Przywrócenie posiadłości Szunemitce

8¹Elizeusz zwrócił się pewnego razu do kobiety, której syna wskrzesił: „Uciekaj ze swoją rodziną i zatrzymaj się tam, gdzie będziesz mogła, gdyż Pan na siedem lat zarządził głód, który właśnie nadszedł na ziemię”.²Kobieta postąpiła według słowa człowieka Bożego: wyruszyła ze swoją rodziną i zatrzymała się przez okres siedmiu lat w kraju Filistynów. ³Kiedy siedem lat dobiegało końca, powróciła i poszła do króla z prośbą o zwrot jej domu i pola. ⁴Król zaś rozmawiał właśnie z Gechazim, sługą Bożego człowieka: „Opowiedz mi o wszystkich wielkich dziełach, których dokonał Elizeusz”. ⁵Gdy więc opowiadał królowi o tym, jak wskrzesił zmarłego, właśnie zjawiła się ta kobieta, której syna wskrzesił, prosząc króla o zwrot domu i pola. Odezwał się wówczas Gechazi: „Panie mój, królu! To jest ta kobieta, której syna wskrzesił Elizeusz”. ⁶Król zaraz zaczął ją wypytywać, a ona mu o tym opowiedziała. Potem król przydzielił jej jednego z urzędników, polecając mu: „Przywróć jej wszystko, co do niej należy, łącznie z dochodami z pola, poczynając od dnia, w którym opuściła kraj, aż do dzisiaj”.

Elizeusz i Chazael z Damaszku

⁷Pewnego razu Elizeusz przyszedł do Damaszku, a w tym czasie Ben-Hadad, król Aramu, był chory. Oznajmiono mu: „Człowiek Boży przyszedł aż tutaj”. ⁸Wtedy król zwrócił się do Chazaela: „Weź ze sobą dar i udaj się na spotkanie człowieka Bożego. Poradź się Pana przez niego i zapytaj: «Czy wyzdrowieję z tej choroby?»”.⁹Chazael wyszedł więc na spotkanie z Elizeuszem, zabierając ze sobą dary z najlepszych rzeczy Damaszku, załadowane na czterdziestu wielbłądach. Kiedy przybył i stanął przed nim, powiedział: „Twój syn, Ben-Hadad, król Aramu, przysyła mnie do ciebie z pytaniem: «Czy wyzdrowieję z tej choroby?»”. ¹⁰Elizeusz mu odpowiedział: „Idź i powiedz mu: «Na pewno będziesz żył». Pan jednak objawił mi, że on na pewno umrze”.¹¹Wtedy z twarzą zastygłą, utkwił w nim wzrok, aż tamten się zawstydził. Po chwili zaś człowiek Boży zapłakał. ¹²Wówczas Chazael się odezwał: „Dlaczego mój pan płacze?”. Odpowiedział: „Wiem bowiem, jak wiele zła wyrządzisz Izraelitom: ich twierdze spalisz ogniem, młodych mężczyzn pozabijasz mieczem, główki niemowląt roztrzaskasz i rozprujesz brzuchy kobietom brzemiennym”. ¹³Chazael odrzekł na to: „Czymże jest twój sługa – czyż nie jest zwykłym psem? Jakże mógłbym dokonać tak strasznej rzeczy?”. Lecz Elizeusz odparł: „Pan mi objawił, że to ty będziesz królem Aramu”.¹⁴Chazael odszedł więc od Elizeusza i wrócił do swojego pana, który zapytał go: „I co ci powiedział Elizeusz?”. Odparł: „Powiedział mi, że na pewno będziesz żył”. ¹⁵Ale następnego dnia wziął kawałek grubego materiału, zamoczył w wodzie i przykrył jego twarz. W ten sposób Ben-Hadad umarł, a Chazael został po nim królem.

Joram królem Judy

¹⁶W piątym roku rządów Jorama, syna Achaba, króla Izraela, Joram, syn Jozafata, został królem Judy. ¹⁷Miał trzydzieści dwa lata, gdy wstąpił na tron, i przez osiem lat panował w Jerozolimie. ¹⁸Postępował on jednak wzorem królów izraelskich, naśladując we wszystkim ród Achaba, gdyż córka Achaba była jego żoną. Czynił więc to, co nie podobało się Panu .¹⁹Pan jednak nie chciał zniszczyć Judy ze względu na Dawida, swojego sługę, zgodnie z daną mu obietnicą, że na zawsze zachowa lampę świecącą dla niego i jego następców.²⁰Za rządów Jorama Edomici wyrwali się spod panowania Judy i ustanowili sobie króla. ²¹Wówczas Joram wyruszył w kierunku Sair ze wszystkimi swoimi rydwanami. Wstał w nocy i uderzył na Edomitów, którzy otoczyli go wraz z jego dowódcami rydwanów, podczas gdy jego wojsko uciekło do swoich domów. ²²Edom pozostaje więc niezależny od Judy aż do dnia dzisiejszego. W tym samym czasie odpadła również Libna.

²³Pozostałe wydarzenia związane z panowaniem Jorama obejmujące wszystko, czego dokonał, są opisane w kronikach królów Judy. ²⁴Joram spoczął przy swoich przodkach, a pochowano go w Mieście Dawida. Jego syn, Ochozjasz, został po nim królem.

Ochozjasz królem Judy

²⁵W dwunastym roku rządów Jorama, syna Achaba, króla Izraela, Ochozjasz, syn Jorama, został królem Judy. ²⁶Ochozjasz miał dwadzieścia dwa lata, gdy wstąpił na tron i przez jeden rok panował w Jerozolimie. Jego matka miała na imię Atalia i była wnuczką Omriego, króla izraelskiego. ²⁷Postępował on jak dom Achaba. Czynił to, co nie podobało się Panu , naśladując ród Achaba, gdyż był z nim spokrewniony.²⁸Wyruszył z Joramem, synem Achaba, na wojnę przeciwko Chazaelowi, królowi Aramu, pod Ramot w Gileadzie. Lecz Aramejczycy zranili Jorama. ²⁹Król Joram wycofał się więc do Jezreel, żeby tam wyleczyć się z ran, które mu zadali Aramejczycy w Ramot podczas bitwy z Chazaelem, królem Aramu. Ochozjasz, syn Jorama, króla Judy, udał się więc do Jezreel, aby odwiedzić chorego Jorama, syna Achaba.

siedem lat – liczba siedem ma tutaj znaczenie symboliczne i oznacza, że głód trwał wiele lat.

człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

W przypadku nieobecności właściciela jego dobra były używane przez sąsiadów lub były włączane do dóbr królewskich. Zwrot nie tylko majątku, ale także zysków (w. 6) wskazuje, że w tym przypadku posiadłość kobiety przeszła w ręce króla.

Damaszek – zob. 2Krl 5,12+.

Człowiek Boży – zob. 2Krl 1,9+.

Poradź się Pana – w przeciwieństwie do króla izraelskiego Ochozjasza, który radził się bóstwa pogańskiego w Ekronie (2Krl 1,2), król pogański za pośrednictwem Elizeusza, który był bardzo znany w Damaszku po tym, jak uzdrowił Naamana, pyta o radę Boga Izraela.

Twój syn – wyrażenie to pokazuje ogromy respekt i szacunek, jakim Ben Hadad darzył Elizeusza.

Pan… objawił mi – Elizeusz nie ma zamiaru utwierdzać Chazaela w jego planie zabójstwa króla, ale chce pokazać, że Bóg posłuży się Chazaelem jako tym, który ukarze Izraela za jego niewierność.

człowiek Boży zapłakał – Elizeusz płacze nad klęską Izraela, którą Bóg pozwolił mu przewidzieć i którą on sam zapowiada. Tak samo płakał Jezus nad losem Jerozolimy (Łk 19,41-44).

pies – na Bliskim Wschodzie pies był zwierzęciem powszechnie pogardzanym (np. 2Sm 3,8; 2Krl 8,13; Hi 30,1). W asyryjskiej tradycji epistolarnej określenie „pies” było tytułem, jaki przypisywać musiał sobie każdy poddany piszący do władcy.

przykrył jego twarz – nałożenie na twarz mokrego materiału miało na celu uduszenie chorego króla. Chazael zabił w ten sposób Ben-Hadada i przejął po nim władzę. Opisy tego wydarzenia, przedstawiające Chazaela jako mordercę i uzurpatora, znajdują się także w pozabiblijnych źródłach historycznych.

lampa świecąca – symbol życia (Hi 18,6; Ps 18,29; Prz 13,9) i obietnicy wiecznego trwania dynastii Dawida (1Krl 11,36; 15,4; 2Krl 8,19).

Sair – miejscowość, której nazwa pojawia się tylko raz w Biblii. Niektórzy utożsamiają ją ze wspomnianym w Joz 15,54 Sijor, położonym 8 km na północny zachód od Hebronu.

Libna – miasto judzkie oddalone o ok. 8 km od Lakisz – najważniejszego ośrodka tamtego terytorium.

Miasto Dawida – nazwa nadana najstarszej, warownej części Jerozolimy, po jej zdobyciu przez Dawida. Położone w południowo-wschodniej części obecnej Jerozolimy i otoczone dolinami Cedronu i Tyropeonu, zajmowało powierzchnię ok. 4 hektarów.

Ramot w Gileadzie – miasto lewickie położone na terytorium należącym do plemienia Gada, usytuowane ok. 40 km na południowy wschód od jeziora Genezaret. W okresie panowania Baszy (1Krl 15,20) lub Omriego (1Krl 20,34) Ramot zostało podbite przez Aramejczyków.

Jezreel – główne miasto panujące nad doliną Jezreel (jej inna nazwa to Ezdrelon), położone ok. 80 km na północ od Jerozolimy.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

FILISTEA, FILISTYNI - terytorium położone nad brzegiem Morza Śródziemnego, rozciągające się od Nilu do gór Karmel, zamieszkałe przez Filistynów należących do tzw. Ludów Morza, którzy w XII w. przed Chr. przybyli do Palestyny z rejonów Morza Egejskiego, prawdopodobnie z Krety. Faraon Ramzes III zdołał odeprzeć ich atak i po zwycięskich bitwach osiedlił ich na południowym wybrzeżu Kanaanu. Największe miasta Filistei, skupione w konfederacji zwanej pentapolem filistyńskim, czyli: Aszdod, Ekron, Aszkelon, Gat, Gaza, były ważnymi ośrodkami międzynarodowego handlu. Wojowniczy charakter Filistynów sprawił, że stali się jednym z głównych wrogów Izraela. Ich ekspansję w głąb Kanaanu powstrzymał w X w. przed Chr. król Dawid, zadając im klęskę, która na zawsze złamała ich potęgę.

ARAM, ARAMEJCZYCY - silne państwo (lub federacja państw), które nabrało wielkiego znaczenia na początku I tysiąclecia przed Chr. i walczyło z Izraelem o władzę nad terytorium Palestyny. O Aramie, jako terytorium nad górnym Eufratem, znajdujemy wzmianki już na tabliczkach klinowych z Aram-Sin (z ok. 2300 r. przed Chr.) oraz z Drehem (z ok. 2000 r. przed Chr.). Hebrajski termin aram występuje w Piśmie σwiętym zarówno w odniesieniu do obszaru, jak i osób. W Źródłach biblijnych i pozabiblijnych termin ten oznaczał ziemię zamieszkałą przez ludy mówiące po aramejsku (język semicki półno cno-zachodni, którym posługiwano się w Syrii w I tysiącleciu przed Chr.). Autorzy biblijni określają tym słowem nie tylko duże państwo ze stolicą w Damaszku, obejmujące tereny południowej Syrii, lecz również mniejsze państwa graniczące na północy z Izraelem (Aram-Maaka, Aram-Soba). W Septuagincie (greckim przekładzie ST) hebr. termin aram został oddany jako ‘Syria’, a mieszkańców tych ziem (hebr. arami) określono mianem ‘Syryjczyków’. Według Księgi Rodzaju Aram to jeden z pięciu synów Sema (Rdz 10,22n). Według innej tradycji był on wnukiem Nachora (brata Abrahama) i synem Kemuela (Rdz 22,20n). Pokrewieństwo Izraelitów z Aramejczykami podkreśla również fakt, że Izaak poślubił Rebekę, wnuczkę Nachora a córkę Betuela, której bratem był Aramejczyk Laban (Rdz 25,20). Żonami patriarchy Jakuba, syna Izaaka, były natomiast Rachela i Lea, córki Labana (Rdz 28 - 30). W czasach monarchii izraelskiej Aramejczycy z Damaszku byli jednym z największych wrogów Izraela. W VIII w. przed Chr., pomimo koalicji z Izraelem, państwo aramejskie zostało zdobyte przez Asyryjczyków i włączone do ich imperium (Iz 17,1-3; Jr 49,23-27; Am 1,2-5).

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.

IZRAEL.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

EDOM, EDOMICI - górzysta kraina rozciągająca się od Morza Martwego po zatokę Akaba, zamieszkana przez Edomitów, potomków Edoma-Ezawa, syna patriarchy Jakuba. Edomici przybyli z Pustyni Syro-arabskiej na przełomie XIV i XIII w. przed Chr. i zamieszkali po obu stronach doliny Araba na południe od potoku Zared (Lb 21,12) aż do zatoki Akaba. Skupili się w kilku niezależnych grupach, z których każda miała swojego władcę. W tekstach biblijnych Edom jest utożsamiany z ziemią Seir (Rdz 32,4; Sdz 5,4). Edomickie porty nad Morzem Czerwonym w Elat i Esjon-Geber oraz bogate złoża rudy przyczyniły się do dużego znaczenia Edomitów w ówczesnym handlu. Dawid podporządkował sobie Edomitów (2Sm 8,13-15), ale w połowie IX w. przed Chr. odzyskali oni niezależność. Mimo krótkich okresów ponownego podp orządkowania Edomu Izraelowi, zachował on suwerenność. W 552 r. przed Chr. ostatni król babiloński Nabonid najechał i zdobył Edom, który już nigdy się nie odrodził.

JUDA.

IZRAEL.

SYJON.

RÓD - społeczna jednostka organizacyjna, oparta na więzach krwi. Rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). Ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspólnota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele których stała jedna osoba (np. Lb 36,1). Przynależność do danego rodu pociągała za sobą konieczność przyjęcia tej samej tradycji religijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swoich przodków (np. Rdz 26,24).

Przywrócenie posiadłości Szunemitce
W tym krótkim epizodzie raz jeszcze zostaje podjęty temat głodu, aby pokazać duchowe oddziaływanie proroka na króla. Jego skutkiem jest przywrócenie sprawiedliwości ekonomicznej i społecznej (por. Księga Rut). Tym jednak, co skłania króla do zainteresowania się sytuacją kobiety, nie jest osoba samego proroka, lecz opowiadanie o nim, przekazane przez jego sługę, Gechaziego, potwierdzone przez osobiste świadectwo kobiety i jej syna. Opowiadanie zastępuje nieobecnego proroka, ale oddziałuje równie skutecznie. Może nawet wywiera większy wpływ na króla, biorąc pod uwagę jego zachowanie w poprzednich wydarzeniach, kiedy chciał zabić Elizeusza.

Elizeusz i Chazael z Damaszku
Trudno wskazać powód, dla którego prorok przyszedł do Damaszku, stolicy wrogiego państwa. Jego obecność budzi zdziwienie także na dworze króla Aramu. Nazywając go człowiekiem Bożym, Ben‑Hadad uznaje jego wyższość nad prorokami Baala i pragnie od niego usłyszeć, czy ma jakieś szanse na przezwyciężenie choroby. Bóg objawia prorokowi, że Ben‑Hadad umrze, ale nie będzie to śmierć naturalna. Zostanie zabity przez Chazaela, który dąży do przejęcia władzy w państwie. Zastygła twarz i płacz są fizycznymi oznakami ekstazy towarzyszącej objawieniu prorockiemu. Śmierć Ben‑Hadada napawa Elizeusza wielkim smutkiem, ponieważ Bóg dał mu poznać wielkie zbrodnie, jakich Chazael, nowy król Aramu, dopuści się na Izraelitach. Prorok płacze nad tragicznym losem swojej ojczyzny.

Pierwsza i Druga Księga Samuela

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.

Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.

Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.

Treść i teologia

Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).

Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.

Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).

W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).

Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.