Testament Dawida

2¹Gdy życie Dawida dobiegało końca, wydał on ostatnie polecenia swojemu synowi, Salomonowi: ²„Ja odchodzę z tego świata jak wszyscy ludzie. Okaż się mocny i bądź mężczyzną! ³Dotrzymaj zobowiązań nałożonych przez PANA , twojego Boga. Postępuj drogami, które On wskazał, wypełniając Jego prawa, przykazania, wyroki i ustawy zapisane w Prawie Mojżesza, aby ci się powodziło we wszystkim, co będziesz robił, i wszędzie tam, dokąd pójdziesz.⁴A PAN wypełni swoją obietnicę, którą zapowiedział: «Jeśli twoi synowie z całego serca i z całej duszy będą Mi wierni w swoim postępowaniu, to nie zabraknie ci następcy na tronie Izraela».⁵Ty wiesz także, jak zachował się wobec mnie Joab, syn Serui, i jak postąpił z dwoma dowódcami izraelskimi, Abnerem, synem Nera, i Amasą, synem Jetera: zabił ich i zerwał warunki pokoju, rozlewając krew jak na wojnie. Zbroczył on przelaną krwią swój pas na biodrach i sandały na nogach. ⁶Zrób, co ci podyktuje twoja mądrość, lecz nie pozwól mu, aby w sędziwej starości spokojnie zstąpił do krainy umarłych.⁷Okaż życzliwość synom Barzillaja z Gileadu, dopuszczając ich do twego stołu, gdyż dali mi wsparcie podczas mej ucieczki przed twoim bratem, Absalomem. ⁸Masz też przy sobie Beniaminitę Szimeiego, syna Gery z Bachurim, który rzucał na mnie obelżywe przekleństwa, kiedy szedłem do Machanaim. Gdy potem wyszedł mi na spotkanie nad Jordanem, przysiągłem mu na PANA: «Nie skażę cię na śmierć».⁹Teraz ty jednak nie darujesz mu, gdyż jesteś człowiekiem mądrym; będziesz wiedział, jak z nim postąpić i zbroczonego krwią poślesz go do krainy umarłych w sędziwym wieku”.

¹⁰Potem Dawid spoczął przy swoich przodkach i pochowano go w Mieście Dawida. ¹¹Panował on nad Izraelem czterdzieści lat: w Hebronie siedem lat, a w Jerozolimie trzydzieści trzy lata. ¹²Tak Salomon zasiadł na tronie swojego ojca, Dawida, i umocnił swoją władzę królewską.

Salomon wypełnia testament ojca

¹³Adoniasz, syn Chaggity, przyszedł do Batszeby, matki Salomona. Ona zapytała: „Czy przychodzisz w przyjaznych zamiarach?”. „W przyjaznych – odpowiedział. – ¹⁴Mam do ciebie prośbę” – zwrócił się do niej. „Mów!” – powiedziała. ¹⁵„Sama wiesz – zaczął – że mnie się należała władza królewska i że cały Izrael we mnie widział przyszłego króla. Jednak władza królewska mnie ominęła i przeszła na mojego brata, ponieważ z woli PANA jemu przypadła.¹⁶Mam teraz tylko jedną prośbę do ciebie. Nie odmawiaj mi!”. „Proś!” – odpowiedziała. ¹⁷„Wstaw się za mną do króla Salomona i poproś go, gdyż tobie nie odmówi, żeby dał mi za żonę Abiszag, Szunemitkę”. ¹⁸„Dobrze – odpowiedziała Batszeba. – Porozmawiam z królem o tobie”. ¹⁹Przyszła więc Batszeba do króla Salomona, żeby z nim porozmawiać o Adoniaszu. Król wyszedł jej na spotkanie i oddał jej głęboki pokłon, a potem usiadł na swoim tronie. Ustawiono również tron dla matki króla, która usiadła po jego prawej stronie. ²⁰Wtedy powiedziała do niego: „Mam do ciebie jedną małą prośbę. Nie odmawiaj mi!”. Król jej odpowiedział: „Proś, moja matko, gdyż tobie nie odmówię”. ²¹Poprosiła więc: „Niech Szunemitka Abiszag będzie żoną twego brata, Adoniasza”. ²²Wtedy król Salomon dał swojej matce taką odpowiedź: „Dlaczego prosisz tylko o Szunemitkę Abiszag dla Adoniasza? Proś raczej o władzę królewską dla niego, ponieważ jest on moim starszym bratem i ma po swojej stronie zarówno kapłana Abiatara, jak i Joaba, syna Serui”. ²³Król Salomon przysiągł wówczas na PANA: „Niech Bóg mnie ciężko ukarze, jeśli Adoniasz nie poruszył tej sprawy na swoją zgubę.²⁴Na życie PANA, który mnie ustanowił i pozwolił mi przedłużyć panowanie domu Dawida w Izraelu i który zgodnie ze swoją obietnicą wzniósł dla mnie dom: jeszcze dzisiaj Adoniasz zostanie zabity!”.²⁵Król Salomon posłał syna Jojady Benajasza i ten zadał Adoniaszowi śmiertelny cios.

²⁶Kapłanowi zaś Abiatarowi król rozkazał: „Idź do Anatot, do swojej posiadłości, gdyż zasługujesz na śmierć. Dziś jednak nie wydam na ciebie wyroku skazującego, ponieważ niosłeś Arkę PANA, Boga, w obecności mojego ojca Dawida i dzieliłeś z nim wszystkie nieszczęścia, które na niego spadły”.²⁷Tak więc Salomon usunął Abiatara z urzędu kapłana PANA i w ten sposób spełniło się słowo PANA, które wypowiedział w Szilo przeciw domowi Helego.²⁸Kiedy wieść o tym doszła do Joaba – a popierał on przecież Adoniasza, choć nie był zwolennikiem Absaloma – wtedy uciekł on do Namiotu PANA i szukając ratunku, chwycił się rogów ołtarza.²⁹Wówczas powiadomiono króla Salomona, że Joab uciekł do Namiotu PANA i znajduje się przy ołtarzu. Salomon wydał więc rozkaz synowi Jojady Benajaszowi: „Idź, zabij go!”.³⁰Benajasz przyszedł do Namiotu PANA i rozkazał Joabowi: „Król każe ci wyjść!”. Ten odpowiedział: „Nie! Chcę umrzeć tutaj!”. Benajasz przekazał królowi odpowiedź Joaba.³¹Król polecił: „Zrób, jak powiedział. Zabij go i pochowaj! W ten sposób uwolnisz mnie i dom ojca mojego od krwi, którą Joab przelał bez powodu. ³²PAN sprawi, że Joab sam poniesie winę za swoją śmierć. Bez wiedzy mojego ojca, Dawida, zamordował przecież dwóch niewinnych i lepszych od siebie ludzi: zabił mieczem Abnera, syna Nera, naczelnego wodza armii izraelskiej, i syna Jetera, Amasę, naczelnego wodza armii judzkiej.³³Dlatego wina za ich śmierć spadnie na Joaba i na jego potomków po wszystkie czasy. Natomiast Dawida, jego potomstwo, jego dom i tron PAN obdarzy na zawsze pokojem”.³⁴Poszedł więc Benajasz, syn Jojady, i zadał Joabowi cios śmiertelny. Joab został pochowany w swojej posiadłości na pustyni. ³⁵Na jego miejsce na czele armii król postawił Benajasza, syna Jojady. Na miejsce zaś Abiatara król mianował kapłana Sadoka.

³⁶Król kazał także wezwać Szimeiego i polecił mu: „Zbuduj sobie dom w Jerozolimie i pozostań tam. Nigdzie nie będziesz stamtąd wychodził. ³⁷Pamiętaj jednak, że w dniu, w którym go opuścisz i przekroczysz potok Cedron, umrzesz na pewno, i to z własnej winy”. ³⁸Na to Szimei odpowiedział królowi: „Dobrze, twój sługa postąpi tak, jak zarządził mój pan, król”. Mieszkał więc Szimei przez długi czas w Jerozolimie.³⁹Lecz po trzech latach dwaj niewolnicy Szimeiego uciekli do Akisza, syna Maaki, króla Gat. Powiadomiono więc Szimeiego: „Twoi niewolnicy są teraz w Gat”. ⁴⁰On osiodłał osła i wyruszył do Gat, do króla Akisza, w poszukiwaniu swoich niewolników. Poszedł i przyprowadził ich z Gat. ⁴¹Kiedy król Salomon dowiedział się, że Szimei wyszedł z Jerozolimy do Gat i wrócił, ⁴²kazał go wezwać i powiedział: „Czyż nie przysiągłem na PANA, dając ci wyraźne ostrzeżenie: «Pamiętaj, że w dniu, w którym wyjdziesz, udając się gdziekolwiek, na pewno umrzesz»? Odpowiedziałeś mi wtedy: «Dobrze. Zrozumiałem».⁴³Dlaczego zatem nie dotrzymałeś przysięgi, złożonej na PANA, i nie wypełniłeś mojego rozkazu?”.⁴⁴Następnie król zwrócił się do Szimeiego: „Jesteś świadomy całego zła, które wyrzuca ci twoje serce, a które wyrządziłeś mojemu ojcu, Dawidowi. To PAN sprawi, że zło przez ciebie popełnione spadnie na twoją głowę.⁴⁵Król Salomon będzie błogosławiony. Niech PAN sprawi, że dom Dawida na wieki będzie panował w Izraelu”.⁴⁶Król wydał zatem rozkaz Benajaszowi, synowi Jojady, aby poszedł i zabił Szimeiego. Tak umarł. A Salomon umocnił swoją władzę królewską.

Pan wypełni swoją obietnicę – chodzi tu o proroctwo Natana (2Sm 7,4-17; 1Krn 17,3-15), według którego władza królewska miała pozostać w rękach potomków Dawida. Ostateczne wypełnienie tej obietnicy dokonało się w osobie Jezusa Chrystusa (Łk 1,69n; Dz 2,30).

Gilead – region położony w Zajordaniu, dzisiejsza Jordania, który rozciąga się pomiędzy rzekami Arnon i Jarmuk, od Baszanu do Moabu.

Bachurim – miejscowość niezidentyfikowana, położona niedaleko Jerozolimy, na wschodnim stoku Góry Oliwnej.

Machanaim – miejscowość położona po wschodniej stronie Jordanu niedaleko potoku Jabbok, swoje imię zawdzięcza patriarsze Jakubowi (Rdz 32,3).

Miasto Dawida – położone w południowo-wschodniej części obecnej Jerozolimy i otoczone dolinami Cedronu i Trypeonu. Zajmowało powierzchnię ok. . Nazwa Miasto Dawida została nadana najstarszej, warownej części Jerozolimy po jej zdobyciu przez Dawida.

Hebron – wielkie miasto położone w południowej, górzystej części Judy (dzisiejsze Al-Chalil), oddalone ok. na południowy zachód od Jerozolimy.

Abiszag – chodzi o tę samą piękną kobietę, która miała pomóc Dawidowi w zmaganiach ze starczą niedołężnością (1Krl 1,3). Wedle ówczesnego zwyczaju harem zmarłego króla stawał się własnością jego następcy i dlatego właśnie Adoniasz, chcąc poślubić Abiszag, musiał uzyskać na to zgodę Salomona.

oddał jej głęboki pokłon – w starożytności na Bliskim Wschodzie matka króla odgrywała bardzo ważną rolę na dworze królewskim i dlatego dworska etykieta wymagała oddawania jej stosownych honorów.

Prośba o żonę zmarłego króla Dawida była dowodem na to, że Adoniasz wcale nie zrezygnował z roszczeń do tronu i tak właśnie odczytał ją Salomon, który wiedząc o podobnych sytuacjach na dworze swojego ojca (2Sm 3,7; 16,21n), widział w niej zagrożenie dla własnej władzy królewskiej.

Niech Bóg mnie ciężko ukarze – jest to formuła złorzeczenia, mająca charakter uroczystej przysięgi, wzywającej Boga na potwierdzenie prawdziwości czyjejś wypowiedzi. Kara Boża – zob. Słownik.

Anatot – miasto lewickie położone w odległości ok. na północ od Jerozolimy.

Szilo – miejscowość położona ok. na północ od Jerozolimy, dzisiejsze Seilun. Do tej miejscowości została przeniesiona Arka Przymierza w czasach sędziów, a może nawet pod koniec życia Jozuego (Joz 18,1-10).

chwycił… rogów ołtarza – zob. 1Krl 1,50+.

Zabójstwa popełnione przez Joaba czynią go podległym prawu, które mówi, że jeśli ktoś zabijał umyślnie, to nie ma żadnych okoliczności, które uchroniłyby go przed karą śmierci (Wj 21,14). Ze względu na świętość miejsca, w którym stał ołtarz, nie wolno tam było wymierzać kary, stąd prośba Benejasza, aby Joab wyszedł na zewnątrz.

Ponieważ Dawid przebaczył Szimeiowi jego występek (2Sm 16,5-14), Salomon nie mógł zabić go równie szybko jak Joaba. Dlatego pod przysięgą nakłada na niego areszt domowy, aby w razie złamania obietnicy móc pomścić obrazę, jakiej doświadczył jego ojciec, Dawid.

Cedron – potok, który przez większą część roku jest pozbawiony wody, ale opady deszczu sprawiają, że okresowo niesie znaczne jej ilości. Płynie Doliną Jozafata, która graniczy z Jerozolimą od strony północnej.

Gat – miasto położone ok. na południowy zachód od Jerozolimy.

przyprowadził ich z Gat – starożytne traktaty między królestwami przewidywały deportację zbiegłych niewolników. Szimei nie musiał więc sam iść po swoich niewolników.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

DROGA - w Piśmie Świętym termin ten ma często znaczenie symboliczne. Zwykle oznacza wzorzec postępowania Boga (Iz 55,8n) i ludzi (Ps 1,6). Słowem tym posługuje się również biblijna literatura mądrościowa, której autorzy zachęcają do wyboru drogi, która prowadzi do życia i przestrzegają przed błędną drogą prowadzącą do śmierci (np. Pwt 30,15-20; Ps 119,1; Prz 4,19; Mt 7,13n). Lud Izraela, mający swoje korzenie w koczowniczych plemionach, rozumiał swoją historię jako wędrówkę, jako nieustanne bycie w ”drodze” zapoczątkowane przez Abrahama. W NT słowo to nabiera jeszcze bardziej specyficznego znaczenia. Jezus siebie samego nazywa drogą prowadzącą do Ojca (J 14,6). Każdy, kto łączy się z Chrystusem, otrzymuje nowe życie (Hbr 10,20). Jednym z pierwszych określeń tworzącej się wspólnoty chrześcijan był zwrot zwolennicy tej drogi (np. Dz 9,2).

PRZYKAZANIE - żądanie wyrażone przez słowo mówione lub na piśmie. Termin ten odnosi się niekiedy w Piśmie σwiętym do relacji międzyludzkich, np. może wyrażać żądanie rodzica względem dziecka (Jr 35,14; Prz 6,20) lub króla wobec poddanych (2Krl 18,36). Zasadniczo ma jednak znaczenie teologiczne i określa wymagania wynikające z przymierza zawartego na Synaju między Bogiem a Jego ludem. Terminem przykazanie określa się przede wszystkim polecenia zawarte w Dekalogu (Wj 20,1-17; Pwt 5,6-21). W sensie szerszym odnosi się on do różnego rodzaju regulacji prawnych, etycznych i kultycznych, wynikających z Dekalogu, które zawarte są w Pięcioksięgu (Wj 20,22n; 25 - 31; 35 - 40; Kpł 17 - 26; Pwt 12 - 26). Przykazania nie są narzuconym przez Boga bezdusznym prawem, lecz stanowią konsekwencję zbawczych dzieł Boga dokonanych w historii Izraela (wybranie, wyzwolenie z Egiptu, zawarcie przymierza). Są również przejawem odpowiedzialności Boga za swój lud, do którego ma On wyłączne prawo. Odp owiedzią człowieka na Boże przykazania ma być ich przestrzeganie (Kpł 26,3), ponieważ są one dla człowieka rozkoszą i przedmiotem miłości (Ps 119,47.127.143), a także w skuteczny sposób przygotowują go na przyjęcie zbawienia. Sankcją za lekceważenie przykazań jest przekleństwo ( Kpł 26,14nn; Pwt 27,15-26). Jezus nie odrzucił przykazań ST, lecz je zaktualizował i uczynił jeszcze bardziej radykalnymi, przez postawienie na pierwszym miejscu przykazania miłości Boga i bliŹniego (np. Mt 22,35-40). Zob. PRZEKLE┴STWO.

PRAWO (hebr. Tora - dosł. ‘nauka’, ‘pouczenie’) - termin mający wiele znaczeń, dlatego trzeba uważać, aby przez przekład na język polski nie zawęzić jego rozumienia. Tora jest nazwą pięciu pierwszych ksiąg w Biblii hebrajskiej (Pięcioksiąg) i odnosi się do przykazań, przepisów oraz pouczeń tam zapisanych. Termin ten obejmuje także wszelkie pouczenia, przekazane za pomocą narracji. Kodeks Prawa zawierający nakazy i zakazy jest przypisywany Mojżeszowi, ale kształtował się on dosyć długo i w wielu kwestiach podobny jest do ówczesnego starożytnego prawodawstwa innych narodów Bliskiego Wschodu. Przepisy zawarte w Pięcioksięgu obejmują i regulują różne dziedziny życia: kult, moralność oraz zasady życia społecznego. Prawo jest rozumiane także jako mądrość, wyraz woli Bożej ( Ps 19,8-11) wobec narodu wybranego, a jego przestrzeganie było warunkiem zachowania przymierza (Pwt 28,1nn). W tradycji żydowskiej istniała także Tora ustna jako interpretacja Tory pisanej. Została ona spisana w dziełach judaizmu rabinicznego, zwanych Miszną i Talmudem. Zob.

PRZYMIERZE.

SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.

NERKI.

DUSZA - hebr. termin nefesz może być tłumaczony na różne sposoby. W ST oznaczał pierwotnie ‘gardło’, ‘oddech’, w konsekwencji więc ‘życie’ i ‘osobę’. Termin dusza odnosił się także do tego, co duchowe w człowieku (do myśli, pragnień, uczuć), ale nie był rozumiany jako przeciwieństwo ciała. Dla autorów biblijnych dusza jest tym, co odróżnia człowieka żyjącego od umarłego. Nigdy nie oddzielali oni duszy od ciała. Mówiąc o duszy, mogli mieć na myśli życie (Joz 9,24), całego człowieka (Rdz 2,7), a także tożsamość konkretnego człowieka (Ps 103,1). Człowiek stał się istotą (duszą) żyjącą (1Kor 15,45), ponieważ Bóg, Pan życia, tchnął w jego nozdrza tchnienie życia (Rdz 2,7). W NT zasadniczo zostało zachowane starotestamentowe rozumienie duszy. Oznacza ona życie (Mt 2,20) lub odnosi się do całej osoby ( Dz 2,41). Choć w NT brakuje rozróżnienia między śmiertelnym ciałem i nieśmiertelną duszą, obecnego w filozofii greckiej, to dusza oznacza także istnienie osoby po śmierci. Zob.

KREW.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

KREW - substancja uważana za siedlisko życia (Kpł 17,11), a nawet utożsamiana z życiem (Rdz 9,5). W myśl prawa starotestamentowego każdy, kto z premedytacją przelewa ludzką krew, musi ponieść karę śmierci (np. Lb 35,16-21; Pwt 19,11-13.21). Zabójstwo człowieka uważane było za sprzeciw wobec Boga, dawcy życia. Prawo zakazywało również spożywania krwi zwierząt (np. Kpł 17,12-14; Pwt 12,15n). Krew miała swoje zastosowanie w żydowskich obrzędach liturgicznych. Używano jej do skrapiania ołtarzy i przy obrzędzie ustanawiania kapłanów (Wj 29,15n.19-21). Jako symbol życia była darem ofiarnym składanym Bogu jako zadośćuczynienie za popełnione grzechy (Kpł 17,11). W pełni skuteczną ofiarą niweczącą ludzki grzech była krew Jezusa przelana na krzyżu. Jest to krew Nowego Przymierza, dzięki której dokonuje się ostateczne pojednanie człowieka z Bogiem (np. Mk 14,24). Od Ostatniej Wieczerzy, podczas której Jezus ustanowił sakrament Eucharystii, wierzący w Niego gromadzą się na ucztach eucharystycznych, na których spożywają chleb i wino, które po konsekracji stają się Ciałem i Krwią Chrystusa (np. 1Kor 10,16; 11,23-26). Zob.

DUSZA.

KRAINA UMARŁYCH (hebr. Szeol; gr. Hades) - określenie odnoszące się do miejsca, w którym przebywają ludzie po śmierci. Istniało przekonanie, że znajduje się ono pod ziemią. Żydzi twierdzili, że przebywający tam zmarli są oddzieleni od Boga. ST nie zawiera jednoznacznych wyjaśnień na temat tego, co dzieje się z człowiekiem po jego śmierci (np. 2Mch 7,9.11.14.23.29.36; Hi 19,25-27). W kilku psalmach znajdujemy sugestię, że w miejscu przebywania zmarłych więź z Bogiem nie jest tak silna jak za życia. Umarli są tylko cieniami, odbiciami tych istot, którymi niegdyś byli (np. Koh 9,10), a egzystencję w krainie umarłych cechuje zapomnienie i bierność (np. Ps 88,12). Autor Ps 139,8 wyraża przekonanie, że Bóg jest obecny w tej krainie, jednak uważano, że człowiek nie ma tam odpowiedniej znajomości Boga, a tym samym nie może Mu oddawać czci. W Ps 49,16 zawarta jest sugestia, że Bóg może wybawić człowieka od konieczności wiecznego przebywania w krainie umarłych.

PRZEKLEŃTWO - przeciwieństwo błogosławieństwa. Polegało ono na przepowiadaniu lub życzeniu złego losu komuś albo czemuś. Biblijny jęz. hebr. na określenie rzeczywistości przekleństwa posługuje się wieloma słowami (błogosławieństwo określane jest przy pomocy jednego tylko rdzenia hebr. - barach). Hebr. rdzeń kalal oznacza znieważanie kogoś i dotyczy nie tylko obrazy słownej, wyrażającej się brakiem szacunku lub poniżaniem kogoś, lecz także wszelkiego rodzaju szkód materialnych. Adresatem takiego przekleństwa może być również Bóg (np. Kpł 24,15; 1Sm 3,13), którego na swój sposób przeklina się, nie respektując ustanowionych przez Niego zasad etycznych. Kolejny hebr. rdzeń - arar najczęściej występuje w formułach przekleństw wypowiadanych przez osobę stojącą wyżej w hierarchii religijnej i społecznej niż osoba przeklinana. Formuły takie zaczynają się najczęściej od słów: Przeklęty kto... (np. Pwt 27,15-25; 28,16-19). Tego rodzaju przekleństwo było środkiem pedagogicznym służącym utrzymaniu określonych przez władzę norm życia społecznego. Wypowiedzenie nad kimś takiego przekleństwa było reakcją na jawne pogwałcenie przez niego obowiązujących norm i wiązało się z wykluczeniem go ze społeczności przez nałożenie na niego oficjalnej klątwy. Kolejny rdzeń hebr. ala stosowano w przekleństwach i złorzeczeniach zapowiadających nieszczęście dla tego, kto pogwałci słuszne prawo innych do posiadania jakichś rzeczy. Przekle ństwo można było wypowiedzieć nad potencjalnym złodziejem (np. Sdz 17,2; Prz 29,24), którego ma spotkać nieszczęście, jeśli dopuści się kradzieży przedmiotu obłożonego klątwą. Wypełnienie się przekleństwa wypowiadanego nad osobą już wcześniej o coś oskarżoną było potwierdzeniem jej winy (np. Lb 5,21-28; 1Krl 8,31). Przekleństwami obwarow ane były umowy zawierane przez ludzi, w których przewidywano warunkowe sankcje za niedochowanie złożonych obietnic. Również w ramach przymierza między Bogiem a Izraelem przewidziana była cała lista nieszczęść i gróźb, które miały spotkać Izraelitów w przypadku sprzeniewierzenia się przez nich zobowiązaniom wynikającym z przymierza (Kpł 26,14nn; Pwt 28,15nn). Zob.

BŁOGOSŁAWIEŃSTWO.

JORDAN - najdłuższa i największa rzeka Palestyny, a także najniżej położona rzeka świata. Znaczna część koryta Jordanu znajduje się poniżej poziomu morza. Swój początek bierze z czterech Źródeł znajdujących się u stóp Hermonu, których wody łączą się ze sobą w północnej części doliny Hule. Jordan wpada do Jeziora Galilejskiego, a następnie meandrycznymi zakolami płynie na południe, by znaleŹć swoje ujście w Morzu Martwym (np. Rdz 14,3). Na odcinku , który w linii prostej łączy Jezioro Galilejskie i Morze Martwe, Jordan ma długości. Rzeka ta stanowi główne Źródło życiodajnej wody i centralny element palestyńskiego krajobrazu. Nad Jordanem rozegrało się wiele wydarzeń istotnych dla historii zbawienia, z których najważniejsze to wejście do Ziemi Obiecanej Izraelitów wracających z niewoli egipskiej (Joz 3 - 4) oraz chrzest Jezusa, który oznaczał rozpoczęcie przez Niego publicznej działalności (np. Mt 3,13-17).

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

JUDA.

ARKA PRZYMIERZA, ARKA BOŻA, ARKA PANA, ARKA ŚWIADECTWA - drewniana skrzynia pokryta złotem. Przechowywano w niej otrzymane od Boga i przekazane przez Mojżesza kamienne tablice z Dziesięcioma przykazaniami (Wj 25,16), naczynie z manną (Wj 16,33n) oraz laskę Aarona. W sposób symboliczny arka wyrażała obecność Boga pośród Jego ludu. Podczas wędrówki Izraelitów przez pustynię Arka Przymierza znajdowała się w przenośnym sanktuarium (Namiot Spotkania), później przechowywano ją w sanktuarium w Szilo, a następnie umieszczono w miejscu najświętszym świątyni wybudowanej w Jerozolimie przez Salomona (1Krl 8,4-7). Przypominała Izraelowi o jego zobowiązaniach wynikających z przymierza. W czasach pomojżeszowych to właśnie przed arkę ludzie przychodzili na spotkanie z Bogiem (1Sm 3; 2Sm 7,18). Po zburzeniu świątyni w 587/586 r. przed Chr. prawdopodobnie zabrali ją Babilończycy. Dalsze jej losy są nieznane. Prorok Jeremiasz (Jr 3,16n) nie każe żałować zaginionej arki, ponieważ w nowym przymierzu prawo będzie wypisane w sercach. Zob.

CHERUBY,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, NAMIOT SPOTKANIA,

PAN ZASTĘPÓW.

OŁTARZ - miejsce składania ofiary. Pierwotnie w tradycji biblijnej ołtarze usypywano z nieociosanych kamieni lub ziemi. Nie składano na nich ofiar, lecz były one pamiątką objawienia się Boga i świętym miejscem modlitwy (np. Rdz 12,8; Ps 43,3n). Z czasem stały się wyłącznie miejscami składania ofiar Bogu (lub bóstwom pogańskim) i znajdowały się w świątyniach. Praktyka budowania ołtarzy ofiarnych dla bóstw jest typowa dla kultur i religii Bliskiego Wschodu i nie jest oryginalnym pomysłem Izraelitów. Uważano, że ołtarze i otaczające je świątynie są ziemskimi mieszkaniami bóstw, którym należy ofiarować pokarm i miłą woń. Idea karmienia Boga była obca Izraelitom. Dla nich ołtarze były miejscami świętymi, pomagającymi w komunikacji z Bogiem. Składając na nich ofiary, wyrażali uwielbienie, dziękczynienie, przebłaganie za grzechy itp. Po centralizacji kultu w Jerozolimie (reforma Jozjasza w drugiej połowie VII w. przed Chr.) i zlikwidowaniu lokalnych sanktuariów, pozostały tylko trzy ołtarze w świątyni jerozolimskiej: ołtarz do ofiar całopalnych (wykonany z brązu), ołtarz kadzielny (wykonany ze złota) i ołtarz chlebów poświęconych (Wj 37,25 - 38,7). Zob.

OFIARA,

RÓG.

DUSZA.

SYJON.

NERKI.

BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).

Testament Dawida
W testamencie Dawida, który dotyczy rzeczywistości religijnej (ww. 1-4) i politycznej (ww. 5-9), pomyślność wszystkich działań Salomona jako władcy nie jest uzależniona od zdolności rządzenia, umiejętności politycznej gry czy militarnej siły, ale od posłuszeństwa Bożym przykazaniom. Religijne kryterium dobrego króla opiera się na Prawie Mojżeszowym (Pwt 17,14-20) i odnosi się nie tylko do Salomona, ale także do wszystkich jego następców. Wynika z niego jasno, że wszelka władza sprawowana w Izraelu, także królewska, powinna być podporządkowana Bożemu Prawu.

Salomon wypełnia testament ojca
Gdyby Salomon uległ prośbie Adoniasza, pozwoliłby mu zbudować silną opozycję i rozpocząć wojnę domową, prowadzoną na wzór buntu Absaloma (2Sm 15 – 18). Przewidując to, nie mógł postąpić inaczej, jak tylko wyeliminować swoich przeciwników. W związku z tym nad Bożym prawem, do przestrzegania którego Dawid zobowiązał swoich następców, górę wzięły wymogi i realia brutalnej polityki oraz walki o władzę. Dopiero nauka Jezusa Chrystusa, wzywająca do wyrzeczenia się przemocy (Mt 5,38-48), okazała się doskonała i większa od mądrości Salomona.

Pierwsza i Druga Księga Królewska

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Początkowo Pierwsza i Druga Księga Królewska stanowiły jedno dzieło, a ich podział, dokonany nieco sztucznie i arbitralnie pod wpływem przekładów greckich i łacińskich, przerywa bieg opisywanych w nich zdarzeń. Według powszechnej opinii obie księgi tworzyły część większego zbioru, zwanego Dziełem Deuteronomistycznym (zob. Wprowadzenie do ksiąg historycznych). Jego autorzy, przedstawiając historię Izraela, obejmującą okres od ostatnich lat życia Dawida i wstąpienia na tron Salomona aż do zniszczenia Jerozolimy i wygnania babilońskiego w 586 r. przed Chr., korzystali prawdopodobnie z wielu źródeł znanych z ustnej tradycji lub dostępnych w archiwach królewskich. Należały do nich przede wszystkim kroniki: króla Salomona, królów Izraela i królów judzkich. Równie ważnym materiałem były opowieści zaczerpnięte z tradycji prorockich: cykl opowiadań o Eliaszu i Elizeuszu (1Krl 17 – 2Krl 9), opis działalności proroka Izajasza (2Krl 18,17 – 20,19, por. Iz 36 – 39) oraz pojedyncze relacje o prorokach (1Krl 11,29-39; 13,1-32; 14,1-16; 20,35-43; 22,7-28).

W całości Księgi Królewskie stanowią dobrze przemyślaną i starannie zaplanowaną kompozycję. W historię rządów poszczególnych królów umiejętnie wpleciono wystąpienia proroków. Dzięki temu historia polityczna Izraela na każdym etapie została poddana religijnej ocenie prorockiego słowa. W wyborze i prezentacji poszczególnych wydarzeń znajduje wyraz głębokie przekonanie, że bieg historii zależy od posłuszeństwa lub nieposłuszeństwa Bogu Izraela i Jego przykazaniom. A ponieważ większość władców okazała się niewierna, nieszczęścia, które spotkały naród wybrany, były nieuniknione. Jedynym władcą zasługującym na miano króla, który rządził zgodnie z wolą Bożą, był Dawid. To według wzoru jego postępowania oceniano później rządy pozostałych królów (np. 1Krl 3,14).

Przedstawiany przez autora krytyczny obraz historii Izraela, oprócz przytoczonych faktów, zawiera także bardzo wyraźne elementy dydaktyczne. Obejmują one pouczenia skierowane do czytelników, aby nie powtarzali błędów przodków i starali się budować swoją przyszłość na wierności Bogu i Jego Prawu.

Treść i teologia

Pierwsza i Druga Księga Królewska opowiadają o tym okresie historii narodu wybranego, w którym istniał on jako zjednoczona, a później podzielona monarchia. Zjednoczone królestwo osiąga w X w. przed Chr. wspaniały rozkwit gospodarczy i kulturalny pod rządami Salomona (1Krl 1 – 11). Błędna polityka jego syna, Roboama, doprowadza do podziału na Królestwo Północne (Izrael) oraz Królestwo Południowe (Juda). Dzieje obydwu królestw, aż do upadku Izraela w 722 r. przed Chr., opowiedziano w synchronicznej relacji (1Krl 12 – 2Krl 17). Opis panowania każdego władcy ujęto w formę powtarzającego się schematu. Na początku podaje się notatkę chronologiczną o dacie wstąpienia na tron i okresie rządów w odniesieniu do panowania króla w sąsiednim królestwie. Dalej następuje ocena danego króla, dokonana z perspektywy jego stosunku do kultu Boga Izraela. Królowie Izraela, bez wyjątku, ukazani zostają jako kontynuatorzy grzechu Jeroboama (1Krl 12,25-33). Królów judzkich przedstawia się zawsze w odniesieniu do wzorca, jakim był król Dawid. Na końcu opisu panowania poszczególnych władców zamieszcza się notę o śmierci króla i podaje się imię jego następcy.

Po zdobyciu Królestwa Północnego przez Asyrię w 722 r. przed Chr. (2Krl 17) Królestwo Judy istnieje jeszcze przez niecałe 150 lat, do momentu zburzenia Jerozolimy przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. (2Krl 18 – 25). W tym czasie ma miejsce wydarzenie ogromnej wagi. W okresie panowania króla Jozjasza w świątyni jerozolimskiej odnaleziono księgę Prawa (2Krl 22,3-10), co dało początek gruntownej reformie religijnej przeprowadzonej w całym kraju (2Krl 23,1-25). Działania reformatorskie nie zapobiegły jednak ostatecznemu upadkowi Królestwa Południowego (2Krl 23,26n).

Historię królów ukazano w porządku chronologicznym, ale Księgi Królewskie nie są zwykłą kroniką rejestrującą imiona poszczególnych władców i najważniejsze wydarzenia z okresu ich panowania. Niektórym postaciom poświęcono więcej uwagi, inne potraktowano krótko i zdawkowo. Najobszerniej autor opisuje władców, którzy odegrali decydujące role w historii monarchii izraelskiej: Salomona na początku (1Krl 3 – 11) i Jozjasza przy końcu (2Krl 22 – 23). Pierwszy zostaje ukazany jako uosobienie mądrości (1Krl 3,4-15), drugi jako ten, który wypełnił słowa zapisane w księdze Prawa (2Krl 23,24). Pomiędzy nimi centralne miejsce zajmuje cykl opowiadań poświęcony prorokom: Eliaszowi (1Krl 17 – 19;21; 2Krl 1) i Elizeuszowi (2Krl 2 – 9; 13,14-20). Rozdziały początkowe (1Krl 1 – 2) tworzą prolog, a końcowe (2Krl 24 – 25) – epilog.

Historia opowiedziana w Księgach Królewskich niesie przede wszystkim ważne przesłanie religijne. W opisie działalności Salomona podkreśla się jego mądrość, która w późniejszej tradycji stała się przysłowiowa i uczyniła go najważniejszym w Biblii symbolem mądrości (Prz 1,1; 10,1; Mt 12,42; Łk 11,31). Przejawem tej mądrości była nie tylko umiejętność wydawania sprawiedliwych wyroków (1Krl 3,16-28) i splendor jego władzy królewskiej (1Krl 4,1-58; 9,10-28; 10,14-29), ale także wspaniałość wzniesionej przez niego świątyni i sprawowanego w niej kultu (1Krl 6 – 8). Jednak ostatnie lata życia Salomona, jak również rządy większości późniejszych królów, to dzieje odstępstwa od wiary w jedynego Boga Izraela, który ciągle upominał swój naród, niestrudzenie posyłając mu proroków.

Wymagania dotyczące wiary w Boga jedynego oraz jedności kultu i świątyni stały się programem szeroko zakrojonej reformy religijnej, podjętej dopiero pod koniec epoki monarchii przez króla Jozjasza (2Krl 22n). Odnawiając przymierze z Bogiem, zobowiązał się on wraz z całym ludem wprowadzić w życie wszystkie zalecenia, zawarte w odnalezionej przez kapłana Chilkiasza księdze Prawa (2Krl 23,3). Prawdopodobnie była to Księga Powtórzonego Prawa, według której jedynym miejscem, gdzie można było oddawać cześć Bogu, była świątynia jerozolimska. Jej centralną rolę podkreślają nie tylko szczegółowe opisy, dotyczące jej budowy i wyposażenia (1Krl 6 – 8), ale przede wszystkim podejmowane przez niektórych królów judzkich reformy religijne, polegające na usunięciu elementów pogańskiego kultu sprawowanego w wielu przygodnych miejscach (1Krl 15,11-13; 2Krl 18,3-6). W ich świetle całą historię Izraela należy widzieć z perspektywy posłuszeństwa pierwszemu przykazaniu Dekalogu, nakazującemu oddawanie czci wyłącznie Bogu Izraela (Pwt 5,7).