21Po tym wszystkim Dawid postanowił poradzić się Pana . Zapytał więc: „Czy mam się udać do jednego z miast judzkich?”. Pan odpowiedział: „Idź!”. Dawid spytał: „Dokąd mam iść?”. Pan powiedział: „Do Hebronu!”.2Dawid więc poszedł tam z dwiema swoimi żonami: Achinoam z Jezreel i Abigail, byłą żoną Nabala z Karmelu. 3Dawid sprowadził tam również swoich towarzyszy z ich rodzinami, a oni osiedlili się w miejscowościach sąsiadujących z Hebronem.
4Pewnego dnia przyszli do Hebronu przedstawiciele ludu judzkiego, aby namaścić Dawida na króla Judy. Wtedy też doniesiono Dawidowi: „Mieszkańcy Jabesz w Gileadzie pochowali Saula”. 5Dawid wysłał do nich posłańców z takim przesłaniem: „Niech Pan was błogosławi za to, że urządziliście pogrzeb waszemu panu Saulowi, okazując mu tyle przywiązania!6Niech i Pan ze swojej strony okaże wam swoje niewzruszone miłosierdzie. Gdy zaś o mnie chodzi, to ja również wynagrodzę wam dobrem za to, co zrobiliście.7Teraz nabierzcie odwagi i bądźcie dzielni! Wasz pan, Saul, nie żyje, mnie zaś Judejczycy obwołali swoim królem”.
Iszbaal królem Izraela
8Tymczasem Abner, syn Nera, dowódca wojska Saula, sprowadził do Machanaim Iszbaala, syna Saula. 9Tam ogłosił go królem Gileadu, Aserytów, Jezreela, Efraima i Beniamina, słowem całego Izraela. 10Iszbaal, syn Saula, miał czterdzieści lat, gdy został królem Izraela, a jego panowanie trwało dwa lata. Tylko plemię Judy uznało władzę Dawida, który
11przez siedem lat i sześć miesięcy panował nad Judą z Hebronu.
Bratobójcza wojna. Bitwa pod Gabaonem
12Abner, syn Nera, i żołnierze Iszbaala, syna Saula, opuścili Machanaim i pomaszerowali w kierunku Gabaonu.13Wyruszył także Joab, syn Serui, na czele żołnierzy Dawida. W ten sposób obydwie armie spotkały się przy sadzawce gabaońskiej i zajęły pozycje po jednej i po drugiej stronie sadzawki. 14Abner zawołał w kierunku Joaba: „Niech wystąpią młodzi żołnierze i popiszą się walką przed nami!”. Joab odpowiedział: „Dobrze, niech wystąpią!”. 15Wystąpiło dwunastu młodych żołnierzy spośród Beniaminitów Iszbaala, syna Saula, i dwunastu spośród poddanych Dawida. 16Każdy uchwycił swojego przeciwnika za głowę i wbił miecz w jego bok. W ten sposób polegli wszyscy. Dlatego nazwano to miejsce w pobliżu Gabaonu „Polem Kamieni”.
Śmierć Asaela
17W tym dniu wywiązała się bardzo zacięta walka. Żołnierze Dawida pokonali Abnera i wojsko Izraela. 18Było tam też trzech synów Serui: Joab, Abiszaj i Asael. Asael biegał tak szybko, jak górska gazela. 19Ten to Asael rzucił się w pościg za Abnerem i nie odstępował go ani na krok. 20Abner odwrócił głowę i zawołał: „Czy to ty jesteś ten Asael?”. Odrzekł: „Ja”. 21Abner rzekł do niego: „Idź sobie na prawo albo na lewo, dopadnij jakiegoś młodego żołnierza i zabierz sobie jego łup!”. Ale Asael nie chciał od niego odstąpić. 22Abner jeszcze nalegał: „Odsuń się ode mnie! Dlaczego miałbym cię powalić na ziemię? Jak wtedy będę mógł spojrzeć w oczy twojemu bratu, Joabowi?”. 23Asael jednak nie chciał odstąpić. Wtedy Abner zadał mu cios w brzuch odwrotnym końcem włóczni. Włócznia przeszyła Asaela na wylot, tak że upadł na miejscu i zaraz umarł.
Wszyscy, którzy przybywali do tego miejsca, gdzie upadł i zmarł Asael, zatrzymywali się. 24Ale Joab i Abiszaj ruszyli w pościg za Abnerem. Gdy słońce zachodziło, dotarli do wzgórza Amma, leżącego naprzeciw Gijach, przy drodze na pustynię Gabaonu. 25Tymczasem żołnierze Beniamina skupili się wokół Abnera, tworząc zwarty oddział, i zajęli pozycję na szczycie pewnego wzgórza. 26Wtedy Abner zawołał w kierunku Joaba: „Czy pozwolimy pozabijać się mieczami? Czy nie rozumiesz, że to się źle skończy? Czemu nie wydajesz rozkazu, aby żołnierze zaprzestali tej bratobójczej pogoni?”. 27Joab odpowiedział: „Na Boga żyjącego! Gdybyś nie przemówił, to zapewniam cię, że moi żołnierze przestaliby ścigać swoich braci dopiero jutro rano!”. 28Wtedy Joab kazał zadąć w trąbkę. Żołnierze zatrzymali się i nie ścigali już dłużej Izraelitów. Tak zakończyła się wojna.
29Abner i jego ludzie maszerowali ku pustyni przez całą noc, przekroczyli Jordan, szli jeszcze przez pół dnia i dotarli do Machanaim. 30Joab zaś wrócił z pościgu za Abnerem. A kiedy zebrało się całe wojsko, okazało się, że spośród sług Dawida brakuje dziewiętnastu żołnierzy i Asaela. 31Natomiast żołnierze Dawida zabili spośród Beniaminitów i żołnierzy Abnera trzystu sześćdziesięciu ludzi. 32Asaela zaś zabrali do Betlejem i pochowali go w grobie jego ojca. Potem Joab i jego żołnierze maszerowali przez całą noc, a o świcie dotarli do Hebronu.
Hebron – miasto na terytorium Judy, położone około 40 km na południowy zachód od Jerozolimy. Pierwsza stolica królestwa Dawida.
Jezreel – główne miasto kontrolujące dolinę Jezreel, położone ok. 80 km na północ od Jerozolimy.
Karmel – miejscowość położona ok. 40 km na południe od Jerozolimy.
Jabesz w Gileadzie – miejscowość położona ok. 15 km na południowy wschód od Bet-Szean, po wschodniej stronie Jordanu.
Machanaim – miejscowość położona po wschodniej stronie Jordanu niedaleko potoku Jabbok (Rdz 32,3).
Iszbaal – dosł. człowiek Baala. W czasach Saula kult Baala był wśród Izraelitów powszechny. Dopiero prorocy Eliasz i Elizeusz przyczynili się do potępienia go jako sprzecznego z wiarą w jedynego Boga. Późniejsi skrybi uważali za niestosowne, że Saul mógł nazwać swojego syna takim imieniem i zmienili je na Iszboszet (dosł. człowiek hańby). W tej postaci widnieje ono w wielu starożytnych rękopisach.
Gilead – region w Zajordaniu (dzisiejsza Jordania) rozciągający się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu.
Hebron – miasto na terytorium Judy, położone około 40 km na południowy zachód od Jerozolimy. Pierwsza stolica królestwa Dawida.
Gabaon – dzisiejsze El-Dżib, miasto położone ok. 12 km na północny zachód od Jerozolimy.
młodzi żołnierze – zgodnie ze starożytnym zwyczajem o losach wojny mogła zadecydować walka ochotników rekrutujących się spośród najlepszych żołnierzy, podobnie jak miało to miejsce w przypadku walki Dawida z Goliatem (1Sm 17).
Pole Kamieni – poległych w walce żołnierzy Izraelici grzebali na polu bitwy, a miejsca pochówku zaznaczano stosem kamieni (2Sm 18,17).
Machanaim – zob. 2Sm 2,8+.
Hebron – zob. 2Sm 2,1+.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.
IZRAEL.
BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).
MIŁOSIERDZIE BOŻE - przymiot Boga wyrażający się w Jego pełnej miłości postawie wobec człowieka, bez względu na jego zasługi. ST nie wypracował jednego pojęcia na określenie Bożego miłosierdzia, lecz używa kilku uzupełniających się terminów. W jęz. hebr. miłosierdzie Boże określane jest jako rachamim, które pochodzi od wyrazu oznaczającego ‘macicę’, ‘łono’. Bóg przyjmuje więc wobec człowieka postawę macierzyńską, jest kochającym rodzicem (np. Iz 49,14n). Ponadto używa się rzeczownika chesed, który wskazuje na takie cechy Boga, jak ‘życzliwość’, ‘miłość’, ‘lojalność’, ‘wierność’. Innym określeniem jest channun - ‘łagodność’, ‘litość’, ‘przebaczenie’. Według autorów NT najpełniejszym wyrazem miłosierdzia Bożego było Wcielenie Jezusa, który przyszedł na ziemię, aby zbawić wszystkich ludzi (np. J 12,47; Rz 11,30-32; Ef 2,4nn; 1Tm 1,15). Miłosierna miłość Chrystusa do ludzi cechowała całą Jego publiczną działalność i wyrażała się w niezliczonych gestach pomocy okazywanej ludziom (np. głoszenie Dobrej Nowiny o zbawieniu, przebaczanie grzechów, uzdrawianie z chorób, uwalnianie od złych duchów, wskrzeszanie z martwych). Przekazane przez Jezusa świadectwo o Bożym miłosierdziu pozwala ludziom wierzyć i mieć nadzieję, że na Sądzie Ostatecznym każdy człowiek doświadczy go od Boga w sposób pełny. Wszyscy ludzie powinni w całym swoim życiu naśladować ten przymiot Boga (np. Jk 2,13).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.
IZRAEL.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
JORDAN - najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech Źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleŹć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku , który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma długości. Rzeka ta stanowi główne Źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 - 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17).
BETLEJEM - niewielkie miasto, leżące na południe od Jerozolimy. Nazwę Betlejem (‘dom Lahmu’), pojawiającą się już w korespondencji z Amarna (XIV w. przed Chr.), odczytano jako ‘dom chleba’ (hebr. lechem - ‘chleb’), ale pochodzi ona najprawdopodobniej od sanktuarium bóstwa akadyjskiego Lahmu (albo bogini Lahamy). Miasto położone jest na wysokości n.p.m. przy drodze biegnącej z północy na południe przez główne wzgórza Palestyny. Od zachodu sąsiaduje z żyznymi stokami, a od południa z Pustynią Judzką. Przy podziale Kanaanu przypadło plemieniu Judy. Z niego pochodził król Dawid (1Sm 16,1-13). Z miastem tym wiązano nadzieje, że tutaj przyjdzie na świat przyszły Mesjasz (Mi 5,1-4). Ewangeliści Mateusz i Łukasz podają, że Jezus narodził się w Betlejem, co pierwszy z nich interpretuje jako wypełnienie się proroctwa Micheasza (Mi 5,2; Mt 2,1). Tradycja chrześcijańska lokalizuje narodzenie Jezusa w grocie, nad którą cesarz Konstantyn wzniósł ok. 338 r. Bazylikę Narodzenia.
Dawid królem judzkim
Powrót do ojczyzny i wejście do Hebronu jest ważnym momentem historycznym tak dla Dawida, jak i dla całego Izraela. Dawid już wcześniej, z polecenia Bożego, został namaszczony przez proroka Samuela (1Sm 16,1-13), ale powtórne namaszczenie dokonane przez starszych z plemienia Judy również ma swoją wagę, ponieważ jest gestem publicznym, dokonanym w imieniu całego plemienia. Władza Dawida jest jednak ciągle niepełna. Sprzeciwiają się jej zwolennicy rodziny Saula, skupieni wokół jego syna Iszbaala, którego Abner, wódz wojska, ogłasza królem nad Izraelem.
Śmierć Asaela
Wojsko Iszbaala doznało dotkliwej klęski i zostało zmuszone do ucieczki. Dawid stracił natomiast Asaela, jednego z najlepszych swoich żołnierzy. Po krótkim pościgu za przeciwnikiem wojsko Dawid wrócił do Hebronu, a Iszbaala do Machanaim. Wojna się skończyła, ale kwestia, która była jej powodem, wciąż nie została rozstrzygnięta.
Pierwsza i Druga Księga Samuela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.
Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.
Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.
Treść i teologia
Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).
Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.
Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).
W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).
Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.
Powrót do ojczyzny i wejście do Hebronu jest ważnym momentem historycznym tak dla Dawida, jak i dla całego Izraela. Dawid już wcześniej, z polecenia Bożego, został namaszczony przez proroka Samuela (1Sm 16,1-13), ale powtórne namaszczenie dokonane przez starszych z plemienia Judy również ma swoją wagę, ponieważ jest gestem publicznym, dokonanym w imieniu całego plemienia. Władza Dawida jest jednak ciągle niepełna. Sprzeciwiają się jej zwolennicy rodziny Saula, skupieni wokół jego syna Iszbaala, którego Abner, wódz wojska, ogłasza królem nad Izraelem.