191Król był zdruzgotany. Poszedł do górnej sali w budynku bramy i zaczął płakać. A idąc, tak zawodził: „Mój synu, Absalomie! Mój synu, Absalomie! Obym to ja umarł zamiast ciebie, Absalomie, mój synu, mój synu!”.
2Powiedziano Joabowi: „Król płacze i rozpacza z powodu Absaloma”. 3Tego dnia żołnierze pogrążyli się w żałobie, zamiast świętować zwycięstwo. Wszyscy bowiem dowiedzieli się, jak bardzo król cierpi z powodu swojego syna. 4Toteż tego dnia żołnierze wchodzili ukradkiem do miasta, jak wojsko okryte hańbą ucieczki z pola bitwy. 5A król zasłonił twarz i wciąż bardzo głośno zawodził: „Mój synu, Absalomie, Absalomie, mój synu!”.
6Wtedy Joab poszedł do króla i powiedział: „Tak postępując okrywasz dziś wstydem wszystkich twoich żołnierzy, którzy ocalili życie twoje, twoich synów, córek i żon. 7W rzeczywistości bowiem okazujesz miłość tym, którzy cię nienawidzą, a nienawiść okazujesz tym, którzy cię kochają. Pokazałeś dziś, że nie liczą się dla ciebie ani dowódcy armii, ani słudzy. Tak, widzę, że gdybyśmy dziś zginęli my wszyscy, a Absalom pozostał przy życiu, to według ciebie byłoby lepiej! 8Teraz jednak wstań, wyjdź i powiedz jakieś serdeczne słowo do twoich sług! Jeśli tego nie zrobisz, to przysięgam ci w imięPana , że nikt z nich nie pozostanie w twojej służbie ani dnia więcej! A to będzie dla ciebie większym nieszczęściem niż wszystkie nieszczęścia, jakie spadły na ciebie od twojej młodości aż do chwili obecnej”.
9Wtedy król wyszedł i zasiadł w bramie miasta. Oznajmiono więc całemu ludowi: „Oto król zasiada w bramie”. I cały lud zgromadził się przy królu.
Powrót Dawida do Jerozolimy
Żołnierze Absaloma pouciekali. Każdy powrócił do swojego namiotu. 10We wszystkich plemionach izraelskich lud zaczął żywo rozprawiać. Mówiono: „Król Dawid wybawił nas z mocy naszych wrogów i ocalił nas z ucisku Filistynów, a teraz musiał uciekać z kraju z powodu Absaloma. 11Ale ten Absalom, którego ustanowiliśmy naszym królem, zginął w bitwie. Na co więc jeszcze czekacie? Czy nie najwyższy to czas, aby sprowadzić z powrotem króla Dawida?”. 12Dawid zaś wysłał posłańców do kapłanów Sadoka i Abiatara z poleceniem: „Przemówcie do starszych Judy i zapytajcie ich: «Dlaczego to wy macie być ostatnimi wśród tych, którzy chcą sprowadzić króla do jego domu? Już zaproszenie od całego Izraela nadeszło do króla. 13Przecież wy jesteście moimi braćmi, moimi najbliższymi krewnymi! Dlaczego więc macie być ostatnimi wśród tych, którzy chcą sprowadzić króla do domu?». 14Powiedzcie też Amasie: «Czy ty nie jesteś moim bliskim krewnym? Niech mnie Bóg ciężko ukarze, jeśli po wszystkie czasy nie ustanowię cię dowódcą wojska na miejsce Joaba!»”.
15Słowa Dawida zjednały mu sympatię wszystkich Judejczyków, bez wyjątku. Posłali więc do króla zaproszenie: „Powróć tutaj wraz z wszystkimi sługami!”. 16Wtedy król wyruszył w drogę powrotną i przybył nad Jordan.
Ułaskawienie Szimeiego
Judejczycy zaś, którzy pospieszyli przywitać króla i pomóc mu w przeprawie przez rzekę, przyszli do Gilgal. 17Szimei, syn Gery, Beniaminita z Bachurim, również poszedł, aby wyjść wraz z Judejczykami na spotkanie Dawida. 18Było z nim tysiąc mężczyzn z Beniamina, także Siba, sługa rodziny Saula, z piętnastu swoimi synami i dwudziestu sługami. Ci mieli wskoczyć do Jordanu na spotkanie króla – 19gdy tratwa z rodziną królewską będzie się przeprawiać przez rzekę – i zrobić wszystko, czego król sobie zażyczy.
Gdy król przeprawił się przez Jordan, Szimei, syn Gery, rzucił się królowi do nóg 20i powiedział: „Niech mój pan mnie nie obwinia za występek i nie pamięta tego, czym twój sługa zawinił w dniu, kiedy król, mój pan, opuszczał Jerozolimę! Niech król nie ma o to żalu! 21Twój sługa dobrze wie: popełniłem grzech, ale oto dziś przyszedłem jako pierwszy z całego rodu Józefa, aby powitać mego pana, króla”. 22Abiszaj, syn Serui, wtrącił się i powiedział do króla: „Czyż to nie wystarczy, aby Szimei miał być skazany na śmierć? Przecież złorzeczył pomazańcowiPana!”.23Dawid odpowiedział Abiszajowi i jego bratu Joabowi: „Do czego wy się mieszacie, synowie Serui? Dlaczego dziś sprzeciwiacie się mojej woli? Czy mam skazać na śmierć kogoś w Izraelu dziś, kiedy się przekonałem, że znowu jestem królem tego ludu?”. 24Król więc powiedział Szimeiemu: „Nie umrzesz”. I król potwierdził to przysięgą.
Meribbaal kłania się królowi
25Również Meribbaal, syn Jonatana, wyszedł królowi na spotkanie. Meribbaal postanowił, że od dnia ucieczki króla aż do jego szczęśliwego powrotu do Jerozolimy nie będzie pielęgnować nóg ani przycinać brody, ani prać ubrania. 26Kiedy więc przybył z Jerozolimy do króla, ten go zapytał: „Dlaczego nie poszedłeś ze mną, Meribbaalu?”. 27Odpowiedział mu: „Panie mój, królu! Mój sługa wprowadził mnie w błąd. Ja jednak mocno postanowiłem: ponieważ chodzenie sprawia mi trudność, osiodłam mego osła, wsiądę na niego i pojadę z królem. 28Mój sługa jeszcze poszedł do ciebie, królu, mój panie, i naopowiadał o mnie kłamstw. Ale mój pan, król, jest jak anioł Boży: uczyń zatem, co uznasz za słuszne! 29Nie było w całej rodzinie mego ojca nikogo, kto by według ciebie, królu, mój panie, nie zasługiwał na śmierć. Pomimo to przyjąłeś mnie do grona jedzących przy twoim stole. Nie mam więc żadnego prawa, by jeszcze błagać króla o litość”. 30Król odpowiedział: „Po co mnożyć słowa? Oto co postanowiłem: Ty i Siba podzielicie się posiadłością”. 31Meribbaal powiedział królowi: „Niech Siba weźmie nawet wszystko! Najważniejsze, że mój pan, król, wraca cały i zdrowy do swojego domu!”.
Barzillaj żegna się z królem
32Barzillaj z Rogelim w Gileadzie także przybył i przeprawił się z królem przez rzekę. Chciał też pożegnać się z nim nad Jordanem. 33A był to starzec osiemdziesięcioletni. On to zaopatrzył króla w żywność podczas jego pobytu w Machanaim. Barzillaj był bowiem człowiekiem bardzo majętnym.
34Król przemówił do Barzillaja: „Chodź ze mną do Jerozolimy, a ja ci zapewnię tam utrzymanie”. 35Barzillaj odpowiedział królowi: „Ileż mi jeszcze życia pozostało, bym miał się wybierać z królem do Jerozolimy? 36Jestem dzisiaj człowiekiem osiemdziesięcioletnim. Czy poznam się na tym co dobre, a co złe? Czy zasmakuję w tym, co będę jadł lub pił? Czy mam się jeszcze rozkoszować głosem śpiewaków i śpiewaczek? Dlaczego więc miałbym jeszcze być ciężarem dla króla, mego pana? 37Przejść z królem przez Jordan, oto wszystko, na co stać twojego sługę. Dlaczego zresztą król miałby mnie tak bardzo nagradzać? 38Pozwól mi powrócić do swojego miasta. Tam chcę umrzeć w pobliżu grobu mojego ojca i matki. Mój syn Kimcham pójdzie z królem, moim panem. A ty postąpisz z nim jak uznasz za słuszne”. 39„Dobrze – odpowiedział król – niech idzie ze mną Kimcham, a ja spełnię wszystko według twojego życzenia. Wszystko, czegokolwiek zażyczysz sobie ode mnie, to ci dam”.
40Teraz cała rzesza przeprawiła się przez Jordan, tak jak wcześniej król się przeprawił. Król ucałował Barzillaja i pobłogosławił go, po czym on powrócił do swojej miejscowości.41Król pomaszerował do Gilgal, a razem z nim poszedł Kimcham.
Sprzeczka między Judejczykami a Izraelitami
Królowi towarzyszyli wszyscy Judejczycy i połowa Izraelitów. 42W pewnym momencie zbliżyli się do króla Izraelici i tak do niego powiedzieli: „Dlaczego to nasi bracia, Judejczycy, przywłaszczyli sobie ciebie, przeprowadzając przez Jordan króla i jego rodzinę wraz z całym jego orszakiem?”. 43Judejczycy tak odpowiedzieli Izraelitom: „Dlatego, że nam król jest bliższy niż wam. I czemu się złościcie z tego powodu? Czy żyliśmy na jego koszt, albo czy braliśmy od niego podarki?”. 44Izraelici wołali do Judejczyków: „Mamy dziesięć razy większe prawo do króla niż wy! Tak, do Dawida mamy nawet większe prawo niż wy! Dlaczego nas lekceważycie? Przecież to my byliśmy pierwszymi, od których wyszła myśl sprowadzenia z powrotem naszego króla?”. Jednak racje Judejczyków przeważyły w tej dyskusji z Izraelitami.
zasłonił twarz – znak największego bólu. Ten sam gest towarzyszył ucieczce Dawida z Jerozolimy (2Sm 15,30).
Żołnierze Absaloma pouciekali – narrator podejmuje opowiadanie zawieszone w 2Sm 18,17.
Dlaczego… być ostatnimi – Dawid odwołuje się do dumy plemienia, z którego pochodził.
Amasa – zob. 2Sm 17,25+.
Gilgal – miejscowość położona nad Jordanem niedaleko Jerycha. Miejsce pierwszego postoju Izraelitów w ziemi Kanaan i przebywania Arki Przymierza, potem sławne sanktuarium izraelskie (Joz 4,19n; 5,9n).
Szimei – zob. 2Sm 16,5-14.
Bachurim – zob. 2Sm 3,5+.
z całego rodu Józefa – chodzi o grupę plemion północnych, których trzon stanowi plemię Efraima, wywodzące się od Józefa Egipskiego (Rdz 41,52). Szimei pochodzi jednak z plemienia Beniamina, brata Józefa. Być może więc plemię wywodzące się z Efraima, syna Józefa, już wtedy miało największe znaczenie wśród innych plemion północnych i utożsamiane było z całym Izraelem.
Meribbaal – zob. 2Sm 4,4+.
Zaniechanie higieny osobistej i czystości ubioru było znakiem żałoby (np. Pwt 21,12; 2Sm 12.20).
zasługiwał na śmierć – według ówczesnego zwyczaju rodzina obalonego króla była zwykle mordowana.
Gilead – zob. 2Sm 2,9+.
Machanaim – zob. 2Sm 2,8+.
Gilgal – zob. 2Sm 19,16+.
dziesięć razy większe prawo – wynikające z faktu, że północną część królestwa Dawida stanowiło dziesięć plemion izraelskich.
IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.
JEZUS.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
FILISTEA, FILISTYNI - terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.
JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.
IZRAEL.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
KARA BOŻA - w Piśmie Świętym obecny jest obraz Boga rozgniewanego, który karze człowieka za jego złe czyny (np. Ps 94,2). Aby właściwie zrozumieć sens kary Bożej, należy odczytać ją w perspektywie teologicznej. Wskazywanie na karę Bożą uzmysławia człowiekowi trzy ważne rzeczywistości: człowiek jest istotą grzeszną, w życiu ludzkim konieczne jest nawracanie się, Bóg jest sędzią i zbawcą stworzenia. Chociaż Bóg jest najwyższym sędzią ludzkiego postępowania i gwarantem sprawiedliwości, to jednak rozumienie Jego działania nie może być sprowadzone do prostego nagradzania lub karania człowieka przez zapewnienie mu ziemskiego powodzenia za dobre postępowanie albo sprowadzenie na niego nieszczęścia w życiu osobistym, rodzinnym czy społecznym, gdy popełnił on zło. Boże działanie zawsze pozostaje tajemn icą (np. Prz 30,2-5; Iz 29,13n; 1Kor 1,19-21). Istotą kary Bożej jest pozwolenie na to, aby człowiek poniósł konsekwencje swoich złych wyborów. Kara Boża nie może być więc rozumiana jako odwet Boga na człowieku. Jej cel jest przede wszystkim wychowawczy, aby człowiek uświadomił sobie swoje oddalenie od Boga i na przyszłość zaniechał czynienia zła. Bóg w swojej mądrości przede wszystkim prowadzi człowieka do pełnego rozwoju i na różne sposoby uczy go, jak poznawać prawdę, dobro i piękno oraz jak żyć według zasad miłości i sprawiedliwości (np. Łk 13,1-9; 19,2-10; J 8,3-11). Bóg objawia się człowiekowi przede wszystkim jako miłosierny Stwórca. W zależności od nastawienia człowieka doświadczającego kary, może mieć ona dwojaki skutek: albo człowiek biernie przyjmie potępiający wyrok i nie wyciągnie żadnych wniosków z doświadczenia, które go spotkało, albo zobaczy w karze wezwanie do przemiany i powróci do Boga (np. Łk 15,14-20). Kara Boża, wpisana w zbawczy plan Boga, jest więc skutecznym środkiem pomagającym człowiekowi trwać przy Nim i mimo grzechu nieustannie do Niego wracać. W oparciu o Pismo σwięte wykształciła się idea kary, która trwa nawet po śmierci człowieka (np. Mt 10,28; 18,9; 25,41; J 5,29; Jud 4). Może być ona czasowa, aby człowiek dopełnił swojego oczyszczenia ze zła popełnionego za życia ziemskiego (np. 1Kor 3,12-15), ale też może trwać wiecznie, jeśli człowiek w sposób świadomy i bezwzględny odrzuca Boga i Jego miłosierdzie (np. Mk 9,47n). Zob.
GNIEW BOŻY.
JORDAN - najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech Źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleŹć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku , który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma długości. Rzeka ta stanowi główne Źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 - 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17).
JORDAN - najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech Źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleŹć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku , który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma długości. Rzeka ta stanowi główne Źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 - 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17).
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
GRZECH - postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 - 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 - 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob.
ADAM.
RÓD - społeczna jednostka organizacyjna, oparta na więzach krwi. Rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). Ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspólnota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele których stała jedna osoba (np. Lb 36,1). Przynależność do danego rodu pociągała za sobą konieczność przyjęcia tej samej tradycji religijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swoich przodków (np. Rdz 26,24).
POMAZANIEC - zob.
CHRYSTUS.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
ANIOŁ (hebr. mal’ak, gr. angelos - ‘zwiastun’, ‘posłaniec’) - istota duchowa, podporządkowana Bogu, któremu służy w różny sposób, zależny od potrzeby konkretnej sytuacji. W księgach ST nie wspomina się często o aniołach jako pośrednikach między Bogiem a ludźmi. Według opisów biblijnych Bóg najczęściej zwracał się do ludzi w sposób bezpośredni. Rozwój myśli religijnej sprawił, że Izraelici coraz mocniej podkreślali wszechmoc Boga i tym samym stawał się On dla nich coraz bardziej niedostępny, odległy. Wówczas w świadomości religijnej Żydów ugruntowało się przekonanie o istnieniu aniołów - istot pośredniczących w kontakcie Boga z człowiekiem. Biblia nie zawiera żadnych informacji na temat ich natury. Tożsamość aniołów określa ich misja, w której oznajmiają ludziom wolę Boga. Zadaniem aniołów jest również troska o ludzi (np. Ps 91,11). Bóg posłał swojego anioła, który przeprowadził Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej (Wj 23,20nn). Obecność aniołów pośród ludu była potwierdzeniem i symbolem realnej obecności samego Boga. Mogli też pełnić misję niszczycielską (np. Rdz 19,1nn - zniszczenie Sodomy; 2Krl 19,35 - zniszczenie armii asyryjskiej) lub zwiastować nieszczęście (Ps 78, 49). Niekiedy nazywani są świętymi (Hi 5, 1; Ps 89, 6; Dn 4, 10) albo synami Bożymi (Ps 29, 1; 89, 7). W imię Boga aniołowie mogą także odpuszczać ludziom grzechy. W NT aktywność aniołów widoczna jest szczególnie na początku Nowego Przymierza w kontekście poczęcia, narodzenia i pierwszych lat życia Jezusa na ziemi (Mt 1,20.24; 2,13.19; Łk 1 - 2). Anioł towarzyszył Jezusowi także w czasie kuszenia na pustyni oraz przed Męką w czasie modlitwy w Ogrodzie Oliwnym (np. Mt 4,11; Łk 22,43). Autorzy NT ukazują również istotną rolę aniołów w przekazie Bożego orędzia oraz w rozszerzaniu się i wzroście Kościoła (np. Dz 8,26; 10,3nn). Dopiero w czasach NT nastąpiło wyraÉne rozróżnienie aniołów na tych, którzy są wysłannikami Boga, oraz na demony - uosabiające zło, szkodzące człowiekowi. Zob.
DEMON,
OPĘTANIE.
JORDAN - najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech Źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleŹć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku , który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma długości. Rzeka ta stanowi główne Źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 - 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17).
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).
JORDAN - najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech Źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleŹć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku , który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma długości. Rzeka ta stanowi główne Źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 - 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17).
Płacz Dawida nad Absalomem
Płacz króla nad rodzinną tragedią przypomina płacz nad popełnionym grzechem (2Sm 12,13-16; Ps 51), który jest przyczyną całego zła. Dzień zwycięstwa stał się dniem żałoby. Rozpacz Dawida znacznie osłabiła morale jego armii, która mimo wielkiego tryumfu wracała do miasta po cichu, jak wracają przegrani. Mimo wszystko żołnierze czuli się winni tego, co się wydarzyło. Dlatego Joab, któremu zależało na umacnianiu swojej pozycji w państwie, niemal zmusza Dawida, aby wyszedł z ukrycia i przemówił do żołnierzy.
Powrót Dawida do Jerozolimy
Dawid musi przywrócić porządek w państwie. Plemiona północne, które poparły Absaloma, znalazły się teraz w trudnej sytuacji i chcąc odzyskać zaufanie Dawida, postanawiąją sprowadzić go do Jerozolimy. On jednak, z racji swojego judejskiego pochodzenia, chce, aby to Judejczycy wprowadzili go do Jerozolimy i w ten sposób zdobyli przewagę nad plemionami północnymi. Dlatego oferuje Amasie funkcję dowódcy wojska. Ruch ten ma przynieść jeszcze jedną korzyść, jaką jest wyeliminowanie ambitnego i bezwzględnego Joaba, którego pozycja niebezpiecznie rosła, a do którego Dawid mógł mieć również wielki żal za zabicie Absaloma. Pomysł ten zjednuje Dawidowi sympatię całej Judy, ale nie udaje się go w pełni zrealizować. Kwestię zastąpienia Joaba król musiał powierzyć w testamencie swojemu następcy, Salomonowi (1Krl 2,5n).
Ułaskawienie Szimeiego
Szimei, który przeklinał i znieważał Dawida podczas jego ucieczki z Jerozolimy (2Sm 16,5-13+), teraz jako pierwszy z rodu Saula i plemienia Beniamina przychodzi do króla i prosi o wybaczenie. I chociaż otoczenie królewskie domaga się jego śmierci, Dawid daruje mu życie, ponieważ dzień radości, dzień święta, nie może być naznaczony śmiercią. Podobnie zachował się Saul, który w dniu swojego pierwszego zwycięstwa okazał łaskę dla tych, którzy mu złorzeczyli (1Sm 11,13).
Meribbaal kłania się królowi.
Również Meribbaal, syn Jonatana, idzie nad Jordan, aby wyznać wierność królowi i rozstrzygnąć sprawę swoich dóbr rodowych. Dawid przekazał je bowiem jego słudze, Sibie, za jego wierność w czasie buntu Absaloma (2Sm 16,1-4). Z tekstu nie wynika jednoznacznie, czy Meribbaal przystąpił do buntowników, czy pozostał wierny Dawidowi. Jednak Dawid, pamiętając obietnicę daną Jonatanowi (1Sm 20,15-17), raz jeszcze okazuje łaskę jego potomkom i przywraca Meribbaalowi połowę należnych mu dóbr (w. 30). Rzeczą najważniejszą jest tu jednak fakt, że potomkowie Saula dobrowolnie uznają władzę Dawida.
Barzillaj żegna się z królem
Wielki przyjaciel Dawida, który wielokrotnie służył mu pomocą (2Sm 17,27-29), zostaje zaproszony na dwór Dawida. Ze względu na swój wiek prosi jednak o możliwość pozostania we własnym domu, aby tam mógł umrzeć i spocząć obok swoich przodków. Pochówek obok przodków był rzeczą świętą i pragnieniem każdego Izraelity (Rdz 47,30), gdyż śmierć rozumiano wówczas jako zjednoczenie się z przodkami. Wyrazem błogosławieństwa Dawida dla Barzillaja jest pocałunek i łaska okazana jego synowi Kimchamowi, który pozostał z Dawidem, a później spotkał się z życzliwością Salomona (1Krl 2,7).
Sprzeczka między Judejczykami a Izraelitami
Spór pomiędzy plemionami północnymi i Judą dotyczy wpływów na władzę w państwie. Kwestia ta nie była wynikiem ostatnich wydarzeń, ale istniała od zawsze, a teraz tylko uwydatniła się pod wpływem emocji, wynikających z reorganizacji królestwa. Podczas rządów Saula plemiona północne dominowały nad Judą, która została wówczas wyłączona z planu budowania silnych fortec. Panowanie Dawida podniosło prestiż Południa, ale zarazem wywołało wielki sprzeciw na Północy, gdzie żyło aż dziesięć z dwunastu plemion Izraela i dlatego ich duma i aspiracje były tak wielkie.
Pierwsza i Druga Księga Samuela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.
Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.
Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.
Treść i teologia
Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).
Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.
Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).
W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).
Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.
Płacz króla nad rodzinną tragedią przypomina płacz nad popełnionym grzechem (2Sm 12,13-16; Ps 51), który jest przyczyną całego zła. Dzień zwycięstwa stał się dniem żałoby. Rozpacz Dawida znacznie osłabiła morale jego armii, która mimo wielkiego tryumfu wracała do miasta po cichu, jak wracają przegrani. Mimo wszystko żołnierze czuli się winni tego, co się wydarzyło. Dlatego Joab, któremu zależało na umacnianiu swojej pozycji w państwie, niemal zmusza Dawida, aby wyszedł z ukrycia i przemówił do żołnierzy.