41Kiedy syn Saula, Iszbaal, dowiedział się, że Abner zginął w Hebronie, opadły bezsilnie jego ręce, a cały Izrael przeraził się. 2Iszbaal miał do dyspozycji dwóch dowódców wojskowych: jednemu było na imię Baana, a drugiemu Rekab; obaj byli synami pewnego Beniaminity, Rimmona z Beerot. Beerot było uważane za część terenów Beniamina, 3odkąd jego dawni mieszkańcy zbiegli do Gittaim, gdzie ich potomkowie żyją jako cudzoziemcy aż po dzień dzisiejszy.
4Jonatan, syn Saula, pozostawił syna imieniem Meribbaal, który miał niewładne obie nogi. Meribbaal miał pięć lat, kiedy z Jezreel nadeszła wieść o śmierci Saula i Jonatana. Jego piastunka pochwyciła go w ramiona i zaczęła uciekać, ale w pośpiechu wypuściła go z rąk, przez co został kaleką.
5Rekab i Baana, synowie Rimmona z Beerot, udali się do Iszbaala. Dotarli do jego domu w najgorętszej porze dnia, gdy Iszbaal zażywał w łóżku popołudniowej drzemki. 6Weszli oni do środka, jakby odnosili ziarno. Znaleźli Iszbaala śpiącego w łóżku w sypialni i zadali mu cios w brzuch. 7Zabili go i odcięli mu głowę. Następnie wymknęli się, zabierając jego głowę ze sobą. W końcu udali się w drogę i maszerowali doliną Araby przez całą noc. 8Kiedy dotarli do Dawida, w Hebronie pokazali królowi głowę Iszbaala i powiedzieli: „Oto jest głowa Iszbaala, syna Saula, twojego wroga, który nastawał na twoje życie. Tego dnia Pan pomścił się za ciebie na Saulu i na jego potomstwie”.9Ale Dawid powiedział do Rekaba i Baany, synów Rimmona z Beerot: „Na życie Pana, który mnie wybawił z wszelkiego ucisku!10Tego, który mi powiedział o śmierci Saula i który sądził, że mi przynosi radosną nowinę, ująłem i kazałem zabić w Siklag. Tak odpłaciłem temu, który sądził, iż powinienem mu dać nagrodę za jego radosną nowinę. 11O ile bardziej teraz, gdy złoczyńcy zamordowali człowieka sprawiedliwego w jego domu i jego łóżku! Ukarzę was za morderstwo, które popełniliście, i zgładzę was z powierzchni ziemi!”.
12Dawid wydał rozkaz młodym żołnierzom, aby ich zabili. Obcięto im ręce i nogi i powieszono ich nad stawem w Hebronie. Natomiast głowę Iszbaala złożono w grobie Abnera, w Hebronie.
Hebron – zob. 2Sm 2,1+.
Beerot – dzisiejsze El-Bire, miejscowość położona ok. 16 km na północ od Jerozolimy. Jedno z miast kananejskich, które w czasach Jozuego razem z Gabaonem sprzymierzyło się z Izraelem (Joz 9,17) i zostało przydzielone plemieniu Beniamina (Joz 18,25). Jego kananejscy mieszkańcy zostali przepędzeni i schronili się w Gittaim.
Meribbaal – dosł. moim Panem jest Baal; zob. 2Sm 2,8+.
Jezreel – zob. 2Sm 2,2+.
Werset 4 przerywa opowiadanie, aby wyjaśnić, że pośród ewentualnych następców tronu oprócz Iszbaala zostało tylko to kalekie dziecko.
dolina Araby – chodzi o dolinę Jordanu rozciągającą się od Jerycha do Hebronu.
Siklag – zob. 2Sm 1,1+.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
Zamordowanie Iszbaala i ukaranie morderców
Po zabójstwie Abnera wydawało się, że moment zjednoczenia Izraela i Judy bardzo się oddalił. Wówczas do Dawida dociera kolejna tragiczna wieść, tym razem o śmierci króla Iszbaala. Raz jeszcze widać wielki szacunek Dawida wobec osoby namaszczonego króla. Nie chce przejmować władzy siłą i dlatego, poruszony faktem przelania niewinnej krwi, zdecydowanie odcina się także od tej zbrodni, bezwzględnie karząc śmiercią morderców Iszbaala. Prawo zemsty było powszechnie stosowane tak w Izraelu, jak i na całym Bliskim Wschodzie. Co więcej, dokonanie zemsty za śmierć kogoś bliskiego traktowano nie tylko jako wypełnienie przepisu prawa, ale także jako sprawę honoru (np. Lb 35,19). Podobnie postępuje Dawid, który konieczność dokonania zemsty rozumie jako swój święty obowiązek. Odstąpił od niego tylko w przypadku swojego zbuntowanego syna Absaloma (2Sm 14,21) i Joaba, który zabił Abnera (2Sm 3,39).
Pierwsza i Druga Księga Samuela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.
Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.
Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.
Treść i teologia
Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).
Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.
Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).
W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).
Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.
Po zabójstwie Abnera wydawało się, że moment zjednoczenia Izraela i Judy bardzo się oddalił. Wówczas do Dawida dociera kolejna tragiczna wieść, tym razem o śmierci króla Iszbaala. Raz jeszcze widać wielki szacunek Dawida wobec osoby namaszczonego króla. Nie chce przejmować władzy siłą i dlatego, poruszony faktem przelania niewinnej krwi, zdecydowanie odcina się także od tej zbrodni, bezwzględnie karząc śmiercią morderców Iszbaala. Prawo zemsty było powszechnie stosowane tak w Izraelu, jak i na całym Bliskim Wschodzie. Co więcej, dokonanie zemsty za śmierć kogoś bliskiego traktowano nie tylko jako wypełnienie przepisu prawa, ale także jako sprawę honoru (np. Lb 35,19). Podobnie postępuje Dawid, który konieczność dokonania zemsty rozumie jako swój święty obowiązek. Odstąpił od niego tylko w przypadku swojego zbuntowanego syna Absaloma (2Sm 14,21) i Joaba, który zabił Abnera (2Sm 3,39).