141Joab, syn Serui, stwierdził, że serce króla jest już lepiej usposobione do Absaloma. 2Wtedy Joab sprowadził z Tekoa pewną mądrą kobietę i powiedział jej: „Włóż na siebie żałobny strój, nie namaszczaj się olejkiem i przybierz postawę kobiety w żałobie, która od dłuższego czasu opłakuje zmarłego! 3Potem udaj się do króla i powiedz mu wszystko, co ci polecę!”. Tu Joab nauczył ją tego, co ma powiedzieć.
4Kobieta z Tekoa poszła więc do króla i przypadła twarzą do ziemi, oddając mu pokłon. Potem zawołała: „Ratunku, królu!”. 5Król ją zapytał: „Czego chcesz?”. Ona odparła: „Ach! Jestem wdową, mój mąż umarł! 6Twoja służebnica miała jeszcze dwóch synów. Posprzeczali się między sobą w polu i jeden zabił drugiego, gdyż nie było nikogo, kto by ich rozdzielił. 7Teraz wszyscy krewni wystąpili przeciw twojej służebnicy z żądaniem: «Wydaj nam bratobójcę! Musimy go zabić, aby pomścić śmierć jego brata. W ten sposób zgładzimy także dziedzica». Tak oto chcą pozbawić mnie odrobiny nadziei, jaka mi pozostała, i zgładzić potomstwo mojego męża, które przedłużyłoby jego pamięć na ziemi”. 8Król rzekł do kobiety: „Wracaj do swojego domu, a ja wydam rozkazy w twojej sprawie!”. 9Kobieta z Tekoa mówiła dalej do króla: „Mój panie, królu! Cokolwiek się stanie, niech cała wina obciąży mnie i moją rodzinę! Król zaś i jego królestwo niech pozostaną bez winy!”. 10Król odpowiedział: „Jeśli ktoś będzie jeszcze coś mówił przeciwko tobie, przyprowadź go do mnie! Zapewniam cię, że nie będzie już więcej cię dręczyć!”. 11Odpowiedziała mu: „Niech król będzie łaskaw złożyć obietnicę w imięPana , swojego Boga, aby człowiek zobowiązany do pomszczenia krwi mojego syna nie powiększył nieszczęścia, zabijając tego, który pozostał!”. Król rzekł: „Przysięgam na Pana żyjącego! Nie spadnie na ziemię ani jeden włos z głowy twojego syna!”.12Wtedy kobieta powiedziała: „Królu, mój panie! Niech wolno będzie twojej służebnicy powiedzieć jeszcze jedno słowo!”. On rzekł: „Mów!”. 13Kobieta powiedziała: „Dlaczego wymyśliłeś taką rzecz przeciw ludowi Bożemu? Wypowiadając taki wyrok, sam król okazał się winny, skoro król nie zezwala wrócić temu, którego skazał na wygnanie. 14Pewnego dnia będziemy musieli umrzeć i jesteśmy jak woda, którą rozlano na ziemię i której nie da się pozbierać. Ale Bóg nie odbiera życia w ten sposób. Wymyśl więc rozwiązanie, aby wygnaniec powrócił z wygnania! 15Jeśli teraz przyszłam z tą sprawą do króla, mojego pana, to dlatego, że ludzie napełnili mnie trwogą. Więc twoja służebnica powiedziała sobie: Porozmawiam z królem, może wysłucha prośby swojej służebnicy 16i wybawi z mocy człowieka, który chce zgładzić mnie i mojego syna spośród ludu wybranego przez Boga. 17Twoja służebnica pomyślała sobie: To co król, mój pan, powie, przyczyni się z pewnością do uspokojenia! Gdyż król, mój pan, jest jak anioł Boży, który potrafi rozsądzić między dobrem i złem. Niech Pan, twój Bóg, będzie z tobą!”.18Wtedy król zwrócił się do kobiety tymi słowami: „Chcę ci zadać jedno pytanie. Tylko nie ukrywaj przede mną niczego!”. Kobieta odrzekła: „Proszę, niech mój pan, król, pyta”. 19Król więc zapytał: „Czy przypadkiem Joab nie przykładał ręki do tego wszystkiego?”. Kobieta odpowiedziała: „Na twoje życie, mój panie, królu! Nie da się ukryć, że tak jest naprawdę, jak mówi król, mój pan. Istotnie Joab, twój sługa, jest tym, który mi to polecił i nauczył twoją służebnicę wszystkiego, co ma powiedzieć. 20Twój sługa Joab wymyślił to wszystko, aby sprawie nadać inną postać. Ale ty, mój panie, rozumiesz wszystko, co dzieje się na ziemi, bo jesteś mądry jak anioł Boży”.
Powrót Absaloma
21Wtedy król powiedział do Joaba: „Oto rozstrzygnąłem tę sprawę po twojej myśli. Teraz więc udaj się do młodego Absaloma i sprowadź go tutaj!”. 22Joab przypadł twarzą do ziemi w głębokim pokłonie przed królem i dziękował mu, mówiąc: „Panie mój, królu, dziś przekonał się twój sługa, że jesteś mu życzliwy, skoro się zgodziłeś spełnić prośbę swojego sługi”. 23Joab podniósł się z ziemi i wyruszył do Geszuru. Stamtąd sprowadził Absaloma do Jerozolimy. 24Król wydał rozkaz: „Niech wraca do swojego domu, ale niech mi się nie pokazuje na oczy!”. Absalom więc wrócił do swojego domu, ale twarzy króla nie zobaczył.
Pojednanie Absaloma z ojcem
25W całym Izraelu nie było nikogo tak urodziwego i podziwianego jak Absalom: od stóp aż po czubek głowy nie było w nim najmniejszej skazy. 26Z końcem każdego roku obcinał sobie włosy, gdyż były bardzo ciężkie. Wtedy ważył je i było tego dwieście syklów według wagi królewskiej. 27Absalomowi urodziło się trzech synów i jedna córka. Córka miała na imię Tamar i była bardzo piękna. 28Absalom mieszkał w Jerozolimie przez dwa lata, lecz nie został dopuszczony do króla. 29Dlatego wezwał Joaba, aby go posłać do króla. Ale Joab nie zechciał przyjść do niego. Absalom posłał po niego powtórnie, ale i tym razem nie przyszedł. 30Wówczas rzekł do swoich sług: „Spójrzcie, obok mojego pola jest pole jęczmienia, które należy do Joaba. Idźcie tam i podłóżcie ogień!”.
Słudzy Absaloma podpalili pole Joaba. 31Wtedy Joab przyszedł do Absaloma i zapytał go: „Dlaczego twoi słudzy podpalili moje pole?”. 32Absalom mu odpowiedział: „Bo cię wzywałem, abyś przyszedł do mnie, a ty odmówiłeś. Chciałem cię wysłać do króla, żebyś zapytał: «Po cóż wracałem z Geszuru? Lepiej mi było tam pozostać!». Lecz teraz chcę się zobaczyć z królem. Jeśli ciąży na mnie jakaś wina, to niech mnie pozbawi życia!”.
33Joab poszedł do króla i wszystko mu powiedział. Król kazał wezwać Absaloma. Ten przyszedł do króla i oddał mu głęboki pokłon, padając twarzą na ziemię. Wtedy król go ucałował.
Tekoa – miejscowość położona ok. 15 km na południe od Jerozolimy, niedaleko Betlejem, ojczyzny Dawida.
Obowiązek ten wynikał z prawa odwetu (Lb 35,19-21; Pwt 19,6.12), wedle którego rodzina była zobowiązana do pomszczenia krwi człowieka zamordowanego.
Niech król będzie łaskaw – kobieta zręcznie wymusza na królu zaprzysiężenie jego decyzji ułaskawiającej.
człowiek zobowiązany do pomszczenia krwi – jedynym sposobem na uniknięcie kary śmierci było schronienie się w tak zwanych miastach azylu (Lb 35,9-29; Pwt 19,4-13; Joz 20).
Jest to odwołanie do starożytnego rytu przebłagania, na który prawdopodobnie składały się cztery elementy: modlitwa, post, wyznanie grzechów i obrzęd rozlania na ziemię wody, której nie można już potem na nowo zebrać. Rozlanie wody jest symbolem denitywnego wyrzeczenia się grzechów.
spośród ludu wybranego – dosł. z dziedzictwa Bożego, co może oznaczać zarówno lud wybrany, jak i ziemię daną temu ludowi.
Geszur – zob. 2Sm 3,3+.
Dawid pozwala Absalomowi na powrót do Jerozolimy, ale zakazuje mu uczestnictwa w życiu dworu królewskiego.
Geszur – zob. 2Sm 3,3+.
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.
JEZUS.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
ANIOŁ (hebr. mal’ak, gr. angelos - ‘zwiastun’, ‘posłaniec’) - istota duchowa, podporządkowana Bogu, któremu służy w różny sposób, zależny od potrzeby konkretnej sytuacji. W księgach ST nie wspomina się często o aniołach jako pośrednikach między Bogiem a ludźmi. Według opisów biblijnych Bóg najczęściej zwracał się do ludzi w sposób bezpośredni. Rozwój myśli religijnej sprawił, że Izraelici coraz mocniej podkreślali wszechmoc Boga i tym samym stawał się On dla nich coraz bardziej niedostępny, odległy. Wówczas w świadomości religijnej Żydów ugruntowało się przekonanie o istnieniu aniołów - istot pośredniczących w kontakcie Boga z człowiekiem. Biblia nie zawiera żadnych informacji na temat ich natury. Tożsamość aniołów określa ich misja, w której oznajmiają ludziom wolę Boga. Zadaniem aniołów jest również troska o ludzi (np. Ps 91,11). Bóg posłał swojego anioła, który przeprowadził Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Wj 23,20nn). Obecność aniołów pośród ludu była potwierdzeniem i symbolem realnej obecności samego Boga. Mogli też pełnić misję niszczycielską (np. Rdz 19,1nn - zniszczenie Sodomy; 2Krl 19,35 - zniszczenie armii asyryjskiej) lub zwiastować nieszczęście (Ps 78, 49). Niekiedy nazywani są świętymi (Hi 5, 1; Ps 89, 6; Dn 4, 10) albo synami Bożymi (Ps 29, 1; 89, 7). W imię Boga aniołowie mogą także odpuszczać ludziom grzechy. W NT aktywność aniołów widoczna jest szczególnie na początku Nowego Przymierza w kontekście poczęcia, narodzenia i pierwszych lat życia Jezusa na ziemi (Mt 1,20.24; 2,13.19; Łk 1 - 2). Anioł towarzyszył Jezusowi także w czasie kuszenia na pustyni oraz przed Męką w czasie modlitwy w Ogrodzie Oliwnym (np. Mt 4,11; Łk 22,43). Autorzy NT ukazują również istotną rolę aniołów w przekazie Bożego orędzia oraz w rozszerzaniu się i wzroście Kościoła (np. Dz 8,26; 10,3nn). Dopiero w czasach NT nastąpiło wyraÉne rozróżnienie aniołów na tych, którzy są wysłannikami Boga, oraz na demony - uosabiające zło, szkodzące człowiekowi. Zob.
DEMON,
OPĘTANIE.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
SYKL - miara wagi stosowana najczęściej w odniesieniu do metali szlachetnych i wynosząca ok. kruszcu (tzw. sykl lekki; niektórzy podają ) lub kruszcu (tzw. sykl ciężki, niektórzy podają ). Częściej posługiwano się syklem lekkim. Z czasem sykl stał się jednostką monetarną bitą przez Żydów.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
Starania o powrót Absaloma
Joab, generał wojska Dawida, widząc, że w państwie nie ma człowieka, który mógłby kiedyś przejąć władzę po Dawidzie, postanawia sprowadzić z wygnania Absaloma. W tym celu posługuje się skuteczną intrygą, polegającą na podstępnym ukazaniu królowi nonsensu zaistniałej sytuacji. Podstawiona przez Joaba kobieta, podobnie jak prorok Natan (2Sm 12,1-12+), opowiada królowi wymyśloną na potrzebę chwili historię i obrazowo ukazuje mu konieczność powrotu Absaloma. Dawid szybko pojmuje, że za całym tym podstępem stoi Joab, ale rozumie również, że już czas, aby pozwolić na powrót syna‑bratobójcy.
Pojednanie Absaloma z ojcem
Absalom, człowiek bardzo gwałtowny i podstępny, urażony postawą ojca, który przez dwa lata nie chciał się z nim zobaczyć, a co za tym idzie, nie dawał mu żadnej funkcji w państwie, za wszelką cenę chce dostać się na dwór królewski. Spalenie pola należącego do Jaoba pokazuje, że Absalom nie ma żadnych oporów i każda metoda, pozwalająca na konsekwentne realizowanie jego celów, jest według niego dobra. W końcu dopina swego i zostaje przyjęty przez króla. Jednak ich przywitanie się, pozbawione choćby jednego słowa, zapowiada dalszy konflikt i walkę o tron Izraela.
Pierwsza i Druga Księga Samuela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.
Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.
Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.
Treść i teologia
Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).
Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.
Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).
W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).
Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.
Joab, generał wojska Dawida, widząc, że w państwie nie ma człowieka, który mógłby kiedyś przejąć władzę po Dawidzie, postanawia sprowadzić z wygnania Absaloma. W tym celu posługuje się skuteczną intrygą, polegającą na podstępnym ukazaniu królowi nonsensu zaistniałej sytuacji. Podstawiona przez Joaba kobieta, podobnie jak prorok Natan (2Sm 12,1-12+), opowiada królowi wymyśloną na potrzebę chwili historię i obrazowo ukazuje mu konieczność powrotu Absaloma. Dawid szybko pojmuje, że za całym tym podstępem stoi Joab, ale rozumie również, że już czas, aby pozwolić na powrót syna‑bratobójcy.