91W owych czasach żył w kraju Beniamina pewien znamienity człowiek, któremu było na imię Kisz. Był on synem Abiela, wnukiem Serora, prawnukiem Bekorata, praprawnukiem Afiacha.
2Kisz miał syna, Saula, dzielnego i przystojnego młodzieńca, z którym nie mógł się równać nikt w Izraelu. Samym wzrostem przewyższał wszystkich o głowę.
Poszukiwanie oślic Kisza
3Pewnego razu zabłąkały się oślice Kisza. Kisz więc rozkazał swojemu synowi, Saulowi: „Weź ze sobą jednego ze sług i idź szukać oślic!”. 4Saul i jego towarzysz przeszli najpierw górzystą krainę Efraima, następnie okolice Szalisza, ale niczego nie znaleźli. Przeszli tereny Szaalim, lecz na próżno; potem ziemię Beniamina, ale i tam niczego nie znaleźli.
5Kiedy przyszli w okolice Suf, Saul odezwał się do towarzyszącego mu sługi: „Wracajmy do domu, bo w przeciwnym razie nasz ojciec zapomni o oślicach, a zacznie się martwić o nas”. 6Sługa tak mu odpowiedział: „W tym mieście żyje pewien człowiek Boży. Jest to człowiek wielce szanowany. Wszystko co powie, sprawdza się niezawodnie. Chodźmy tam, może wskaże nam drogę, którą powinniśmy pójść”. 7Saul odpowiedział: „Dobrze, ale jeśli pójdziemy, co zaniesiemy temu człowiekowi? Nie ma już chleba w naszych torbach i nie mamy żadnego innego podarunku. Czy mamy coś przy sobie?”. 8Sługa odpowiedział: „Mam przy sobie ćwierć srebrnego sykla, damy więc tę monetę Bożemu człowiekowi, aby nam wskazał drogę, którą mamy obrać”. 9Dawniej bowiem w Izraelu każdy, kto chciał się poradzić Boga, tak mówił: „Chodźmy do widzącego!”. Ponieważ kogo dziś zwie się „prorokiem”, niegdyś nazywało się „widzącym”. 10Rzekł Saul do sługi: „Mądrze mówisz. Ruszajmy w drogę!”. Udali się więc do miasta, w którym mieszkał człowiek Boży.
Samuel przewodniczy ceremoniom ofiarnym
11Gdy oni szli drogą wznoszącą się ku miastu, spotkali dziewczęta, które wychodziły z miasta, aby nabrać wody. Spytali je: „Czy tu mieszka widzący?”. 12Dziewczęta im odpowiedziały: „Tak, przybył tuż przed wami. Dziś właśnie przyszedł do naszego miasta, gdyż dziś lud składa ofiarę na wzniesieniu kultycznym. Pospieszcie się,13to znajdziecie go, gdy tylko wejdziecie do miasta, zanim uda się na wzniesienie na posiłek. Nikt bowiem nic nie je, aż on przybędzie i pobłogosławi ofiarę. Dopiero potem zaproszeni biorą się do jedzenia. Ale teraz idźcie, to zaraz go znajdziecie”.
Spotkanie Saula z Samuelem
14Ruszyli więc w kierunku miasta. Gdy oni wchodzili do miasta, Samuel wychodził, aby udać się na wzniesienie kultyczne i znalazł się naprzeciwko nich.
15Na dzień przed przyjściem Saula Pan objawił się Samuelowi i powiedział:16„Jutro o tej porze przyślę do ciebie pewnego człowieka z ziemi Beniamina: masz go namaścić na przywódcę mojego ludu, Izraela. On to wybawi mój lud z mocy Filistynów. Spojrzałem bowiem na mój lud, bo jego lament doszedł do Mnie”. 17Gdy więc Samuel zobaczył Saula, Pan mu powiedział: „Oto człowiek, o którym ci mówiłem. On będzie rządził moim ludem”.
18Saul zbliżył się do Samuela i w bramie miasta go zapytał: „Możesz mi powiedzieć, gdzie jest dom widzącego?”. 19Samuel odpowiedział Saulowi: „Ja jestem widzący. Zechciej iść przede mną na wzniesienie kultyczne. Dziś będziecie ucztowali ze mną, a rano cię odprawię. Odpowiem ci też na wszystko, co nurtuje twoje serce. 20Co się zaś tyczy oślic, które zginęły trzy dni temu, to się nie martw, bo już się znalazły. Do kogóż bowiem należy wszystko, co Izrael ma najcenniejszego, jak nie do ciebie i do rodu twojego ojca?”. 21Saul odpowiedział: „Czyż nie jestem Beniaminitą, członkiem najmniejszego plemienia Izraela, a mój ród czy nie jest najmniejszy wśród rodów plemienia Beniamina? Dlaczego więc mówisz do mnie takie rzeczy?”.
22Samuel poprowadził Saula i jego sługę do sali biesiadnej i dał im miejsce honorowe wśród zaproszonych, których było około trzydziestu. 23Następnie Samuel rozkazał kucharzowi: „Podaj porcję mięsa, którą kazałem ci zachować”. 24Kucharz przyniósł więc przyprawiony udziec i położył przed Saulem. Wtedy Samuel powiedział do Saula: „Oto masz przed sobą porcję, którą zachowaliśmy dla ciebie. Jedz w otoczeniu ludzi, których zaprosiłem”. Tego więc dnia Saul ucztował z Samuelem. 25A kiedy zeszli ze wzniesienia do miasta, rozłożyli posłanie na tarasie 26i Saul ułożył się tam do snu.
Namaszczenie Saula
Nazajutrz wczesnym rankiem Samuel udał się do Saula na taras i rzekł: „Wstań, bo chcę cię odprawić”. Saul więc wstał i wyszli obaj na zewnątrz. 27A kiedy zbliżali się do rogatek miasta, Samuel powiedział Saulowi: „Rozkaż twojemu słudze, aby poszedł przed nami”. A kiedy sługa się oddalił, Samuel rzekł: „Zatrzymaj się na chwilę, abym ci przekazał słowo Boże”.
podarunek – przynoszenie podarunku dla proroka było powszechnym zwyczajem, gdyż zazwyczaj funkcja proroka była rodzajem zawodu, a oary były dla proroków źródłem ich utrzymania (1Krl 14,3; 2Krl 4,42; por. Am 7,12-15). Fałszywi prorocy często uzależniali udzielenie odpowiedzi od otrzymania oary lub wypowiadali się pomyślnie lub niekorzystnie dla zadającego pytanie, w zależności od tego, jaki dar otrzymali (Mi 3,11).
widzący – jedna z nazw określających proroka. Pierwotnie termin ‘widzący’ określał prawdopodobnie osobę posiadającą szczególne zdolności dostrzeżenia rzeczy niewidzialnych dla innych, natomiast termin ‘prorok’ oznaczał osobę, która interpretowała wydarzenia i udzielała rad w oparciu o Boże słowo.
widzący – zob. 1Sm 9,9+.
widzący – zob. 1Sm 9,9+.
najmniejsze plemię – plemię Beniamina było najmniejsze spośród plemion izraelskich, a ponadto zostało zdziesiątkowane w konsekwencji haniebnego czynu, jakiego dopuścili się jego członkowie (Sdz 19 – 21). Wybór tego, co małe i słabe, stale charakteryzuje Boże działanie w świecie (Pwt 7,7; 1Sm 16,7; Mt 18,3n; 1Kor 1,26-31).
przyprawiony udziec – Saul traktowany jest jako szczególny gość i jako wyraz szacunku otrzymuje porcję, która uchodziła za najlepszą.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
SYKL - miara wagi stosowana najczęściej w odniesieniu do metali szlachetnych i wynosząca ok. kruszcu (tzw. sykl lekki; niektórzy podają ) lub kruszcu (tzw. sykl ciężki, niektórzy podają ). Częściej posługiwano się syklem lekkim. Z czasem sykl stał się jednostką monetarną bitą przez Żydów.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).
OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.
CAŁOPALENIE,
OŁTARZ.
WZNIESIENIE KULTOWE - ogólne określenie miejsca, w którym składano ofiary i sprawowano kult. Mogły to być naturalne pagórki albo też podwyższenia zbudowane przez człowieka w celach kultycznych. Przed reformą deuteronomiczną i scentralizowaniem kultu w świątyni jerozolimskiej wzniesienia służyły Izraelitom do oddawania czci Jahwe i były uznawane za legalne miejsca kultu. W czasach ST wzniesienia stanowiły jednak typowy element kananejskiego kultu płodności oraz kultu Baala (Jr 19,5). Ponieważ przyczyniały się do upawiania publicznego bałwochwalstwa, spotykały się z coraz bardziej zdecydowanym potępieniem ze strony proroków i niektórych królów. W końcu całkowicie wyeliminowano tę formę kultu (początek VI w. przed Chr.).
BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).
WZNIESIENIE KULTOWE - ogólne określenie miejsca, w którym składano ofiary i sprawowano kult. Mogły to być naturalne pagórki albo też podwyższenia zbudowane przez człowieka w celach kultycznych. Przed reformą deuteronomiczną i scentralizowaniem kultu w świątyni jerozolimskiej wzniesienia służyły Izraelitom do oddawania czci Jahwe i były uznawane za legalne miejsca kultu. W czasach ST wzniesienia stanowiły jednak typowy element kananejskiego kultu płodności oraz kultu Baala (Jr 19,5). Ponieważ przyczyniały się do upawiania publicznego bałwochwalstwa, spotykały się z coraz bardziej zdecydowanym potępieniem ze strony proroków i niektórych królów. W końcu całkowicie wyeliminowano tę formę kultu (początek VI w. przed Chr.).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
FILISTEA, FILISTYNI - terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
RÓD - społeczna jednostka organizacyjna, oparta na więzach krwi. Rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). Ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspólnota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele których stała jedna osoba (np. Lb 36,1). Przynależność do danego rodu pociągała za sobą konieczność przyjęcia tej samej tradycji religijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swoich przodków (np. Rdz 26,24).
Rodzina Saula
Przedstawienie rodowodu bohatera na początku poświęconego mu opowiadania jest typowym zabiegiem autorów biblijnych (np. Rt 4,18-22; Jdt 8,1, Mt 1,1-17). Rodowód ma bowiem wielkie znacznie społeczne i religijne. Człowiek pozbawiony rodziny nie jest godny szacunku, nie należą mu się żadne prawa, jest wykluczany ze społeczności (Sdz 11,1-3; Ezd 2,59-63) i nie może pełnić określonych zadań (Ne 7,64).
Poszukiwanie oślic Kisza
Zagubienie oślic było poważnym uszczerbkiem majątkowym dla biednej rodziny Saula, dlatego ojciec nie waha się wysłać syna na ich poszukiwanie. To prozaiczne zdarzenie staje się początkiem zupełnie niespodziewanego rozwoju wypadków. Saul udaje się po radę do człowieka Bożego. Nie ma jednak czym zapłacić za okazaną pomoc. Na takie honorarium w owym czasach wystarczyły najprostsze rzeczy codziennego użytku: chleb, wino, oliwa, miód, prażone ziarno, ser (1Krl 14,3). Wędrowcy nie mają jednak nawet tego. Mimo to idą do proroka, a spotkanie z Samuelem staje się początkiem nowego okresu w dziejach Izraela.
Samuel przewodniczy ceremoniom ofiarnym
Ustanowienie monarchii dokonuje się w perspektywie uczty ofiarnej. Ofiara, której przewodniczył Samuel, była zebraniem religijnym, które kończyło się wspólnym, świętym posiłkiem.
Spotkanie Saula z Samuelem
Bóg w specjalnym objawieniu odsłania prorokowi swoje plany względem osoby Saula. Ma on być księciem, przywódcą wojskowym, który wybawi Izraela z filistyńskiej opresji. Jednak w odróżnieniu od dotychczasowych sędziów, ma zostać namaszczony, dzięki czemu stanie się „pomazańcem Pańskim” – szczególną osobą, którą Bóg posłuży się w sprawowaniu władzy nad ludem wybranym. Pomimo wcześniejszego stwierdzenia, że Izrael swoim żądaniem wyznaczenia króla odrzucił swego Boga (1Sm 8,7), Pan nie odrzuca Izraela i wciąż mówi o nim jako o swoim ludzie.
Namaszczenie Saula
Królewskie namaszczenie Saula podobne jest do ceremonii ustanawiania sędziów w Izraelu. Wydarzeniu temu towarzyszą: udzielenie darów Ducha (w. 6.), znaki prorockie (ww. 2-12), przemiana serca (ww. 6.9) i wyzwolenie ludu spod panowania nieprzyjaciół (ww. 1.7). Sprawcą wszystkiego jest Bóg, a pośrednikiem Samuel, który namaszcza Saula. Lud otrzymuje łaskę, jaką jest osoba króla, który dzięki namaszczeniu będzie reprezentantem Boga na ziemi, a wszystko to prowadzi do wybawienia Izraela. Cel ten może być osiągnięty, ponieważ Bóg jest z Saulem (w. 7). Wszystko odbywa się w tajemnicy, gdyż Bóg działa w sposób wykraczający poza ludzkie możliwości zrozumienia.
Pierwsza i Druga Księga Samuela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.
Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.
Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.
Treść i teologia
Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).
Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.
Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).
W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).
Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.
Przedstawienie rodowodu bohatera na początku poświęconego mu opowiadania jest typowym zabiegiem autorów biblijnych (np. Rt 4,18-22; Jdt 8,1, Mt 1,1-17). Rodowód ma bowiem wielkie znacznie społeczne i religijne. Człowiek pozbawiony rodziny nie jest godny szacunku, nie należą mu się żadne prawa, jest wykluczany ze społeczności (Sdz 11,1-3; Ezd 2,59-63) i nie może pełnić określonych zadań (Ne 7,64).