Sprowadzenie Arki Przymierza do świątyni

8¹Wtedy Salomon wezwał do Jerozolimy starszych Izraela, wszystkich przywódców plemion i głowy rodzin izraelskich, aby razem z królem Salomonem uczestniczyli w przeniesieniu Arki Przymierza PANA z Miasta Dawida, to jest z Syjonu.²W miesiącu Etanim, w siódmym miesiącu roku, zgromadzili się wszyscy Izraelici u króla Salomona, aby razem z nim obchodzić święto. ³Kiedy przybyli wszyscy starsi Izraela, kapłani wzięli arkę ⁴i razem z lewitami przenieśli zarówno arkę PANA, jak i Namiot Spotkania oraz wszystkie święte przedmioty, znajdujące się w Namiocie.⁵Król Salomon wraz z całą wspólnotą Izraela, zgromadzoną wokół niego przed arką, składał w ofierze owce i woły, których w ogóle nie liczono z powodu ogromnej ich liczby. ⁶Następnie kapłani wnieśli Arkę Przymierza PANA na przygotowane dla niej miejsce w najbardziej wewnętrznej części domu, to jest w miejscu najświętszym, pod skrzydła cherubów.⁷Cheruby bowiem miały skrzydła rozpostarte nad miejscem, gdzie postawiono arkę, tak iż okrywały z góry arkę i drążki do jej przenoszenia. ⁸Same drążki były tak długie, że można było zobaczyć ich końce z miejsca świętego tuż przed miejscem najświętszym, ale z zewnątrz nie były widoczne. Są tam one aż do dnia dzisiejszego. ⁹W arce nie było nic, prócz dwóch tablic kamiennych, które Mojżesz włożył do niej na Horebie, gdzie PAN zawarł z Izraelitami przymierze po ich wyjściu z ziemi egipskiej.¹⁰Skoro tylko kapłani wyszli z miejsca świętego, obłok wypełnił dom PANA .¹¹Kapłani nie mogli więc dalej spełniać swojej posługi, gdyż chwała PANA napełniła dom PANA.¹²Wtedy Salomon przemówił:

„PANIE, powiedziałeś, że będziesz mieszkał w ciemnym obłoku.

¹³Oto wzniosłem dla Ciebie wspaniały dom,

miejsce, gdzie możesz zamieszkać na zawsze”.

¹⁴Całe zgromadzenie Izraela stało w oczekiwaniu, gdy król zwrócił się w ich kierunku z uroczystym błogosławieństwem: ¹⁵„Błogosławiony PAN, Bóg Izraela, który wypełnił to, co przyrzekł mojemu ojcu, Dawidowi, mówiąc:¹⁶«Od dnia, w którym wyprowadziłem mój lud, Izraela, z Egiptu, nie wybrałem sobie żadnego miasta spośród wszystkich plemion Izraela, aby wybudować w nim dom dla mojego imienia. Wybrałem dopiero Dawida, aby postawić go nad moim ludem Izraelem».¹⁷To właśnie w sercu mojego ojca, Dawida, zrodziła się myśl, aby wybudować dom dla imienia PANA, Boga Izraela.¹⁸Lecz PAN mu powiedział: «Postanowienie, które zrodziło się w twoim sercu, aby wybudować dom ku czci mojego imienia, jest dobre.¹⁹Nie ty go jednak zbudujesz, ale twój syn, który się tobie urodzi. On zbuduje dom dla mojego imienia». ²⁰PAN spełnił więc swoją obietnicę: oto stałem się następcą mojego ojca, Dawida, zasiadając na tronie Izraela, jak PAN zapowiedział, i wybudowałem dom dla imienia PANA, Boga Izraela.²¹Urządziłem w nim również miejsce dla arki. W niej znajduje się Przymierze PANA , które zawarł z naszymi przodkami, gdy wyprowadził ich z ziemi egipskiej”.

Modlitwa Salomona na uroczystość poświęcenia świątyni

²²Salomon stanął przed ołtarzem PANA na czele całego zgromadzenia Izraela i wzniósł ręce ku niebu,²³mówiąc: „O PANIE, Boże Izraela, nie ma boga równego Tobie ani u góry w niebie, ani w dole na ziemi. Ty jesteś wierny przymierzu i okazujesz dobroć swoim sługom, którzy służą Ci z całego serca.²⁴Dotrzymałeś słowa twemu słudze Dawidowi, memu ojcu, i dzisiaj wypełniłeś swoje przyrzeczenie. ²⁵PANIE, Boże Izraela, dotrzymaj teraz obietnicy, którą dałeś twojemu słudze, a mojemu ojcu, Dawidowi, mówiąc: «Jeśli twoi potomkowie będą usilnie starali się służyć Mi, tak jak ty Mi służysz, nie zabraknie ci następcy, który będzie stał przed moim obliczem i zasiadał na tronie izraelskim».²⁶Boże Izraela, niech teraz Twoje słowo, które dałeś Twemu słudze, mojemu ojcu, Dawidowi, okaże się niezawodne.

²⁷Czy jednak naprawdę Bóg zamieszka na ziemi? Przecież niebo nieogarnione nie może Ciebie objąć, a cóż dopiero ten dom, który zbudowałem. ²⁸Usłysz moją modlitwę i błaganie, o PANIE, mój Boże, wysłuchaj wołania i modlitwy, które Twój sługa zanosi dzisiaj do Ciebie.²⁹Niech Twoje oczy będą zwrócone w nocy i w dzień ku temu domowi. Przyrzekłeś bowiem: «W tym miejscu będzie obecne moje imię». Wysłuchaj więc modlitwy, którą Twój sługa wznosi w tym miejscu.³⁰Wysłuchaj błagania Twojego sługi i Twego ludu, Izraela. Ilekroć będą modlić się w tym miejscu, Ty wysłuchaj ich w miejscu, gdzie przebywasz – w niebie. A kiedy wysłuchasz, przebacz.

³¹Jeśli ktoś zgrzeszy przeciw swojemu bliźniemu i zostanie zobowiązany do złożenia przysięgi ze złorzeczeniem wobec Twego ołtarza w tym domu, ³²Ty usłysz w niebie, działaj i osądź swoje sługi. Winnemu wymierz karę, niech poniesie skutki swojego postępowania, niewinnego zaś uwolnij od zarzutów, stwierdzając jego niewinność.

³³Jeśli Twój lud, Izrael, po klęsce zadanej mu przez wroga za to, że zgrzeszył przeciwko Tobie, powróci do Ciebie, odda cześć Twojemu imieniu, będzie modlił się i zanosił prośby do Ciebie w tym domu,³⁴Ty wysłuchaj z nieba i przebacz grzech Twojego ludu, Izraela. Pozwól im wrócić do kraju, który dałeś ich przodkom.

³⁵Kiedy niebo będzie zamknięte i nie będzie deszczu, ponieważ zgrzeszyli przeciwko Tobie, potem jednak będą modlić się do Ciebie w tym miejscu, oddadzą cześć Twojemu imieniu i odwrócą się od swojego grzechu, bo dotkniesz ich nieszczęściem, ³⁶Ty wysłuchaj z nieba i przebacz grzech Twoich sług i Twego ludu, Izraela. Wskażesz im właściwą drogę postępowania i ześlesz deszcz na ziemię, którą dałeś Twojemu ludowi na własność.

³⁷Kiedy kraj zostanie dotknięty głodem lub zarazą, suszą albo rdzą zbożową, plagą szarańczy lub robactwa, kiedy z którejkolwiek strony uderzy na niego nieprzyjaciel albo porazi go jakieś nieszczęście lub choroba, ³⁸wszystkie modlitwy i błagania zanoszone przez każdego z osobna i przez cały Twój lud izraelski, który przejęty nieszczęściem i karą wyciągać będzie ręce ku temu domowi, ³⁹Ty usłysz w niebie, w miejscu Twojego przebywania. Przebacz, działaj, uczyń każdemu według jego postępowania, znasz bowiem jego serce. Tylko Ty przenikasz serce człowieka. ⁴⁰Wtedy przez cały czas swojego pobytu na ziemi, którą dałeś naszym przodkom, będą żyli w bojaźni przed Tobą.

⁴¹Również cudzoziemca, który nie należy do Twojego ludu, Izraela, a który przybędzie z dalekiego kraju ze względu na Twoje imię – ⁴²gdyż wielu usłyszy o Twoim wielkim imieniu, a także o Twojej mocnej ręce i wzniesionym ramieniu – gdy więc przyjdzie, aby się modlić w tym domu, ⁴³Ty usłysz w niebie, w miejscu Twojego przebywania. Spełnij to, o co ten cudzoziemiec będzie Cię prosił. Niech wszystkie ludy ziemi poznają Twoje imię i niech postępują w bojaźni przed Tobą na wzór Twego ludu, Izraela. Niech się dowiedzą, że ten dom, który zbudowałem, nosi Twoje imię.

⁴⁴Jeśli Twój lud, zgodnie z Twoim wskazaniem, wyruszy, aby walczyć z nieprzyjaciółmi, i w drodze będzie modlił się do PANA, zwracając się ku miastu, które wybrałeś, i ku domowi, który zbudowałem dla Twego imienia,⁴⁵wtedy wysłuchaj z nieba jego modlitwę i błaganie i bądź obrońcą jego sprawy.

⁴⁶Jeśli zgrzeszą przeciwko Tobie, gdyż nikt nie jest wolny od grzechu, a Ty rozgniewasz się na nich i wydasz ich w ręce nieprzyjaciół, którzy wezmą ich w niewolę i przesiedlą do swojej ziemi, dalekiej lub bliskiej, ⁴⁷oni zaś okażą szczerą skruchę w ziemi, do której zostali uprowadzeni, i będą Cię błagać o zmiłowanie w ziemi swoich zaborców, wyznając: «Zgrzeszyliśmy, zawiniliśmy, popełniliśmy nieprawość», ⁴⁸jeśli więc nawrócą się do Ciebie całym swoim sercem i całą swoją duszą w ziemi, do której zostali uprowadzeni przez swoich wrogów, i będą się modlić do Ciebie, zwracając się ku ziemi, którą dałeś ich przodkom, ku miastu, które wybrałeś, i ku domowi, który wybudowałem ku czci Twojego imienia, ⁴⁹wtedy wysłuchaj z nieba, z miejsca Twego przebywania ich modlitwę i błaganie i okaż im sprawiedliwość. ⁵⁰Przebacz swojemu ludowi, który zgrzeszył przeciwko Tobie, odpuść wszystkie jego wykroczenia i porusz serca ich zaborców, aby okazali im miłosierdzie. ⁵¹Gdyż oni właśnie są Twoim ludem i dziedzictwem, które wyprowadziłeś z Egiptu, z wnętrza pieca do wytapiania żelaza. ⁵²Wejrzyj łaskawie na błaganie Twojego sługi i Twojego ludu, Izraela, i wysłuchaj ich, ilekroć wołać będą do Ciebie. ⁵³Panie, Boże, Ty sam przecież wybrałeś ich sobie na własność spośród wszystkich ludów ziemi zgodnie z tym, co obiecałeś przez Mojżesza, Twego sługę, gdy wyprowadziłeś naszych przodków z Egiptu”.

Błogosławieństwo ludu

⁵⁴Kiedy Salomon zakończył wszystkie te modlitwy i błagania, wznoszone do PANA , podniósł się z klęczek przed ołtarzem PANA, gdzie wyciągał ręce ku niebu,⁵⁵i w uroczystym tonie zaczął błogosławić całe zgromadzenie Izraela: ⁵⁶„Błogosławiony niech będzie PAN, który obdarzył swój lud, Izraela, miejscem odpoczynku, wypełniając swoją obietnicę. Nie zawiodło żadne z dobrych słów, które PAN powiedział przez Mojżesza, swojego sługę.⁵⁷Niech PAN, Bóg nasz, będzie z nami, jak był z naszymi przodkami. Niech nas nie opuszcza i nie odrzuca.⁵⁸Niech wzbudzi w nas miłość do siebie, abyśmy szli drogą wskazaną przez Niego, przestrzegając Jego przykazań, praw i wyroków, do których zobowiązał naszych przodków. ⁵⁹Niech prośby zanoszone w moim błaganiu znajdą przychylność u PANA, Boga naszego we dnie i w nocy. Niech PAN będzie obrońcą spraw swojego sługi i ludu swojego, Izraela, w potrzebach każdego dnia,⁶⁰aby wszystkie ludy ziemi poznały, że tylko Pan jest Bogiem, a żaden inny nie istnieje. ⁶¹Niech więc wasze serca będą całkowicie oddane PANU, Bogu naszemu, tak jak dzisiaj, abyście postępowali według Jego poleceń i zachowywali Jego przykazania”.

Akt poświęcenia świątyni

⁶²Następnie król wraz z całym Izraelem składali ofiaryPANU .⁶³Salomon złożył więc dla PANA dwadzieścia dwa tysiące wołów i sto dwadzieścia tysięcy owiec na ofiarę wspólnotową. Tak król i wszyscy Izraelici dokonali poświęcenia domu PANA.⁶⁴W tym samym dniu król poświęcił także środkową część dziedzińca przed domem PANA, gdyż tam właśnie złożono ofiary całopalne, ofiary pokarmowe i tłuszcz ofiar wspólnotowych, ponieważ ołtarz z brązu, stojący przed PANEM, okazał się za mały, aby pomieścić ofiary całopalne, ofiary pokarmowe oraz tłuszcz ofiar wspólnotowych.⁶⁵Tak więc Salomon wraz z całym Izraelem, tworzącym wielkie zgromadzenie pielgrzymów przybyłych z całego kraju od Lebo-Chamat aż do Potoku Egipskiego, obchodził przez siedem dni uroczyste święto przed PANEM, Bogiem naszym.⁶⁶Ósmego dnia rozesłał lud, który błogosławił króla. Wszyscy wracali do swoich domów szczęśliwi i pełni wdzięczności za wszelkie dobro, które PAN okazał swojemu słudze, Dawidowi, i swojemu ludowi, Izraelowi.

Miasto Dawida – zob. 1Krl 2,10+.

święto – prawdopodobnie chodzi o Święto Namiotów (zob. Słownik), przypadające w tym właśnie miesiącu (Kpł 23,34nn).

Dokładny opis wyglądu Arki Przymierza zob. Wj 25,10-15.

Horeb – inna nazwa góry Synaj. Tam Bóg powołał Mojżesza i tam zostało zawarte przymierze pomiędzy Bogiem a Izraelem. Tam również Mojżesz otrzymał kamienne tablice, na których wypisano Prawo (Pwt 10,1-5).

obłok – typowy biblijny obraz obecności Boga pośród ludu (Wj 16,10; 19,16; 24,15-17; 40,34n).

ciemny obłok – symbol jednoczesnego objawiania się i ukrywania się Boga (Wj 20,21; Pwt 4,11; Ps 18,10-13). Septuaginta, grecki przekład ST, w tłumaczeniu w. 53a podkreśla wyjątkowy sposób ukazywania się Boga, rozszerzając nieco tekst wiersza: Pan pozwolił się ukazać słońcu na niebie, ale sam postanowił zamieszkać w gęstej ciemności.

wspaniały dom – świątynia, dom Boży, jest wspaniała nie ze względu na jej piękny i niezmiernie okazały wystrój, ale dzięki rzeczywistej obecności w niej Boga.

Przymierze Pana – chodzi o kamienne tablice, które Mojżesz otrzymał od Boga, znak przymierza zawartego pomiędzy Bogiem a Izraelem (Wj 31,18; 1Krl 8,9; 2Krn 5,10).

nie ma boga równego Tobie – jest to zdecydowane wyznanie monoteizmu, czyli wiary w jedynego Boga. Wiara ta opierała się na przymierzu.

służą Ci z całego serca – to znaczy prowadzą życie zgodne z wolą Bożą.

niebo nieogarnione – w ujęciu starożytnej kosmologii, typowej dla Izraelitów, niebo dzieliło się na trzy poziomy. Pierwszy i najniższy to firmament, nad nim znajdowały się tak zwane „wody górne”. I dopiero ponad tymi wodami mieszkał Bóg.

w tym miejscu – modlący się w świątyni zwracali się twarzą ku miejscu najświętszemu, w którym przestrzeń ponad cherubami była wypełniona przez niewidzialną obecność Boga.

przysięga ze złorzeczeniem – chodzi o przysięgę, którą przed ołtarzem i wobec oskarżonego wypowiadał oskarżyciel, prosząc w ten sposób Boga o rozstrzygnięcie sprawy.

nie będzie deszczu – zjawiska meteorologiczne, szczególnie deszcz, miały ogromny wpływ na życie Izraelitów. W Palestynie deszcze padają od połowy października do połowy kwietnia. Wystarczyło więc, aby zimą spadło mało deszczu i od razu w kraju panowała susza i głód. Brak opadów zawsze był rozumiany jako kara Boża za grzech i dlatego w czasie suszy podejmowano głęboką pokutę.

cudzoziemiec – do świątyni mogli przychodzić także cudzoziemcy, którzy pragnęli modlić się do Boga Izraelitów. Pojawia się tutaj ważny kontekst uniwersalistyczny, obecny w ST przede wszystkim w tekstach mesjańskich (Iz 56,6n; 60,3-10; Jr 16,19.21, Za 8,20-22). Bóg objawia się w pierwszej kolejności Izraelowi, ale Jego imię będzie znane na całej ziemi, a Jego dobroci, łask i miłosierdzia może dostąpić każdy, kto z ufnością będzie o nie prosił.

zwracając się ku miastu – zwyczaj modlenia się z twarzą zwróconą ku Jerozolimie powstał we wspólnotach diaspory żydowskiej po zakończeniu niewoli babilońskiej (Tb 3,11; Dn 6,11). Zwyczaj ten praktykowali również muzułmanie w pierwszym okresie historii islamu.

miejsce odpoczynku – wraz z wybudowaniem świątyni i zamieszkaniem w niej imienia Boga Ziemia Obiecana stała się miejscem odpoczynku dla Izraela, który po trudach wędrówki przez pustynię i walk z wrogami może odtąd bezpiecznie w niej mieszkać (Rdz 2,15; Pwt 3,20; Joz 1,15; Hbr 4,8-11).

Niech wzbudzi w nas miłość do siebie – dosł. Niech nasze serca nakłoni do siebie. Podkreślona jest tutaj konieczność Bożej pomocy dla każdego, kto chce pełnić Jego wolę.

od Lebo-Chamat aż do Potoku Egipskiego – wyrażenie to stosowane jest na określenie całego terytorium zamieszkiwanego przez Izraelitów. Lebo-Chamat (obecne Lewa w Syrii) to miasto leżące na południe od Chamat (obecne Hama w Syrii, zob. 2Sm 8,9+) i będące pod jego jurysdykcją. Nazwa Lebo-Chamat oznacza ‘Wejście do Chamat’. Potok Egipski natomiast to dolina i rzeka okresowa (wadi) na Półwyspie Synajskim; tradycyjna południowa granica Kanaanu (Lb 34,5).

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

PRZYMIERZE - rodzaj umowy, gwarantującej porządek i ustalającej prawa i obowiązki stron zawierających układ. Termin ten odnosi się nie tylko do relacji międzyludzkich czy międzynarodowych, ale także używa się go w odniesieniu do relacji między Bogiem a ludźmi. Jest to kluczowe pojęcie dla teologii ST i historii narodu wybranego. ST wymienia kilka przymierzy, które Bóg zawierał z ludźmi: z Noem (Rdz 9), z Abrahamem (Rdz 15 i 17), z ludem izraelskim na Synaju (Wj 19nn), z Dawidem (2Sm 7) oraz przymierze nazwane kapłańskim (Lb 18,19). Na Synaju zostało zawarte najważniejsze z nich, na mocy którego Izrael otrzymał prawa i zobowiązał się do wierności Bogu. Inicjatorem każdego przymierza był Bóg, który w ten sposób wyraził swoją miłość i łaskę wobec ludzi. Zewnętrznym znakiem przymierza Izraela z Bogiem było obrzezanie. Obchodzono także Święto Odnowienia Przymierza. Nagminne łamanie przymierza przez członków ludu Bożego doprowadziło do konieczności zawarcia Nowego Przymierza (Jr 31,31-33). To ostateczne przymierze Bóg zawarł z wszystkimi ludŹmi przez swojego Syna Jezusa Chrystusa. Nowe Przymierze nie opiera się już na przepisach prawa, ale ma swoje Źródło w Duchu (2Kor 3,6; por. J 4,23n). Wierność temu przymierzu jest możliwa dzięki ofierze Chrystusa i Jego żywej obecności pośród tych, którzy w Niego uwierzyli. Zob.

OBRZEZANIE,

PRZYKAZANIE.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

SYJON - początkowo nazwa południowo-wschodniego wzgórza Jerozolimy, na którym stała, zdobyta przez Dawida, twierdza Jebusytów. Na cześć zwycięzcy miejsce to nazwano Miastem Dawida (2Sm 5,7). W Biblii określenie Syjon często ma sens metaforyczny. Występuje jako synonim całej Jerozolimy. Oznacza świętą górę, którą Bóg wybrał na swoje mieszkanie ( Hbr 12,22). Prorocy widzieli w Syjonie miejsce, w którym dokona się zbawienie (Iz 2,2-4). W NT nazwa Syjon funkcjonuje jako synonim niebieskiego Jeruzalem (Hbr 12,22; Ap 14,1), czyli miejsca przebywania Boga i odkupionych przez Niego ludzi. Zob.

JEROZOLIMA.

LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.

DZIESIĘCINA,

NAJWYŻSZY KAPŁAN.

NAMIOT SPOTKANIA (ŚWIADECTWA)- mały namiot stawiany poza obozem i służący do otrzymywania wyroczni od Boga (Wj 33,7-11). Różnił się on od przenośnej świątyni, która w Piśmie Świętym jest niekiedy nazywana także Namiotem Spotkania lub świętym mieszkaniem, mieszkaniem świadectwa, mieszkaniem Pana, namiotem. Przenośna świątynia znajdowała się zawsze w centrum obozu Izraelitów (Lb 2,1-31), przechowywano w niej Arkę Przymierza i sprawowano kult (Wj 25 - 30; 35 - 40). Zob.

MIESZKANIE,

ŚWIĄTYNIA,

WYROCZNIA PANA.

OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.

CAŁOPALENIE,

OŁTARZ.

DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE - pomieszczenie uważane za miejsce obecności Boga. W czasie wędrówki Izraelitów przez pustynię znajdowało się ono w przenośnej świątyni i było oddzielone specjalnymi zasłonami. W pomieszczeniu tym, zwanym święte świętych, umieszczona była Arka Przymierza. Na tej samej zasadzie wybudowano świątynię jerozolimską, w której wydzielono specjalną, oddzieloną zasłonami przestrzeń, najbardziej wewnętrzną część świątyni w kształcie sześcianu o bokach długości , zwaną miejscem najświętszym, gdzie złożono Arkę Przymierza. Prawo wejścia do miejsca najświętszego miał jedynie najwyższy kapłan, tylko jeden raz w roku, w Dniu Przebłagania, gdy prosił o przebaczenie grzechów ludu (Kpł 16,2). Zob.

ARKA PRZYMIERZA,

MIESZKANIE,

NAJWYŻSZY KAPŁAN,

ŚWIĄTYNIA.

CHERUBY - rodzaj istot duchowych, przebywających w bliskości Boga, gotowych do spełniania różnych poleceń. W Piśmie Świętym przedstawione są jako stworzenia ponadnaturalne, przybierające różne postaci dziwnych, niewystępujących w przyrodzie zwierząt, mających niekiedy pewne cechy ludzkie. Najczęściej ukazuje się je jako skrzydlate lwy o ludzkich twarzach. Ich postaciami ozdobiona była Arka Przymierza. Zob.

ARKA PRZYMIERZA.

OBRZEZANIE,

PRZYKAZANIE.

CHWAŁA (hebr. kawod - ‘znaczenie’, ‘waga’, ‘szacunek’, ‘blask’) - w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). Czasami słowo to oznaczało obecność Boga (Wj 40,34n). W NT chwała Boża w sposób pełny objawiła się w osobie i dziele Jezusa Chrystusa (np. J 1,14; 17,1.4). Oddawać chwałę Bogu oznacza czcić Go, uwielbiać, adorować i być wdzięcznym za otrzymane łaski (np. Łk 17,18; 1Kor 10,31). Dzięki Jezusowi Chrystusowi ludzie będą mieli udział w chwale Boga (Rz 2,7; 8,17; 2Tes 2,14), co nastąpi przy Jego powtórnym przyjściu na ziemię (Kol 3,4).

ZGROMADZENIE (hebr. kahal, gr. ekklesia) - termin odnoszący się do wspólnoty ludzi jednoczących się ze względu na wspólne pochodzenie lub ze względu na wspólny cel. Pierwotnie termin zgromadzenie dotyczył powszechnego zwołania mężczyzn z Izraela w celu stawienia czoła wrogowi lub wyruszenia na wyprawę wojenną (np. Lb 10,7). Sygnałem nakazującym zebranie się w oznaczonym miejscu był dźwięk trąby. Wielokrotnie w Piśmie Świętym (szczególnie w Wj, Lb, Pwt, 1-2Krn) zgromadzeniem nazywany jest cały Izrael. Po instytucjonalizacji kultu świątynnego hebr. termin kahal przybrał także znaczenie religijne i określał wspólnotę ludu zwołanego, aby oddawać cześć Bogu. Kościół jako wspólnota ludzi wierzących jest określany w NT mianem ekklesia (najbliższy gr. odpowiednik hebr. kahal), czyli ‘zgromadzenie ludu Nowego Przymierza’. Kościół jest więc postrzegany jako nowy Lud Boży zwołany przez Boga. Najpełniejszym urzeczywistnieniem tego zwołania jest zgromadzenie eucharystyczne (np. 1Kor 11,17-34).

BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).

IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.

JEZUS.

SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.

NERKI.

OŁTARZ - miejsce składania ofiary. Pierwotnie w tradycji biblijnej ołtarze usypywano z nieociosanych kamieni lub ziemi. Nie składano na nich ofiar, lecz były one pamiątką objawienia się Boga i świętym miejscem modlitwy (np. Rdz 12,8; Ps 43,3n). Z czasem stały się wyłącznie miejscami składania ofiar Bogu (lub bóstwom pogańskim) i znajdowały się w świątyniach. Praktyka budowania ołtarzy ofiarnych dla bóstw jest typowa dla kultur i religii Bliskiego Wschodu i nie jest oryginalnym pomysłem Izraelitów. Uważano, że ołtarze i otaczające je świątynie są ziemskimi mieszkaniami bóstw, którym należy ofiarować pokarm i miłą woń. Idea karmienia Boga była obca Izraelitom. Dla nich ołtarze były miejscami świętymi, pomagającymi w komunikacji z Bogiem. Składając na nich ofiary, wyrażali uwielbienie, dziękczynienie, przebłaganie za grzechy itp. Po centralizacji kultu w Jerozolimie (reforma Jozjasza w drugiej połowie VII w. przed Chr.) i zlikwidowaniu lokalnych sanktuariów, pozostały tylko trzy ołtarze w świątyni jerozolimskiej: ołtarz do ofiar całopalnych (wykonany z brązu), ołtarz kadzielny (wykonany ze złota) i ołtarz chlebów poświęconych (Wj 37,25 - 38,7). Zob.

OFIARA,

RÓG.

JUDA.

OBRZEZANIE,

PRZYKAZANIE.

JEZUS.

BLIŹNI - hebrajski termin rea, oddawany zazwyczaj w tłumaczeniach słowem ‘bliźni’, posiada w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może określać znajomego lub sąsiada (np. Wj 11,2; Prz 27,10), przyjaciela (np. Hi 2,11), ukochanego (Pnp 5,16). Termin ten nie obejmuje jednak bliskich krewnych, których określano mianem brat i siostra, ani wrogów. Ogólnie słowo to w ST określa rodaka, członka ludu zjednoczonego przymierzem z Bogiem. Za bliźnich uważano także prozelitów. W czasach Jezusa w różnych nurtach judaizmu istniały spory co do tego, kogo należy uważać za bliźniego. Jezus dał na to odpowiedź w przypowieści o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10,29-37). Według nauczania Jezusa bliźnim jest każdy człowiek, dlatego wszystkich należy traktować z miłością, współczuciem i udzielać im koniecznej pomocy. W okazywaniu dobra nie można ograniczać się tylko do osób, które przynależą do tej samej wspólnoty społecznej lub religijnej. Jezus ukazał także ścisłą współzależność dwóch starotestamentowych przykazań (np. Mt 22,34-40) - miłości Boga ( Pwt 6,5) i bliźniego (Kpł 19,18). Miłość bliźniego będzie kryterium osądu człowieka na Sądzie Ostatecznym (Mt 25,31-46). Apostoł Paweł w praktykowaniu przykazania miłości bliźniego widzi wypełnienie prawa, pierwszy owoc Ducha oraz jedyny sposób realizacji wiary (np. Ga 5). Według autora 1 Listu św. Jana miłość braterska jest miarą bycia chrześcijaninem i sprawdzianem autentyczności miłości człowieka do Boga (1J 2,8-11; 3,11-24; 4,7-21).

KARA BOŻA - w Piśmie Świętym obecny jest obraz Boga rozgniewanego, który karze człowieka za jego złe czyny (np. Ps 94,2). Aby właściwie zrozumieć sens kary Bożej, należy odczytać ją w perspektywie teologicznej. Wskazywanie na karę Bożą uzmysławia człowiekowi trzy ważne rzeczywistości: człowiek jest istotą grzeszną, w życiu ludzkim konieczne jest nawracanie się, Bóg jest sędzią i zbawcą stworzenia. Chociaż Bóg jest najwyższym sędzią ludzkiego postępowania i gwarantem sprawiedliwości, to jednak rozumienie Jego działania nie może być sprowadzone do prostego nagradzania lub karania człowieka przez zapewnienie mu ziemskiego powodzenia za dobre postępowanie albo sprowadzenie na niego nieszczęścia w życiu osobistym, rodzinnym czy społecznym, gdy popełnił on zło. Boże działanie zawsze pozostaje tajemn icą (np. Prz 30,2-5; Iz 29,13n; 1Kor 1,19-21). Istotą kary Bożej jest pozwolenie na to, aby człowiek poniósł konsekwencje swoich złych wyborów. Kara Boża nie może być więc rozumiana jako odwet Boga na człowieku. Jej cel jest przede wszystkim wychowawczy, aby człowiek uświadomił sobie swoje oddalenie od Boga i na przyszłość zaniechał czynienia zła. Bóg w swojej mądrości przede wszystkim prowadzi człowieka do pełnego rozwoju i na różne sposoby uczy go, jak poznawać prawdę, dobro i piękno oraz jak żyć według zasad miłości i sprawiedliwości (np. Łk 13,1-9; 19,2-10; J 8,3-11). Bóg objawia się człowiekowi przede wszystkim jako miłosierny Stwórca. W zależności od nastawienia człowieka doświadczającego kary, może mieć ona dwojaki skutek: albo człowiek biernie przyjmie potępiający wyrok i nie wyciągnie żadnych wniosków z doświadczenia, które go spotkało, albo zobaczy w karze wezwanie do przemiany i powróci do Boga (np. Łk 15,14-20). Kara Boża, wpisana w zbawczy plan Boga, jest więc skutecznym środkiem pomagającym człowiekowi trwać przy Nim i mimo grzechu nieustannie do Niego wracać. W oparciu o Pismo σwięte wykształciła się idea kary, która trwa nawet po śmierci człowieka (np. Mt 10,28; 18,9; 25,41; J 5,29; Jud 4). Może być ona czasowa, aby człowiek dopełnił swojego oczyszczenia ze zła popełnionego za życia ziemskiego (np. 1Kor 3,12-15), ale też może trwać wiecznie, jeśli człowiek w sposób świadomy i bezwzględny odrzuca Boga i Jego miłosierdzie (np. Mk 9,47n). Zob.

GNIEW BOŻY.

JEZUS.

GRZECH - postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 - 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 - 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob.

ADAM.

DROGA - w Piśmie Świętym termin ten ma często znaczenie symboliczne. Zwykle oznacza wzorzec postępowania Boga (Iz 55,8n) i ludzi (Ps 1,6). Słowem tym posługuje się również biblijna literatura mądrościowa, której autorzy zachęcają do wyboru drogi, która prowadzi do życia i przestrzegają przed błędną drogą prowadzącą do śmierci (np. Pwt 30,15-20; Ps 119,1; Prz 4,19; Mt 7,13n). Lud Izraela, mający swoje korzenie w koczowniczych plemionach, rozumiał swoją historię jako wędrówkę, jako nieustanne bycie w ”drodze” zapoczątkowane przez Abrahama. W NT słowo to nabiera jeszcze bardziej specyficznego znaczenia. Jezus siebie samego nazywa drogą prowadzącą do Ojca (J 14,6). Każdy, kto łączy się z Chrystusem, otrzymuje nowe życie (Hbr 10,20). Jednym z pierwszych określeń tworzącej się wspólnoty chrześcijan był zwrot zwolennicy tej drogi (np. Dz 9,2).

NERKI.

BOJAŻŃ BOŻA, BOJAŻŃ PANA - wyraża się ona w głębokim szacunku, jaki człowiek nieustannie powinien okazywać Bogu (Koh 12,13). W istocie oznacza ona głęboką więź łączącą stworzenie ze swoim Stwórcą. W księgach ST bojaźń Boża często przejawia się w postawie lęku, jaki człowiek odczuwa, doświadczając własnej małości i grzeszności wobec majestatu i potęgi Boga. Wyrazem bojaźni może być też obawa przed karą za popełnione grzechy, które obrażają świętość Boga. Zasadniczo jednak tradycja żydowska wyra źnie odróżnia bojaźń od poczucia strachu i obawy, zaznaczając, że wypływa ona przede wszystkim z miłości oraz troski człowieka o jego relację z Bogiem. Stąd w tradycji mądrościowej ST bojaźń Boża jest początkiem wiary i charakteryzuje postawę człowieka pobożnego (Syr 1,11-20), a zarazem mądrego (Prz 1,7). Człowiek bojący się Boga jest synonimem człowieka sprawiedliwego (Ps 1), który całe swoje życie zwraca ku Stwórcy i zawsze pragnie postępować zgodnie z Jego wskazaniami. Bojący się Boga to ten, kto ma świadomość Jego nieustannej obecności i opieki. Ta świadomość daje poczucie bezpieczeństwa we wszystkich okolicznościach życia. Taka boja źń nie jest więc nieuzasadnionym strachem przed karzącym bóstwem, ale jednym z darów Ducha Świętego, który prowadzi do pełnej zaufania adoracji Boga przez człowieka (Iz 11,2; Rz 8,15; 1J 3,20n). Postawie tej towarzyszy poczucie szczęścia i posiadania Bożego błogosławieństwa, co skłania do dawania świadectwa o wielkości i dobroci Stwórcy.

DUSZA - hebr. termin nefesz może być tłumaczony na różne sposoby. W ST oznaczał pierwotnie ‘gardło’, ‘oddech’, w konsekwencji więc ‘życie’ i ‘osobę’. Termin dusza odnosił się także do tego, co duchowe w człowieku (do myśli, pragnień, uczuć), ale nie był rozumiany jako przeciwieństwo ciała. Dla autorów biblijnych dusza jest tym, co odróżnia człowieka żyjącego od umarłego. Nigdy nie oddzielali oni duszy od ciała. Mówiąc o duszy, mogli mieć na myśli życie (Joz 9,24), całego człowieka (Rdz 2,7), a także tożsamość konkretnego człowieka (Ps 103,1). Człowiek stał się istotą (duszą) żyjącą (1Kor 15,45), ponieważ Bóg, Pan życia, tchnął w jego nozdrza tchnienie życia (Rdz 2,7). W NT zasadniczo zostało zachowane starotestamentowe rozumienie duszy. Oznacza ona życie (Mt 2,20) lub odnosi się do całej osoby ( Dz 2,41). Choć w NT brakuje rozróżnienia między śmiertelnym ciałem i nieśmiertelną duszą, obecnego w filozofii greckiej, to dusza oznacza także istnienie osoby po śmierci. Zob.

KREW.

OFIARA,

RÓG.

JUDA.

PRZYKAZANIE - żądanie wyrażone przez słowo mówione lub na piśmie. Termin ten odnosi się niekiedy w Piśmie σwiętym do relacji międzyludzkich, np. może wyrażać żądanie rodzica względem dziecka (Jr 35,14; Prz 6,20) lub króla wobec poddanych (2Krl 18,36). Zasadniczo ma jednak znaczenie teologiczne i określa wymagania wynikające z przymierza zawartego na Synaju między Bogiem a Jego ludem. Terminem przykazanie określa się przede wszystkim polecenia zawarte w Dekalogu (Wj 20,1-17; Pwt 5,6-21). W sensie szerszym odnosi się on do różnego rodzaju regulacji prawnych, etycznych i kultycznych, wynikających z Dekalogu, które zawarte są w Pięcioksięgu (Wj 20,22n; 25 - 31; 35 - 40; Kpł 17 - 26; Pwt 12 - 26). Przykazania nie są narzuconym przez Boga bezdusznym prawem, lecz stanowią konsekwencję zbawczych dzieł Boga dokonanych w historii Izraela (wybranie, wyzwolenie z Egiptu, zawarcie przymierza). Są również przejawem odpowiedzialności Boga za swój lud, do którego ma On wyłączne prawo. Odp owiedzią człowieka na Boże przykazania ma być ich przestrzeganie (Kpł 26,3), ponieważ są one dla człowieka rozkoszą i przedmiotem miłości (Ps 119,47.127.143), a także w skuteczny sposób przygotowują go na przyjęcie zbawienia. Sankcją za lekceważenie przykazań jest przekleństwo ( Kpł 26,14nn; Pwt 27,15-26). Jezus nie odrzucił przykazań ST, lecz je zaktualizował i uczynił jeszcze bardziej radykalnymi, przez postawienie na pierwszym miejscu przykazania miłości Boga i bliŹniego (np. Mt 22,35-40). Zob. PRZEKLE┴STWO.

NERKI.

JUDA.

CAŁOPALENIE,

OŁTARZ.

WSPÓLNOTOWA OFIARA (hebr. zewach, szelamim lub zewach szelamim) - ofiara nazywana także ‘ofiarą biesiadną’ albo ‘ofiarą za pokój’. Była to ofiara krwawa składana na życzenie indywidualnych pielgrz ymów, szczególnie rodzin przybywających do Jerozolimy. Jej celem było z jednej strony wyrażenie wdzięczności Bogu za otrzymane przez rodzinę dobrodziejstwa, z drugiej natomiast, prośba o jeszcze większe zacieśnienie więzów rodzinnych oraz pogłębienie relacji rodziny z Bogiem (np. Rdz 31,54; Kpł 3,1nn; 1Sm 1,21). W księgach biblijnych nie ma przepisów, które w jednoznaczny sposób określałyby, co ma być przedmiotem ofiary wspólnotowej i w jaki sposób należy ją składać. W ofierze tej można było złożyć młodą krowę, owcę, wołu itp. Po zabiciu zwierzęcia kapłan zobowiązany był wylać jego krew na ołtarz (np. Pwt 12,27), a następnie spalić jego tłuszcz (np. Kpł 3,3-5). Po ofiarowaniu Bogu krwi i tłuszczu zwierzęcia kapłani otrzymywali jego mostek oraz prawą łopatkę (Kpł 7,28-34). To, co zostało, zabierał ofiarodawca, aby przygotować ucztę dla rodziny i zaproszonych gości.

POŚWIĘCENIE - polegało na wyłączeniu czegoś lub kogoś ze sfery świeckiej po to, aby przeznaczyć jedynie do sfery religijnej. Wynikało to ze świadomości radykalnego podziału całej rzeczywistości na to, co świe ckie, oraz to, co święte. Poświęcenie było więc traktowane jako działanie zmierzające do uświęcenia, to znaczy do zbliżenia kogoś lub czegoś do Boga, który sam jest świętością. Osoba, zwierzę lub rzecz - przez akt poświęcenia - stawały się wyłączną własnością Boga i nie można ich było wykupić (Kpł 27,28n). Poświęcenia wymagało przede wszystkim to, co wiązało się z kultem, a więc kapłani (np. Wj 29,1nn), miejsca przeznaczone do kultu oraz naczynia używane w kulcie. Dokonywało się ono przez specjalne obrzędy (np. Wj 30,22-33). Poza tym każdy mógł osobiście poświęcić Bogu jakąś rzecz (np. Kpł 22,21; 23,38; Lb 15,3). Poświęcenie może przyjmować niekiedy w Piśmie Świętym specyficzne znaczenie, kiedy jest mowa o obłożeniu klątwą rzeczy, miejsc lub ludzi. Zob.

KLĄTWA.

CAŁOPALENIE, CAŁOPALNA OFIARA (hebr. ola - ‘to, co się wznosi’, lub kalil - ‘doskonała’) - ofiara składana dwa razy dziennie, rano i wieczorem, w świątyni jerozolimskiej, a także przy okazji różnych specjalnych okoliczności. Różniła się od innych ofiar tym, że spalano całe zwierzę (z wyjątkiem skóry, którą otrzymywał kapłan). Dlatego też w terminologii greckiej ofiarę tę określano jako holokaustos - ‘całkowite spalenie’. Ogień, w którym ofiara była spalana, symbolizował Bożą obecność. Nierozcinanie zwierzęcia na kawałki oznaczało, że ofiara była pełna i doskonała. Zwierzę ofiarne musiało być starannie wyselekcjonowane i nie mogło mieć na ciele żadnej skazy. Obrzęd składania ofiary całopalnej rozpoczynał się od gestu położenia dłoni na głowie ofiarowanego zwierzęcia ( Kpł 1,4), co wyrażało intencję uczynienia ofiary z samego siebie. Jej celem było pojednanie człowieka z Bogiem. Ofiary całopalne składane w czasach ST były zapowiedzią jedynej doskonałej ofiary, którą złożył z siebie Jezus Chrystus. Dopiero ofiara Chrystusa na krzyżu w sposób całkowity pojednała ludzi z Bogiem i stała się Źródłem odpuszczenia grzechów (zob. np. Rz 5). Zob.

OFIARA.

OFIARA,

RÓG.

Sprowadzenie Arki Przymierza do świątyni.
Przeniesienie arki z Namiotu Spotkania do miejsca najświętszego oznacza zakończenie etapu historii zbawienia, w którym Izraelici, wychodząc z niewoli egipskiej, wędrowali do ziemi obiecanej, aby po wielu latach zdobywania jej, wziąć ją ostatecznie w posiadanie. Umieszczona pod skrzydłami cherubów arka stała się tronem, z wysokości którego Bóg sprawuje swoje królewskie rządy nad Izraelem. Jego władza wyrażała się w autorytecie przykazań zapisanych na kamiennych tablicach przekazanych Mojżeszowi i przechowywanych w arce. Fakt, iż nie usunięto drążków służących do przenoszenia arki, wskazuje, że Bóg nie jest na zawsze i bezwarunkowo związany ze świątynią jerozolimską. Po zburzeniu miasta przez Babilończyków Jego chwała opuści Jerozolimę i uda się w kierunku wschodnim, aby dzielić los narodu przebywającego na wygnaniu (Ez 10,18-20; 11,22-25).

Modlitwa Salomona na uroczystość poświęcenia świątyni
Modlitwa Salomona składa się z dwóch głównych części: modlitwy wprowadzającej (ww. 23-30) oraz siedmiu konkretnych próśb (ww. 31-53). W pierwszej części Salomon wychwala wielkość Boga, a przede wszystkim Jego wierność i miłosierdzie, dzięki którym wierzący, w każdym miejscu i czasie i we wszelkich przeciwnościach życia, mogą wznosić do Niego swoje ufne błagania. Prośby króla odnoszą się do różnych sytuacji życiowych: oskarżeń (ww. 31n), klęsk w bitwach (ww. 33n), suszy (ww. 35n), głodu, choroby i innych nieszczęść (ww. 37-40), ciężkiej doli cudzoziemca (ww. 41-43) i wojny z wrogimi narodami (ww. 44n). Bardzo ważne miejsce w modlitwie Salomona zajmuje również prośba za tych, którzy żyją na wygnaniu (ww. 46-53). Właśnie cierpienia wygnańców są źródłem najbardziej przejmującego apelu skierowanego do Bożego miłosierdzia o okazanie im łaski przebaczenia i pociechy. W modlitwie Salomona znajduje swój wyraz typowa dla ST teologia przymierza i wierności. Bóg jawi się jako ktoś niezrównany i najwyższy, ktoś niewidzialny, mieszkający w ciemnościach. Dlatego świątynia jest uważana za mieszkanie imienia Boga (w. 29). Stwórca, do którego modli się Salomon, to Bóg, który dochowuje wierności swoim obietnicom, który działa, wysłuchuje, przebacza, strzeże swojego ludu, nieustannie go prowadzi i chroni. Świątynia natomiast jest nie tylko miejscem składania oﬁar Bogu, ale przede wszystkim miejscem modlitwy, miejscem, w którym człowiek może doświadczyć obecności i miłosierdzia Boga.

Błogosławieństwo ludu
Salomon, wypowiadając błogosławieństwo nad ludem, wskazuje na świątynię jako na znak wypełnienia wszystkich Bożych obietnic złożonych Izraelowi przez Mojżesza. Bóg, przez swoją stałą obecność w miejscu najświętszym, staje się gwarantem bezpiecznej i pomyślnej egzystencji całego ludu. Jednak losy narodu wybranego zależeć będą również od wierności Bożym przykazaniom. Dlatego Salomon prosi o dar pełnego miłości posłuszeństwa Bogu. Dzięki tej wzajemnej wierności wszyscy ludzie będą mogli poznać, że to Jahwe jest jedynym i prawdziwym Bogiem (Iz 43,10-12), a Izrael – Jego ludem.

Akt poświęcenia świątyni
Sprawozdanie z aktu poświęcenia świątyni pokazuje, że ilość zwierząt złożonych na oﬁarę była ogromna. Podane liczby (20 tys. wołów i 120 tys. owiec) są nie tylko przesadzone, ale i mało realistyczne. Mają one podkreślić szczególną hojność Salomona i wyjątkowy charakter uroczystości. Dają one również wyobrażenie, jak wielkim narodem jest Izrael pod rządami Salomona. Wszystko po to, aby ukazać wydarzenie budowy świątyni i jej poświęcenia jako kulminacyjny moment i streszczenie tego, co dokonało się w dotychczasowej historii Izraela.

Pierwsza i Druga Księga Królewska

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

Początkowo Pierwsza i Druga Księga Królewska stanowiły jedno dzieło, a ich podział, dokonany nieco sztucznie i arbitralnie pod wpływem przekładów greckich i łacińskich, przerywa bieg opisywanych w nich zdarzeń. Według powszechnej opinii obie księgi tworzyły część większego zbioru, zwanego Dziełem Deuteronomistycznym (zob. Wprowadzenie do ksiąg historycznych). Jego autorzy, przedstawiając historię Izraela, obejmującą okres od ostatnich lat życia Dawida i wstąpienia na tron Salomona aż do zniszczenia Jerozolimy i wygnania babilońskiego w 586 r. przed Chr., korzystali prawdopodobnie z wielu źródeł znanych z ustnej tradycji lub dostępnych w archiwach królewskich. Należały do nich przede wszystkim kroniki: króla Salomona, królów Izraela i królów judzkich. Równie ważnym materiałem były opowieści zaczerpnięte z tradycji prorockich: cykl opowiadań o Eliaszu i Elizeuszu (1Krl 17 – 2Krl 9), opis działalności proroka Izajasza (2Krl 18,17 – 20,19, por. Iz 36 – 39) oraz pojedyncze relacje o prorokach (1Krl 11,29-39; 13,1-32; 14,1-16; 20,35-43; 22,7-28).

W całości Księgi Królewskie stanowią dobrze przemyślaną i starannie zaplanowaną kompozycję. W historię rządów poszczególnych królów umiejętnie wpleciono wystąpienia proroków. Dzięki temu historia polityczna Izraela na każdym etapie została poddana religijnej ocenie prorockiego słowa. W wyborze i prezentacji poszczególnych wydarzeń znajduje wyraz głębokie przekonanie, że bieg historii zależy od posłuszeństwa lub nieposłuszeństwa Bogu Izraela i Jego przykazaniom. A ponieważ większość władców okazała się niewierna, nieszczęścia, które spotkały naród wybrany, były nieuniknione. Jedynym władcą zasługującym na miano króla, który rządził zgodnie z wolą Bożą, był Dawid. To według wzoru jego postępowania oceniano później rządy pozostałych królów (np. 1Krl 3,14).

Przedstawiany przez autora krytyczny obraz historii Izraela, oprócz przytoczonych faktów, zawiera także bardzo wyraźne elementy dydaktyczne. Obejmują one pouczenia skierowane do czytelników, aby nie powtarzali błędów przodków i starali się budować swoją przyszłość na wierności Bogu i Jego Prawu.

Treść i teologia

Pierwsza i Druga Księga Królewska opowiadają o tym okresie historii narodu wybranego, w którym istniał on jako zjednoczona, a później podzielona monarchia. Zjednoczone królestwo osiąga w X w. przed Chr. wspaniały rozkwit gospodarczy i kulturalny pod rządami Salomona (1Krl 1 – 11). Błędna polityka jego syna, Roboama, doprowadza do podziału na Królestwo Północne (Izrael) oraz Królestwo Południowe (Juda). Dzieje obydwu królestw, aż do upadku Izraela w 722 r. przed Chr., opowiedziano w synchronicznej relacji (1Krl 12 – 2Krl 17). Opis panowania każdego władcy ujęto w formę powtarzającego się schematu. Na początku podaje się notatkę chronologiczną o dacie wstąpienia na tron i okresie rządów w odniesieniu do panowania króla w sąsiednim królestwie. Dalej następuje ocena danego króla, dokonana z perspektywy jego stosunku do kultu Boga Izraela. Królowie Izraela, bez wyjątku, ukazani zostają jako kontynuatorzy grzechu Jeroboama (1Krl 12,25-33). Królów judzkich przedstawia się zawsze w odniesieniu do wzorca, jakim był król Dawid. Na końcu opisu panowania poszczególnych władców zamieszcza się notę o śmierci króla i podaje się imię jego następcy.

Po zdobyciu Królestwa Północnego przez Asyrię w 722 r. przed Chr. (2Krl 17) Królestwo Judy istnieje jeszcze przez niecałe 150 lat, do momentu zburzenia Jerozolimy przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. (2Krl 18 – 25). W tym czasie ma miejsce wydarzenie ogromnej wagi. W okresie panowania króla Jozjasza w świątyni jerozolimskiej odnaleziono księgę Prawa (2Krl 22,3-10), co dało początek gruntownej reformie religijnej przeprowadzonej w całym kraju (2Krl 23,1-25). Działania reformatorskie nie zapobiegły jednak ostatecznemu upadkowi Królestwa Południowego (2Krl 23,26n).

Historię królów ukazano w porządku chronologicznym, ale Księgi Królewskie nie są zwykłą kroniką rejestrującą imiona poszczególnych władców i najważniejsze wydarzenia z okresu ich panowania. Niektórym postaciom poświęcono więcej uwagi, inne potraktowano krótko i zdawkowo. Najobszerniej autor opisuje władców, którzy odegrali decydujące role w historii monarchii izraelskiej: Salomona na początku (1Krl 3 – 11) i Jozjasza przy końcu (2Krl 22 – 23). Pierwszy zostaje ukazany jako uosobienie mądrości (1Krl 3,4-15), drugi jako ten, który wypełnił słowa zapisane w księdze Prawa (2Krl 23,24). Pomiędzy nimi centralne miejsce zajmuje cykl opowiadań poświęcony prorokom: Eliaszowi (1Krl 17 – 19;21; 2Krl 1) i Elizeuszowi (2Krl 2 – 9; 13,14-20). Rozdziały początkowe (1Krl 1 – 2) tworzą prolog, a końcowe (2Krl 24 – 25) – epilog.

Historia opowiedziana w Księgach Królewskich niesie przede wszystkim ważne przesłanie religijne. W opisie działalności Salomona podkreśla się jego mądrość, która w późniejszej tradycji stała się przysłowiowa i uczyniła go najważniejszym w Biblii symbolem mądrości (Prz 1,1; 10,1; Mt 12,42; Łk 11,31). Przejawem tej mądrości była nie tylko umiejętność wydawania sprawiedliwych wyroków (1Krl 3,16-28) i splendor jego władzy królewskiej (1Krl 4,1-58; 9,10-28; 10,14-29), ale także wspaniałość wzniesionej przez niego świątyni i sprawowanego w niej kultu (1Krl 6 – 8). Jednak ostatnie lata życia Salomona, jak również rządy większości późniejszych królów, to dzieje odstępstwa od wiary w jedynego Boga Izraela, który ciągle upominał swój naród, niestrudzenie posyłając mu proroków.

Wymagania dotyczące wiary w Boga jedynego oraz jedności kultu i świątyni stały się programem szeroko zakrojonej reformy religijnej, podjętej dopiero pod koniec epoki monarchii przez króla Jozjasza (2Krl 22n). Odnawiając przymierze z Bogiem, zobowiązał się on wraz z całym ludem wprowadzić w życie wszystkie zalecenia, zawarte w odnalezionej przez kapłana Chilkiasza księdze Prawa (2Krl 23,3). Prawdopodobnie była to Księga Powtórzonego Prawa, według której jedynym miejscem, gdzie można było oddawać cześć Bogu, była świątynia jerozolimska. Jej centralną rolę podkreślają nie tylko szczegółowe opisy, dotyczące jej budowy i wyposażenia (1Krl 6 – 8), ale przede wszystkim podejmowane przez niektórych królów judzkich reformy religijne, polegające na usunięciu elementów pogańskiego kultu sprawowanego w wielu przygodnych miejscach (1Krl 15,11-13; 2Krl 18,3-6). W ich świetle całą historię Izraela należy widzieć z perspektywy posłuszeństwa pierwszemu przykazaniu Dekalogu, nakazującemu oddawanie czci wyłącznie Bogu Izraela (Pwt 5,7).