11Król Dawid był już stary i bardzo niedołężny. Mimo okryć, którymi go otulano, nie mógł się rozgrzać. 2Jego słudzy poradzili mu wówczas: „Należy wyszukać naszemu panu, królowi, młodą dziewczynę, dziewicę, która by mu usługiwała, pielęgnowała go i spała z nim, a wtedy nasz pan, król, będzie mógł się rozgrzać”. 3W całym Izraelu szukano pięknej dziewczyny, aż znaleziono Szunemitkę Abiszag, którą przyprowadzono do króla. 4Dziewczyna była nadzwyczaj piękna. Pielęgnowała króla i usługiwała mu, lecz król nie współżył z nią.
5Wtedy Adoniasz, syn Chaggity, zaczął się wywyższać i mówić: „Ja będę królem”. Sprawił sobie rydwany, konie i straż przyboczną złożoną z pięćdziesięciu ludzi, którzy mu wszędzie towarzyszyli. 6Jego ojciec nigdy go nie upomniał: „Dlaczego tak się zachowujesz?”, ponieważ Adoniasz był wyjątkowo przystojny i urodził się zaraz po Absalomie. 7Adoniasz przeprowadził rozmowy z Joabem, synem Serui, i Abiatarem, kapłanem, którzy udzielili mu swojego poparcia. 8Natomiast kapłan Sadok, Benajasz, syn Jojady, i prorok Natan oraz Szimei i Rei, a także dowódcy Dawida nie przyłączyli się do Adoniasza.
9Adoniasz złożył wtedy w ofierze owce, woły i utuczone cielce przy kamieniu Zochelet, blisko źródła Rogel. Zaprosił tam wszystkich swoich braci, synów królewskich i wszystkich przedstawicieli Judy, będących urzędnikami króla. 10Ale proroka Natana, Benajasza i dowódców wojska oraz swojego brata Salomona nie zaprosił. 11Wówczas prorok Natan zapytał Batszebę, matkę Salomona: „Czy nie słyszałaś, że Adoniasz, syn Chaggity, ogłosił się królem, a nasz pan, Dawid, nic o tym nie wie? 12Chodź, udzielę ci rady, jak masz uratować siebie i swojego syna, Salomona. 13Idź do króla Dawida i zapytaj go: «Panie mój, królu, czyż nie ty właśnie obiecałeś swojej służebnicy pod przysięgą: Salomon, twój syn, będzie po mnie królem i zasiądzie na moim tronie. Dlaczego więc zaczął królować Adoniasz?». 14Kiedy jeszcze będziesz rozmawiać z królem, ja sam wejdę za tobą i potwierdzę twoje słowa”.
Rozmowa Batszeby z Dawidem
15Batszeba poszła więc do sypialni króla. Bardzo niedołężnemu już królowi usługiwała Szunemitka Abiszag. 16Batszeba oddała królowi głęboki pokłon, a on ją zapytał: „Czego sobie życzysz?”. 17Odpowiedziała mu: „Panie mój, ty obiecałeś swojej służebnicy, przysięgając na PANA , twego Boga: «Salomon, twój syn, będzie po mnie królem i zasiądzie na moim tronie».18Teraz Adoniasz zaczął królować, a ty, panie mój, królu, nawet o tym nie wiesz. 19Złożył on w ofierze ogromne ilości wołów, utuczonych cielców i owiec. Zaprosił wszystkich synów królewskich, kapłana Abiatara oraz Joaba, dowódcę armii; twego zaś sługi Salomona nie zaprosił. 20A teraz na ciebie, mój panie, królu, patrzy cały Izrael, abyś sam powiedział, kto będzie następcą tronu po tobie, panie mój, królu. 21Kiedy mój pan, król, spocznie obok swych przodków, wówczas ja i mój syn, Salomon, będziemy uznani za winnych”. 22Gdy rozmawiała jeszcze z królem, przybył prorok Natan. 23Powiadomiono króla: „Prorok Natan czeka”. Kiedy Natan stanął przed królem, oddał pokłon twarzą do ziemi 24i przemówił: „Panie mój, królu, pewnie ty powiedziałeś: «Adoniasz będzie królem po mnie i zasiądzie na moim tronie», nieprawdaż? 25Bo poszedł on dzisiaj i złożył w ofierze ogromne ilości wołów, utuczonych cielców i owiec. Co więcej, zaprosił na ucztę wszystkich synów królewskich, dowódcę armii i kapłana Abiatara. Teraz z nim ucztują i wołają: «Niech żyje król Adoniasz!». 26Natomiast mnie, twego sługi, kapłana Sadoka i Benajasza, syna Jojady, a także Salomona, twego sługi, nie zaprosił. 27Czy stało się to na rozkaz mojego pana, króla? Nie powiadomiłeś jednak twego sługi, kto będzie następcą tronu po tobie, panie, mój królu”. 28Na to król Dawid odpowiedział: „Wezwijcie do mnie Batszebę”. Przyszła więc do króla i stanęła przed nim. 29Wtedy król przysiągł: „Na życie PANA, który mnie ocalił z wszelkiego niebezpieczeństwa,30dzisiaj właśnie spełnię to, co ci przysiągłem na PANA, Boga Izraela, że twój syn Salomon będzie moim następcą i zasiądzie na moim tronie”.31Batszeba oddała królowi pokłon twarzą do ziemi i powiedziała: „Niech żyje na wieki mój Pan, król Dawid!”.
Salomon następcą Dawida
32Zaraz potem król Dawid polecił: „Wezwijcie do mnie kapłana Sadoka, proroka Natana i Benajasza, syna Jojady”. Kiedy stawili się przed królem, 33wydał im rozkaz: „Weźcie ze sobą gwardię królewską, posadźcie Salomona, mojego syna, na moją własną mulicę i zaprowadźcie go do źródła Gichon. 34Tam kapłan Sadok i prorok Natan namaszczą go na króla nad Izraelem. Potem zagrajcie na trąbie i wołajcie: «Niech żyje król Salomon!».35Kiedy powróci z wami w orszaku, zasiądzie na moim tronie i będzie moim następcą. Jemu bowiem rozkazałem, żeby był przywódcą Izraela i Judy”. 36Wówczas Benajasz, syn Jojady, powiedział: „Niech się tak stanie! Niech to potwierdzi sam PAN , Bóg mojego pana, króla!37Jak PAN był z moim panem, królem, tak niech będzie z Salomonem. Niech wyniesie jego tron ponad tron mojego pana, króla Dawida!”.
38Kapłan Sadok, prorok Natan i Benajasz, syn Jojady, oraz Keretyci i Peletyci poszli i posadzili Salomona na mulicę króla Dawida i zaprowadzili go do źródła Gichon. 39Kapłan Sadok wziął róg oliwy z Namiotu i namaścił Salomona. Zagrano na trąbie, a cały lud zawołał: „Niech żyje król Salomon!”. 40Cały lud szedł za nim, a od dźwięku fletów i okrzyków radości aż ziemia drżała.
41Usłyszał to Adoniasz razem z zaproszonymi gośćmi, gdyż właśnie zakończono ucztę. Joab zaś, słysząc głos trąby, zawołał: „Skąd te okrzyki w mieście?”. 42Nie skończył jeszcze mówić, gdy zjawił się Jonatan, syn kapłana Abiatara. „Wejdź – zaprosił go Adoniasz. – Jesteś przecież poważnym człowiekiem i przynosisz dobrą nowinę”. 43„Wprost przeciwnie! – odparł Jonatan Adoniaszowi. – Nasz pan, król Dawid, ustanowił królem Salomona. 44Posłał go z kapłanem Sadokiem, prorokiem Natanem i Benajaszem, synem Jojady, z gwardią Keretytów i Peletytów. Posadzili go na mulicę króla, 45a kapłan Sadok i prorok Natan namaścili go na króla przy źródle Gichon. Następnie wyruszyli stamtąd z okrzykami radości i powstała wrzawa w mieście. Jej odgłos usłyszeliście. 46Co więcej, Salomon zasiadł już na tronie królewskim, 47a królewscy urzędnicy przybyli do naszego pana, króla Dawida, złożyć mu życzenia: «Niech Bóg da większą sławę Salomonowi niż tobie, niech wyniesie jego tron ponad twój tron!». Następnie król oddał pokłon na swoim łóżku 48i powiedział: «BłogosławionyPAN, Bóg Izraela, który pozwolił mi dzisiaj oglądać mojego następcę zasiadającego na moim tronie»”.
49Strach ogarnął wszystkich gości Adoniasza, szybko się więc rozeszli, każdy w swoją stronę. 50Adoniasz zląkł się Salomona i szukał ratunku, chwytając się rogów ołtarza. 51Przekazano więc Salomonowi wiadomość: „Adoniasz, lękając się króla Salomona, chwycił się rogów ołtarza i prosi: «Niech król Salomon mi dziś przysięgnie, że nie każe zabić swojego sługi mieczem»”. 52Salomon wtedy oświadczył: „Jeśli okaże się człowiekiem uczciwym, włos mu z głowy nie spadnie, jeśli natomiast będzie coś knuł, umrze!”. 53Polecił zatem Salomon, żeby go sprowadzono od ołtarza. Przyszedł i oddał głęboki pokłon królowi Salomonowi, a on mu rozkazał: „Wracaj do swojego domu!”.
nie współżył z nią – starość Dawida, wyrażająca się w niemożności rozgrzania organizmu i podjęcia współżycia z atrakcyjną, młodą kobietą, wskazuje na brak kondycji fizycznej i faktyczną utratę zdolności sprawowania władzy w państwie.
Adoniasz – po śmierci Amnona (2Sm 13,28nn) i Absaloma (2Sm 18,9-15) Adoniasz był najstarszym żyjącym synem Dawida i w związku z tym on odziedziczył przywilej pierworództwa.
Jest to ostatni etap walki o następstwo tronu Dawida, w której uczestniczą dwaj pretendenci: Adoniasz i Salomon, popierani przez dwa stronnictwa.
kamień Zochelet – zwany także „kamieniem węża”. Chodzi tu o słup graniczny, którym prawdopodobnie był kamień poświęcony bóstwu, przedstawianemu jako wąż. Stał blisko źródła Rogel, czyli znajdował się w pobliżu wschodniej części doliny Cedronu.
źródło Rogel – źródło to znajdowało się za południowymi murami Jerozolimy.
Obrzędowi składania ofiary towarzyszyła wielka uczta, która była znakiem wspólnoty człowieka z Bogiem (Wj 24,1-11). Ilość zwierząt ofiarnych wyrażała nie tylko bogactwo, ale także potęgę składającego ofiarę (1Krl 8,62-65).
Kwestia następstwa tronu nie była regulowana żadnym przepisem prawnym i dlatego wskazanie następcy tronu należało do aktualnie panującego władcy.
Na mułach jeździli tylko najdostojniejsi przedstawiciele ówczesnego społeczeństwa (2Sm 13,29, 18,9). Gest przekazania przez Dawida swojego muła Salomonowi był publiczną demonstracją jego woli, dotyczącej przekazania właśnie jemu władzy królewskiej.
źródło Gichon – źródło położone poniżej wschodnich murów obronnych starożytnej Jerozolimy, na zachodnim zboczu doliny Cedronu.
namaszczą go – namaszczenie było najważniejszym gestem towarzyszącym ustanowieniu nowego króla. Termin „pomazaniec”, dosł. „mesjasz”, odnoszono do wszystkich królów izraelskich, ale w sposób szczególny do Króla Zbawiciela, którym w przyszłości okaże się Jezus Chrystus.
Keretyci i Peletyci – stanowili przyboczną gwardię Dawida, złożoną z cudzoziemskich najemników pochodzących z Krety i Filistei. Dowódcą tej gwardii był Benajasz (2Sm 8,18; 20,7).
róg oliwy z Namiotu – róg lub naczynie ze świętym olejem to jeden ze sprzętów liturgicznych przenośnego sanktuarium ustanowionego przez Dawida, w którym przechowywano Arkę Przymierza (2Sm 6,17).
rogi ołtarza – chodzi o przedłużenia czterech narożników ołtarza, które dzięki krwi wylewanej na ołtarz uważano za szczególnie święte. Chwytanie się rogów ołtarza było starożytnym zwyczajem szukania azylu, ponieważ ktokolwiek chwytał się ołtarza, cieszył się Bożą ochroną i nie mógł być ukarany (wyjątkiem było tylko umyślne morderstwo). Zwyczaj ten sankcjonowało także prawo izraelskie, choć najczęściej schronienia szukano w tzw. miastach azylu (Wj 21,13n; Pwt 4,41nn; Lb 35,9-34). Ołtarz – zob. Słownik.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).
OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.
CAŁOPALENIE,
OŁTARZ.
JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.
IZRAEL.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.
CAŁOPALENIE,
OŁTARZ.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).
PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).
NAMASZCZENIE - pokrycie ciała lub przedmiotu oliwą lub wonnymi maściami. Zwyczaj ten był bardzo rozpowszechniony na Bliskim Wschodzie i praktykowany w różnych kontekstach. Namaszczenie ciała po kąpieli było znakiem radości i dobrobytu, dlatego pokutnicy rezygnowali z tej praktyki (Iz 61,3). Gest ten towarzyszył nadaniu komuś władzy, np. namaszczenie na króla (1Krl 1,39) czy na kapłana ( Wj 40,12-15). Posiadał również wymiar symboliczny w czynnościach kultycznych: oznaczał uświęcenie osoby bądŹ przedmiotu i przeznaczenie go na wyłączną służbę Bogu. Dlatego namaszczano ołtarze (Lb 7,10), naczynia kultu ( Wj 30,23-29), ale przede wszystkim osoby królów (1Sm 9,16), kapłanów (Wj 29,21) i proroków (1Krl 19,16). W ST o królu mówi się jako o pomazańcu Pańskim (1Sm 24,7). Zob.
CHRYSTUS.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.
IZRAEL.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
RÓG - jęz. hebr. dysponuje kilkoma terminami, które w jęz. pol. oddaje się jako róg: szofar - instrument muzyczny wykonany z rogu barana; keren - róg zwierzęcy; jobel - róg barani. Szofar to instrument muzyczny, wykonywany z rogu baraniego, a później z metalu. Najpierw służył tylko do celów religijnych, używano go przy składaniu ofiar w świątyni, inaugurowano nim uroczystości religijne, nawoływano do pokuty i nawrócenia (Kpł 25,9). Według zapowiedzi proroka Joela dźwięk rogu miał ogłosić nadejście Dnia Pana (Jl 2,1). Rzeczownik keren określa nie tylko róg zwierzęcia, lecz także każdy z czterech rogów umieszczonych na ołtarzu w świątyni jerozolimskiej (np. Wj 27,2). Taka konstrukcja ołtarza była powszechna na starożytnym Bliskim Wschodzie. Rogi prawdopodobnie były symbolem obecności i mocy Boga. Podczas składania krwawych ofiar kapłan skrapiał je krwią, co mogło oznaczać oddawanie czci Bogu - dawcy życia (np. Kpł 4,7). Uchwycenie się rogów ołtarza dawało azyl ściganym przestępcom (np. 1Krl 1,50). Słowo keren może oznaczać również naczynie wykonane z rogu baraniego, w którym przechowywano olej używany do namaszczania królów (1Sm 16,1.13; 1Krl 1,39). W Biblii słowo róg występuje także w znaczeniu symbolicznym jako znak siły (np. Pwt 33,17) lub zwycięskiego króla (1Krl 22,11). W NT słowo róg pojawia się w Apokalipsie św. Jana, gdzie jest symbolem nadprzyrodzonej mocy (np. Ap 5,6; 12,3).
BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).
Spisek Adoniasza i interwencja proroka Natana
Panowanie króla Dawida powoli zbliża się do końca. Podeszły wiek oraz problemy zdrowotne coraz wyraźniej wskazują, że Dawid traci zdolność rządzenia krajem. Trudno w całej starożytnej literaturze Bliskiego Wschodu spotkać podobny obraz, ukazujący w tak realistyczny sposób starość i związaną z nią niedołężność władcy. Autor natchniony nie boi się jednak przedstawiać Dawida, największego spośród władców Izraela, jako zwykłego człowieka, poddanego naturalnym procesom starzenia się i umierania. Bliska perspektywa śmierci Dawida sprawiła, że w Izraelu rozpoczęła się dyplomatyczna walka o następstwo tronu. Jako pierwszy pretensje do władzy królewskiej zgłosił Adoniasz, który pozyskał sobie poparcie wielu wpływowych ludzi z otoczenia Dawida i samozwańczo ogłosił się nowym królem. Nie było to jednak zgodne z wolą Boga, który miał inny zamysł co do następstwa tronu. Przez proroka Natana zainicjował więc działania, które mają doprowadzić do przekazania władzy Salomonowi, synowi Batszeby.
Rozmowa Batszeby z Dawidem
Obawa przed zamachem stanu skłoniła Natana do zorganizowania spotkania Dawida z Batszebą, która miała poinformować starego króla o śmiertelnym niebezpieczeństwie, jakie w przypadku przejęcia władzy przez Adoniasza groziło jej i przede wszystkim Salomonowi. Batszeba przypomniała także Dawidowi o jego przysiędze, zgodnie z którą to Salomon miał być jego następcą (1Krn 22,6-13). Sytuację przedstawioną przez Batszebę potwierdził także prorok Natan. W związku z tym Dawid musiał ostatecznie rozsądzić, który z jego synów przejmie władzę w Izraelu. Widząc w samozwańczych działaniach Adoniasza podobieństwo do postępowania zbuntowanego Absaloma (2Sm 15), na swego następcę polecił namaścić Salomona.
Salomon następcą Dawida
Obecność kapłana Sadoka, proroka Natana i dowódcy gwardii królewskiej Benajasza, reprezentujących Dawida i działających z jego rozkazów, nadaje ceremonii mianowania Salomona na króla charakter oficjalnego i religijnego obrzędu. Przekazaniu władzy królewskiej towarzyszą gesty, które później stały się oficjalnym rytem ceremonii obejmowania władzy przez wszystkich królów Judy. Na ceremonię tę składały się następujące elementy: oficjalna procesja, namaszczenie, obwieszczenie wiadomości o nowym królu przez dźwięk trąby, aklamacja ludu i hołd składany przez najważniejszych urzędników w państwie. Uroczystość ta i towarzyszące jej okoliczności musiały rozwiać wszelkie wątpliwości wśród zgromadzonego ludu co do tego, komu ostatecznie Dawid przekazał swoją władzę i za kim opowiedział się również Bóg. W świetle tych wydarzeń zwołane przez Adoniasza spotkanie nie mogło być odebrane inaczej, jak tylko jako sprzysiężenie przeciw prawowitej władzy. Salomon, okazując bratu łaskę przebaczenia w zamian za wierność, postąpił podobnie jak Dawid, który kazał oszczędzić Absaloma (2Sm 18,5).
Pierwsza i Druga Księga Królewska
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Początkowo Pierwsza i Druga Księga Królewska stanowiły jedno dzieło, a ich podział, dokonany nieco sztucznie i arbitralnie pod wpływem przekładów greckich i łacińskich, przerywa bieg opisywanych w nich zdarzeń. Według powszechnej opinii obie księgi tworzyły część większego zbioru, zwanego Dziełem Deuteronomistycznym (zob. Wprowadzenie do ksiąg historycznych). Jego autorzy, przedstawiając historię Izraela, obejmującą okres od ostatnich lat życia Dawida i wstąpienia na tron Salomona aż do zniszczenia Jerozolimy i wygnania babilońskiego w 586 r. przed Chr., korzystali prawdopodobnie z wielu źródeł znanych z ustnej tradycji lub dostępnych w archiwach królewskich. Należały do nich przede wszystkim kroniki: króla Salomona, królów Izraela i królów judzkich. Równie ważnym materiałem były opowieści zaczerpnięte z tradycji prorockich: cykl opowiadań o Eliaszu i Elizeuszu (1Krl 17 – 2Krl 9), opis działalności proroka Izajasza (2Krl 18,17 – 20,19, por. Iz 36 – 39) oraz pojedyncze relacje o prorokach (1Krl 11,29-39; 13,1-32; 14,1-16; 20,35-43; 22,7-28).
W całości Księgi Królewskie stanowią dobrze przemyślaną i starannie zaplanowaną kompozycję. W historię rządów poszczególnych królów umiejętnie wpleciono wystąpienia proroków. Dzięki temu historia polityczna Izraela na każdym etapie została poddana religijnej ocenie prorockiego słowa. W wyborze i prezentacji poszczególnych wydarzeń znajduje wyraz głębokie przekonanie, że bieg historii zależy od posłuszeństwa lub nieposłuszeństwa Bogu Izraela i Jego przykazaniom. A ponieważ większość władców okazała się niewierna, nieszczęścia, które spotkały naród wybrany, były nieuniknione. Jedynym władcą zasługującym na miano króla, który rządził zgodnie z wolą Bożą, był Dawid. To według wzoru jego postępowania oceniano później rządy pozostałych królów (np. 1Krl 3,14).
Przedstawiany przez autora krytyczny obraz historii Izraela, oprócz przytoczonych faktów, zawiera także bardzo wyraźne elementy dydaktyczne. Obejmują one pouczenia skierowane do czytelników, aby nie powtarzali błędów przodków i starali się budować swoją przyszłość na wierności Bogu i Jego Prawu.
Treść i teologia
Pierwsza i Druga Księga Królewska opowiadają o tym okresie historii narodu wybranego, w którym istniał on jako zjednoczona, a później podzielona monarchia. Zjednoczone królestwo osiąga w X w. przed Chr. wspaniały rozkwit gospodarczy i kulturalny pod rządami Salomona (1Krl 1 – 11). Błędna polityka jego syna, Roboama, doprowadza do podziału na Królestwo Północne (Izrael) oraz Królestwo Południowe (Juda). Dzieje obydwu królestw, aż do upadku Izraela w 722 r. przed Chr., opowiedziano w synchronicznej relacji (1Krl 12 – 2Krl 17). Opis panowania każdego władcy ujęto w formę powtarzającego się schematu. Na początku podaje się notatkę chronologiczną o dacie wstąpienia na tron i okresie rządów w odniesieniu do panowania króla w sąsiednim królestwie. Dalej następuje ocena danego króla, dokonana z perspektywy jego stosunku do kultu Boga Izraela. Królowie Izraela, bez wyjątku, ukazani zostają jako kontynuatorzy grzechu Jeroboama (1Krl 12,25-33). Królów judzkich przedstawia się zawsze w odniesieniu do wzorca, jakim był król Dawid. Na końcu opisu panowania poszczególnych władców zamieszcza się notę o śmierci króla i podaje się imię jego następcy.
Po zdobyciu Królestwa Północnego przez Asyrię w 722 r. przed Chr. (2Krl 17) Królestwo Judy istnieje jeszcze przez niecałe 150 lat, do momentu zburzenia Jerozolimy przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. (2Krl 18 – 25). W tym czasie ma miejsce wydarzenie ogromnej wagi. W okresie panowania króla Jozjasza w świątyni jerozolimskiej odnaleziono księgę Prawa (2Krl 22,3-10), co dało początek gruntownej reformie religijnej przeprowadzonej w całym kraju (2Krl 23,1-25). Działania reformatorskie nie zapobiegły jednak ostatecznemu upadkowi Królestwa Południowego (2Krl 23,26n).
Historię królów ukazano w porządku chronologicznym, ale Księgi Królewskie nie są zwykłą kroniką rejestrującą imiona poszczególnych władców i najważniejsze wydarzenia z okresu ich panowania. Niektórym postaciom poświęcono więcej uwagi, inne potraktowano krótko i zdawkowo. Najobszerniej autor opisuje władców, którzy odegrali decydujące role w historii monarchii izraelskiej: Salomona na początku (1Krl 3 – 11) i Jozjasza przy końcu (2Krl 22 – 23). Pierwszy zostaje ukazany jako uosobienie mądrości (1Krl 3,4-15), drugi jako ten, który wypełnił słowa zapisane w księdze Prawa (2Krl 23,24). Pomiędzy nimi centralne miejsce zajmuje cykl opowiadań poświęcony prorokom: Eliaszowi (1Krl 17 – 19;21; 2Krl 1) i Elizeuszowi (2Krl 2 – 9; 13,14-20). Rozdziały początkowe (1Krl 1 – 2) tworzą prolog, a końcowe (2Krl 24 – 25) – epilog.
Historia opowiedziana w Księgach Królewskich niesie przede wszystkim ważne przesłanie religijne. W opisie działalności Salomona podkreśla się jego mądrość, która w późniejszej tradycji stała się przysłowiowa i uczyniła go najważniejszym w Biblii symbolem mądrości (Prz 1,1; 10,1; Mt 12,42; Łk 11,31). Przejawem tej mądrości była nie tylko umiejętność wydawania sprawiedliwych wyroków (1Krl 3,16-28) i splendor jego władzy królewskiej (1Krl 4,1-58; 9,10-28; 10,14-29), ale także wspaniałość wzniesionej przez niego świątyni i sprawowanego w niej kultu (1Krl 6 – 8). Jednak ostatnie lata życia Salomona, jak również rządy większości późniejszych królów, to dzieje odstępstwa od wiary w jedynego Boga Izraela, który ciągle upominał swój naród, niestrudzenie posyłając mu proroków.
Wymagania dotyczące wiary w Boga jedynego oraz jedności kultu i świątyni stały się programem szeroko zakrojonej reformy religijnej, podjętej dopiero pod koniec epoki monarchii przez króla Jozjasza (2Krl 22n). Odnawiając przymierze z Bogiem, zobowiązał się on wraz z całym ludem wprowadzić w życie wszystkie zalecenia, zawarte w odnalezionej przez kapłana Chilkiasza księdze Prawa (2Krl 23,3). Prawdopodobnie była to Księga Powtórzonego Prawa, według której jedynym miejscem, gdzie można było oddawać cześć Bogu, była świątynia jerozolimska. Jej centralną rolę podkreślają nie tylko szczegółowe opisy, dotyczące jej budowy i wyposażenia (1Krl 6 – 8), ale przede wszystkim podejmowane przez niektórych królów judzkich reformy religijne, polegające na usunięciu elementów pogańskiego kultu sprawowanego w wielu przygodnych miejscach (1Krl 15,11-13; 2Krl 18,3-6). W ich świetle całą historię Izraela należy widzieć z perspektywy posłuszeństwa pierwszemu przykazaniu Dekalogu, nakazującemu oddawanie czci wyłącznie Bogu Izraela (Pwt 5,7).
Panowanie króla Dawida powoli zbliża się do końca. Podeszły wiek oraz problemy zdrowotne coraz wyraźniej wskazują, że Dawid traci zdolność rządzenia krajem. Trudno w całej starożytnej literaturze Bliskiego Wschodu spotkać podobny obraz, ukazujący w tak realistyczny sposób starość i związaną z nią niedołężność władcy. Autor natchniony nie boi się jednak przedstawiać Dawida, największego spośród władców Izraela, jako zwykłego człowieka, poddanego naturalnym procesom starzenia się i umierania. Bliska perspektywa śmierci Dawida sprawiła, że w Izraelu rozpoczęła się dyplomatyczna walka o następstwo tronu. Jako pierwszy pretensje do władzy królewskiej zgłosił Adoniasz, który pozyskał sobie poparcie wielu wpływowych ludzi z otoczenia Dawida i samozwańczo ogłosił się nowym królem. Nie było to jednak zgodne z wolą Boga, który miał inny zamysł co do następstwa tronu. Przez proroka Natana zainicjował więc działania, które mają doprowadzić do przekazania władzy Salomonowi, synowi Batszeby.