Armia izraelska

271Izraelici byli zorganizowani następująco: przywódcy rodów, tysiącznicy i setnicy, i urzędnicy królewscy odpowiedzialni za wszystkie sprawy związane z oddziałami wojska. Każdy oddział liczący dwadzieścia cztery tysiące ludzi pełnił służbę raz do roku przez jeden miesiąc. 2W pierwszym miesiącu dowódcą pierwszego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi był Jaszobeam, syn Zabdiela. 3Pochodził on z rodu Peresa i był dowódcą wszystkich przełożonych wojskowych w pierwszym miesiącu roku. 4Dowódcą drugiego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w drugim miesiącu był Dodaj, Achochita. 5Dowódcą trzeciego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w trzecim miesiącu był Benajasz, syn najwyższego kapłana Jojady. 6Benajasz nadto był jednym z trzydziestu, a zarazem ich dowódcą. Jego syn, Ammizabad, dowodził oddziałem. 7Dowódcą czwartego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w czwartym miesiącu był Asahel, brat Joaba, a po nim jego syn Zebadiasz. 8Dowódcą piątego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w piątym miesiącu był książę Szamhut, Jezrachita. 9Dowódcą szóstego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w szóstym miesiącu był Ira, syn Ikesza, z Tekoa. 10Dowódcą siódmego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w siódmym miesiącu był Cheles Pelonita z plemienia Efraima. 11Dowódcą ósmego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w ósmym miesiącu był Sibbekaj z Chuszy, Zerachita. 12Dowódcą dziewiątego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w dziewiątym miesiącu był Abiezer z Anatot, Beniaminita. 13Dowódcą dziesiątego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w dziesiątym miesiącu był Maheraj z Netofy, Zerachita. 14Dowódcą jedenastego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w jedenastym miesiącu był Benajasz z Pireatonu, Efraimita. 15Dowódcą dwunastego oddziału liczącego dwadzieścia cztery tysiące ludzi w dwunastym miesiącu był Cheldaj z Netofy, potomek Otniela.

Przywódcy plemion izraelskich

16Poszczególnym plemionom izraelskim przewodzili: Rubenitom – książę Eliezer, syn Zikriego; Symeonitom – Szefatiasz, syn Maaki; 17Lewitom – Chaszabiasz, syn Kemuela; Aaronitom – Sadok; 18plemieniu Judy – Elihu, jeden z braci Dawida; Issacharytom – Omri, syn Mikaela; 19Zabulonitom – Jeszmajasz, syn Obadiasza; Neftalitom – Jerimot, syn Azriela; 20Efraimitom – Ozeasz, syn Azazjasza; połowie plemienia Manassesa – Joel, syn Pedajasza; 21połowie plemienia Manassesa mieszkającej w Gileadzie – Iddo, syn Zachariasza; Beniaminitom – Jaasjel, syn Abnera; 22Danitom – Azareel, syn Jerochama. Byli oni przywódcami plemion izraelskich.

23Dawid nie włączył do spisu tych, którzy nie osiągnęli dwudziestego roku życia. Polegał bowiem na obietnicy Pana , że rozmnoży Izraelitów jak gwiazdy na niebie.24Joab, syn Serui, podjął się wprawdzie liczenia, lecz nie dokończył go, gdyż gniew spadł na Izraela z tego właśnie powodu. Dlatego ich spis nie znalazł się w Kronikach króla Dawida.

Urzędnicy królewscy

25Zarządcą skarbców króla w mieście królewskim był Azmawet, syn Adiela; zarządcą skarbców na prowincji w miastach, wioskach i twierdzach, był Jonatan, syn Ozjasza. 26Nadzorcą rolników królewskich był Ezri, syn Keluba. 27Szimei z Rama nadzorował winnice, a Zabdi z Szefam był nadzorcą dostawców wina i zarządcą składów wina. 28Baal-Chaman z Geder był nadzorcą upraw oliwek i sykomor w Szefeli, Joasz zaś nadzorował składy oliwy. 29Szitraj z Szaronu sprawował nadzór nad bydłem wypasanym w Szaronie, a nad bydłem w dolinie – Szafat, syn Adlaja. 30Obil Izmaelita był odpowiedzialny za wielbłądy, Jechdejasz z Meronot za oślice, 31a Jaziz Hagryta za owce. Wszyscy oni byli urzędnikami króla zarządzającymi posiadłościami królewskimi.

32Jonatan, stryj Dawida, człowiek uczony i roztropny, był jego doradcą. Jechiel, syn Chakmoniego, zajmował się synami królewskimi. 33Achitofel był doradcą królewskim, a Chuszaj Arkijczyk przyjacielem króla. 34Po Achitofelu doradcami króla byli Jojada, syn Benaniasza, i Abiatar. Dowódcą wojska królewskiego był Joab.


pierwszy miesiąc – chodzi o miesiąc, w którym przypadała Pascha, czyli przełom marca i kwietnia.


Jaszobeam – tu syn Zabdiela, według 1Krn 11,11 jego ojcem był Chakmoni. Genealogie nie są precyzyjne, jeden mógł być ojcem, a drugi dziadkiem.


Asahel – poległ w walce, kiedy Dawid stacjonował jesz-cze w Hebronie (2Sm 2,18-23).


Szamhut – prawdopodobnie chodzi tu o Szammota (1Krn 11,27). Różnica w zapisie tego imienia może być wynikiem błędu kopisty.


Tekoa – zob. 1Krn 2,24+.


Anatot – zob. 1Krn 6,45+.


Netofa – zob. 1Krn 2,54+.


Pireaton – miasto położone ok. 10 km na zachód od Sychem.


Otniel – był pierwszym z sędziów (Sdz 1,13; 3,9-11).


Sadok – kronikarz zalicza go do plemienia Aarona, tak jak czyniono to w czasach Ezdrasza. Szczegół ten wskazuje na późne powstanie podanej przez autora listy.


Elihu – brat Dawida, o którym nic nie wiemy. Kronikarz ma tutaj prawdopodobnie na myśli Eliaba, pierworodnego syna Jessego (1Krn 2,13).


Gilead – zob. 1Krn 5,9+.


Abner – był dowódcą wojsk króla Dawida.


nie osiągnęli dwudziestego roku – nie byli brani pod uwagę, ponieważ nie byli zdolni do pełnienia służby wojskowej.


Rama – miejscowość położona ok. 35 km na północny zachód od Jerozolimy, dzisiejsze Rentis. W NT nosi nazwę Arymatea i jest rodzinną miejscowością Józefa, który zatroszczył się o pogrzeb Jezusa (Mt 27,57).


Szefela – urodzajna nizina pomiędzy górami Judy i równiną przybrzeżną Morza Śródziemnego.


Szaron – północna część równiny Szefeli, od Jaffy do Karmelu.


Obil – określenie to pochodzi od wyrażenia abil i odnosi się do człowieka znającego się na hodowli wielbłądów.


Hagryta – zob. 1Krn 5,10+.


Achitofel – doradca Dawida. Wziął czynny udział w buncie Absaloma. Aby uniknąć kary za zdradę króla, popełnił samobójstwo (2Sm 15,12.31; 16,20 – 17,4).


przyjaciel króla – oficjalny, wywodzący się z dworu egipskiego, tytuł nadawany zaufanym ludziom króla.


Abiatar – autor nie wspomina, że Abiatar był najwyższym kapłanem, który w sporze o następstwo tronu opowiedział się za Adoniaszem i dlatego później Salomon pozbawił go urzędu. Kronikarz celowo nie mówi o jego godności najwyższego kapłana, ponieważ jest przekonany, że tylko Sadok może w uprawniony sposób pełnić tę funkcję.


RÓD - społeczna jednostka organizacyjna, oparta na więzach krwi. Rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). Ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspólnota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele których stała jedna osoba (np. Lb 36,1). Przynależność do danego rodu pociągała za sobą konieczność przyjęcia tej samej tradycji religijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swoich przodków (np. Rdz 26,24).


LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.

DZIESIĘCINA,

NAJWYŻSZY KAPŁAN.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


GNIEW BOŻY - zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i święty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świętości. Autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Bożego prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działanie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reakcji gniewu, w której człowiek pod wpływem doznanego zła lub krzywdy przeżywa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w ST, w równym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w NT. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, okazywał wzburzenie i gniew, które miały prowadzić do opamiętania się grzeszników (np. Mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezusa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła Apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg sprawiedliwie osądzi każdego człowieka. Apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ściąga na człowieka Jego gniew (np. Rz 1,18). Nadzieja ludzka polega na tym, że mocniejsza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż On sam jest miłością (1J 4,8). Rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie (np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob.

KARA BOŻA.

IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

Armia izraelska
Po przedstawieniu organizacji kultu autor przechodzi do opisu organizacji cywilnej królestwa Dawida. Przytoczone dane są przez kronikarza wymyślone, ponieważ opisując idealnie funkcjonującą strukturę państwa, chce przede wszystkim podkreślić potęgę królestwa Dawida. Według autora armia izraelska podzielona była na dwanaście grup, z których każda liczyła dwadzieścia cztery tysiące żołnierzy i pełniła służbę przez miesiąc w roku. Wszystkich żołnierzy było więc dwieście osiemdziesiąt tysięcy, co z pewnością jest liczbą zawyżoną. Podział na dwanaście grup prawdopodobnie jest aluzją do dwunastu prowincji, które ustanowił Salomon (1Krl 4). Ideał opisywany przez kronikarza jest kontynuacją teologii zawartej w ostatnich rozdziałach Księgi Ezechiela (47 – 48), w których autor snuje profetyczną wizję idealnego królestwa. Autor, łącząc tę wizję z listą najwybitniejszych żołnierzy Dawida (1Krn 11), odnosi ją do czasów króla Dawida i w ten sposób po raz kolejny podkreśla jego wielkość.


Przywódcy plemion izraelskich
Spis przywódców plemion izraelskich również wydaje się być sztucznym tworem literackim autora. Nie wymienia plemion Józefa, Gada i Asera. Małe plemię Manassesa dzieli na dwa różne i mówi także o plemieniu Aarona, na którego istnienie nie ma żadnych historycznych dowodów. Kronikarz dokonuje precyzyjnego rozróżnienia pomiędzy kapłanami i lewitami. Prawdopodobnie Dawid w jakiś sposób zachował organizację plemienną państwa, podobnie jak zrobił to później Salomon, nie wiemy jednak, jaka relacja istniała pomiędzy dowódcami poszczególnych oddziałów wojskowych i pomiędzy przywódcami plemion.


Urzędnicy królewscy
Autor przedstawia zarządców majątku królewskiego, którzy troszczą się o jego liczne dobra tak w Jerozolimie, jak i na prowincji. Idealny obraz Dawida, króla, dowódcy wojska i przywódcy religijnego zostaje tutaj dopełniony obrazem dobrego gospodarza i organizatora.

Pierwsza i Druga Księga Kronik
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Pierwotnie Pierwsza i Druga Księga Kronik stanowiły jedno dzieło i nosiły tytuł Dibre Hajjamim, który można tłumaczyć jako ‘wydarzenia dni’, ‘roczniki’ czy ‘kroniki’. Dzieło to umieszczono na końcu żydowskiego zbioru Pism prawdopodobnie dlatego, że uważano je za powtórzenie opisu wydarzeń przedstawionych obszernie w Księgach Samuela i Księgach Królewskich. Podział dzieła kronikarskiego na dwie księgi wprowadzili tłumacze Septuaginty (LXX), którzy opatrzyli je tytułem Paralipomenon a, b, czyli ‘pierw-sza i druga księga rzeczy opuszczonych w księgach Samuela i Królewskich’. Tłumacze LXX zmienili także miejsce dzieła kronikarskiego w kanonie ST i umieścili je w zbiorze ksiąg historycznych, zaraz po Księgach Królewskich i przed Księgą Ezdrasza. Stosowany dziś tytuł Księgi Kronik pochodzi od św. Hieronima, który w dziele Prologus Galeatus po raz pierwszy nazwał je Kroniką całej historii Bożej (Chronicon totius divinae historiae).
Ponieważ początkowo Księgi Kronik stanowiły część jednego większego dzieła, obejmującego także Księgę Ezdrasza i Księgę Nehemiasza, w tradycji żydowskiej uważano, że autorem Ksiąg Kronik jest Ezdrasz. Pod koniec XIX w. upowszechniło się przekonanie, że Księgi Kronik oraz Księgę Ezdrasza i Księgę Nehemiasza napisał jeden, nieznany autor, zwany kronikarzem. Analizując jego dzieło, możemy powiedzieć, że autor był gorliwym Żydem, bardzo dobrze znającym historię Izraela, a także tradycję prorocką i mądrościową. Prawdopodobnie wywodził się z grona lewitów, o czym świadczy jego zainteresowanie świątynią i sprawowanym w niej kultem, który opisuje nadzwyczaj szczegółowo. Na jego lewickie pochodzenie wskazuje również obojętność, a czasem wręcz niechęć do środowiska kapłanów oraz przebijające się przez całe dzieło zainteresowanie śpiewem liturgicznym, co może świadczyć o tym, iż wywodził się on z kręgu lewitów zajmujących się śpiewem.
Kronikarz, komponując swoje dzieło, korzystał z wielu dokumentów. Do źródeł, o których pochodzeniu nic nie mówi, a które z pewnością wykorzystał, należą kanoniczne księgi: Rodzaju, Wyjścia, Liczb, Jozuego i Rut. Najważniejszymi dokumentami były dla niego księgi Samuela i Królewskie. W dziele kronikarskim nie brak również śladów biblijnej tradycji prorockiej (księgi: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Zachariasza i Aggeusza), a także nawiązań do Księgi Psalmów. Ważnym źródłem dla autora Ksiąg Kronik były także dzieła pozabiblijne, szczególnie historyczne. Kronikarz korzystał również z dokumentów sporządzanych na dworze królewskim, a także z tradycji ustnej przekazywanej przez Izraelitów, którzy powrócili z wygnania babilońskiego (538 r. przed Chr.). Autor Ksiąg Kronik nie był jednak niewolniczo przywiązany do dostępnych mu źródeł, lecz korzystając z nich w dość dowolny sposób, przedstawił własną wizję i interpretację dziejów, którą podporządkował omawianym przez siebie tematom teologicznym.
Jeśli przyjmiemy, że Księgi Kronik oraz Księgi Ezdrasza i Nehemiasza są dziełem jednego autora, to musiało ono powstać po ostatnich wydarzeniach opisanych w Księdze Nehemiasza, czyli po roku 400 przed Chr. Sposób przedstawiania tematów teologicznych, liczne arameizmy w języku oryginalnym i miejsce zajmowane w żydowskim kanonie ST sugerują, że dzieło kronikarskie powstało w późnym okresie powygnaniowym. Wcześniej jednak niż w 180 r. przed Chr., bo wówczas powstała Księga Syracydesa, która przedstawiając króla Dawida, jest wyraźnie zależna od Ksiąg Kronik (Syr 47,2-11). Księgę Kronik cytuje również historyk Eupolemos z Aleksandrii, który w 157 r. przed Chr. znał już jej grecki przekład. Ponieważ w dziele kronikarskim nie znajdujemy żadnej aluzji do Aleksandra Wielkiego (zm. w 323 r. przed. Chr), jego zasadnicze zręby prawdopodobnie powstały na przełomie IV i III w. przed Chr. Nie wyklucza to późniejszych redakcji lub uzupełnień, których dokonano nie później niż w pierwszej połowie II w. przed Chr.
Treść i teologia
Księgi Kronik przedstawiają bardzo długi okres historii zbawienia od jej początku do momentu przesiedlenia Izraelitów do Babilonii. Dzieło to ze względu na opisane w nim wydarzenia historyczne można podzielić na cztery zasadnicze części: 1) prehistoria dynastii Dawida (1Krn 1 – 9), czyli okres od stworzenia do czasów panowania pierwszego króla Izraela Saula; 2) czasy panowania króla Dawida (1Krn 10 – 29); 3) okres panowania króla Salomona (2Krn 1 – 9); 4) czasy rządów królów Judy, od Roboama do Sedecjasza, którego panowanie zakończyło się przesiedleniem babilońskim (2Krn 10 – 36).
Księgi Kronik są owocem pogłębionej refleksji lewity nad długim okresem historii zbawienia. Ich treść można określić jako lewicką interpretację okresu monarchii. Autor miał na uwadze cel praktyczny i duszpasterski: umocnienie wiary i nadziei narodu w czasie, gdy Izrael był jedną z perskich prowincji. Nauczał, że przesiedlenie babilońskie było karą, ale nie unicestwieniem obietnic i przymierza zawartego z Dawidem. Chociaż po okresie wygnania na tronie w Jerozolimie nie zasiadał już monarcha, pozostały jeszcze inne ważne filary społeczności: wspólnota ludu Bożego, Prawo, świątynia, legalny kult oraz jego szafarze. Były one gwarancją aktualności przymierza i obietnic oraz przekonania, że Bóg realizuje plan zbawienia.
Bogate i głębokie nauczanie teologiczne zawarte w Księgach Kronik jest syntezą wiary narodu izraelskiego i pokazuje, jak wiara ta była przeżywana na przełomie IV i III w. przed Chr. Bóg w Księgach Kronik określany jest imieniem Elohim. Mieszka On w niebie, a na ziemi, w świątyni jerozolimskiej, obecne jest Jego imię. Bóg jest jedyny, poza Nim nie ma innych bogów, Jego wiedza obejmuje wszystko, On nad wszystkim panuje, dlatego aktywnie włącza się w wydarzenia dziejące się na ziemi. W swoim kontakcie z ludźmi posługuje się pośrednikami. Jest On Bogiem ojców, dochowującym obietnic, wiernym przymierzu i wspierającym Izraelitów w czasie ucisku. Jest sprawiedliwy i już tu, na ziemi, wynagradza za dobre postępowanie, a za złe karze. Kara jednak nie jest ostatnim słowem Boga, gdyż jest On Bogiem miłosierdzia. Jeżeli lud się upokorzy, będzie błagał o przebaczenie i powróci do Boga, wtedy On mu przebaczy.
W Księgach Kronik nie znajdziemy tak wyraźnych tekstów mesjańskich jak w pismach proroków czy psalmach. Autor skupia uwagę na osobach Dawida i Salomona, których przedstawia nie tyle jako władców politycznych czy przodków Mesjasza, lecz jako narzędzia, którymi Bóg posłużył się przy budowie świątyni i organizacji kultu w niej sprawowanego. Kładąc akcent na wieczne przymierze zawarte przez Boga z Dawidem i jego potomkami, podtrzymuje nadzieję trwałości dynastii Dawida oraz objawienia się Tego, który zapewni zbawienie ludowi Bożemu, to jest Chrystusa. Mesjanizm tych ksiąg jest więc dyskretny, ukryty, jednak zawsze obecny.