Namaszczenie Jehu na króla Izraela

9¹Prorok Elizeusz wezwał jednego z uczniów proroków i polecił mu: „Przygotuj się do drogi! Weź z sobą to naczynie z oliwą i idź do Ramot w Gileadzie. ²Kiedy tam przybędziesz, rozejrzyj się za Jehu, synem Jozafata, syna Nimsziego. Podejdź do niego i wywołaj go z grona jego współtowarzyszy. Potem zaprowadź go do osobnego pomieszczenia, ³a następnie weź naczynie z oliwą i wylej mu ją na głowę, oświadczając: «Tak mówi Pan : Namaszczam cię na króla Izraela». Zaraz potem otwórz drzwi i natychmiast uciekaj”.⁴Tak więc młody prorok wyruszył do Ramot w Gileadzie. ⁵Kiedy przybył, dowódcy wojska siedzieli właśnie razem. Przemówił więc: „Mam do ciebie słowo, wodzu”. Odezwał się Jehu: „Do kogo z nas?”. Odpowiedział: „Do ciebie, wodzu”. ⁶Jehu wstał i wszedł do domu. On zaś wylał oliwę na jego głowę, oświadczając mu: „Tak mówi Pan, Bóg Izraela: «Namaszczam cię na króla nad ludem Pana, Izraelem.⁷Zniszczysz dom Achaba, twojego pana; w ten sposób pomszczę krew moich sług, proroków – krew wszystkich sług Pana, przelaną przez Izebel.⁸Zginie cały dom Achaba: wytępię Achabowi w Izraelu każdego męskiego potomka aż do ostatniego. ⁹Postąpię z domem Achaba podobnie jak z domem Jeroboama, syna Nebata, i jak z domem Baszy, syna Achiasza. ¹⁰A ciało Izebel rozszarpią psy na polu w Jezreel i nikt jej nie pochowa»”. Zaraz potem otworzył drzwi i uciekł.

¹¹Jehu zaś wyszedł do podwładnych swojego pana. Któryś odezwał się do niego: „Czy wszystko w porządku? Po co ten szaleniec przyszedł do ciebie?”. Odpowiedział im: „Wiecie przecież, co to za człowiek i jakie jest jego gadanie”. ¹²Odparli: „Nie wykręcaj się! Powiedz nam!”. Rzekł więc: „Dobrze, oznajmił mi takie słowa: «Tak mówi Pan: Namaszczam cię na króla Izraela»”.¹³Natychmiast każdy z nich zdjął swój płaszcz i rozpostarł pod nim na samych stopniach. Zadęli w trąby i ogłosili: „Jehu jest królem!”.

Jehu przejmuje władzę nad Izraelem

¹⁴W ten sposób Jehu, syn Jozafata, syna Nimsziego, zawiązał spisek przeciw Joramowi, który w tym czasie wraz z całym wojskiem izraelskim bronił Ramot w Gileadzie przed Chazaelem, królem Aramu. ¹⁵Tymczasem król Joram wycofał się do Jezreela, aby wyleczyć się z ran, które mu zadali Aramejczycy podczas bitwy z Chazaelem, królem Aramu. Jehu zatem powiedział: „Jeśli zgadzacie się ze mną, niech nikt nie opuszcza miasta, aby zanieść wiadomość do Jezreel”. ¹⁶Następnie Jehu wsiadł na rydwan i wyruszył do Jezreel. Tam bowiem wypoczywał Joram, a Ochozjasz, król Judy, również tam przybył, aby go odwiedzić.

¹⁷Kiedy strażnik stojący na wieży w Jezreel dostrzegł zbliżający się oddział Jehu, zawołał: „Widzę oddział żołnierzy!”. Joram rozkazał: „Weź jeźdźca i wyślij go do nich. Niech się dowie, czy wszystko w porządku”. ¹⁸Jeździec więc wyruszył im na spotkanie i powiedział: „Król pyta, czy wszystko w porządku”. Odparł mu Jehu: „A co tobie do tego? Jedź za mną!”. Strażnik zawołał: „Posłaniec przybył do nich, ale nie wraca”. ¹⁹Wysłał więc drugiego jeźdźca. Kiedy podjechał do nich, dowiadywał się: „Król pyta, czy wszystko w porządku”. Odparł Jehu: „A co tobie do tego? Jedź za mną!”. ²⁰Znowu strażnik zawołał: „Posłaniec przybył do nich, ale nie wraca. Powożenie podobne jest do jazdy Jehu, wnuka Nimsziego, gdyż jedzie jak szaleniec”. ²¹Wtedy Joram rozkazał: „Zaprzęgaj!”. Kiedy zaprzężono jego rydwan, Joram, król Izraela, i Ochozjasz, król Judy, każdy na swoim rydwanie wyruszyli naprzeciw Jehu. Spotkali go na polu Nabota z Jezreel. ²²Gdy tylko Joram zobaczył Jehu, zawołał: „Czy wszystko w porządku, Jehu?”. On zaś odparł: „Czyż może być wszystko w porządku, gdy twoja matka, Izebel, uprawia bałwochwalstwo i mnoży czarys?”. ²³Joram natychmiast zawrócił i rzucił się do ucieczki, krzycząc do Ochozjasza: „Zdrada, Ochozjaszu!”. ²⁴Wtedy Jehu chwycił za łuk i trafił Jorama między ramiona. Strzała przeszyła jego serce i osunął się w swoim rydwanie. ²⁵A Jehu rzekł do Bidkara, swojego przybocznego żołnierza: „Podnieś go i rzuć na pole Nabota z Jezreel. Przypomnij sobie, jak ty i ja jechaliśmy razem za jego ojcem Achabem. Wówczas to Pan ogłosił przeciw niemu taki właśnie wyrok:²⁶«Naprawdę, wczoraj widziałem krew Nabota i krew jego synów, wyrocznia Pana , dlatego odpłacę tobie na tym polu, wyrocznia Pana». A teraz podnieś go i rzuć na pole, zgodnie ze słowem Pana”.

²⁷Widząc to, Ochozjasz uciekał drogą w kierunku Bet-Haggan. Jehu ruszył za nim w pościg, wołając: „Jego także zabić!”. Zranili go w jego rydwanie na drodze prowadzącej do Gur, niedaleko Jebleam. On jednak zdołał uciec do Megiddo, ale tam zmarł. ²⁸Jego słudzy przewieźli go do Jerozolimy i pochowali w jego grobie, u boku przodków, w Mieście Dawida. ²⁹W jedenastym roku rządów Jorama, syna Achaba, Ochozjasz został królem Judy.

Śmierć Izebel

³⁰Jehu przybył do Jezreel. Kiedy Izebel dowiedziała się o tym, pomalowała sobie oczy, upiększyła włosy i patrzyła przez okno. ³¹Jehu właśnie wjeżdżał do bramy, kiedy zawołała: „Czy wszystko w porządku, Zimri, zabójco swojego pana?”. ³²On zaś spojrzał w górę, w stronę okna i krzyknął: „Kto jest za mną? Kto?”. Wychylili się ku niemu dwaj albo trzej eunuchowie. ³³Rozkazał więc: „Zrzućcie ją!”. Wyrzucili ją, a jej krew obryzgała mur i konie, które ją stratowały. ³⁴Kiedy Jehu już zjadł i napił się, rozkazał: „Zajmijcie się tą przeklętą i pochowajcie ją, gdyż jest córką króla”. ³⁵Poszli więc pochować ją, ale znaleźli po niej tylko czaszkę, stopy i dłonie. ³⁶Wrócili i powiedzieli mu o tym. On zaś odparł: „Takie właśnie było słowo Pana , które wypowiedział przez swojego sługę, Eliasza z Tiszbe: «Na polu w Jezreel psy będą żarły ciało Izebel.³⁷Trup Izebel będzie jak gnój leżący na polu w Jezreel, tak że nikt nie zdoła powiedzieć: To jest Izebel»”.

uczniowie proroków – zob. 2Krl 2,3+.

Ramot w Gileadzie – miasto lewickie położone na terytorium należącym do plemienia Gada, usytuowane ok. 40 km na południowy wschód od jeziora Genezaret. W okresie panowania Baszy (1Krl 15,20) lub Omriego (1Krl 20,34) Ramot zostało podbite przez Aramejczyków.

Jezreel – główne miasto panujące nad doliną Jezreel (jej inna nazwa to Ezdrelon), położone ok. 80 km na północ od Jerozolimy.

szaleniec – prorocy, ze względu na swoje często krytyczne i wymagające nauczanie, a także nietypowe zachowania (np. 1Sm 19,20-24; Iz 20,3), często uznawani byli za szaleńców (np. Oz 9,7; J 10,20).

Znak czci i szacunku.

Dźwięk trąb i uroczysta proklamacja były znakami towarzyszącymi koronacjom królewskim (np. 2Sm 15,10; 2Krl 11,14).

bronił Ramot w Gileadzie – po klęsce Izraelitów opisanej w 1Krl 22 Ramot w Gileadzie należało do Aramejczyków. Izraelici odzyskali więc miasto w nieznanych nam okolicznościach, a teraz muszą go bronić przed nowym atakiem króla Aramu.

bałwochwalstwo – dosł. czyny nierządne. Chodzi o kult bóstw pogańskich, który w nauczaniu prorockim porównywany był do prostytucji (np. Oz 4,12; 5,4). Nie można jednak wykluczyć, że w sformułowaniu tym zawiera się również aluzja do szeroko praktykowanej na terytorium zarządzanym przez Izebel prostytucji sakralnej.

Jebleam – dobrze ufortykowane miasto, położone w pobliżu jednego z południowych przejść prowadzących do doliny Jezreel.

Megiddo – ważne miasto starożytne, położone w północno-zachodniej Palestynie ok. 33 km na północny wschód od Hajfy, utożsamiane z dzisiejszym Tell-el-Mutesellim.

Miasto Dawida – zob. 2Krl 8,24+.

pomalowała sobie oczy, upiększyła włosy – Izebel nie stara się przypodobać Jehu, ale chce umierać jako królowa.

okno – chodzi o rodzaj balkonu, na który wychodzili władcy, chcąc pokazać się swoim poddanym.

Zimri – imię dowódcy z czasów Baszy, króla Izraela, który po zamordowaniu swojego pana ogłosił się królem. Panował jednak tylko siedem dni, ponieważ zginął w płomieniach podpalonego przez siebie pałacu królewskiego podczas ataku Omriego (1Krl 16,9-18). Jego imię stało się przysłowiowym wyrażeniem, wskazującym na krótkotrwałość rządów i gwałtowną śmierć. I w tym właśnie sensie użyła tego imienia Izebel w odniesieniu do Jehu.

Dla Żydów brak pochówku oznaczał wielką hańbę i był większym nieszczęściem niż sama śmierć.

Tiszbe – zob. 2Krl 1,3+.

PROROK (hebr. nawi - ‘nawoływać’, ‘zwiastować’) - człowiek przemawiający w imieniu Boga i z Jego polecenia. Profetyzm był praktyką znaną także w innych religiach starożytnego Wschodu. Proroków izraelskich wyróżnia jednak fakt odejścia przez nich od praktyk zmierzających do uzyskania stanów ekstatycznych przy pomocy muzyki, tańca lub środków odurzających. W czasach ST zjawisko profetyzmu było bardzo rozpowszechnione, a nawet zinstytucjonalizowane. Władcy mieli swoich urzędowych proroków, istniały też całe grupy proroków (np. uczniowie Eliasza), a nawet szkoły prorockie. Największe znaczenie dla Izraela mieli prorocy charyzmatyczni, niezwiązani z żadną instytucją, niezależni od królów i od miejsc kultu. Ich charakterystyczną cechą był fakt powołania przez Boga i świadomość powierzonej im misji (np. Wj 7,1n, Jr 15,19). Zadaniem proroków było przekazywanie słów, które otrzymali od Boga. Głoszenie woli Bożej odbywało się ustnie, a księgi prorockie ST są późniejszym, w stosunku do działalności proroków, zapisem danego im objawienia. W okresie przesiedlenia babilońskiego teksty zapisanych objawień zaczęto łączyć w jeden zbiór nazwany Prorocy. W NT tytuł proroka odnoszony jest do Jana Chrzciciela i do samego Jezusa (np. J 6,14). Dar proroctwa jest również jednym z darów Ducha świętego, wyrażającym się w objawianiu tajemnic, napominaniu, pocieszaniu i budowaniu wspólnoty (1Kor 12,28n).

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).

NAMASZCZENIE - pokrycie ciała lub przedmiotu oliwą lub wonnymi maściami. Zwyczaj ten był bardzo rozpowszechniony na Bliskim Wschodzie i praktykowany w różnych kontekstach. Namaszczenie ciała po kąpieli było znakiem radości i dobrobytu, dlatego pokutnicy rezygnowali z tej praktyki (Iz 61,3). Gest ten towarzyszył nadaniu komuś władzy, np. namaszczenie na króla (1Krl 1,39) czy na kapłana ( Wj 40,12-15). Posiadał również wymiar symboliczny w czynnościach kultycznych: oznaczał uświęcenie osoby bądŹ przedmiotu i przeznaczenie go na wyłączną służbę Bogu. Dlatego namaszczano ołtarze (Lb 7,10), naczynia kultu ( Wj 30,23-29), ale przede wszystkim osoby królów (1Sm 9,16), kapłanów (Wj 29,21) i proroków (1Krl 19,16). W ST o królu mówi się jako o pomazańcu Pańskim (1Sm 24,7). Zob.

CHRYSTUS.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

KREW - substancja uważana za siedlisko życia (Kpł 17,11), a nawet utożsamiana z życiem (Rdz 9,5). W myśl prawa starotestamentowego każdy, kto z premedytacją przelewa ludzką krew, musi ponieść karę śmierci (np. Lb 35,16-21; Pwt 19,11-13.21). Zabójstwo człowieka uważane było za sprzeciw wobec Boga, dawcy życia. Prawo zakazywało również spożywania krwi zwierząt (np. Kpł 17,12-14; Pwt 12,15n). Krew miała swoje zastosowanie w żydowskich obrzędach liturgicznych. Używano jej do skrapiania ołtarzy i przy obrzędzie ustanawiania kapłanów (Wj 29,15n.19-21). Jako symbol życia była darem ofiarnym składanym Bogu jako zadośćuczynienie za popełnione grzechy (Kpł 17,11). W pełni skuteczną ofiarą niweczącą ludzki grzech była krew Jezusa przelana na krzyżu. Jest to krew Nowego Przymierza, dzięki której dokonuje się ostateczne pojednanie człowieka z Bogiem (np. Mk 14,24). Od Ostatniej Wieczerzy, podczas której Jezus ustanowił sakrament Eucharystii, wierzący w Niego gromadzą się na ucztach eucharystycznych, na których spożywają chleb i wino, które po konsekracji stają się Ciałem i Krwią Chrystusa (np. 1Kor 10,16; 11,23-26). Zob.

DUSZA.

CIAŁO - termin wieloznaczny; zarówno jęz. hebr., jak i jęz. gr. posiadały dwa terminy na określenie ciała: hebr. sze’er, gr. sarks - dosł. ‘mięso’, ‘cielesność’ i hebr. basar, gr. soma - ‘ciało’. W mentalności semickiej człowiek był jednością, bez podziału na ciało i duszę, stosowanego w świecie greckim. Basar oznacza całego człowieka, ale także odnosi się do ciała zwierząt. Inne znaczenie słowa ciało pojawia się dopiero w NT, gdzie apostoł Paweł używał tego terminu, przeciwstawiając życie według łaski i ducha życiu według ciała, to znaczy opartemu na podążaniu za cielesnymi popędami (np. Rz 8,1nn). Nie oznacza to, że apostoł uważał ciało za złe z natury (np. 1Kor 6,19n). Życie według ciała charakteryzuje się dążeniem do zaspokajania ludzkiej pożądliwości (np. 1J 2,16n). Jest konsekwencją skażenia ludzkiej natury przez grzech ( Rz 5,12), ale dzięki wierze, łasce i pomocy Ducha Świętego, człowiek jest wezwany, aby panować nad własnym ciałem, czyli skłonnościami do ulegania pożądliwości. Życiu według ciała przeciwstawione jest życie duchowe, w którym nie ma miejsca na grzech (np. J 5,14; 8,11; 1J 3,6.9). W Piśmie Świętym ciało jest postrzegane jako godne szacunku, gdyż tylko jako ludzie, czyli istoty posiadające ciało, możemy dostąpić objawienia Boga (np. Ps 40,8nn; Hbr 10,5-10), żyć z Nim w przymierzu tu na ziemi, a po śmierci, w wieczności zjednoczyć się z Nim w pełni, posiadając ciała zmartwychwstałe, przemienione na podobieństwo ciała Jezusa po Jego Zmartwychwstaniu (np. 1Kor 15,51nn).

ARAM, ARAMEJCZYCY - silne państwo (lub federacja państw), które nabrało wielkiego znaczenia na początku I tysiąclecia przed Chr. i walczyło z Izraelem o władzę nad terytorium Palestyny. O Aramie, jako terytorium nad górnym Eufratem, znajdujemy wzmianki już na tabliczkach klinowych z Aram-Sin (z ok. 2300 r. przed Chr.) oraz z Drehem (z ok. 2000 r. przed Chr.). Hebrajski termin aram występuje w Piśmie σwiętym zarówno w odniesieniu do obszaru, jak i osób. W Źródłach biblijnych i pozabiblijnych termin ten oznaczał ziemię zamieszkałą przez ludy mówiące po aramejsku (język semicki półno cno-zachodni, którym posługiwano się w Syrii w I tysiącleciu przed Chr.). Autorzy biblijni określają tym słowem nie tylko duże państwo ze stolicą w Damaszku, obejmujące tereny południowej Syrii, lecz również mniejsze państwa graniczące na północy z Izraelem (Aram-Maaka, Aram-Soba). W Septuagincie (greckim przekładzie ST) hebr. termin aram został oddany jako ‘Syria’, a mieszkańców tych ziem (hebr. arami) określono mianem ‘Syryjczyków’. Według Księgi Rodzaju Aram to jeden z pięciu synów Sema (Rdz 10,22n). Według innej tradycji był on wnukiem Nachora (brata Abrahama) i synem Kemuela (Rdz 22,20n). Pokrewieństwo Izraelitów z Aramejczykami podkreśla również fakt, że Izaak poślubił Rebekę, wnuczkę Nachora a córkę Betuela, której bratem był Aramejczyk Laban (Rdz 25,20). Żonami patriarchy Jakuba, syna Izaaka, były natomiast Rachela i Lea, córki Labana (Rdz 28 - 30). W czasach monarchii izraelskiej Aramejczycy z Damaszku byli jednym z największych wrogów Izraela. W VIII w. przed Chr., pomimo koalicji z Izraelem, państwo aramejskie zostało zdobyte przez Asyryjczyków i włączone do ich imperium (Iz 17,1-3; Jr 49,23-27; Am 1,2-5).

JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.

IZRAEL.

JUDA.

DUSZA.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

DUSZA.

Namaszczenie Jehu na króla Izraela
Opowieść o zamachu stanu dokonanym przez Jehu w Izraelu poprzedzona jest dwoma epizodami, opisującymi panowanie Jorama i Ochozjasza w Judzie. Spośród wszystkich królów judzkich otrzymują oni najgorszą ocenę: obydwaj w swoim postępowaniu naśladowali królów izraelskich. Z tego względu działania Jehu, namaszczonego na króla Izraela przez ucznia Elizeusza, będą skierowane nie tylko przeciwko władcom izraelskim, ale także judzkim. W poleceniu proroka zawiera się jedynie oświadczenie, że sam Bóg ustanawia Jehu królem. Uczeń natomiast dodaje już od siebie płomienną mowę, według której Jehu ma się stać z woli Boga narzędziem pomsty na rodzie Achaba za śmierć proroków. Tym samym nie tylko wykracza poza krótki i prosty rozkaz Elizeusza, ale także zmienia treść wcześniejszych słów Eliasza (1Krl 21,21-24), który zapowiadał co prawda zagładę domu Achaba, lecz z innego powodu, jakim były odstępstwa od Boga i nakłonienie ludu do czci Baala. Z inicjatywy ucznia Elizeusza polityczna władza zostaje wykorzystana w imię religii do przeprowadzenia osobistej zemsty grupy żarliwych wyznawców Boga. Jest to sprzeczne z wolą Boga.

Jehu przejmuje władzę nad Izraelem
Swoje namaszczenie na króla przez ucznia Elizeusza Jehu traktuje jako religijne uwierzytelnienie dla politycznych przedsięwzięć, mających na celu pozbawienie władzy dynastii Achaba, odpowiedzialnej za odstępstwo Izraela od Boga. Jego szaleńcza jazda na spotkanie z Joramem zdaje się odzwierciedlać żarliwego ducha, którym go natchnął młody prorok. Jehu widzi w swoich czynach narzędzie spełnienia proroctw wypowiedzianych przeciwko rodzinie Achaba (ww. 22.25n). Zamordowanie Ochozjasza, spokrewnionego z rodziną Achaba, da początek przemianom także w Judzie.

Śmierć Izebel
Jehu przybywa do Jezreel jako nowy król. Jego autorytetu nie uznaje jednak Izebel. Sądziła ona, że jako królowa matka zachowa swoją władzę, a panowanie Jehu będzie równie krótkie co Zimriego (1Krl 16,15-20). Po drastycznej śmierci zadanej Izebel Jehu znów swoje polityczne działania, mające doprowadzić go do objęcia tronu Izraela, motywuje odwołaniem się do słów proroka (1Krl 21,23).

Pierwsza i Druga Księga Samuela

Wprowadzenie

Okoliczności powstania

W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.

Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.

Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.

Treść i teologia

Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).

Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.

Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).

W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).

Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.