181Gdy Dawid kończył swą rozmowę z Saulem, Jonatan poczuł ogromną sympatię do Dawida, co więcej, pokochał go jak siebie samego. 2Tego dnia Saul zatrzymał Dawida u siebie i nie pozwolił mu wrócić do domu swojego ojca. 3Jonatan zawarł z Dawidem przymierze, bo kochał go jak siebie samego. 4Dlatego Jonatan zdjął swój płaszcz i podarował go Dawidowi. Ofiarował mu też swój strój wojskowy, a nadto miecz, łuk i pas. 5Dawid z powodzeniem odbywał wszelkie wyprawy, na jakie Saul go wysyłał. Saul więc mianował go dowódcą wojska, a on zyskał sobie przychylność zarówno żołnierzy, jak i urzędników Saula.
Saul zwraca się przeciw Dawidowi
6Kiedy po zabiciu Filistyna przez Dawida wojsko wracało do domu, kobiety ze wszystkich miast Izraela wychodziły na spotkanie z królem Saulem. Radośnie śpiewały i tańczyły przy dźwięku bębenków i cymbałów.7Kobiety wznosiły chóralnie radosne okrzyki:
„Saul pobił tysiące nieprzyjaciół,
a Dawid pobił ich dziesiątki tysięcy!”.
8Saul bardzo się rozgniewał, gdyż nie spodobały mu się te śpiewy. Pomyślał sobie bowiem: „Dawidowi przyznają dziesiątki tysięcy, a mnie przyznają tysiące. Jeszcze mu tylko królestwa brakuje!”. 9Od tego czasu Saul patrzył na Dawida z zazdrością.
10Następnego dnia zły duch, zesłany przez Boga, opanował Saula, który zaczął się dziwnie poruszać po swoim domu. Dawid grał na cytrze jak w inne dni, a Saul trzymał w ręce włócznię. 11Nagle Saul uniósł włócznię, myśląc sobie: „Przygwożdżę Dawida do ściany!”. Dawid jednak dwa razy uniknął jego ciosów.
12Wtedy Saul zaczął się bać Dawida, bo Pan był z Dawidem, a Saula opuścił.13Dlatego oddalił Dawida, ustanawiając go dowódcą nad tysiącem żołnierzy. Od tego czasu Dawid dowodził swoim oddziałem 14i udawało mu się wszystko, co robił, gdyż Pan był z nim.15Saul patrzył na to niezwykłe powodzenie Dawida i tym bardziej się go bał. 16Wszyscy zaś Izraelici i Judejczycy kochali Dawida za to, że dowodził ich wyprawami.
Dawid zostaje zięciem królewskim
17Pewnego razu Saul zwrócił się do Dawida: „To jest Merab, moja najstarsza córka. Dam ci ją za żonę, jeśli tylko okażesz się dzielny i będziesz prowadził wojny Pana !”. Saul bowiem tak sobie pomyślał: „Po co to ja mam się rozprawiać z Dawidem? Czy nie mogę tego zrobić rękami Filistynów?”.18Dawid odpowiedział Saulowi: „Kimże ja jestem i czym jest w Izraelu rodzina i ród mojego ojca, abym miał zostać zięciem królewskim?”. 19Gdy jednak nadszedł czas oddania Merab Dawidowi za żonę, Saul dał ją Adrielowi z Mechola. 20Natomiast Mikal, druga córka Saula, zakochała się w Dawidzie. Saul dowiedział się o tej sprawie, ucieszył się 21i pomyślał sobie: „Dam mu ją za żonę, a ona stanie się dla niego pułapką i wyda go w ręce Filistynów”. Tak więc Saul po raz drugi powiedział Dawidowi: „Dziś możesz zostać moim zięciem”.
22Tymczasem Saul polecił swoim ministrom: „Tak mówcie poufnie do Dawida: «Podobasz się królowi, a wszyscy jego słudzy cię kochają. Zostań więc zięciem królewskim»”. 23Ministrowie Saula kładli więc do głowy Dawidowi takie właśnie rzeczy. Dawid im odpowiedział: „Czy wam się zdaje, że to błaha rzecz zostać zięciem królewskim? Przecież jestem człowiekiem biednym i nic nieznaczącym”. 24Ministrowie poszli do Saula i powtórzyli mu wszystko, co powiedział Dawid. 25Saul im polecił: „Powiedzcie Dawidowi: Król nie oczekuje od ciebie innego okupu jak stu napletków Filistynów. Tak wykona swą zemstę na nieprzyjaciołach króla”. W rzeczywistości Saul liczył na to, że Dawid wpadnie w ręce Filistynów.
26Kiedy ministrowie Saula przedłożyli te słowa Dawidowi, uznał on, że dobrze będzie zostać zięciem królewskim. Zanim upłynął wyznaczony termin, 27Dawid wyprawił się ze swoimi żołnierzami i zabił dwustu mężczyzn filistyńskich. Przyniósł ich napletki i w dokładnej liczbie wręczył je Saulowi, aby zostać zięciem królewskim. Wtedy Saul oddał mu swą córkę Mikal za żonę. 28Dla Saula stało się oczywiste, że Pan jest z Dawidem i że Mikal, jego własna córka, go kocha.29Dlatego Saul coraz bardziej bał się Dawida i stał się jego nieprzejednanym wrogiem.
30W owym czasie wodzowie filistyńscy znowu urządzali wyprawy. W każdej z bitew Dawidowi wiodło się lepiej niż innym dowódcom Saula. Toteż jego imię stało się bardzo sławne.
przymierze – chodzi o pakt, potwierdzający ich przyjaźń i braterstwo, które będzie trwać przez całe ich życie, a także będzie dotyczyć ich potomków (2Sm 9,1nn).
Starożytna tradycja zawierania przymierza obejmowała, między innymi, zwyczaj dokładania do zwoju z zapisanym traktatem kawałków ubrań stron zawierających układ.
Dam ci ją za żonę – choć jest to konsekwencja obietnicy królewskiej danej temu, kto zabije Goliata (1Sm 17,25-27), motywacja Saula jest jednak zupełnie inna.
Aby poślubić kobietę, kandydat na męża musiał wręczyć jej ojcu ślubny dar, najczęściej w formie pieniężnej lub w naturze. Darem tym mogła być również praca podjęta u ojca narzeczonej, bądź szczególne zasługi wojenne.
sto napletków Filistynów – Filistyni nie stosowali praktyki obrzezania (1Sm 14,6+).
FILISTEA, FILISTYNI - terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
FILISTEA, FILISTYNI - terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
RÓD - społeczna jednostka organizacyjna, oparta na więzach krwi. Rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). Ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspólnota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele których stała jedna osoba (np. Lb 36,1). Przynależność do danego rodu pociągała za sobą konieczność przyjęcia tej samej tradycji religijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swoich przodków (np. Rdz 26,24).
Saul zwraca się przeciw Dawidowi
Sukcesy Dawida zjednały mu ogromną popularność nie tylko na dworze królewskim, ale także wśród prostego ludu. Obudziło to w Saulu zazdrość, która niebawem przerodziła się w nienawiść. W narracji występuje wiele sprzecznych elementów: Saul ufa Dawidowi, ale jest zazdrosny; chce go zabić, ale ustanawia go dowódcą; uspokaja się, słysząc jego grę, ale wpada w furię, widząc powodzenie, jakim się cieszy; potrzebuje jego obecności, ale praktycznie wydał już na niego wyrok śmierci. Być może te przeciwieństwa wynikają z wielu tradycji literackich, jakie miał do dyspozycji autor, ale prawdopodobnie jest to także trafne odzwierciedlenie neurotycznego i niestałego charakteru króla.
Dawid zostaje zięciem królewskim
Saul postępuje z Dawidem nieszczerze i nieustannie knuje intrygi, aby doprowadzić do jego zguby. Obiecując mu córkę za żonę, żąda, aby prowadził wojny z Filistynami, ponieważ liczy na to, że zginie on w walce. Dawid spełnia wszystkie warunki króla, ale Saul nie dotrzymuje danej obietnicy. Ofiarując drugą córkę, żąda okupu w postaci zdobytych w walce napletków stu żołnierzy filistyńskich (w. 25). Dawid zdaje się nie dostrzegać złych zamiarów Saula i szczęśliwie podejmuje coraz to nowe wyzwania, które w efekcie umacniają tylko jego pozycję.
Pierwsza i Druga Księga Samuela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.
Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.
Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.
Treść i teologia
Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).
Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.
Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).
W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).
Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.
Sukcesy Dawida zjednały mu ogromną popularność nie tylko na dworze królewskim, ale także wśród prostego ludu. Obudziło to w Saulu zazdrość, która niebawem przerodziła się w nienawiść. W narracji występuje wiele sprzecznych elementów: Saul ufa Dawidowi, ale jest zazdrosny; chce go zabić, ale ustanawia go dowódcą; uspokaja się, słysząc jego grę, ale wpada w furię, widząc powodzenie, jakim się cieszy; potrzebuje jego obecności, ale praktycznie wydał już na niego wyrok śmierci. Być może te przeciwieństwa wynikają z wielu tradycji literackich, jakie miał do dyspozycji autor, ale prawdopodobnie jest to także trafne odzwierciedlenie neurotycznego i niestałego charakteru króla.