Zezwolenie na powrót

11W pierwszym roku panowania Cyrusa, króla Persji – aby wypełniło się słowo Pana zapowiedziane przez Jeremiasza – pobudził Pan ducha Cyrusa, króla Persji, żeby w całym królestwie ogłosił i rozesłał na piśmie następujące rozporządzenie:2„Tak mówi Cyrus, król Persji: «Pan, Bóg niebios, dał mi wszystkie królestwa świata. On też zlecił mi, aby wybudować Mu dom w Jerozolimie, w Judei.3Kto z was należy do Jego ludu – niech jego Bóg będzie z nim – niechaj wraca do Jerozolimy w Judei i niech odbudowuje dom Pana, Boga Izraela. On bowiem jest Bogiem mieszkającym w Jerozolimie.4Każdego więc, kto pozostał przy życiu, mieszkańcy tej miejscowości, w której mieszkał, niech zaopatrzą w srebro i złoto, w sprzęt domowy i bydło, i niech dodadzą dobrowolne ofiary na dom Boga, który jest w Jerozolimie»”.

5Przywódcy rodów Judy i Beniamina, jak też kapłani i lewici, słowem każdy, którego ducha Bóg pobudził, wyruszyli, aby budować dom Pana w Jerozolimie.6Wszyscy ich sąsiedzi wspomogli ich hojnie: srebrem, złotem, sprzętami domowymi, bydłem i kosztownościami, nie licząc wszystkich ofiar dobrowolnych.

Zwrot sprzętu świątynnego

7Król Cyrus rozkazał wziąć wszystkie przedmioty należące niegdyś do domu Pana , które Nabuchodonozor wywiózł z Jerozolimy, aby ofiarować je w świątyni swojego boga.8Cyrus, król Persji, polecił skarbnikowi Mitredatowi przejąć je i przekazać Szeszbassarowi, namiestnikowi judzkiemu.

9A oto ich lista: trzydzieści złotych mis, tysiąc srebrnych mis, dwadzieścia dziewięć noży, 10trzydzieści pucharów ze złota, czterysta dziesięć pucharów zastępczych ze srebra, tysiąc innych naczyń. 11Wszystkich przedmiotów złotych i srebrnych było pięć tysięcy czterysta. To wszystko zabrał Szeszbassar, wracając razem z innymi wygnańcami z Babilonii do Jerozolimy.


Cyrus – pierwszy władcy Persów i Medów, który w 538 r. przed Chr. podbił królestwo Babilonii i włączył je do imperium, rozciągając swoją władzę od Indii aż do Morza Śródziemnego.


Nawiązanie do Jr 25,11n; 29,10; 51,44-50, gdzie prorok zapowiada zniszczenie Babilonu i powrót z przesiedlenia.


Pan, Bóg niebios – tytułu tego w ST używali tylko Żydzi w odniesieniu do swego Boga (np. Rdz 24,7; 2Krn 36,23; Ne 1,5; Jon 1,9). W wyznawanej przez Cyrusa religii, zoroastryzmie, Jahwe, podobnie jak Marduk (bóstwo babilońskie) i inni, należeli do otoczenia Ahura Mazdy, który był głównym bogiem sił dobra. Autor księgi dokonuje religijnej interpretacji historii, dlatego chce widzieć w Cyrusie króla uznającego nad sobą władzę Boga Izraela.


mieszkańcy – chodzi o Żydów, którzy nie zdecydowali się na powrót do ojczyzny. Możliwe, że chodzi także o pogańskich sąsiadów Żydów.


Cyrus – zob. Ezd 1,1+.


Nabuchodonozor – chodzi o Nabuchodonozora II (605-562 przed Chr.), króla Babilonii. W 597 r. przed Chr. zdobył on Jerozolimę, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a królem ustanowił Sedecjasza (2Krl 24,10nn). W 586 r. przed Chr. ponownie zdobył Jerozolimę, i zesłał do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn).


Szeszbassar – imię nieznanego bliżej dostojnika żydowskiego w Persji, który jest tutaj nazwany namiestnikiem. Być może jest to drugie imię Zorobabela ( Ezd 2,2; 5,14-16).


pięć tysięcy czterysta – suma wymienionych wcześniej naczyń (ww. 9n) wynosi dwa tysiące czterysta dziewięćdziesiąt dziewięć. Niezgodność ta może oznaczać, że autor nie wymienił szczegółowo wszystkich zwróconych naczyń.


PERSJA, PERSOWIE - imperium stworzone przez indogermańskich Persów, czyli lud, który osiedlił się w dolinie irańskiej na przełomie XI i X w. przed Chr. Za twórcę potężnego imperium perskiego, opartego na idei kreatywnej współpracy wielu narodów pod jednym panowaniem, które w szczytowym momencie swojego rozwoju obejmowało tereny od Grecji do Indii, uznaje się Cyrusa II (559-530 przed Chr.), zwanego Wielkim. Początkiem dominacji perskiej było jego zwycięstwo nad Medami. Po podboju Babilończyków władca ten w 539 r. przed Chr. pozwolił wrócić Izraelitom do ziemi ojczystej po blisko pięćdziesięcioletnim wygnaniu ( Ezd 1,1-4). Inny władca perski Dariusz I (522-486 przed Chr.) pozwolił Żydom na odbudowanie świątyni w Jerozolimie (Ezd 6). Imperium perskie przetrwało do czasów podbojów Aleksandra Wielkiego (ok. 330 r. przed Chr.).


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.


JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

JUDEA - grecko-łaciński odpowiednik hebr. nazwy Juda; południowa część Palestyny zamieszkana przez plemiona Judy i Beniamina, której najważniejszym miastem była Jerozolima. W czasach NT Judea najpierw należała do królestwa Heroda Wielkiego, a później do rzymskiej prowincji Syrii, w imieniu której rządy sprawowali rzymscy prokuratorzy (np. Poncjusz Piłat). Terytorium Judei w dużej części obejmowało obszar pustynny, nie przebiegały tamtędy szlaki handlowe, a jej mieszkańcy trudnili się pasterstwem i rolnictwem.


LUD BOŻY - w ST wyrażenie to odnosi się do ludu Izraela, który Bóg wybrał sobie na własność (np. Wj 19,5n) i z którym zawarł przymierze. Przynależność do Boga miała być Źródłem świętości ludu i podstawą do świadczenia przez członków ludu o Jego dobroci i miłości. Pismo σwięte ukazuje historię realizacji powołania do świętości przez naród wybrany. Była ona naznaczona ciągłym łamaniem przez lud przymierza z Bogiem, bałwochwalstwem i grzechami, które Go obrażały. Mimo to Bóg nigdy nie odrzucił swojego ludu, ale darzył go przebaczającą miłością, porównywaną do miłości ojca do syna (np. Wj 4,22n; Pwt 32,6) lub małżonka do niewiernej żony (Jr 3,6nn; Oz 1 - 3). Prorocy ST zapowiadali nowe przymierze, na podstawie którego Bóg ustanowi nowy lud Boży spośród tych, którzy są Mu wierni. Miało się to łączyć z przyjściem na świat Mesjasza i zapoczątkowaniem na ziemi królestwa Bożego. Chrześcijanie wierzą, że nastąpiło to w chwili Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, przez które Bóg ustanowił Nowe Przymierze (np. Łk 22,20), otwarte dla wszystkich, którzy uwierzą (np. Mk 16,16). W ten sposób podstawą ludu Bożego nie jest przynależność etniczna, lecz wiara w Jezusa Chrystusa. Wspólnoty chrześcijańskie od początku postrzegały siebie jako nowy lud Boży (np. Ga 6,16), otwarty na wszystkich, którzy przyjmą wiarę w Jezusa Chrystusa (Ef 2,11-22). Zob. KRÓLESTWO BOŻE.


IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.

CAŁOPALENIE,

OŁTARZ.

JUDA - termin posiadający w Piśmie Świętym wiele znaczeń. Może oznaczać region w Palestynie (np. Ps 60,9), nazwę jednego z plemion izraelskich, które wzięło swoją nazwę od Judy, czwartego syna patriarchy Jakuba (np. Rdz 29,35), a także terytorium powstałe po śmierci Salomona i rozpadzie monarchii izraelskiej na dwa królestwa (1Krl 14,21.29; 15,1.7; Jr 1,2). Przy podziale ziemi Kanaan pomiędzy plemi ona, które powróciły z niewoli egipskiej, plemieniu Judy przypadły znaczne obszary na południu Palestyny ( Joz 15) z głównymi ośrodkami w Hebronie i Betlejem. Pozycja plemienia Judy znacznie wzrosła, kiedy wywodzący się z niego król Dawid zjednoczył plemiona izraelskie i przeniósł stolicę do Jerozolimy. Po odłączeniu się dziesięciu plemion północnych, przy plemieniu Judy pozostało jedynie plemię Beniamina. W ten sposób powstało Królestwo Południowe. Po powrocie z wygnania babilońskiego Juda, a szczególnie Jerozolima, w której znajdowała się świątynia, stała się miejscem powrotu wygnańców. Według zapowiedzi prorockich ST w Judzie miał się narodzić przyszły Mesjasz. Autorzy NT widzą spełnienie tych obietnic w Jezusie, którego nazywają lwem z plemienia Judy i synem Dawida (np. Mt 1,2n.16; Hbr 7,14; Ap 5,5). Zob.

IZRAEL.

LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.

DZIESIĘCINA,

NAJWYŻSZY KAPŁAN.

PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

PERSJA, PERSOWIE - imperium stworzone przez indogermańskich Persów, czyli lud, który osiedlił się w dolinie irańskiej na przełomie XI i X w. przed Chr. Za twórcę potężnego imperium perskiego, opartego na idei kreatywnej współpracy wielu narodów pod jednym panowaniem, które w szczytowym momencie swojego rozwoju obejmowało tereny od Grecji do Indii, uznaje się Cyrusa II (559-530 przed Chr.), zwanego Wielkim. Początkiem dominacji perskiej było jego zwycięstwo nad Medami. Po podboju Babilończyków władca ten w 539 r. przed Chr. pozwolił wrócić Izraelitom do ziemi ojczystej po blisko pięćdziesięcioletnim wygnaniu ( Ezd 1,1-4). Inny władca perski Dariusz I (522-486 przed Chr.) pozwolił Żydom na odbudowanie świątyni w Jerozolimie (Ezd 6). Imperium perskie przetrwało do czasów podbojów Aleksandra Wielkiego (ok. 330 r. przed Chr.).


Zezwolenie na powrót
Pierwsze słowa Księgi Ezdrasza wprowadzają w jej podstawowe przesłanie: spełnia się obietnica Boga zapowiedziana przez proroka Jeremiasza. Mija 50 lat od uprowadzenia mieszkańców Judei do Babilonii. Żydzi przesiedleni do odległej Mezopotamii nie mają świątyni ani możliwości kontaktu ze swoim krajem. Wielu z nich zmarło już na obczyźnie, a pozostali powątpiewają w możliwość powrotu. W takim kontekście dociera do nich edykt króla Cyrusa, pozwalający wszystkim Judejczykom na powrót do ojczyzny. Żydzi bez cienia wątpliwości dostrzegają w tym nieoczekiwanym wydarzeniu działanie samego Boga obecnego w historii swego ludu. Nikt nie pyta o racje takiej decyzji, nie zastanawia się, czy dawne grzechy Izraela upoważniają do interpretacji tego wydarzenia jako aktu łaskawości Boga wobec niewiernego ludu. Proroctwo Jeremiasza upewnia zesłańców, że Bóg dotrzymuje swego słowa. Wypełnienie obietnicy dokonuje się niespodziewanie za pośrednictwem pogańskiego władcy, ale jest ono dziełem samego Boga, który pobudził ducha Cyrusa (w. 1). Dla Boga ziemscy władcy są narzędziem, którym posługuje się w realizacji swoich planów. Przez Nabuchodonozora zesłał na Izraela karę, a przez Cyrusa daje wybawienie. W ten sposób Bóg ukazuje, że jest władcą całej ziemi i objawia się jako wieczny król (Jr 10,10), wierny swoim obietnicom i miłosierny wobec swojego ludu. Duch Pański ogarnia swą mocą pogańskiego władcę, poleca mu wybudowanie świątyni w Jerozolimie i napełnia go mądrością niezbędną do wykonania tego dzieła. Wszystkie wydarzenia opisane dalej w tej księdze są wyrazem działania Ducha Bożego i posłusznej odpowiedzi człowieka. Nawet jeśli kontekst historyczny pozwala na zrozumienie całej historii w kategoriach czysto ludzkich, autor świadomie dokonuje jej religijnej interpretacji. Pomaga odkryć w każdym wydarzeniu obecność kochającego Boga.


Zwrot sprzętu świątynnego
Autor informuje w skrócie o wykonaniu dekretu królewskiego. Przede wszystkim interesuje go to, co pozwoli na wznowienie kultu w świątyni: zagrabiony sprzęt, który niegdyś należał do świątyni, i uprowadzony do Babilonii personel świątynny. Dlatego od nich rozpoczyna relację o wykonaniu woli Cyrusa. Wszystkie naczynia święte mają zostać zinwentaryzowane i przekazane Szeszbassarowi. Tajemniczą postać namiestnika Judei należy być może utożsamić ze wzmiankowanym nieco dalej Zorobabelem (Ezd 2,2+), prawnym potomkiem z dynastii Dawida. W takim wypadku mielibyśmy tutaj wyraźne nawiązanie do ścisłej więzi, jaka przed przesiedleniem łączyła dynastię Dawida i świątynię jerozolimską. Ta więź winna być teraz odnowiona i podtrzymana jako rękojmia obietnicy zesłania przez Boga Mesjasza, który ma być potomkiem Dawida i zamieszka w świątyni.

Księgi Ezdrasza i Nehemiasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Obie księgi stanowiły początkowo jedno dzieło. Ich treścią jest ponad stuletni okres dziejów Żydów po powrocie z wygnania babilońskiego. Działalność obydwu tytułowych postaci nie jest wspomniana nigdzie więcej w ST. Bez tych dwu ksiąg byłoby wręcz niemożliwe poznanie początków judaizmu.
Przyjmuje się, że jeden autor natchniony, nieznany nam z imienia, zredagował obszerną syntezę historyczną, zawartą w Księgach Kronik, Ezdrasza i Nehemiasza. Świadectwem ciągłości ich treści jest podjęcie zakończenia dzieła kronikarza (2Krn 26,22n) we wprowadzeniu do Księgi Ezdrasza (Ezd 1,1-3). Metody kompozycyjne różnią się jednak znacznie. W Ezd-Ne autor korzysta z różnych dokumentów hebrajskich i aramejskich (Ezd 4,9 – 6,18; 7,12-26), a zwłaszcza z pamiętników kapłana Ezdrasza i świeckiego reformatora wspólnoty, Nehemiasza. Ta różnorodność źródeł wyjaśnia zagadkę dwujęzyczności obu ksiąg, powstałych w okresie wzrostu znaczenia języka aramejskiego w imperium perskim (koniec IV w. – połowa III w. przed Chr.). Analiza treści Ezd-Ne nasuwa szereg problemów historycznych, których nie udało się dotąd rozwiązać zadowalająco. Chodzi zwłaszcza o problem przerwania odbudowy świątyni jerozolimskiej (Ezd 4) oraz chronologii działalności obydwu reformatorów kultu. Wydaje się, że Nehemiasz pojawił się w Jerozolimie u schyłku rządów króla Artakserksesa I (Ne 1 – 7 i 10 – 13), podczas gdy Ezdrasz (Ezd 7,7n) dopiero w 7 roku rządów Artakserksesa II (397 r. przed Chr.).
Treść i teologia
Poszczególne części obu ksiąg można łatwo wyodrębnić. Rozdziały Ezd 1 – 6 mówią o powrocie z przesiedlenia do Babilonii pierwszej fali repatriantów, co mogło nastąpić dzięki edyktowi króla Cyrusa (538 r. przed. Chr.). Odbudowali oni ołtarz w świątyni jerozolimskiej, aby na nim składać ofiary dla Boga. Jednak z powodu poważnych przeszkód ze strony władz lokalnych, świątynia została poświęcona dopiero za rządów Dariusza w 515 r. przed Chr. W rozdziałach Ezd 7 – 10 opisano misję kapłana i pisarza Ezdrasza, który na polecenie Artakserksesa podjął radykalną reformę życia religijnego w Judzie. Księga Nehemiasza dzieli się na trzy części. Początkowe rozdziały (Ne 1 – 7) opowiadają szczegółowo, w jaki sposób Nehemiasz, wysoki urzędnik na dworze perskim, otrzymał pozwolenie na odbudowę Jerozolimy. Prace te miały rozpocząć się od rekonstrukcji murów obronnych. Rozdziały Ne 8 – 9 ukazują ponownie Ezdrasza w świątecznej celebracji zgodnej z Prawem Mojżesza. Trzecia część księgi (Ne 10 – 13) zawiera przekaz o uroczystym odnowieniu przymierza i poświęceniu murów Jerozolimy, co było wspólnym dziełem obu reformatorów. Historia literacka Ezd-Ne jest dość złożona, a jej śladem są greckie wersje trzech ksiąg Ezdrasza (1-3 Ezd), które jednak nie weszły do kanonu ST.
Kanoniczne księgi Ezd-Ne akcentują trzy tematy, istotne dla teologii wczesnego judaizmu: świątynia, miasto Jeruzalem i wspólnota ludu Bożego. Odbudowa świątyni jest głównym zadaniem ludu wracającego z niewoli. Dom Boży jest widzialnym znakiem obecności Boga pośród swego ludu, miejscem sprawowania kultu; stąd wielkie znaczenie kapłanów i lewitów. Stąd też troska Nehemiasza o Jeruzalem jako o miasto święte i stolicę judaizmu. Odbudowa murów miasta przy współpracy całej ludności (Ne 2 – 6) to misja religijna, którą Bóg powierzył Nehemiaszowi wraz z troską o ponowne zaludnienie spustoszonego miasta. Społeczność ludu Bożego, ocalona z niewoli, winna opierać się na posłuszeństwie Prawu Bożemu. Na tym polega znaczenie dzieła Ezdrasza i Nehemiasza. Mimo utraty niepodległości narodowej, Żydzi stanowią nadal wspólnotę religijną, gdyż łączą dawną tradycję z wymogami obecnej sytuacji. Dzieło odnowy religijnej przejawia się głównie w dziedzinie kultu. Uroczysta lektura Prawa i jego wyjaśnienie ludowi przed Świętem Namiotów (Ne 8 – 9) stanie się podstawą późniejszej liturgii synagogalnej. Posłuszni Prawu Bożemu obaj reformatorzy wprowadzili surowe przepisy kultowe, a zwłaszcza surowy zakaz zawierania małżeństw mieszanych (Ezd 10; Ne 13,23-29). Pomimo tych wymagań nie ma jeszcze w tekście Ezd‑Ne śladu ciasnego legalizmu, który zaważy na judaizmie epoki NT. Prawo jest tu nadal wartością żywą i świętą, z której lud może czerpać w spontanicznej modlitwie i żarliwym kulcie. Obie wielkie modlitwy (Ezd 9 i Ne 9) zawierają już istotne elementy późniejszej liturgii żydowskiej: pokuta, wyznanie win, prośba o przebaczenie win obecnych i dawnych, zawierzenie Bogu Izraela. Teksty te świadczą o tym, że nauczanie dawnych proroków przyniosło owoce w życiu wierzących Żydów. Innym aspektem życia religijnego Żydów tej epoki jest polemika z religijnością „otwartą”, prowadzącą do kompromisu z pogaństwem. Mamy tu już zapowiedź konfliktu między Żydami a Samarytanami, co doprowadzi wkrótce (ok. 328 r. przed Chr.) do schizmy religijnej.
Księgi Ezd-Ne akcentują zwłaszcza osobowość obydwu przywódców, tak różnych, a jednak ożywianych tym samym pragnieniem odnowy życia religijnego w narodzie. Ezdrasz, kapłan i nauczyciel Pisma, zainspirował odnowę kultu; Nehemiasz, niezłomny i bezkompromisowy reformator świecki, dopełnił tej odnowy w dziedzinie życia wspólnotowego. Obydwu połączyła ta sama moc modlitwy i wiary. Kiedy wypełnili misję powierzoną im przez Boga, cicho zniknęli ze sceny dziejowej. To także charakterystyczna cecha życia religijnego judaizmu tamtej epoki.