141Pewnego razu Samson poszedł do Timny i tam zobaczył pewną Filistynkę.2Kiedy powrócił, opowiedział o tym swojemu ojcu i matce. Mówił im: „W Timnie pośród Filistynek ujrzałem kobietę, którą weźcie teraz dla mnie za żonę”. 3Na to ojciec i matka odpowiedzieli mu: „Czy pośród córek twych braci i w całym twoim ludzie nie ma już kobiety, że chcesz wziąć sobie żonę spośród tych nieobrzezanych Filistynów?”. Ale Samson odrzekł swojemu ojcu: „Weź mi za żonę właśnie tę kobietę, bo ona mi się podoba”. 4Jego ojciec i matka nie wiedzieli, że to pochodziło od Pana , który szukał okazji do konfliktu z Filistynami. W tym bowiem czasie Filistyni panowali nad Izraelem.5Poszedł więc Samson wraz z ojcem i matką do Timny. Kiedy dochodzili do winnic Timny, młody lew, rycząc, wybiegł naprzeciw Samsonowi. 6Wtedy ogarnął go duch Pana i choć nie miał nic w ręku, rozdarł lwa, jakby to było zwykłe koźlę. Jednak o tym, co zrobił, nie powiedział ani ojcu, ani matce.7Potem przyszedł do Timny i rozmawiał z tą kobietą, i upewnił się, że była ona dla niego odpowiednia.
8Kiedy po jakimś czasie powracał do Timny, by ją pojąć za żonę, zszedł z drogi, aby zobaczyć zabitego lwa. W padlinie lwa był rój pszczół oraz miód. 9Wybrał go na dłoń i jadł, idąc drogą. Kiedy przyszedł do ojca i matki, dał im, aby jedli, ale nie powiedział im, że miód pochodził z padliny lwa. 10Potem jego ojciec przybył do tej kobiety, a Samson przygotował tam ucztę weselną według miejscowego zwyczaju.
11Po przybyciu Samsona przydzielono mu trzydziestu młodzieńców, którzy mieli mu towarzyszyć. 12Samson rzekł do nich: „Pozwólcie, że zadam wam zagadkę. Jeśli rozwiążecie ją w ciągu siedmiu dni uczty weselnej, dam wam trzydzieści lnianych ubrań i trzydzieści okryć zamiennych. 13A jeśli nie będziecie mogli jej rozwiązać, wy dacie mi trzydzieści lnianych ubrań i trzydzieści okryć na zmianę”. Odpowiedzieli mu: „Przedstaw swoją zagadkę, chcemy ją usłyszeć!”. 14Wtedy rzekł do nich:
„Z pożerającego wyszło pożywienie,
a z mocnego wyszła słodycz”.
Nie potrafili rozwiązać tej zagadki przez trzy dni. 15Czwartego dnia powiedzieli do żony Samsona: „Nakłoń swojego męża, aby wyjawił nam rozwiązanie tej zagadki. W przeciwnym razie spalimy ciebie i dom twojego ojca. Pewnie zaprosiliście nas tutaj, aby nas zrujnować!”. 16Żona Samsona płakała przed nim i żaliła się: „Ty mnie tylko nienawidzisz! Wcale mnie nie kochasz! Zadałeś tę zagadkę moim rodakom, a mnie nie podałeś jej rozwiązania”. Odpowiedział jej: „Nawet mojemu ojcu ani matce nie podałem rozwiązania, a tobie miałbym je wyjawić?”. 17Płakała przed nim przez siedem dni ich uczty weselnej. Siódmego dnia podał jej rozwiązanie, ponieważ bardzo nalegała. A ona przekazała rozwiązanie zagadki swoim rodakom. 18Siódmego dnia, zanim zaszło słońce, mieszkańcy miasta powiedzieli mu:
„Co jest słodsze nad miód
i co mocniejsze niż lew?”.
Odpowiedział im:
„Gdybyście nie orali moją jałówką,
nie rozwiązalibyście mojej zagadki”.
19I ogarnął go duch Pana. Poszedł do Aszkelonu i zabił tam trzydziestu mężczyzn. Zabrał zdjętą z nich odzież i dał ją jako przyobiecane okrycia zamienne tym, którzy rozwiązali zagadkę. Potem pełen gniewu odszedł do domu swojego ojca.20Żona Samsona została żoną jednego z jego towarzyszy, który był jego drużbą.
Timna – miasto położone w niewielkiej odległości od Sorea, na granicy terytorium zajmowanego przez Hebrajczyków. W czasach Samsona znajdowało się pod kontrolą Filistynów.
nieobrzezani Filistyni – słowo ‘nieobrzezany’ jest wyrazem największej pogardy, z jaką Izraelici wypowiadali się o cudzoziemcach.
Samson milczał na temat pochodzenia miodu, dlatego że człowiek, który miał kontakt z padliną, stawał się rytualnie nieczysty.
Aszkelon – zob. Sdz 1,18+.
FILISTEA, FILISTYNI - terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.
BRAT - słowo ‘brat’ (siostra) w Piśmie Świętym może oznaczać brata rodzonego, współmałżonka lub narzeczonego (Tb 7,12; por. Pnp 4,9), dalszego krewnego, przyjaciela, rodaka, a nawet sojusznika. ST, obok braterstwa opartego na więzach krwi, wyraźnie podkreśla sens tego pojęcia w odniesieniu do wspólnoty i więzi duchowej ufundowanej na współodczuwaniu (1Sm 1,26) lub na mocy tego samego przymierza (Am 1,9; 1Mch 12,10). W NT pojęcie to odnosi się przede wszystkim do braci w wierze (Mt 18,15). Członkowie pierwszych wspólnot chrześcijan samych siebie określali mianem braci (np. 1Kor 6,6; Ef 6,21; Kol 1,1; Ap 1,9) i sióstr (np. Rz 16,1; 1Kor 9,5); takie braterstwo ma swoje Źródło we wspólnym dziecięctwie Bożym (Rz 8,14-17). Jako dzieci jednego Ojca wszyscy wierzący stają się dziedzicami Jego obietnic.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
Małżeństwo Samsona z Filistynką
W czasie działalności sędziów małżeństwa Izraelitów z cudzoziemkami nie były jeszcze zakazane, ale reakcja rodziców Samsona na jego decyzję o poślubieniu Filistynki pokazuje, że już wtedy nie były one dobrze postrzegane. Co więcej, Samson, wybierając sobie żonę, sprzeciwia się zwyczajowi, według którego to rodzice zajmowali się kojarzeniem małżeństw swoich dzieci. Autor, usprawiedliwiając wybór Samsona, dopowiada, że działał on z natchnienia Bożego, ponieważ w ten sposób Bóg szukał okazji do sprowokowania konfliktu z Filistynami, aby uświadomić Izraelitom potrzebę walki o całkowitą niezależność (w. 4).
Księga Sędziów
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Działalność sędziów w Izraelu trwała około dwa wieki: od wejścia Izraelitów do Kanaanu (ok. 1230-1200 przed Chr.) do ustanowienia w Izraelu monarchii (ok. 1020-1004 przed Chr.). Sędziowie byli zazwyczaj przywódcami, a często wodzami wojska. Bóg powierzał im ten urząd, aby wyzwalali plemiona izraelskie z opresji i niebezpieczeństw, jakie groziły im ze strony ościennych narodów, które pragnęły przejąć kontrolę nad Kanaanem.
Księga Sędziów przeszła długi i złożony proces formowania, zanim uzyskała ostateczną, znaną dzisiaj wersję. Na początku, w okresie zbliżonym do czasu, w którym dzieją się opisywane w księdze wydarzenia, powstawały przekazywane ustnie w rodzinach izraelskich opowiadania o tzw. sędziach większych: Ehudzie, Deborze, Baraku, Gedeonie, Jeftem i Samsonie. Te pojedyncze historie zostały zebrane i spisane na początku XI w. przed Chr. Później reprezentanci tradycji deuteronomistycznej (zob. Wprowadzenie do Księgi Powtórzonego Prawa) na nowo opracowali ten materiał, dodając do niego wprowadzenie historyczno-teologiczne, poszerzając niektóre opowiadania i dostosowując wszystko do schematu: grzech – kara – pokuta – wyzwolenie. Wszystkie opowiadania zostały ułożone w porządku chronologicznym, co sprawia wrażenie, że każdy z sędziów sprawował władzę nad całym Izraelem. Tymczasem zazwyczaj działali oni na terytorium jednego z plemion wchodzących w skład Izraela. Druga redakcja deuteronomistyczna, dokonana już po zniszczeniu Jerozolimy w 587 r. przed Chr., dodała do księgi rozdziały 1 i 9, a także umieszczone na końcu dodatki oraz informacje dotyczące sędziów mniejszych: Toli, Jaira, Ibsana, Elona i Abdona. Księga Sędziów zarówno przez Żydów, jak i przez chrześcijan zawsze uważana była za natchnioną.
Treść i teologia
Księga Sędziów wyraźnie dzieli się na trzy części. Część pierwsza zawiera dwa wprowadzenia. Pierwsze z nich (Sdz 1,1 – 2,5) ukazuje sytuację plemion izraelskich po śmierci Jozuego, przy czym autor podkreśla dominującą rolę plemienia Judy. Drugie wprowadzenie (Sdz 2,6 – 3,6) posłużyło autorowi do przedstawienia koncepcji historii kierowanej przez Boga, która toczy się według wspomnianego już schematu: grzech – kara – pokuta – wybawienie. Autor podaje tu również trzy powody, dla których Bóg pozwolił, aby w Ziemi Obiecanej, pośród Izraelitów mieszkały grupy rdzennej ludności Kanaanu.
Druga, zasadnicza część księgi, przedstawia historię poszczególnych sędziów: Otniela, który uwolnił naród z niewoli narzuconej przez króla Aramu (Sdz 3,7-11); Ehuda, który wybawił Izraela od Moabitów (Sdz 3,12-30); Szamgara, który pokonał Filistynów (Sdz 3,31); Debory i Baraka, którzy obronili naród przed Kananejczykami (Sdz 4,1 – 5,31); Gedeona, który pokonał Madianitów (Sdz 6,1 – 8,35); Abimeleka (Sdz 9,1-57); Tolę (Sdz 10,1n); Jaira (Sdz 10,3-5); Jeftego (Sdz 10,6 – 12,7); Ibsana (Sdz 12,8-10); Elona (Sdz 12,11n); Abdona (Sdz 12,13-15), a także Samsona i jego walkę z Filistynami (Sdz 13 – 16).
Trzecia i ostatnia część księgi składa się z dwóch dodatków, z których jeden opowiada o przemieszczeniu się plemienia Danitów na północ Palestyny i wzniesieniu tam przez nich własnego sanktuarium (Sdz 17 – 18), drugi zaś przedstawia dramatyczną historię zbrodni, jakiej dopuścili się mieszkańcy Gibea, pochodzący z plemienia Beniamina.
Chociaż autor opisuje wydarzenia w sposób fragmentaryczny, często mocno ubarwiony, przenośny i podporządkowany ustalonemu przez niego schematowi chronologicznemu, to jednak Księga Sędziów dostarcza cennych informacji na temat jednego z najbardziej tajemniczych okresów historii Izraela. Zwyczaje wojenne i relacje społeczne przedstawione w księdze wskazują, że była to epoka barbarzyńska. Z tego powodu pojawiają się spore trudności w interpretacji tego tekstu. Dzieje się tak dlatego, że postępowanie opiewanych w księdze bohaterów izraelskich często pozostaje w sprzeczności z powszechnie dziś przyjmowanymi normami moralnymi: Ehud posługuje się zdradą, aby zabić wroga (Sdz 3,16-23); Debora wychwala podstęp Jael, która zabiła Siserę, łamiąc przy tym święte prawo gościnności (Sdz 4,18-22; 5,24-27); Abimelek, chcąc dojść do władzy, zabija siedemdziesięciu synów Jerubbaala (Sdz 9,5); Jefte doprowadza do śmierci córki, aby wypełnić złożony nierozważnie ślub (Sdz 11,34-40); Samson korzysta z usług prostytutki (Sdz 16,1); lewita ze spokojem zostawia swoją żonę w rękach gwałcicieli i zabójców (Sdz 19,1-30); połączone siły izraelskie mordują niemal całe plemię Beniamina (Sdz 19,22-25); Izraelici uprowadzają młode dziewczęta z Szilo, aby dać je za żony ocalałym Beniaminitom (Sdz 21,19-23).
Księga Sędziów ilustruje sytuację społeczno‑polityczną plemion izraelskich z czasu poprzedzającego ustanowienie monarchii. Poszczególne plemiona tworzą luźną federację i każde z nich działa na własną rękę. Zawiązują między sobą krótkotrwałe sojusze, mające na celu walkę ze wspólnym wrogiem, którym najczęściej były ludy pierwotnie zamieszkujące Kanaan, a także Edomici, Madianici, Moabici i Filistyni. Zagrożenia zewnętrzne, a także ciągła rywalizacja pomiędzy rodami i plemionami powodowały nieustanne napięcia i stan niepewności. Biorąc pod uwagę te okoliczności, łatwiej zrozumieć pojawiające się w Izraelu coraz silniejsze tendencje do ustanowienia jednego, silnego ośrodka władzy, który zagwarantuje porządek wewnętrzny i skutecznie przeciwstawi się zagrożeniom zewnętrznym. Pierwsza próba ustanowienia monarchii zakończyła się jednak klęską (Sdz 8,22-35).
Na podstawie Księgi Sędziów można stwierdzić, że w czasach poprzedzających ustanowienie monarchii Izraelici nie posiadali scentralizowanych form kultu religijnego. Każdy mógł założyć swoje prywatne sanktuarium, ojciec rodziny mógł pełnić funkcje kapłańskie albo ustanowić sobie kapłana. Wielkie sanktuaria służyły przede wszystkim jako miejsca zbiorowej modlitwy, do których w przypadku wydarzeń doniosłych dla całego narodu zwoływano uroczyste zgromadzenie.
Izraelici dochowywali wierności jedynemu Bogu, chociaż nieustannie byli narażeni na pokusę przyjmowania wierzeń kananejskich i praktykowanie bałwochwalczego kultu pogańskich bóstw płodności i urodzaju. Typowym przykładem popadnięcia w religijny synkretyzm jest historia Gedeona. W obliczu różnych zagrożeń Bóg nie pozostawia swojego narodu, ale ustanawia charyzmatycznych przywódców, sędziów, których zadaniem jest wybawienie Izraela od wszystkich zagrożeń, jakie mogłyby przeszkodzić w realizacji Bożej obietnicy dotyczącej przejęcia Ziemi Obiecanej.
W czasie działalności sędziów małżeństwa Izraelitów z cudzoziemkami nie były jeszcze zakazane, ale reakcja rodziców Samsona na jego decyzję o poślubieniu Filistynki pokazuje, że już wtedy nie były one dobrze postrzegane. Co więcej, Samson, wybierając sobie żonę, sprzeciwia się zwyczajowi, według którego to rodzice zajmowali się kojarzeniem małżeństw swoich dzieci. Autor, usprawiedliwiając wybór Samsona, dopowiada, że działał on z natchnienia Bożego, ponieważ w ten sposób Bóg szukał okazji do sprowokowania konfliktu z Filistynami, aby uświadomić Izraelitom potrzebę walki o całkowitą niezależność (w. 4).