51Salomon był władcą nad wszystkimi królestwami od Eufratu aż do kraju Filistynów, sięgając granic Egiptu. Płaciły one daninę i były poddane Salomonowi przez całe jego życie.
2Dostawa żywności dla króla na jeden dzień wynosiła: trzydzieści kor najlepszej mąki i sześćdziesiąt kor zwykłej mąki, 3dziesięć utuczonych wołów oraz dwadzieścia wołów z pastwiska, a także sto owiec, nie licząc jeleni, gazeli, saren oraz utuczonego ptactwa. 4Był on bowiem władcą nad całym obszarem na zachód od Eufratu, od Tifsach do Gazy, ciesząc się pokojem ze wszystkich stron dokoła. 5Przez cały okres panowania Salomona Juda i Izrael mieszkali bezpiecznie, każdy pod swoją winoroślą i drzewem figowym, od Dan do Beer-Szeby. 6Salomon miał też czterdzieści tysięcy koni do rydwanów w swoich stajniach oraz dwanaście tysięcy koni dla jeźdźców. 7Zarządcy prowincji, kolejno każdy w swoim miesiącu, zaopatrywali w żywność króla Salomona i wszystkich zaproszonych do królewskiego stołu, tak że niczego nie brakowało. 8Sprowadzali oni także jęczmień i słomę dla koni wierzchowych i pociągowych na miejsce, które każdemu było wyznaczone.
9Bóg obdarzył Salomona mądrością, głębokim zrozumieniem spraw i rozumem nieogarnionym jak piaszczysty brzeg morski. 10Mądrość Salomona była większa od mądrości wszystkich ludzi Wschodu i całej mądrości Egiptu. 11Górował mądrością nad wszystkimi ludźmi, zarówno nad Etanem Ezrachitą i Hemanem, jak i nad Kalkolem i Dardą, synami Machola. Stał się sławny wśród wszystkich okolicznych narodów. 12Ułożył trzy tysiące przysłów oraz tysiąc pięć pieśni. 13Wypowiadał się na temat drzew, poczynając od cedru z Libanu, aż do hizopu rosnącego na murze. Dzielił się także wiedzą dotyczącą zwierząt i ptaków, płazów i ryb. 14Ludzie, którzy dowiedzieli się o mądrości Salomona, przychodzili ze wszystkich narodów i wszystkich królestw, aby go słuchać.
Przygotowania do budowy świątyni
15Kiedy Hiram, król Tyru, usłyszał, że namaszczono Salomona na króla w miejsce jego ojca Dawida, wysłał do niego poselstwo. Był on bowiem przez całe życie przyjacielem Dawida.16Wtedy Salomon przekazał Hiramowi następującą wiadomość: 17„Wiesz, że mój ojciec, Dawid, nie mógł zbudować domu dla imienia PANA, swojego Boga, z powodu wojen, które toczył ze swymi wrogami, dopóki PAN nie rzucił mu ich pod nogi.18Teraz jednak PAN, mój Bóg, obdarzył mnie powszechnym pokojem. Nie ma żadnego przeciwnika, nie spodziewamy się też żadnego ataku.19Zamierzam zatem zbudować dom dla imienia PANA, mojego Boga, zgodnie z obietnicą, którą PAN dał memu ojcu Dawidowi: «Twój syn, którego posadzę na twoim tronie jako następcę, zbuduje dom dla Mojego imienia». 20Każ ściąć dla mnie cedry z Libanu. Moi ludzie będą pracować z twoimi. Zapłacę twoim ludziom tyle, ile wyznaczysz. Sam wiesz bowiem, że nie mamy tak zręcznych drwali jak Sydończycy”. 21Hiram bardzo się ucieszył z odpowiedzi Salomona: „Niech będzie dziś błogosławionyPAN, który dał Dawidowi mądrego syna i ustanowił go królem nad tym wielkim ludem”.22Potem przekazał Salomonowi tę wiadomość: „W odpowiedzi na twoją prośbę o drzewa cedrowe i cyprysowe, spełnię wszystkie twe życzenia. 23Moi ludzie sprowadzą je z Libanu nad morze, ja zaś każę powiązać je w tratwy i przeprawić przez morze do miejsca, które mi wskażesz. Tam je rozładują, a ty je stamtąd zabierzesz. Ty ze swojej strony spełnisz moje życzenie i dostarczysz żywność na mój dwór”. 24Tak więc Hiram dostarczał Salomonowi drewna cedrowego i cyprysowego na każde jego życzenie. 25Natomiast Salomon dostarczał Hiramowi na wyżywienie jego dworu dwadzieścia tysięcy miar pszenicy oraz dwadzieścia miar czystej oliwy. Co roku Salomon dostarczał Hiramowi taką ilość żywności. 26Zgodnie ze swą obietnicą Pan obdarzył Salomona mądrością. Panował więc pokój między Hiramem i Salomonem, utrwalony przymierzem.27Król Salomon wyznaczył do publicznych robót trzydzieści tysięcy robotników z całego Izraela. 28Co miesiąc wysyłał ich do Libanu po dziesięć tysięcy na każdej zmianie, tak że miesiąc przebywali w Libanie, a dwa miesiące w domu. Całością publicznych robót kierował Adoniram. 29Salomon miał również siedemdziesiąt tysięcy robotników do przewozu materiałów oraz osiemdziesiąt tysięcy pracujących w kamieniołomach, 30nie licząc trzech tysięcy trzystu kierowników robót, którzy nadzorowali pracujących. 31Król polecił wycinać wielkie bloki z twardej skały, aby ułożyć z nich fundamenty budowli. 32Budowniczowie Salomona i Hirama oraz Giblici ciosali bloki skalne i przygotowywali drewno i kamienie na budowę domu.
Eufrat – dorzecze Eufratu jest kolebką najstarszych cywilizacji na ziemi. Długość Eufratu liczona wzdłuż dłuższej z odnóg wynosi , a powierzchnia dorzecza – 673 tys. km2.
Tifsach – miasto leżące na północnej granicy państwa Salomona, położone na zachodnim brzegu Eufratu, prawdopodobnie dzisiejsza Dibsa.
Gaza – miejscowość położona ok. od brzegu Morza Śródziemnego. Gaza była częścią tzw. pentapolu filistyńskiego.
od Dan do Beer-Szeby – metafora stosowaną na określenie całego kraju Izraela. Dan i Beer-Szeba – zob. Słownik.
W starożytnym Egipcie powstawało wiele utworów o charakterze mądrościowym. Mówiono nawet, że „mądrość wyszła z Egiptu”.
Etan… Darda – mędrcy kananejscy. Etanowi Ezrachicie przypisuje się autorstwo Psalmu 89, a Hemanowi Psalmu 88.
Na całym starożytnym Bliskim Wschodzie działalność literacka związana była z dworem królewskim. Przysłowia, o których mowa, to maksymy o charakterze moralizującym, stanowiące dużą część kanonicznej Księgi Przysłów. Pieśni natomiast odnoszą się do twórczości poetyckiej. Salomonowi przypisuje się autorstwo Psalmów 72 i 127, Księgi Koheleta, Pieśni nad pieśniami i Księgi Mądrości. Zabieg przypisywania dziełu literackiemu autora znanego z wielkiej mądrości był często stosowany w starożytności i miał na celu nadanie dziełu większego prestiżu.
hizop – krzew, osiągający wysokość ok. . Żydzi wykorzystywali gałązki hizopu jako kropidła w rytualnych ceremoniach (Wj 12,22; Kpł 14,4nn, Ps 51,9).
Wiedza, o której mówi autor, to filozofia odnosząca się do przyrody. Jej ślady obecne są w ST (Prz 30,15-33), ale przede wszystkim była ona popularna w Egipcie i Mezopotamii.
poselstwo – starożytne zwyczaje dyplomatyczne wymagały, aby w przypadku zmiany władzy w którymś z sąsiednich krajów wysyłać do nowego władcy posłów z misją złożenia kondolencji po śmierci króla i przekazania pozdrowień i życzeń dla jego następcy.
cedry z Libanu – drewno pochodzące z Libanu wykorzystywano we wszystkich krajach Bliskiego Wschodu, ponieważ w krajach tych nie rosną drzewa nadające się do wznoszenia wielkich budowli.
tratwy – transport morski drewna powiązanego w tratwy jest opisany również w literaturze egipskiej. Docelowym portem spławu drewna z Libanu była Jafa (2Krn 2,16).
Tak wielka liczba robotników była możliwa dzięki temu, że do pracy nad realizacją wielkich budów królewskich zobowiązani byli nie tylko niewolnicy i jeńcy wojenni, ale także wolni obywatele.
Giblici – rzemieślnicy pochodzący z miasta Gebal, znanego również pod grecką nazwą Byblos, położonego na północ od Bejrutu.
FILISTEA, FILISTYNI - terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.
KOR - miara pojemności produktów sypkich lub płynów, pochodząca z asyryjsko-babilońskiego systemu miar. Jeden kor równał się jednemu chomerowi i składał się z dziesięciu bat lub ef (Ez 45,11-14). W przypadku produktów sypkich kor liczył około 500 (lub 230) litrów. Dla produktów płynnych miał nieco inną miarę i zawierał 159 litrów (lub nawet do ). Zob.
BAT,
CHOMER,
EFA.
TYR - starożytne miasto fenickie, położone na terenie dzisiejszego Libanu, ok. na południe od Sydonu (obecna nazwa es-Sur). Miasto to ma nietypowe położenie geograficzne, ponieważ znaczna jego część jest usytuowana na wyspie, którą Aleksander Wielki połączył z lądem rampą oblężniczą. Ta lokalizacja sprawiła, że przez długie wieki Tyr był cenionym portem handlowym. Początki osadnictwa miejski ego w Tyrze sięgają III tysiąclecia przed Chr. Istnienie miasta w II tysiącleciu potwierdzają wzmianki ugaryckie, hetyckie oraz egipskie. Chociaż odkrycia archeologiczne pokazują, że nie było żadnej przerwy w osadnictwie na terenie Tyru, przyjęła się opinia, że miasto zostało odbudowane ok. 1200 r. przed Chr. przez Sydończyków (być może zniszczeń dokonały tzw. Ludy Morza, zob. Filistyni). W Pięcioksięgu nie znajdujemy żadnej wzmianki o Tyrze, a pierwsza informacja w Piśmie Świętym na jego temat znajduje się w Joz 19,29, gdzie wspomina się o jego fortyfikacjach. Stosunki handlowe Izraela z Tyrem zostały zainicjowane przez króla Dawida, który poprosił Hirama, króla Tyru, o dostarczenie drewna cedrowego oraz robotników do budowy pałacu w Jerozolimie (2Sm 5,11; 1Krn 14,1; 22,4). Następca Dawida, Salomon, także sprowadzał z Tyru drewno cedrowe i cyprysowe oraz rzemieślników, którzy pomagali przy budowie świątyni w Jerozolimie (np. 1Krl 7,13nn). Mieszkańcy Tyru byli doskonałymi żeglarzami i wzięli udział w wyprawie floty Salomona do Ofiru (np. 1Krl 9,26-28). Izebel, córka Ittobaala, króla Tyru, poślubiła Achaba, władcę Królestwa Północnego, co przyczyniło się do asymilacji tyryjskich elementów religijnych i kulturowych w Samarii. Ewangelie wspominają o jednym tylko pobycie Jezusa w okolicy Tyru i Sydonu (Mk 7,24). Chrystus podaje Tyr jako przykład miasta pogańskiego, które na Sądzie Ostatecznym czeka lepszy los niż te miasta palestyńskie, które Go odrzuciły (Mt 11,21n). Zob.
FENICJA,
SYDON.
NAMASZCZENIE - pokrycie ciała lub przedmiotu oliwą lub wonnymi maściami. Zwyczaj ten był bardzo rozpowszechniony na Bliskim Wschodzie i praktykowany w różnych kontekstach. Namaszczenie ciała po kąpieli było znakiem radości i dobrobytu, dlatego pokutnicy rezygnowali z tej praktyki (Iz 61,3). Gest ten towarzyszył nadaniu komuś władzy, np. namaszczenie na króla (1Krl 1,39) czy na kapłana ( Wj 40,12-15). Posiadał również wymiar symboliczny w czynnościach kultycznych: oznaczał uświęcenie osoby bądŹ przedmiotu i przeznaczenie go na wyłączną służbę Bogu. Dlatego namaszczano ołtarze (Lb 7,10), naczynia kultu ( Wj 30,23-29), ale przede wszystkim osoby królów (1Sm 9,16), kapłanów (Wj 29,21) i proroków (1Krl 19,16). W ST o królu mówi się jako o pomazańcu Pańskim (1Sm 24,7). Zob.
CHRYSTUS.
DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.
IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.
JEZUS.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
Przygotowania do budowy świątyni
Dzięki traktatom pokojowym z sąsiadami i bogactwu zgromadzonemu w wyniku rozwoju gospodarczego kraju, Salomon mógł przystąpić do największego i najważniejszego dzieła swego życia – budowy świątyni. Przy realizacji tego przedsięwzięcia musiał skorzystać z pomocy sąsiednich krajów, zwłaszcza stojących wyżej pod względem rozwoju cywilizacyjnego i technicznego Fenicjan. W pastersko‑rolniczym Izraelu nie było bowiem ani wystarczającej ilości odpowiedniego drewna (cedry, cyprysy), ani wykwalifikowanych rzemieślników. Także w trakcie tych przygotowań objawia się mądrość Salomona, który negocjując warunki umowy handlowej z królem Tyru, potrafił utrzymać z nim pokojowe relacje (w. 26), a w otwierających się przed nim możliwościach widział wypełnianie się Bożej obietnicy (w. 19).
Pierwsza i Druga Księga Królewska
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Początkowo Pierwsza i Druga Księga Królewska stanowiły jedno dzieło, a ich podział, dokonany nieco sztucznie i arbitralnie pod wpływem przekładów greckich i łacińskich, przerywa bieg opisywanych w nich zdarzeń. Według powszechnej opinii obie księgi tworzyły część większego zbioru, zwanego Dziełem Deuteronomistycznym (zob. Wprowadzenie do ksiąg historycznych). Jego autorzy, przedstawiając historię Izraela, obejmującą okres od ostatnich lat życia Dawida i wstąpienia na tron Salomona aż do zniszczenia Jerozolimy i wygnania babilońskiego w 586 r. przed Chr., korzystali prawdopodobnie z wielu źródeł znanych z ustnej tradycji lub dostępnych w archiwach królewskich. Należały do nich przede wszystkim kroniki: króla Salomona, królów Izraela i królów judzkich. Równie ważnym materiałem były opowieści zaczerpnięte z tradycji prorockich: cykl opowiadań o Eliaszu i Elizeuszu (1Krl 17 – 2Krl 9), opis działalności proroka Izajasza (2Krl 18,17 – 20,19, por. Iz 36 – 39) oraz pojedyncze relacje o prorokach (1Krl 11,29-39; 13,1-32; 14,1-16; 20,35-43; 22,7-28).
W całości Księgi Królewskie stanowią dobrze przemyślaną i starannie zaplanowaną kompozycję. W historię rządów poszczególnych królów umiejętnie wpleciono wystąpienia proroków. Dzięki temu historia polityczna Izraela na każdym etapie została poddana religijnej ocenie prorockiego słowa. W wyborze i prezentacji poszczególnych wydarzeń znajduje wyraz głębokie przekonanie, że bieg historii zależy od posłuszeństwa lub nieposłuszeństwa Bogu Izraela i Jego przykazaniom. A ponieważ większość władców okazała się niewierna, nieszczęścia, które spotkały naród wybrany, były nieuniknione. Jedynym władcą zasługującym na miano króla, który rządził zgodnie z wolą Bożą, był Dawid. To według wzoru jego postępowania oceniano później rządy pozostałych królów (np. 1Krl 3,14).
Przedstawiany przez autora krytyczny obraz historii Izraela, oprócz przytoczonych faktów, zawiera także bardzo wyraźne elementy dydaktyczne. Obejmują one pouczenia skierowane do czytelników, aby nie powtarzali błędów przodków i starali się budować swoją przyszłość na wierności Bogu i Jego Prawu.
Treść i teologia
Pierwsza i Druga Księga Królewska opowiadają o tym okresie historii narodu wybranego, w którym istniał on jako zjednoczona, a później podzielona monarchia. Zjednoczone królestwo osiąga w X w. przed Chr. wspaniały rozkwit gospodarczy i kulturalny pod rządami Salomona (1Krl 1 – 11). Błędna polityka jego syna, Roboama, doprowadza do podziału na Królestwo Północne (Izrael) oraz Królestwo Południowe (Juda). Dzieje obydwu królestw, aż do upadku Izraela w 722 r. przed Chr., opowiedziano w synchronicznej relacji (1Krl 12 – 2Krl 17). Opis panowania każdego władcy ujęto w formę powtarzającego się schematu. Na początku podaje się notatkę chronologiczną o dacie wstąpienia na tron i okresie rządów w odniesieniu do panowania króla w sąsiednim królestwie. Dalej następuje ocena danego króla, dokonana z perspektywy jego stosunku do kultu Boga Izraela. Królowie Izraela, bez wyjątku, ukazani zostają jako kontynuatorzy grzechu Jeroboama (1Krl 12,25-33). Królów judzkich przedstawia się zawsze w odniesieniu do wzorca, jakim był król Dawid. Na końcu opisu panowania poszczególnych władców zamieszcza się notę o śmierci króla i podaje się imię jego następcy.
Po zdobyciu Królestwa Północnego przez Asyrię w 722 r. przed Chr. (2Krl 17) Królestwo Judy istnieje jeszcze przez niecałe 150 lat, do momentu zburzenia Jerozolimy przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. (2Krl 18 – 25). W tym czasie ma miejsce wydarzenie ogromnej wagi. W okresie panowania króla Jozjasza w świątyni jerozolimskiej odnaleziono księgę Prawa (2Krl 22,3-10), co dało początek gruntownej reformie religijnej przeprowadzonej w całym kraju (2Krl 23,1-25). Działania reformatorskie nie zapobiegły jednak ostatecznemu upadkowi Królestwa Południowego (2Krl 23,26n).
Historię królów ukazano w porządku chronologicznym, ale Księgi Królewskie nie są zwykłą kroniką rejestrującą imiona poszczególnych władców i najważniejsze wydarzenia z okresu ich panowania. Niektórym postaciom poświęcono więcej uwagi, inne potraktowano krótko i zdawkowo. Najobszerniej autor opisuje władców, którzy odegrali decydujące role w historii monarchii izraelskiej: Salomona na początku (1Krl 3 – 11) i Jozjasza przy końcu (2Krl 22 – 23). Pierwszy zostaje ukazany jako uosobienie mądrości (1Krl 3,4-15), drugi jako ten, który wypełnił słowa zapisane w księdze Prawa (2Krl 23,24). Pomiędzy nimi centralne miejsce zajmuje cykl opowiadań poświęcony prorokom: Eliaszowi (1Krl 17 – 19;21; 2Krl 1) i Elizeuszowi (2Krl 2 – 9; 13,14-20). Rozdziały początkowe (1Krl 1 – 2) tworzą prolog, a końcowe (2Krl 24 – 25) – epilog.
Historia opowiedziana w Księgach Królewskich niesie przede wszystkim ważne przesłanie religijne. W opisie działalności Salomona podkreśla się jego mądrość, która w późniejszej tradycji stała się przysłowiowa i uczyniła go najważniejszym w Biblii symbolem mądrości (Prz 1,1; 10,1; Mt 12,42; Łk 11,31). Przejawem tej mądrości była nie tylko umiejętność wydawania sprawiedliwych wyroków (1Krl 3,16-28) i splendor jego władzy królewskiej (1Krl 4,1-58; 9,10-28; 10,14-29), ale także wspaniałość wzniesionej przez niego świątyni i sprawowanego w niej kultu (1Krl 6 – 8). Jednak ostatnie lata życia Salomona, jak również rządy większości późniejszych królów, to dzieje odstępstwa od wiary w jedynego Boga Izraela, który ciągle upominał swój naród, niestrudzenie posyłając mu proroków.
Wymagania dotyczące wiary w Boga jedynego oraz jedności kultu i świątyni stały się programem szeroko zakrojonej reformy religijnej, podjętej dopiero pod koniec epoki monarchii przez króla Jozjasza (2Krl 22n). Odnawiając przymierze z Bogiem, zobowiązał się on wraz z całym ludem wprowadzić w życie wszystkie zalecenia, zawarte w odnalezionej przez kapłana Chilkiasza księdze Prawa (2Krl 23,3). Prawdopodobnie była to Księga Powtórzonego Prawa, według której jedynym miejscem, gdzie można było oddawać cześć Bogu, była świątynia jerozolimska. Jej centralną rolę podkreślają nie tylko szczegółowe opisy, dotyczące jej budowy i wyposażenia (1Krl 6 – 8), ale przede wszystkim podejmowane przez niektórych królów judzkich reformy religijne, polegające na usunięciu elementów pogańskiego kultu sprawowanego w wielu przygodnych miejscach (1Krl 15,11-13; 2Krl 18,3-6). W ich świetle całą historię Izraela należy widzieć z perspektywy posłuszeństwa pierwszemu przykazaniu Dekalogu, nakazującemu oddawanie czci wyłącznie Bogu Izraela (Pwt 5,7).
Dzięki traktatom pokojowym z sąsiadami i bogactwu zgromadzonemu w wyniku rozwoju gospodarczego kraju, Salomon mógł przystąpić do największego i najważniejszego dzieła swego życia – budowy świątyni. Przy realizacji tego przedsięwzięcia musiał skorzystać z pomocy sąsiednich krajów, zwłaszcza stojących wyżej pod względem rozwoju cywilizacyjnego i technicznego Fenicjan. W pastersko‑rolniczym Izraelu nie było bowiem ani wystarczającej ilości odpowiedniego drewna (cedry, cyprysy), ani wykwalifikowanych rzemieślników. Także w trakcie tych przygotowań objawia się mądrość Salomona, który negocjując warunki umowy handlowej z królem Tyru, potrafił utrzymać z nim pokojowe relacje (w. 26), a w otwierających się przed nim możliwościach widział wypełnianie się Bożej obietnicy (w. 19).