11Saul już nie żył, kiedy Dawid powrócił do Siklag po rozgromieniu Amalekitów. Dawid spędził tam dwa dni.2Trzeciego dnia przybył pewien człowiek z obozu Saula. Miał rozdarte szaty i proch na głowie. Kiedy zjawił się przed Dawidem, upadł na ziemię i oddał mu pokłon. 3Dawid zapytał go: „Skąd przychodzisz?”. Ten mu odpowiedział: „Uratowałem się z obozu izraelskiego”. 4Dawid rzekł: „Mów, co się stało!”. Ten mówił: „Wojsko izraelskie uciekło z pola bitwy, a wielu spośród żołnierzy zostało zabitych. Zginęli również Saul i jego syn Jonatan”. 5Dawid zapytał młodzieńca, który przyniósł mu wieści: „Skąd wiesz, że zginęli Saul i jego syn Jonatan?”. 6Ten odpowiedział: „Przypadkiem znalazłem się na górze Gilboa. Niespodziewanie zobaczyłem Saula, jak tkwił nadziany na swoją włócznię. Ze wszystkich stron był otoczony przez wrogie rydwany i jeźdźców. 7Rozglądał się wokół siebie, a kiedy mnie dostrzegł, przywołał mnie. Odpowiedziałem: Oto jestem. 8Zapytał: «Kim jesteś?». Odpowiedziałem: Jestem Amalekitą. 9Wtedy powiedział do mnie: «Podejdź, proszę, do mnie i zabij mnie, bo czuję szarpiące skurcze, a wciąż jestem w pełni świadomy». 10Podszedłem więc i dobiłem go, bo wiedziałem, że nie przeżyje i już się nie podniesie. Zdjąłem też koronę z jego głowy i bransoletę, którą nosił na ręce, i przyniosłem je tutaj memu panu”.
11Dawid rozdarł swoje szaty. Podobnie zrobili też wszyscy jego towarzysze. 12Aż do wieczora głośno płakali i pościli na znak żałoby po Saulu i Jonatanie, jego synu, oraz wszystkich spośród Izraela, ludu Pana , którzy polegli od miecza.
13W końcu Dawid zapytał młodzieńca, który mu przyniósł wiadomości: „Kim jesteś?”. Ten odpowiedział: „Jestem synem pewnego osiedleńca amalekickiego”. 14„I odważyłeś się podnieść rękę na pomazańcaPana?” – zawołał Dawid.15Po czym wezwał jednego z żołnierzy i rozkazał mu: „Idź i zabij go!”. Żołnierz wymierzył śmiertelny cios Amalekicie, 16a Dawid orzekł: „Umierasz z własnej winy, gdyż sam wydałeś wyrok na siebie, mówiąc: «Ja zabiłem pomazańca Pana»”.
Elegia nad śmiercią Saula i Jonatana
17Wtedy Dawid ułożył specjalną pieśń na cześć Saula i jego syna Jonatana. 18Polecił też, aby nauczyli się jej mieszkańcy Judy. Jest to „Pieśń o łuku”, tak jak zapisana została w Księdze Sprawiedliwego.
19„Dlaczego padła na wzgórzach twoja ozdoba, Izraelu,
dlaczego polegli twoi dzielni wojownicy?
20W Gat tego nie opowiadajcie,
nie rozgłaszajcie na ulicach Aszkelonu,
by nie cieszyły się córki Filistynów,
nie weseliły się córki nieobrzezanych!
21Góry Gilboa! Pozostańcie bez rosy i deszczu!
Niech wyschną pola na waszych zboczach,
bo tam została skalana tarcza mocarzy.
Tarcza Saula nie została namaszczona oliwą,
22lecz krwią zranionych i tłuszczem mocarzy!
Łuk Jonatana nigdy się nie cofał,
i miecz Saula nie wracał daremnie.
23Saul i Jonatan serdecznie się kochali za życia
i nawet śmierć nie zdołała ich rozłączyć.
Szybsi byli od orłów, od lwów mocniejsi!
24Córki izraelskie, płaczcie nad Saulem,
który was ubierał w rozkoszną purpurę,
złotymi klejnotami ozdabiał wasze suknie!
25Czemu polegli dzielni wojownicy
w samym środku bitwy?
Dlaczego zginął Jonatan na wzgórzach?
26Żal mi cię, mój bracie, Jonatanie,
bo byłeś mi bardzo drogi.
Cudowna była dla mnie twoja przyjaźń,
cenniejsza niż miłość kobiet!
27Oto polegli dzielni wojownicy,
przepadły narzędzia walki!”.
Siklag – miasto położone na pustynnym obszarze Negebu, na południowy zachód od Morza Martwego.
rozdarte szaty i proch na głowie – na znak wielkiego bólu i rozpaczy Izraelici rozrywali swoje szaty i posypywali głowę prochem lub popiołem (np. Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65).
Przypadkiem znalazłem się – prawdopodobnie zabójca Saula nie był żołnierzem, ale szpiegiem. Posługiwanie się szpiegami było czymś powszechnym i bardzo użytecznym w prowadzeniu wojen.
góra Gilboa – góra położona naprzeciw wzgórza More, z którym tworzy wąski przesmyk strzegący przejścia z nadmorskiej równiny do doliny Jordanu. Góra ta wznosi się na wysokość 516 m n.p.m., ale po stronie wschodniej gwałtownie opada 610 m w dół, w kierunku Jordanu.
włócznia – jest to ta sama włócznia, którą Saul chciał przebić Dawida (1Sm 18,10n; 19,9n).
znak żałoby – zewnętrznymi znakami żałoby były rozdarte szaty, lamenty i bardzo rygorystyczny post (1Sm 4,12; 28,3; 31,13).
Oburzenie Dawida wynika z faktu, że zamordowany Saul był namaszczonym królem, osobą świętą, zatem jego zabójstwo było świętokradztwem.
Księga Sprawiedliwego – zob. Joz 10,13+.
Gat – miasto położone ok. 45 km na południowy zachód od Jerozolimy. Jedno z wielkich miast tzw. pentapolu filistyńskiego, czyli związku pięciu miast, w skład którego oprócz Gat wchodziły Gaza, Aszkelon, Azot i Akkaron.
Aszkelon – miasto położone 19 km na północ od Gazy.
nieobrzezani – powszechne i bardzo pogardliwe określenie, używane w odniesieniu do Filistynów, którzy wywodzili się z Europy i nie stosowali praktyki obrzezania. Obrzezanie – zob. Słownik.
Góry Gilboa – zob. 2Sm 1,6+.
purpura – nazwa szat i materiału, z którego były one szyte, biorąca się od purpury, czyli czerwonego lub czarnego barwnika, pozyskiwanego z pewnego gatunku ślimaków morskich. Tkaniny purpurowe były bardzo drogie, dlatego używano ich w kulcie (np. Wj 26,1-4.31.36; Jr 10,9). Szaty z purpury były oznaką bogactwa lub piastowanej godności (np. 1Mch 11,58).
narzędzia walki – określenie to zestawione w tym zdaniu paralelnie z ‘wojownikami’ oznacza prawdopodobnie Saula i Jonatana.
AMALEKICI - lud koczowniczy, wywodzący się od Amaleka, wnuka Ezawa, potomka Abrahama (Rdz 36,12-16). Według Rdz 14,7, Amalekici byli już obecni w historii wtedy, gdy żył Abraham. Balaam, wypowiadający wyrocznię, zapisaną w Lb 24,20, widzi w nich pradawny lud, który będzie skazany na zagładę. W czasie wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej Izraelici zostali zaatakowani na Półwyspie Synajskim przez przeb ywających tam Amalekitów (Wj 17,8-16). Po zamieszkaniu Izraelitów w Kanaanie amalekiccy koczownicy często napadali na izraelskie wioski (1Sm 30,1-20). Ostatnie wzmianki biblijne o Amalekitach odnoszą się do czasów króla Dawida. Do ich ostatecznej zagłady doprowadziły prawdopodobnie liczne wojny, zwłaszcza z Izraelitami (Pwt 25,17-19).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
POMAZANIEC - zob.
CHRYSTUS.
JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.
IZRAEL.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
FILISTEA, FILISTYNI - terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.
NAMASZCZENIE - pokrycie ciała lub przedmiotu oliwą lub wonnymi maściami. Zwyczaj ten był bardzo rozpowszechniony na Bliskim Wschodzie i praktykowany w różnych kontekstach. Namaszczenie ciała po kąpieli było znakiem radości i dobrobytu, dlatego pokutnicy rezygnowali z tej praktyki (Iz 61,3). Gest ten towarzyszył nadaniu komuś władzy, np. namaszczenie na króla (1Krl 1,39) czy na kapłana ( Wj 40,12-15). Posiadał również wymiar symboliczny w czynnościach kultycznych: oznaczał uświęcenie osoby bądŹ przedmiotu i przeznaczenie go na wyłączną służbę Bogu. Dlatego namaszczano ołtarze (Lb 7,10), naczynia kultu ( Wj 30,23-29), ale przede wszystkim osoby królów (1Sm 9,16), kapłanów (Wj 29,21) i proroków (1Krl 19,16). W ST o królu mówi się jako o pomazańcu Pańskim (1Sm 24,7). Zob.
CHRYSTUS.
Wiadomość o śmierci Saula
Pierwszy rozdział Drugiej Księgi Samuela jest kontynuacją opowieści o śmierci Saula, którą zakończyła się Pierwsza Księga Samuela. To tragiczne wydarzenie jest nieszczęściem dla całego ludu Izraela, który kiedyś, chcąc mieć wybawiciela, domagał się ustanowienia króla (1Sm 8,5), a teraz z jego powodu przeżywa wielki zawód. Dlatego podjęta przez lud żałoba jest czymś naturalnym i słusznym. Również Dawid szczerze opłakuje zmarłego króla, tak samo jak szczerze i z przekonaniem okazywał mu szacunek za jego życia.
Elegia nad śmiercią Saula i Jonatana
Poetycka pieśń, ułożona na wieść o śmierci króla Saula i Jonatana, jest świadectwem szlachetności Dawida i wiernie oddaje jego uczucia wielkiej przyjaźni do Jonatana (w. 26), szczerego podziwu dla Saula (ww. 21n), a także żalu i niemożności pogodzenia się z faktem ich śmierci (ww. 19.25.27). Słowa te nie są jednorazowym oddaniem hołdu poległym, ponieważ każdy Izraelita w dowód pamięci i wdzięczności dla pierwszego króla będzie musiał znać je na pamięć (w. 18). Zapamiętywanie długich opowiadań i pieśni służyło utrwalaniu narodowej i religijnej tożsamości Izraela. Pamięć biblijna nie jest więc tylko zwykłym przywołaniem przeszłości. Jest to aktywność duchowa, która sprawia, że tworzy się relacja pomiędzy tym, co było, a tym, co jest teraz. Wspominanie przeszłości wpływa bowiem na tego, który sobie o niej przypomina. W sposób szczególny jest to widoczne w Biblii, która mówi o sytuacjach, jakie miały miejsce wiele wieków temu, ale przesłanie w nich zawarte, ciągle jest aktualne.
Pierwsza i Druga Księga Samuela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.
Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.
Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.
Treść i teologia
Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).
Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.
Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).
W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).
Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.
Pierwszy rozdział Drugiej Księgi Samuela jest kontynuacją opowieści o śmierci Saula, którą zakończyła się Pierwsza Księga Samuela. To tragiczne wydarzenie jest nieszczęściem dla całego ludu Izraela, który kiedyś, chcąc mieć wybawiciela, domagał się ustanowienia króla (1Sm 8,5), a teraz z jego powodu przeżywa wielki zawód. Dlatego podjęta przez lud żałoba jest czymś naturalnym i słusznym. Również Dawid szczerze opłakuje zmarłego króla, tak samo jak szczerze i z przekonaniem okazywał mu szacunek za jego życia.