271Dawid pomyślał sobie: „Wcześniej czy później Saul mnie dopadnie. Najlepszym dla mnie wyjściem będzie uciec i schronić się w kraju Filistynów. Wtedy Saul przestanie mnie ścigać na ziemiach Izraela i będę bezpieczny”.
2Dawid wyruszył więc wraz z sześciuset towarzyszami i udał się do Akisza, syna Maoka, króla Gat. 3Tak osiedlili się wszyscy wraz ze swoimi rodzinami w Gat, u króla Akisza. Dawid miał ze sobą obie żony: Achinoam z Jezreel i Abigail, byłą żonę Nabala z Karmelu.
4Kiedy Saul dowiedział się, że Dawid schronił się w Gat, zaprzestał go ścigać.
Akisz powierza Dawidowi Siklag
5Pewnego dnia Dawid rzekł do Akisza: „Jeśli uważasz mnie za godnego zaufania, to pozwól mi osiedlić się w jednym z miast na stepie. Dlaczego bowiem twój sługa ma mieszkać razem z tobą w mieście królewskim?”. 6Wtedy Akisz dał mu miasto Siklag. Oto dlaczego miasto Siklag należy do królów judzkich aż po dzień dzisiejszy. 7Pobyt Dawida na stepach Filistynów trwał rok i cztery miesiące.
8Dawid i jego ludzie wyprawiali się i napadali na Geszurytów, Girgazytów i Amalekitów, a więc na szczepy, które od dawien dawna zamieszkiwały tereny rozciągające się od Szur aż do granic Egiptu.9Dawid pustoszył ich ziemie, nie pozostawiając nikogo przy życiu, ani mężczyzn, ani kobiet. Zabierał natomiast owce, woły, osły i wielbłądy, a także ubrania i wracał do Akisza. 10A kiedy Akisz pytał: „Na kogo napadaliście dzisiaj?”. Dawid mu odpowiadał: „Na Negeb Judzki” albo „Na Negeb Jerachmeelitów” czy wreszcie „Na Negeb Kenitów”. 11Dawid nie pozwalał, aby kogoś żywego, mężczyznę czy kobietę, prowadzono do Gat. Bał się bowiem, aby mu nie wystawiali złego świadectwa, mówiąc: „Tak a tak postępuje Dawid”. Taką praktykę stosował podczas całego pobytu na stepach filistyńskich. 12Akisz nabrał więc zaufania do Dawida, myśląc sobie: „Jego rodacy, Izraelici, musieli go całkiem znienawidzić. Dlatego Dawid na zawsze pozostanie moim sługą”.
udał się do Akisza – historia przyjacielskiego układu Dawida z królem listyńskim Akiszem przeczy temu, co napisano wcześniej o wrogości króla wobec „obłąkanego” Dawida, który przybył na jego terytorium (1Sm 21,11-16).
Gat – zob. 1Sm 5,8+.
Jezreel – zob. 1Sm 25,43+.
Karmel – zob. 1Sm 15,12+.
Siklag – miasto w Negebie, położone na pustynnym obszarze, rozciągającym się na zachód i południe od Morza Martwego.
Girgazyci – jeden z ludów zamieszkujących Kanaan, usuniętych przez Boga przed Izraelitami w czasach Jozuego (Rdz 15,21; Joz 3,10). W genealogii zapisanej w Księdze Rodzaju protoplastą Girgazytów jest Kanaan (Rdz 10,15n). Lud ten jest wspominany także w tekstach ugaryckich.
Szur – zob. 1Sm 27,8+.
Chodzi tu o zastosowanie prawa klątwy (1Sm 15,3+; 22,19+). Klątwa – zob. Słownik.
Jerachmeelici – lud zamieszkujący wysuniętą najdalej na południe część Judy, wywodzący się od Jerachmeela.
Kenici – zob. 1Sm 15,6+.
FILISTEA, FILISTYNI - terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
FILISTEA, FILISTYNI - terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.
GESZURYCI - mieszkańcy małego królestwa położonego w południowej części Golanu, na wschód od Jeziora Galilejskiego (Joz 12,5; 13,1n). W okresie podboju Kanaanu Izraelici nie byli dość silni, aby podbić Geszur (Joz 13,11.13), dlatego aż do czasów Dawida, który poślubił Maakę, córkę króla Geszurytów (2Sm 3,3), pozostawał on niezależnym królestwem aramejskim. Niekiedy termin Geszur jest w Piśmie Świętym używany na określenie zdobytych przez Dawida ziem położonych na południu Palestyny (1Sm 27,8n).
AMALEKICI - lud koczowniczy, wywodzący się od Amaleka, wnuka Ezawa, potomka Abrahama (Rdz 36,12-16). Według Rdz 14,7, Amalekici byli już obecni w historii wtedy, gdy żył Abraham. Balaam, wypowiadający wyrocznię, zapisaną w Lb 24,20, widzi w nich pradawny lud, który będzie skazany na zagładę. W czasie wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej Izraelici zostali zaatakowani na Półwyspie Synajskim przez przeb ywających tam Amalekitów (Wj 17,8-16). Po zamieszkaniu Izraelitów w Kanaanie amalekiccy koczownicy często napadali na izraelskie wioski (1Sm 30,1-20). Ostatnie wzmianki biblijne o Amalekitach odnoszą się do czasów króla Dawida. Do ich ostatecznej zagłady doprowadziły prawdopodobnie liczne wojny, zwłaszcza z Izraelitami (Pwt 25,17-19).
Dawid opuszcza ziemię Izraela
Rozdział 27 jest powtórzeniem historii opisanej w 1Sm 21,11-16. Autor posługuje się tu inkluzją, czyli zabiegiem literackim polegającym na tym, że to samo wydarzenie zostaje opowiedziane na początku i na końcu większej jednostki literackiej. Dawid wątpi w dobre intencje Saula i obawiając się śmierci, chroni się w kraju Filistynów. Jest to skuteczny sposób ratowania życia swojego i najbliższych, ale jednocześnie stanowi wielkie ryzyko, że jako wasal króla Akisza będzie musiał walczyć przeciw Izraelitom. Z tej opresji wybawi go własny spryt i szczęśliwy zbieg okoliczności.
Akisz powierza Dawidowi Siklag
Myślący perspektywicznie Dawid trzymał się z dala od centrum państwa Filistynów i prosił Akisza, żeby pozwolił mu osiąść blisko południowej granicy. W ten sposób zyskał pewność, że nie stanie się zależnym wasalem Akisza. Nie będzie musiał również rozwiązać swojej armii i bez przeszkód ze strony Saula i Filistynów zapewni sobie swobodę działania. Taki układ był wygodny także dla Akisza, gdyż zyskał on wiarygodnego obrońcę swojej południowo‑wschodniej granicy. Rezydując w Siklag, Dawid mógł się wyprawiać na pustynne plemiona Negebu, które Akisz uznawał za Judejczyków. Dzięki temu zyskiwał poparcie i Akisza, i Judejczyków, dla których pustynne ludy Negebu stanowiły poważne zagrożenie. Mądrość i przebiegłość Dawida sprawiły, że nadzieje Filistynów, iż zostanie on znienawidzony przez Izraelitów, spełzły na niczym, ponieważ w czasie trwania sojuszu z Akiszem Dawid zawsze pozostawał lojalny wobec swoich rodaków.
Pierwsza i Druga Księga Samuela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.
Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.
Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.
Treść i teologia
Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).
Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.
Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).
W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).
Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.
Rozdział 27 jest powtórzeniem historii opisanej w 1Sm 21,11-16. Autor posługuje się tu inkluzją, czyli zabiegiem literackim polegającym na tym, że to samo wydarzenie zostaje opowiedziane na początku i na końcu większej jednostki literackiej. Dawid wątpi w dobre intencje Saula i obawiając się śmierci, chroni się w kraju Filistynów. Jest to skuteczny sposób ratowania życia swojego i najbliższych, ale jednocześnie stanowi wielkie ryzyko, że jako wasal króla Akisza będzie musiał walczyć przeciw Izraelitom. Z tej opresji wybawi go własny spryt i szczęśliwy zbieg okoliczności.