201Ben-Hadad, król Aramu, zgromadził całe swoje wojsko i wraz ze sprzymierzonymi trzydziestu dwoma królami, a także z końmi i rydwanami, wyruszył przeciw Samarii, oblegając ją i dokonując natarcia na miasto. 2Tymczasem wysłał posłów do miasta, do Achaba, króla izraelskiego, 3którzy mu oznajmili: „Tak mówi Ben-Hadad: «Twoje srebro i złoto należą do mnie, jak również twoje żony i synowie»”. 4W odpowiedzi król Izraela oświadczył: „Zgodnie z twoim słowem, panie mój, królu, do ciebie należę ja i wszystko, co moje”. 5Ale posłańcy powrócili z nowym żądaniem: „Tak mówi Ben-Hadad: «Ponieważ zażądałem od ciebie wydania mi twego srebra i złota oraz twoich żon i synów, 6dlatego też jutro o tej porze przyślę do ciebie moich urzędników. Przeszukają pałac i domy twoich podwładnych i zabiorą wszystko, co ma dla ciebie wartość»”. 7Król Izraela zwołał całą radę starszych kraju i zwrócił się do nich: „Rozważcie to i zobaczcie, że on szuka zaczepki! Gdy bowiem zażądał ode mnie moich żon i synów, mojego srebra i złota, nie odmówiłem mu”. 8Wszyscy z rady starszych i cały lud dali mu taką odpowiedź: „Nie ulegaj mu i nie wyrażaj zgody!”. 9Oświadczył zatem posłańcom Ben-Hadada: „Oznajmijcie memu panu, królowi: «Gotów jestem spełnić wszystko, czego żądałeś za pierwszym razem, ale na ostatnie żądanie nie mogę przystać!»”. Kiedy posłańcy wrócili i przekazali mu odpowiedź, 10Ben-Hadad natychmiast przesłał Achabowi ostrzeżenie: „Niech bogowie mnie ukarzą, jeśli nie znajdzie się w Samarii tyle pyłu, aby starczyło choć po jednej garści dla każdego z moich żołnierzy!”. 11Król Izraela odpowiedział mu jednak: „Ten, kto staje do walki, niech się nie przechwala na równi z tym, który ją kończy”. 12Przekazano mu tę odpowiedź w chwili, gdy on sam i królowie ucztowali w swoich namiotach. Rozkazał więc podwładnym: „Przygotujcie się do ataku!”. Przygotowali się zatem do ataku na miasto.
13W tym czasie pewien prorok przybył do Achaba, króla izraelskiego, i powiedział: „Tak mówi PAN : «Widzisz całe to ogromne wojsko? Właśnie Ja wydam je dzisiaj w twoje ręce, a wtedy się przekonasz, że Ja jestem PANEM»”.14„Przez kogo to się stanie?” – zapytał Achab. Odrzekł: „Tak mówi PAN: «Przez oddziały młodych żołnierzy, podległe namiestnikom prowincji»”. „A kto rozpocznie bitwę?”. „Ty!” – odpowiedział prorok.15Dokonał zatem przeglądu żołnierzy tworzących oddziały podległe namiestnikom prowincji. Było ich dwustu trzydziestu dwóch. Potem odbył przegląd wszystkich żołnierzy izraelskich, których było siedem tysięcy. 16Wyruszyli w samo południe. W tym czasie Ben-Hadad oraz trzydziestu dwóch sprzymierzonych z nim królów oddawali się pijaństwu w swoich namiotach. 17Pierwsi wystąpili żołnierze z oddziałów podległych namiestnikom prowincji. Wysłani przez Ben-Hadada zwiadowcy przekazali mu wiadomość: „Jacyś ludzie wyszli z Samarii”. 18Rozkazał im: „Wyszli prosić o pokój czy też walczyć, bierzcie ich żywcem!”. 19Tymi, którzy wyszli z miasta, byli właśnie żołnierze z oddziałów podległych namiestnikom prowincji, a za nimi pozostałe wojsko. 20Każdy powalił swojego przeciwnika. Aramejczycy poszli w rozsypkę, a Izraelici ruszyli za nimi w pogoń. Również Ben-Hadad, król Aramu, ratował się ucieczką na koniu, wraz z oddziałem kawalerii. 21Wówczas wyruszył sam król Izraela i zdobył konie i rydwany. Zadał więc Aramowi wielką klęskę. 22Zaraz potem ów prorok ponownie zjawił się przed królem Izraela i zapowiedział mu: „Nabierz odwagi i dobrze się zastanów, co masz zrobić, ponieważ w przyszłym roku król Aramu napadnie na ciebie”.
23Wysocy urzędnicy króla Aramu zaczęli mu doradzać: „Ich bogowie to bogowie gór, dlatego okazali się silniejsi od nas. Jeśli jednak będziemy z nimi walczyć na równinie, to na pewno my okażemy się silniejsi od nich. 24Zrób więc tak: Usuń każdego z królów z jego urzędu, a na ich miejsce mianuj zarządców. 25Musisz wystawić nową armię, podobną do tej, którą straciłeś – z równą ilością koni i rydwanów. Potem walczmy z nimi na równinie, a z całą pewnością będziemy od nich silniejsi”. Przyznał im rację i postąpił zgodnie z ich radą.
26Następnego roku Ben-Hadad dokonał przeglądu wojska aramejskiego i wyruszył pod Afek, aby stoczyć bitwę z Izraelem. 27Również Izraelici dokonali przeglądu swojego wojska i z zapasami żywności rozbili obóz naprzeciwko nich. Byli jak dwa stadka kóz, podczas gdy Aramejczycy zapełnili całą okolicę. 28Zjawił się wtedy człowiek Boży i oznajmił królowi izraelskiemu: „Tak mówi PAN: «Ponieważ Aramejczycy są przekonani, że PAN jest Bogiem gór, a nie Bogiem dolin, dlatego też całe to ogromne wojsko wydam w twoje ręce, abyście poznali, że Ja jestem PANEM»”.29Przez siedem dni stali naprzeciw siebie w obozach. Siódmego dnia rozpoczęła się bitwa. Izraelici pobili sto tysięcy aramejskiej piechoty w jednym dniu. 30Pozostali przedostali się do Afek, gdzie zginęło ich dwadzieścia siedem tysięcy, gdyż zawalił się na nich mur. Również Ben-Hadad ratował się ucieczką do miasta, przechodząc z jednej kryjówki do drugiej. 31Jego słudzy doradzali mu: „Słyszeliśmy, że królowie Izraela są łaskawymi królami. Włóżmy więc wory pokutne, zawiążmy na szyjach powrozy i udajmy się do króla izraelskiego, może zachowa nas przy życiu”. 32W worach pokutnych i z powrozami na szyjach poszli więc do króla izraelskiego, prosząc: „Twój sługa, Ben-Hadad, prosi: «Daruj mi życie»”. Zapytał: „Czy on jeszcze żyje? Właściwie jest moim bratem!”. 33Ludzie ci podchwycili to słowo, i biorąc je za dobry znak, skwapliwie przytaknęli: „Ben-Hadad to twój brat!”. Rozkazał zatem: „Przyprowadźcie go!”. Wyszedł więc do niego Ben-Hadad, a on zaprosił go na swój rydwan. 34Ben-Hadad obiecał mu wtedy: „Zwrócę ci miasta, które mój ojciec zabrał twojemu ojcu. Będziesz mógł również założyć swoje targowisko w Damaszku, podobnie jak mój ojciec w Samarii”. „Dobrze, pod tymi warunkami uwolnię cię”. Achab zawarł więc z nim układ i go wypuścił.
Zapowiedź nowej klęski Achaba
35Pewien człowiek, jeden z uczniów prorockich, z rozkazu PANA polecił swojemu współtowarzyszowi: „Uderz mnie!”. Ten jednak nie chciał go uderzyć.36Zapowiedział mu wtedy: „Ponieważ nie posłuchałeś PANA, gdy tylko oddalisz się ode mnie, napadnie na ciebie lew”. Rzeczywiście, zaraz po jego odejściu zaatakował go lew i zabił go.37Spotkał później innego człowieka, któremu powiedział: „Uderz mnie!”. Ten wymierzył mu cios, którym go zranił. 38Prorok wyszedł na drogę, czekając na króla. Bandaż na głowie nie pozwalał go rozpoznać. 39Kiedy król go mijał, ów prorok zawołał do niego: „Twój sługa wszedł właśnie w sam środek walki, gdy ktoś przyprowadził do mnie jeńca, rozkazując mi: «Pilnuj tego człowieka! Jeśli ci się wymknie, oddasz swoje życie za jego życie albo zapłacisz talent srebra!». 40Po pewnym czasie, gdy zajmowałem się różnymi rzeczami, patrzę, a jego nie ma!”. Wówczas król Izraela przerwał mu: „Sam ogłosiłeś na siebie wyrok”. 41On zaś pospiesznie zerwał bandaż z głowy, a wtedy król Izraela rozpoznał w nim jednego z proroków. 42Zapowiedział wtedy królowi: „Tak mówi PAN: «Ponieważ wypuściłeś człowieka, którego Ja obłożyłem klątwą, dlatego też oddasz swoje życie za jego życie, a swój lud za jego lud!»”.43Król izraelski odjechał posępny i zagniewany i wrócił do swojego pałacu w Samarii.
panie mój – Achab deklaruje się wasalem i sługą Ben-Hadada.
Żądanie postawione przez Ben-Hadada określa warunki stawiające króla Izraela w roli wasala króla Aramu, na które Achab wyraził zgodę, gdyż gwarantowały pewną niezależność. Następne żądania zawierały jednak wezwanie do całkowitego poddania się i przyzwolenia na plądrowanie miasta, jak to zwykły czynić zwycięskie armie wobec pokonanych królestw. Na takie żądanie Achab nie może się zgodzić.
jeśli nie znajdzie się… pyłu – bardzo mocna metafora użyta tutaj na określenie całkowitego wyniszczenia.
Królestwo Achaba podzielone było na prowincje. Każda z nich posiadała elitarny oddział żołnierzy, podlegający zarządcy prowincji.
bogowie gór – trudno rozstrzygnąć, czy Aramejczycy mieli na myśli góry południowej Mezopotamii, z których wywodzili się izraelscy patriarchowie, czy chodziło im o górę Synaj, na której Bóg zawarł przymierze z Izraelem, czy też może odnosili się do górzystej krainy Samarii.
Afek – miejscowość leżąca na wschód od Jafy, położona przy drodze prowadzącej z Izraela do Damaszku.
człowiek Boży – zob. 1Krl 12,22+.
sto tysięcy aramejskiej piechoty – liczba ta jest mocno przesadzona.
wory pokutne… na szyjachpowrozy – biodra przepasane worami to znak pokuty i żałoby (Rdz 37,34), a powróz zawiązany na szyi to znak uniżenia i poddania się.
jest moim bratem – tytuł brata odnoszono do króla mającego tę samą rangę. Słysząc to, wysłańcy Ben-Hadada zrozumieli, że sytuacja nie jest tak dramatyczna, jak się wydawała po klęsce zadanej im przez Izraelitów.
Damaszek – zob. 1Krl 11,24+.
talent srebra – równowartość od sześćdziesięciokrotnej do stukrotnej ceny zwykłego niewolnika, co oznacza, że jeńcem musiała być ważna osoba.
Prorok wymyślił całą historię, aby zmusić króla do wypowiedzenia słów potępiających jego samego. Podobnie uczynił prorok Natan (2Sm 12,1-12) i kobieta z Tekoa (2Sm 14,1-20).
rozpoznał w nim jednego z proroków – prorocy zobowiązani byli do noszenia na ciele jakiegoś znaku, który odróżniał ich od innych ludzi. Mógł być to na przykład tatuaż na czole albo specyficzna fryzura lub ogolona głowa (2Krl 2,23). Prorok – zob. Słownik.
którego Ja obłożyłem klątwą – zgodnie z regułami świętej wojny pokonany król Aramu podlegał klątwie, na mocy której musiał umrzeć. Klątwa – zob. Słownik.
ARAM, ARAMEJCZYCY - silne państwo (lub federacja państw), które nabrało wielkiego znaczenia na początku I tysiąclecia przed Chr. i walczyło z Izraelem o władzę nad terytorium Palestyny. O Aramie, jako terytorium nad górnym Eufratem, znajdujemy wzmianki już na tabliczkach klinowych z Aram-Sin (z ok. 2300 r. przed Chr.) oraz z Drehem (z ok. 2000 r. przed Chr.). Hebrajski termin aram występuje w Piśmie σwiętym zarówno w odniesieniu do obszaru, jak i osób. W Źródłach biblijnych i pozabiblijnych termin ten oznaczał ziemię zamieszkałą przez ludy mówiące po aramejsku (język semicki półno cno-zachodni, którym posługiwano się w Syrii w I tysiącleciu przed Chr.). Autorzy biblijni określają tym słowem nie tylko duże państwo ze stolicą w Damaszku, obejmujące tereny południowej Syrii, lecz również mniejsze państwa graniczące na północy z Izraelem (Aram-Maaka, Aram-Soba). W Septuagincie (greckim przekładzie ST) hebr. termin aram został oddany jako ‘Syria’, a mieszkańców tych ziem (hebr. arami) określono mianem ‘Syryjczyków’. Według Księgi Rodzaju Aram to jeden z pięciu synów Sema (Rdz 10,22n). Według innej tradycji był on wnukiem Nachora (brata Abrahama) i synem Kemuela (Rdz 22,20n). Pokrewieństwo Izraelitów z Aramejczykami podkreśla również fakt, że Izaak poślubił Rebekę, wnuczkę Nachora a córkę Betuela, której bratem był Aramejczyk Laban (Rdz 25,20). Żonami patriarchy Jakuba, syna Izaaka, były natomiast Rachela i Lea, córki Labana (Rdz 28 - 30). W czasach monarchii izraelskiej Aramejczycy z Damaszku byli jednym z największych wrogów Izraela. W VIII w. przed Chr., pomimo koalicji z Izraelem, państwo aramejskie zostało zdobyte przez Asyryjczyków i włączone do ich imperium (Iz 17,1-3; Jr 49,23-27; Am 1,2-5).
SAMARIA, SAMARYTANIE - miasto oraz górzysty region w środkowej Palestynie, który bierze swoją nazwę od miasta Samaria, wzniesionego w IX w. przed Chr. przez króla Omriego, który uczynił z niej stolicę Królestwa Północnego (Izraela). Miało ono duże znaczenie strategiczne, ponieważ było usytuowane na wysokim wzgórzu, z dala od głównych dróg i umożliwiało łatwy dostęp do Jerozolimy, Megiddo, dolin Jezreel i Jordanu, a także do doliny nadmorskiej. Samaria pozostała stolicą Królestwa Północnego do końca jego istnienia, czyli do roku 722 przed Chr., kiedy to zostało zdobyte przez Asyryjczyków. Poj awiło się tam wówczas wielu kolonistów mezopotamskich, którzy wymieszali się z rdzenną ludnością żydowską, tworząc specyficzną społeczność etniczną. Do ostrego konfliktu między Samarytanami a Żydami doszło po powrocie z przesiedlenia babilońskiego, kiedy Żydzi odrzucili ofertę pomocy Samarytan przy odbudowie świątyni. Powodem tej odmowy był fakt, że Samarytanie, z racji mocnych wpływów pogańskich, uważani byli przez Żydów za nieczystych. Wybudowali więc własne centrum kultu ze świątynią na górze Garizim i w ten sposób utworzyli odrębną społeczność religijną. Mimo wspólnego dziedzictwa historycznego Żydzi uważali ich za pogan, a ich kult za niezgodny z prawem. Samarytanie przestrzegali dokładnie Prawa Mojżeszowego, zachowywali ścisły monoteizm, ale za księgi święte uważali tylko Pięcioksiąg, odrzucając późniejszą tradycję żydowską, którą uznali za heretycką. W czasach NT miasto Samaria zostało odbudowane przez Heroda Wielkiego i na cześć cesarza Augusta nazwano je Sebaste. Jezus kilkakrotnie przemierzał okolicę Samarii (np. Łk 17,11; J 4,5.39). Na tych terenach Ewangelię głosili Filip, Piotr i Jan (Dz 8,1-25). Zob.
IZRAEL.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
ARAM, ARAMEJCZYCY - silne państwo (lub federacja państw), które nabrało wielkiego znaczenia na początku I tysiąclecia przed Chr. i walczyło z Izraelem o władzę nad terytorium Palestyny. O Aramie, jako terytorium nad górnym Eufratem, znajdujemy wzmianki już na tabliczkach klinowych z Aram-Sin (z ok. 2300 r. przed Chr.) oraz z Drehem (z ok. 2000 r. przed Chr.). Hebrajski termin aram występuje w Piśmie σwiętym zarówno w odniesieniu do obszaru, jak i osób. W Źródłach biblijnych i pozabiblijnych termin ten oznaczał ziemię zamieszkałą przez ludy mówiące po aramejsku (język semicki półno cno-zachodni, którym posługiwano się w Syrii w I tysiącleciu przed Chr.). Autorzy biblijni określają tym słowem nie tylko duże państwo ze stolicą w Damaszku, obejmujące tereny południowej Syrii, lecz również mniejsze państwa graniczące na północy z Izraelem (Aram-Maaka, Aram-Soba). W Septuagincie (greckim przekładzie ST) hebr. termin aram został oddany jako ‘Syria’, a mieszkańców tych ziem (hebr. arami) określono mianem ‘Syryjczyków’. Według Księgi Rodzaju Aram to jeden z pięciu synów Sema (Rdz 10,22n). Według innej tradycji był on wnukiem Nachora (brata Abrahama) i synem Kemuela (Rdz 22,20n). Pokrewieństwo Izraelitów z Aramejczykami podkreśla również fakt, że Izaak poślubił Rebekę, wnuczkę Nachora a córkę Betuela, której bratem był Aramejczyk Laban (Rdz 25,20). Żonami patriarchy Jakuba, syna Izaaka, były natomiast Rachela i Lea, córki Labana (Rdz 28 - 30). W czasach monarchii izraelskiej Aramejczycy z Damaszku byli jednym z największych wrogów Izraela. W VIII w. przed Chr., pomimo koalicji z Izraelem, państwo aramejskie zostało zdobyte przez Asyryjczyków i włączone do ich imperium (Iz 17,1-3; Jr 49,23-27; Am 1,2-5).
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).
TALENT - jednostka wagi wynosząca około , odpowiednik 60 min oraz jednostka monetarna, równowartość 6000 drachm. Zob.
DENAR,
MINA.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
SAMARIA, SAMARYTANIE - miasto oraz górzysty region w środkowej Palestynie, który bierze swoją nazwę od miasta Samaria, wzniesionego w IX w. przed Chr. przez króla Omriego, który uczynił z niej stolicę Królestwa Północnego (Izraela). Miało ono duże znaczenie strategiczne, ponieważ było usytuowane na wysokim wzgórzu, z dala od głównych dróg i umożliwiało łatwy dostęp do Jerozolimy, Megiddo, dolin Jezreel i Jordanu, a także do doliny nadmorskiej. Samaria pozostała stolicą Królestwa Północnego do końca jego istnienia, czyli do roku 722 przed Chr., kiedy to zostało zdobyte przez Asyryjczyków. Poj awiło się tam wówczas wielu kolonistów mezopotamskich, którzy wymieszali się z rdzenną ludnością żydowską, tworząc specyficzną społeczność etniczną. Do ostrego konfliktu między Samarytanami a Żydami doszło po powrocie z przesiedlenia babilońskiego, kiedy Żydzi odrzucili ofertę pomocy Samarytan przy odbudowie świątyni. Powodem tej odmowy był fakt, że Samarytanie, z racji mocnych wpływów pogańskich, uważani byli przez Żydów za nieczystych. Wybudowali więc własne centrum kultu ze świątynią na górze Garizim i w ten sposób utworzyli odrębną społeczność religijną. Mimo wspólnego dziedzictwa historycznego Żydzi uważali ich za pogan, a ich kult za niezgodny z prawem. Samarytanie przestrzegali dokładnie Prawa Mojżeszowego, zachowywali ścisły monoteizm, ale za księgi święte uważali tylko Pięcioksiąg, odrzucając późniejszą tradycję żydowską, którą uznali za heretycką. W czasach NT miasto Samaria zostało odbudowane przez Heroda Wielkiego i na cześć cesarza Augusta nazwano je Sebaste. Jezus kilkakrotnie przemierzał okolicę Samarii (np. Łk 17,11; J 4,5.39). Na tych terenach Ewangelię głosili Filip, Piotr i Jan (Dz 8,1-25). Zob.
IZRAEL.
Wojny Achaba z królem Aramu
Król Aramu zażądał od Achaba ogromnej kontrybucji, a następnie do swoich żądań dołączył także wolę przejęcia żon i dzieci króla izraelskiego. To musiało spotkać się z ostrym sprzeciwem Achaba, który zapewniony przez proroka o słuszności tej decyzji, podejmuje walkę z Ben-Hadadem i zadaje mu ogromną klęskę. Druga próba podbicia Izraela przez Aramejczyków kończy się ich równie wielką klęską. Jednak Achab zupełnie nie wykorzystuje politycznie swoich zwycięstw, daruje życie Ben‑Hadadowi, a nawet zawiera z nim przymierze. Niespodziewany sukces w walce z Aramejczykami miał po raz kolejny przekonać Achaba, jak i cały Izrael, że to nie Baal, ale Jahwe jest prawdziwym i jedynym Bogiem.
Zapowiedź nowej klęski Achaba
Mimo zwycięstwa w wojnie z Ben-Hadadem, Achab nie znalazł uznania w oczach proroka Eliasza. Oszczędzając życie króla Aramu, postąpił podobnie jak Saul z Agagiem, królem Amalekitów (1Sm 15). Doraźne, polityczne i ekonomiczne zyski przedłożył bowiem nad religijne zobowiązania, wynikające z zasad świętej wojny (w. 42).
Pierwsza i Druga Księga Królewska
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Początkowo Pierwsza i Druga Księga Królewska stanowiły jedno dzieło, a ich podział, dokonany nieco sztucznie i arbitralnie pod wpływem przekładów greckich i łacińskich, przerywa bieg opisywanych w nich zdarzeń. Według powszechnej opinii obie księgi tworzyły część większego zbioru, zwanego Dziełem Deuteronomistycznym (zob. Wprowadzenie do ksiąg historycznych). Jego autorzy, przedstawiając historię Izraela, obejmującą okres od ostatnich lat życia Dawida i wstąpienia na tron Salomona aż do zniszczenia Jerozolimy i wygnania babilońskiego w 586 r. przed Chr., korzystali prawdopodobnie z wielu źródeł znanych z ustnej tradycji lub dostępnych w archiwach królewskich. Należały do nich przede wszystkim kroniki: króla Salomona, królów Izraela i królów judzkich. Równie ważnym materiałem były opowieści zaczerpnięte z tradycji prorockich: cykl opowiadań o Eliaszu i Elizeuszu (1Krl 17 – 2Krl 9), opis działalności proroka Izajasza (2Krl 18,17 – 20,19, por. Iz 36 – 39) oraz pojedyncze relacje o prorokach (1Krl 11,29-39; 13,1-32; 14,1-16; 20,35-43; 22,7-28).
W całości Księgi Królewskie stanowią dobrze przemyślaną i starannie zaplanowaną kompozycję. W historię rządów poszczególnych królów umiejętnie wpleciono wystąpienia proroków. Dzięki temu historia polityczna Izraela na każdym etapie została poddana religijnej ocenie prorockiego słowa. W wyborze i prezentacji poszczególnych wydarzeń znajduje wyraz głębokie przekonanie, że bieg historii zależy od posłuszeństwa lub nieposłuszeństwa Bogu Izraela i Jego przykazaniom. A ponieważ większość władców okazała się niewierna, nieszczęścia, które spotkały naród wybrany, były nieuniknione. Jedynym władcą zasługującym na miano króla, który rządził zgodnie z wolą Bożą, był Dawid. To według wzoru jego postępowania oceniano później rządy pozostałych królów (np. 1Krl 3,14).
Przedstawiany przez autora krytyczny obraz historii Izraela, oprócz przytoczonych faktów, zawiera także bardzo wyraźne elementy dydaktyczne. Obejmują one pouczenia skierowane do czytelników, aby nie powtarzali błędów przodków i starali się budować swoją przyszłość na wierności Bogu i Jego Prawu.
Treść i teologia
Pierwsza i Druga Księga Królewska opowiadają o tym okresie historii narodu wybranego, w którym istniał on jako zjednoczona, a później podzielona monarchia. Zjednoczone królestwo osiąga w X w. przed Chr. wspaniały rozkwit gospodarczy i kulturalny pod rządami Salomona (1Krl 1 – 11). Błędna polityka jego syna, Roboama, doprowadza do podziału na Królestwo Północne (Izrael) oraz Królestwo Południowe (Juda). Dzieje obydwu królestw, aż do upadku Izraela w 722 r. przed Chr., opowiedziano w synchronicznej relacji (1Krl 12 – 2Krl 17). Opis panowania każdego władcy ujęto w formę powtarzającego się schematu. Na początku podaje się notatkę chronologiczną o dacie wstąpienia na tron i okresie rządów w odniesieniu do panowania króla w sąsiednim królestwie. Dalej następuje ocena danego króla, dokonana z perspektywy jego stosunku do kultu Boga Izraela. Królowie Izraela, bez wyjątku, ukazani zostają jako kontynuatorzy grzechu Jeroboama (1Krl 12,25-33). Królów judzkich przedstawia się zawsze w odniesieniu do wzorca, jakim był król Dawid. Na końcu opisu panowania poszczególnych władców zamieszcza się notę o śmierci króla i podaje się imię jego następcy.
Po zdobyciu Królestwa Północnego przez Asyrię w 722 r. przed Chr. (2Krl 17) Królestwo Judy istnieje jeszcze przez niecałe 150 lat, do momentu zburzenia Jerozolimy przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. (2Krl 18 – 25). W tym czasie ma miejsce wydarzenie ogromnej wagi. W okresie panowania króla Jozjasza w świątyni jerozolimskiej odnaleziono księgę Prawa (2Krl 22,3-10), co dało początek gruntownej reformie religijnej przeprowadzonej w całym kraju (2Krl 23,1-25). Działania reformatorskie nie zapobiegły jednak ostatecznemu upadkowi Królestwa Południowego (2Krl 23,26n).
Historię królów ukazano w porządku chronologicznym, ale Księgi Królewskie nie są zwykłą kroniką rejestrującą imiona poszczególnych władców i najważniejsze wydarzenia z okresu ich panowania. Niektórym postaciom poświęcono więcej uwagi, inne potraktowano krótko i zdawkowo. Najobszerniej autor opisuje władców, którzy odegrali decydujące role w historii monarchii izraelskiej: Salomona na początku (1Krl 3 – 11) i Jozjasza przy końcu (2Krl 22 – 23). Pierwszy zostaje ukazany jako uosobienie mądrości (1Krl 3,4-15), drugi jako ten, który wypełnił słowa zapisane w księdze Prawa (2Krl 23,24). Pomiędzy nimi centralne miejsce zajmuje cykl opowiadań poświęcony prorokom: Eliaszowi (1Krl 17 – 19;21; 2Krl 1) i Elizeuszowi (2Krl 2 – 9; 13,14-20). Rozdziały początkowe (1Krl 1 – 2) tworzą prolog, a końcowe (2Krl 24 – 25) – epilog.
Historia opowiedziana w Księgach Królewskich niesie przede wszystkim ważne przesłanie religijne. W opisie działalności Salomona podkreśla się jego mądrość, która w późniejszej tradycji stała się przysłowiowa i uczyniła go najważniejszym w Biblii symbolem mądrości (Prz 1,1; 10,1; Mt 12,42; Łk 11,31). Przejawem tej mądrości była nie tylko umiejętność wydawania sprawiedliwych wyroków (1Krl 3,16-28) i splendor jego władzy królewskiej (1Krl 4,1-58; 9,10-28; 10,14-29), ale także wspaniałość wzniesionej przez niego świątyni i sprawowanego w niej kultu (1Krl 6 – 8). Jednak ostatnie lata życia Salomona, jak również rządy większości późniejszych królów, to dzieje odstępstwa od wiary w jedynego Boga Izraela, który ciągle upominał swój naród, niestrudzenie posyłając mu proroków.
Wymagania dotyczące wiary w Boga jedynego oraz jedności kultu i świątyni stały się programem szeroko zakrojonej reformy religijnej, podjętej dopiero pod koniec epoki monarchii przez króla Jozjasza (2Krl 22n). Odnawiając przymierze z Bogiem, zobowiązał się on wraz z całym ludem wprowadzić w życie wszystkie zalecenia, zawarte w odnalezionej przez kapłana Chilkiasza księdze Prawa (2Krl 23,3). Prawdopodobnie była to Księga Powtórzonego Prawa, według której jedynym miejscem, gdzie można było oddawać cześć Bogu, była świątynia jerozolimska. Jej centralną rolę podkreślają nie tylko szczegółowe opisy, dotyczące jej budowy i wyposażenia (1Krl 6 – 8), ale przede wszystkim podejmowane przez niektórych królów judzkich reformy religijne, polegające na usunięciu elementów pogańskiego kultu sprawowanego w wielu przygodnych miejscach (1Krl 15,11-13; 2Krl 18,3-6). W ich świetle całą historię Izraela należy widzieć z perspektywy posłuszeństwa pierwszemu przykazaniu Dekalogu, nakazującemu oddawanie czci wyłącznie Bogu Izraela (Pwt 5,7).
Król Aramu zażądał od Achaba ogromnej kontrybucji, a następnie do swoich żądań dołączył także wolę przejęcia żon i dzieci króla izraelskiego. To musiało spotkać się z ostrym sprzeciwem Achaba, który zapewniony przez proroka o słuszności tej decyzji, podejmuje walkę z Ben-Hadadem i zadaje mu ogromną klęskę. Druga próba podbicia Izraela przez Aramejczyków kończy się ich równie wielką klęską. Jednak Achab zupełnie nie wykorzystuje politycznie swoich zwycięstw, daruje życie Ben‑Hadadowi, a nawet zawiera z nim przymierze. Niespodziewany sukces w walce z Aramejczykami miał po raz kolejny przekonać Achaba, jak i cały Izrael, że to nie Baal, ale Jahwe jest prawdziwym i jedynym Bogiem.