające na celu walkę ze wspólnym wrogiem, którym najczęściej były ludy pierwotnie zamieszkujące Kanaan, a także Edomici, Madianici, Moabici i Filistyni. Zagrożenia zewnętrzne, a także ciągła rywalizacja pomiędzy rodami i plemionami powodowały nieustanne napięcia i stan niepewności. Biorąc pod uwagę te okoliczności, łatwiej zrozumieć pojawiające się w Izraelu coraz silniejsze tendencje do ustanowienia jednego, silnego ośrodka władzy, który zagwarantuje porządek wewnętrzny i skutecznie przeciwstawi się zagrożeniom zewnętrznym. Pierwsza próba ustanowienia monarchii zakończyła się jednak klęską (Sdz 8,22-35).
Na podstawie Księgi Sędziów można stwierdzić, że w czasach poprzedzających ustanowienie monarchii Izraelici nie posiadali scentralizowanych form kultu religijnego. Każdy mógł założyć swoje prywatne sanktuarium, ojciec rodziny mógł pełnić funkcje kapłańskie albo ustanowić sobie kapłana. Wielkie sanktuaria służyły przede wszystkim jako miejsca zbiorowej modlitwy, do których w przypadku wydarzeń doniosłych dla całego narodu zwoływano uroczyste zgromadzenie.
Izraelici dochowywali wierności jedynemu Bogu, chociaż nieustannie byli narażeni na pokusę przyjmowania wierzeń kananejskich i praktykowanie bałwochwalczego kultu pogańskich bóstw płodności i urodzaju. Typowym przykładem popadnięcia w religijny synkretyzm jest historia Gedeona. W obliczu różnych zagrożeń Bóg nie pozostawia swojego narodu, ale ustanawia charyzmatycznych przywódców, sędziów, których zadaniem jest wybawienie Izraela od wszystkich zagrożeń, jakie mogłyby przeszkodzić w realizacji Bożej obietnicy dotyczącej przejęcia Ziemi Obiecanej.
Konflikt między Izraelem a Ammonitami dotyczył ustalenia granic pomiędzy nimi. Król Ammonitów za swoje uważał tereny rozciągające się pomiędzy rzekami Arnon, Jabbok i Jordan, na których mieszkały izraelskie plemiona Rubena i Gada. Izraelici natomiast byli przekonani, że tereny te są ich własnością, ponieważ wygrali wojnę toczoną o nie z królem Amorytów, Sichonem (Lb 21,21-31 i Pwt 2,27-37). Dyplomatyczne zabiegi Jeftego nie przyniosły jednak oczekiwanych rezultatów. O losie tych terenów miała zadecydować wojna.