21Oto mieszkańcy prowincji, którzy powrócili z wygnania – z Babilonii, dokąd uprowadził ich Nabuchodonozor, król babiloński. Wrócili oni do Jerozolimy i do Judei, każdy do swojego miasta. 2Przybyli z Zorobabelem, Jozuem, Nehemiaszem, Serajaszem, Reelajaszem, Nachamanim, Mardocheuszem, Bilszanem, Misparem, Bigwajem, Rechumem, Baaną. Liczba Izraelitów była następująca:
3z rodu Parosza – dwa tysiące stu siedemdziesięciu dwóch, 4z rodu Szefatiasza – trzystu siedemdziesięciu dwóch, 5z rodu Aracha – siedmiuset siedemdziesięciu pięciu, 6z rodu Pachat-Moaba: potomkowie Jozuego i Joaba – dwa tysiące ośmiuset dwunastu, 7z rodu Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech, 8z rodu Zattua – dziewięciuset czterdziestu pięciu, 9z rodu Zacheusza – siedmiuset sześćdziesięciu, 10z rodu Baniego – sześciuset czterdziestu dwóch, 11z rodu Bebaja – sześciuset dwudziestu trzech, 12z rodu Azgada – tysiąc dwustu dwudziestu dwóch, 13z rodu Adonikama – sześciuset sześćdziesięciu sześciu, 14z rodu Bigwaja – dwa tysiące pięćdziesięciu sześciu, 15z rodu Adina – czterystu pięćdziesięciu czterech, 16z rodu Atera: potomkowie Ezechiasza – dziewięćdziesięciu ośmiu, 17z rodu Besaja – trzystu dwudziestu trzech, 18z rodu Joraha – stu dwunastu, 19z rodu Chaszuma – dwustu dwudziestu trzech, 20z rodu Gibbara – dziewięćdziesięciu pięciu;
21mieszkańców Betlejem – stu dwudziestu trzech, 22mieszkańców Netofy – pięćdziesięciu sześciu, 23mieszkańców Anatot – stu dwudziestu ośmiu,24mieszkańców Azmawet – czterdziestu dwóch, 25mieszkańców Kiriat-Jearim, Kefiry i Beerot – siedmiuset czterdziestu trzech, 26mieszkańców Rama i Geba – sześciuset dwudziestu jeden, 27mieszkańców Mikmas – stu dwudziestu dwóch, 28mieszkańców Betel i Aj – dwustu dwudziestu trzech;
29z rodu Nebo – pięćdziesięciu dwóch, 30z rodu Magbisza – stu pięćdziesięciu sześciu, 31z rodu Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech, 32z rodu Charima – trzystu dwudziestu, 33mieszkańców Lod, Chadid i Ono – siedmiuset dwudziestu pięciu, 34mieszkańców Jerycha – trzystu czterdziestu pięciu, 35z rodu Senai – trzy tysiące sześciuset trzydziestu.
36Kapłani:
z rodu Jedajasza, potomkowie Jozuego – dziewięciuset siedemdziesięciu trzech, 37z rodu Immera – tysiąc pięćdziesięciu dwóch, 38z rodu Paszchura – tysiąc dwustu czterdziestu siedmiu, 39z rodu Charima – tysiąc siedemnastu.
40Lewici:
z rodu Jozuego, potomkowie Kadmiela, Binnuja i Hodawiasza – siedemdziesięciu czterech.
41Śpiewacy:
z rodu Asafa – stu dwudziestu ośmiu.
42Odźwierni:
z rodu Szalluma, z rodu Atera, z rodu Talmona, z rodu Akkuba, z rodu Chatify, z rodu Szobaja, wszystkich razem – stu trzydziestu dziewięciu.
43Słudzy świątyni: z rodu Sichy, z rodu Chasufy, z rodu Tabbaota, 44z rodu Kerosa, z rodu Sijacha, synowie Padona, 45z rodu Lebany, z rodu Chagaby, z rodu Akkuba, 46z rodu Chagaba, z rodu Szamlaja, z rodu Chanana, 47z rodu Giddela, z rodu Gachara, z rodu Reajasza, 48z rodu Resina, z rodu Nekody, z rodu Gazzama, 49z rodu Uzzy, z rodu Paseacha, z rodu Besaja, 50z rodu Asny, z rodu Meunitów, z rodu Nefisytów, 51z rodu Bakbuka, z rodu Chakufy, z rodu Charchura, 52z rodu Basluta, z rodu Mechidy, z rodu Charszy, 53z rodu Barkosa, z rodu Sisery, z rodu Temacha, 54z rodu Nesjacha, z rodu Chatify.
55Potomkowie sług Salomona: z rodu Sotaja, z rodu Hassofereta, z rodu Perudy, 56z rodu Jaali, z rodu Darkona, z rodu Giddela, 57z rodu Szefatiasza, z rodu Chattila, z rodu Pocheret-Hassebajima, z rodu Amiego, 58wszystkich razem sług świątyni i potomków sług Salomona – trzystu dziewięćdziesięciu dwóch.
59Oto ci, którzy przybyli z Tel-Melach, Tel-Charsza, Kerub, Addan, Immer, lecz nie mogli wykazać się rodowodem i pochodzeniem izraelskim: 60z rodu Delajasza, z rodu Tobiasza, z rodu Nekody – sześciuset pięćdziesięciu dwóch. 61Spośród kapłanów byli to: potomkowie z rodu Chobajasza, z rodu Hakkosa i z rodu Barzillaja, który ożenił się z jedną z córek Barzillaja Gileadyty i przybrał jego imię. 62Szukali oni swoich rodowodów, ale ich nie znaleźli. Dlatego jako nieczyści zostali wykluczeni ze sprawowania funkcji kapłańskich. 63Namiestnik zakazał im jedzenia najświętszych pokarmów, dopóki nie pojawi się kapłan do urim i tummim.
64Ogółem ta grupa repatriantów liczyła czterdzieści dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt osób, 65nie licząc ich sług i służebnic, których było siedem tysięcy trzysta trzydzieści siedem. Mieli także dwustu śpiewaków i śpiewaczek, 66ponadto siedemset trzydzieści sześć koni, dwieście czterdzieści pięć mułów 67oraz czterysta trzydzieści pięć wielbłądów i sześć tysięcy siedemset dwadzieścia osłów.
68Gdy przybyli do domu Pana w Jerozolimie, wielu przywódców rodów złożyło dary na odbudowę domu Bożego na jego dawnym miejscu.69Według swoich możliwości złożyli oni do skarbca na potrzeby kultu sześćdziesiąt jeden tysięcy drachm złota, pięć tysięcy min srebra i sto szat kapłańskich.
Organizacja nowej wspólnoty: kult w Jerozolimie
Ustanowienie składania ofiar
70Kapłani, lewici i część ludu osiedliła się w Jerozolimie, śpiewacy, odźwierni i słudzy świątyni w swoich osadach, a cała reszta Izraela w swoich miastach.
Nabuchodonozor – chodzi o Nabuchodonozora II (605-562 przed Chr.), króla Babilonii. W 597 r. przed Chr. zdobył on Jerozolimę, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a królem ustanowił Sedecjasza (2Krl 24,10nn). W 586 r. przed Chr. ponownie zdobył Jerozolimę, i zesłał do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn).
Zorobabel – był synem Szealtiela (Ezd 3,2; Ag 1,1) i wnukiem króla Jojakina uprowadzonego do Babilonii w 598 r. przed Chr. Stał na czele jednej z grup powracających z Babilonu repatriantów. Na nim spoczywała odpowiedzialność za odbudowę świątyni. Za czasów króla perskiego Dariusza I był namiestnikiem Judei.
Jozue – syn Josadaka i wnuk Serajasza, ostatniego najwyższego kapłana przed przesiedleniem babilońskim, zabitego przez Nabuchodonozora (2Krn 25,18-21); pierwszy najwyższy kapłan wspólnoty żydowskiej po przesiedleniu babilońskim.
Jorah – według Ne 7,24 imię przodka tego rodu brzmi Charif.
Netofa – wioska judzka położona ok. 6 km od Betlejem.
Anatot – miasto oddalone około 5 km od Jerozolimy.
Kiriat-Jearim – dosł. miasto twierdz, dzisiejsze Dejr al Azahar, położone 13 km na północ od Jerozolimy.
Beerot – dzisiejsze El-Bire, miejscowość położona w odległości ok. 16 km na północ od Jerozolimy.
Rama – miejscowość położona na terytorium Beniamina, dzisiejsze Ar‑Ram, oddalona ok. 8 km na północ od Jerozolimy.
Geba – miasto położone na północno-zachodnim brzegu Morza Martwego, 9 km na północny wschód od Jerozolimy.
Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu ok. 10 km na północ od Morza Martwego. Nazywano je również „miastem palm” (Sdz 1,16). Uważa się je za najstarsze z istniejących miast świata.
Lewici – w zależności od funkcji zostali podzieleni na trzy grupy: lewici pomocnicy kapłanów, lewici śpiewacy (w. 41) i lewici odźwierni (w. 42).
Jozue – różny od kapłana Jozuego, o którym mowa w w. 2.
Słudzy świątyni – pomocnicy lewitów w posłudze w świątyni. Być może byli to potomkowie Gabaonitów przeznaczonych do tej służby przez Jozuego (Joz 9,21-27).
Potomkowie sług Salomona – inna grupa sług świątyni wywodząca się z pogan, których Salomon wziął do niewoli i przeznaczył do robót publicznych (1Krl 9,21n; 2Krn 8,7n) i niższych posług w świątyni jerozolimskiej.
kapłan do urim i tummim – kapłan przeznaczony do rzucania świętych losów urim i tummim (Wj 28,30; Lb 27,21), który przy ich pomocy miał rozstrzygnąć o przynależności tych rodów do klasy kapłańskiej.
Jerozolima – w tekście hebr. i w Wulgacie brakuje wzmianki o Jerozolimie; uzupełnienie za tłumaczeniem greckim Septuaginty (LXX).
osady – dosł. miasta; wydaje się bardziej prawdopodobne tłumaczenie Septuaginty, która nazywa osadami miejscowości zamieszkałe przez ludzi należących do tych kategorii służebnych.
BABILON, BABILONIA (hebr. babel, akad. bab ili - ‘brama boga’) - akadyjska nazwa największego miasta Mezopotamii. W Piśmie Świętym słowo to oznacza zarówno państwo babilońskie [nazywane również Szinear (np. Rdz 11,2; Iz 11,11) lub krajem Chaldejczyków (np. Iz 23,13; Jr 24,5)], jak również jego stolicę - Babilon. Państwo to leżało na terenie dzisiejszego Iraku, między Eufratem i Tygrysem, i było zasiedlone przez semickich Sumerów i Akadyjczyków. Najstarsze ślady osiadłego życia w Babilonii sięgają szóstego tysiąclecia przed Chr. Państwo babilońskie powstało na tych terenach w XIX w. przed Chr. Położenie na północnym krańcu obszarów zalewowych Eufratu dawało Babilonowi możliwość kontrolowania głównych dróg handlowych na Bliskim Wschodzie. Najbardziej znanym królem z pierwszych wieków jego istnienia jest Hammurabi (1792-1750 przed Chr.), twórca słynnego kodeksu regulującego życie społeczne. Okres starobabiloński to również czas prężnego rozwoju na tym terenie literatury zapisywanej pismem klinowym i nauki, zwłaszcza astronomii i astrologii. W XVI w. przed Chr. Babilonia została zdobyta przez Chetytów i znalazła się pod panowaniem dynastii Kasztów. Nowy okres jej rozkwitu rozpoczął się w połowie VIII w. przed Chr. za panowania Nabonassara. Za twórcę państwa nowobabilońskiego uważa się Nabopolassara, króla Chaldejczyków (625-605 przed Chr.). Terytorium Babilonii obejmowało wówczas całą Azję Przednią, a jej stolica stała się naukowym i politycznym centrum starożytnego świata. Następca Nabopolassara Nabuchodonozor II (605-562 przed Chr.) zajął Judę i zburzył Jerozolimę wraz ze świątynią (587/586 r. przed Chr.), a ludność izraelską deportował do Babilonii. W 539 r. przed Chr. państwo babilońskie zostało podbite przez władcę perskiego, Cyrusa Wielkiego. Z rąk perskich tereny te przeszły pod panowanie helleńskie, a w końcu przypadły w udziale Seleucydom. Zauważa się liczne podobieństwa pomiędzy tekstami ST a literaturą babilońską i chaldejską.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
JUDEA - grecko-łaciński odpowiednik hebr. nazwy Juda; południowa część Palestyny zamieszkana przez plemiona Judy i Beniamina, której najważniejszym miastem była Jerozolima. W czasach NT Judea najpierw należała do królestwa Heroda Wielkiego, a później do rzymskiej prowincji Syrii, w imieniu której rządy sprawowali rzymscy prokuratorzy (np. Poncjusz Piłat). Terytorium Judei w dużej części obejmowało obszar pustynny, nie przebiegały tamtędy szlaki handlowe, a jej mieszkańcy trudnili się pasterstwem i rolnictwem.
RÓD - społeczna jednostka organizacyjna, oparta na więzach krwi. Rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). Ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspólnota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele których stała jedna osoba (np. Lb 36,1). Przynależność do danego rodu pociągała za sobą konieczność przyjęcia tej samej tradycji religijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swoich przodków (np. Rdz 26,24).
BETLEJEM - niewielkie miasto, leżące na południe od Jerozolimy. Nazwę Betlejem (‘dom Lahmu’), pojawiającą się już w korespondencji z Amarna (XIV w. przed Chr.), odczytano jako ‘dom chleba’ (hebr. lechem - ‘chleb’), ale pochodzi ona najprawdopodobniej od sanktuarium bóstwa akadyjskiego Lahmu (albo bogini Lahamy). Miasto położone jest na wysokości n.p.m. przy drodze biegnącej z północy na południe przez główne wzgórza Palestyny. Od zachodu sąsiaduje z żyznymi stokami, a od południa z Pustynią Judzką. Przy podziale Kanaanu przypadło plemieniu Judy. Z niego pochodził król Dawid (1Sm 16,1-13). Z miastem tym wiązano nadzieje, że tutaj przyjdzie na świat przyszły Mesjasz (Mi 5,1-4). Ewangeliści Mateusz i Łukasz podają, że Jezus narodził się w Betlejem, co pierwszy z nich interpretuje jako wypełnienie się proroctwa Micheasza (Mi 5,2; Mt 2,1). Tradycja chrześcijańska lokalizuje narodzenie Jezusa w grocie, nad którą cesarz Konstantyn wzniósł ok. 338 r. Bazylikę Narodzenia.
BETEL (hebr. ‘dom Boży’) - starożytne miasto, dzisiejsze Bejtin, usytuowane ok. na północ od Jerozolimy. Leżało na skrzyżowaniu dwóch szlaków, z których jeden prowadził z północy na południe Palestyny, drugi natomiast łączył Jerycho z Morzem Śródziemnym. Z racji swojego położenia, a także licznych Źródeł słodkiej wody, Betel miało duże znaczenie strategiczne. Już w czasach patriarchów było ważnym ośrodkiem kultu. Według Rdz 28,10-19 pierwotnie miejscowość ta nosiła nazwę Luz, a nazwę Betel nadał jej Jakub. Pod koniec XIII w. przed Chr. Betel zostało zdobyte przez Izraelitów i przypadło w udziale plemieniu Efraima. Ważną funkcję pełniło w okresie sędziów (1200-1000 przed Chr.), kiedy było miejscem spotkań wszystkich plemion Izraela. Przez pewien czas w tym mieście przechowywano Arkę Przymierza (Sdz 20,18-28). Centralizacja kultu w Jerozolimie, jaka dokonała się na początku okresu monarchii izraelskiej, sprawiła, że miejscowe sanktuarium, a zarazem całe miasto, straciło na znaczeniu. Po podziale królestwa za czasów Jeroboama (922 r. przed Chr.) sanktuarium w Betel wraz z umieszczonym w nim złotym cielcem stało się głównym ośrodkiem kultu w Królestwie Północnym (Izraelu). Miasto zostało zniszczone podczas inwazji asyryjskiej w 722/721 r. przed Chr. W dobie reform w VII w. przed Chr. król Judy Jozjasz zniszczył sanktuarium w Betel i kazał zabić miejscowych kapłanów (2Krl 23,15-20). Miasto przetrwało najazd Nabuchodonozora i zostało prawdopodobnie zniszczone przez Persów. Po odbudowie rozwijało się pomyślnie w okresach: hellenistycznym, rzymskim i bizantyjskim. Zostało opuszczone dopiero pod naporem podbojów arabskich w VI w. po Chr. Zob.
DAN.
RODOWÓD - katalog nazywany często genealogią, zawierający informacje o kolejnych członkach danej rodziny lub rodu. W rodowodach podaje się imię osoby, czas i miejsce narodzin, ewentualne małżeństwo, potomstwo, długość życia. W Piśmie Świętym występują dwa zasadnicze typy rodowodów: 1) linearne - podające dane o głowach rodzin, zaczynając od założyciela do ostatniego lub aktualnie żyjącego członka; 2) rozgałęzione - ukazujące rozwój klanu wywodzącego się od synów jednego przodka. W ST zamieszczono ok. 24 rodowodów (np. od Adama do Noego - Rdz 5,1-32; potomków Jakuba - Rdz 46,8-27; potomków Lewiego - Wj 6,16-25; czy najbardziej szczegółowy rodowód, od Adama do Saula - 1Krn 1,1 - 9,44). Celem rodowodów jest określenie pochodzenia, a zarazem tożsamości danej osoby. Najstarsze teksty ST przejawiają małe zainteresowanie tego typu informacjami. Jeżeli już są one podawane, to przede wszystkim dla ukazania różnic etnicznych i kulturowych. Impuls do zainteresowania w Izraelu rodowodami dała reforma religijna zapoczątkowana przez króla Jozjasza (VII w. przed Chr.). Kolejne nasilenie tego trendu nastąpiło po powrocie z wygnania babilońskiego w 538 r. przed Chr. (np. Ezd 2,59-63). Obie te fazy inspirowane były ideą zachowania czystości etnicznej i oddzielenia się od tego, co obce (np. Pwt 7,1-4; Ne 13,23-28). Szczególną wagę przykładano do rodowodów kapłańskich, dokumentujących pochodzenie danego kapłana od Lewiego (np. Rdz 46,11; Wj 6,16-25; Lb 3,17-39), gdyż od tego zależała ważność sprawowanego kultu. Podobne znaczenie miały rodowody królewskie, z których najważniejszy był rodowód potomków Dawida, ponieważ wierzono, że z jego rodu będzie pochodził Mesjasz (Ps 89,3-5; Iz 11,1-5). W NT znajdują się tylko dwa rodowody, które dotyczą Jezusa (Mt 1,1-17; Łk 3,23-38). Celem ich jest ukazanie, że w Jezusie wypełniają się zapowiedzi mesjańskie ST.
CZYSTOŚĆ, CZYSTY - biblijne pojęcie określające stan, który pozwala człowiekowi nawiązać kontakt z Bogiem (np. Rdz 35,2n; Joz 3,5; Jk 4,8). W kulturach Bliskiego Wschodu powszechnie stosowano różne praktyki mające na celu uzyskanie rytualnej czystości. Wśród Izraelitów również istniało przekonanie, że świętość Boga domaga się, aby człowiek, który pragnie nawiązać z Nim kontakt, był wolny od wszystkiego, co mogło go uczynić nieczystym. Nieczystość człowieka, według ówczesnej wiedzy, mogła być spowodowana np. przez kontakt ze zmarłym (np. Kpł 21,1n) lub przez kontakt z przedmiotami albo zwierzętami, które zawierały w sobie niebezpieczne siły (np. Kpł 11). Mogła też być związana z pewnymi stanami człowieka (np. menstruacją u kobiet, polucją u mężczyzn, chorobami itp.). Za nieczyste uważano również terytoria zajmowane przez pogan, dlatego łupy tam zdobyte były obłożone klątwą i najczęściej je niszczono (np. Joz 6,18.21; 7,1; 8,26n). Czystość rytualna pozwalała Izraelitom uczestniczyć w kulcie i w życiu społecznym. W stosowaniu przepisów odnoszących się do czystości, Izraelici popadali często w formalizm religijny, któremu ostro sprzeciwiali się prorocy ST. Według ich nauczania (np. Iz 10,1-17; Oz 6,6; Am 5,21-25) praktyki oczyszczające nie mogą ograniczać się do odprawiania zewnętrznych rytuałów, lecz powinny prowadzić do posłuszeństwa Bożym przykazaniom, czego wyrazem jest pełnienie uczynków miłosierdzia, p obożność i sprawiedliwość. Myśl proroków została podjęta i rozwinięta w NT. Według Jezusa, jedynie czystość moralna ma wartość religijną (np. Mk 7,1-23). Zob.
KLĄTWA,
POŚWIĘCENIE.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
DRACHMA - zob.
DENAR.
MINA - jednostka pomiaru wagi, równa jednej sześćdziesiątej talentu i dzieląca się na 60 syklów. Według tzw. wzorca ciężkiego mina była równa , a według wzorca lekkiego . Jako moneta mina stanowiła ekwiwalent 100 drachm. Zob.
DENAR,
SYKL.
LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.
DZIESIĘCINA,
NAJWYŻSZY KAPŁAN.
RESZTA, RESZTA IZRAELA - pojęcie biblijne odnoszące się do tej części narodu wybranego, która dochowała wierności Bogu i dzięki temu zostanie uchroniona od kary Bożej. W ciągu dziejów znaczenie tego pojęcia bardzo się zmieniało. Dla proroków działających przed przesiedleniem Izraelitów do Babilonii, które nastąpiło w 586 r. przed Chr., resztą byli ci, którzy przeżyli najazdy wrogów, a także ci, którzy ocaleją na końcu czasów (Mi 4,6nn). Dla proroków nauczających po przesiedleniu resztą byli ci, którzy mieli wrócić do ojczyzny. Z czasem pojęcie to nabierało coraz bardziej teologicznego wymiaru i odnoszono je do tych, którzy zostaną odkupieni (So 3,11-20). W NT resztą, która na mocy ofiary Jezusa uniknie kary za grzechy, jest wspólnota wierzących - Kościół (Rz 11,5).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
Lista repatriantów
Po pięćdziesięciu latach życia na obczyźnie Żydzi powracają do ojczyzny, pozostawiając w Babilonii zagospodarowane osiedla i ustabilizowany tryb życia. Autor podaje listę powracających z niewoli w formie schematycznej. Jej redakcja sięga samego wydarzenia repatriacji, gdyż pojawia się w niewiele zmienionej formie także w Księdze Nehemiasza (Ne 7,6-72) i w apokryficznej Trzeciej Księdze Ezdrasza (zob. Wprowadzenie) (3Ezd 5,7-45). Repatrianci zostali przyporządkowani do siedmiu grup, które odzwierciedlają teokratyczną strukturę społeczności: dwunastu przywódców (w. 2), rody świeckie pewne (ww. 3-35), cztery grupy związane ze świątynią, czyli rody kapłańskie (ww. 36-39), lewici (ww. 40-42), słudzy świątyni (ww. 43-54) i tzw. słudzy Salomona (ww. 55-58), pozostali Judejczycy o niepewnych rodowodach (ww. 59-63). Nowa wspólnota, którą repatrianci utworzą w Judei, będzie skoncentrowana wokół świątyni, a na jej czele staną duchowi przywódcy narodu.
Ustanowienie składania ofiar
Dalsza historia repatriantów rozgrywa się w Jerozolimie, gdzie świątynia wciąż znajduje się w ruinie. Pomijając złożone problemy społeczne i gospodarcze, powstałe na skutek zajmowania przez repatriantów domostw i terenów opuszczonych lub zamieszkałych przez nowych właścicieli, autor przekazuje wydarzenia zgodnie z religijną wizją historii. Ośrodkiem scalającym życie wspólnotowe mają być święte miasto oraz świątynia, miejsce obecności Boga Izraela. W Jerozolimie osiedlają się kapłani, lewici i prawdopodobnie rody należące do dawnej arystokracji. Tutaj gromadzą się wszyscy Judejczycy na wspólnych świątecznych obchodach. Budowa nowej świątyni na miejscu świątyni Salomonowej jest absolutnym priorytetem. Wspólnota ma określić swoją tożsamość, uznając obecność Boga wśród ludu i zachowując wierność Prawu Bożemu. Jej widzialnym znakiem ma być przywrócenie składania codziennych ofiar i wspólnotowy obchód wielkich świąt religijnych. Te czynności kultowe wymagają jednak obecności ołtarza. Dlatego pierwsza decyzja najwyższego kapłana i namiestnika dotyczy budowy ołtarza na fundamentach poprzedniego, istniejącego na dziedzińcu świątynnym przed zburzeniem Jerozolimy przez Nabuchodonozora II. To samo miejsce ołtarza ma być rękojmią prawowierności kultu, jak również wyrazem przekonania, że historia narodu wybranego nie została przerwana ani nie tworzy się od początku, lecz kontynuuje swój bieg określony nieprzerwaną relacją narodu do swego Boga.
Księgi Ezdrasza i Nehemiasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Obie księgi stanowiły początkowo jedno dzieło. Ich treścią jest ponad stuletni okres dziejów Żydów po powrocie z wygnania babilońskiego. Działalność obydwu tytułowych postaci nie jest wspomniana nigdzie więcej w ST. Bez tych dwu ksiąg byłoby wręcz niemożliwe poznanie początków judaizmu.
Przyjmuje się, że jeden autor natchniony, nieznany nam z imienia, zredagował obszerną syntezę historyczną, zawartą w Księgach Kronik, Ezdrasza i Nehemiasza. Świadectwem ciągłości ich treści jest podjęcie zakończenia dzieła kronikarza (2Krn 26,22n) we wprowadzeniu do Księgi Ezdrasza (Ezd 1,1-3). Metody kompozycyjne różnią się jednak znacznie. W Ezd-Ne autor korzysta z różnych dokumentów hebrajskich i aramejskich (Ezd 4,9 – 6,18; 7,12-26), a zwłaszcza z pamiętników kapłana Ezdrasza i świeckiego reformatora wspólnoty, Nehemiasza. Ta różnorodność źródeł wyjaśnia zagadkę dwujęzyczności obu ksiąg, powstałych w okresie wzrostu znaczenia języka aramejskiego w imperium perskim (koniec IV w. – połowa III w. przed Chr.). Analiza treści Ezd-Ne nasuwa szereg problemów historycznych, których nie udało się dotąd rozwiązać zadowalająco. Chodzi zwłaszcza o problem przerwania odbudowy świątyni jerozolimskiej (Ezd 4) oraz chronologii działalności obydwu reformatorów kultu. Wydaje się, że Nehemiasz pojawił się w Jerozolimie u schyłku rządów króla Artakserksesa I (Ne 1 – 7 i 10 – 13), podczas gdy Ezdrasz (Ezd 7,7n) dopiero w 7 roku rządów Artakserksesa II (397 r. przed Chr.).
Treść i teologia
Poszczególne części obu ksiąg można łatwo wyodrębnić. Rozdziały Ezd 1 – 6 mówią o powrocie z przesiedlenia do Babilonii pierwszej fali repatriantów, co mogło nastąpić dzięki edyktowi króla Cyrusa (538 r. przed. Chr.). Odbudowali oni ołtarz w świątyni jerozolimskiej, aby na nim składać ofiary dla Boga. Jednak z powodu poważnych przeszkód ze strony władz lokalnych, świątynia została poświęcona dopiero za rządów Dariusza w 515 r. przed Chr. W rozdziałach Ezd 7 – 10 opisano misję kapłana i pisarza Ezdrasza, który na polecenie Artakserksesa podjął radykalną reformę życia religijnego w Judzie. Księga Nehemiasza dzieli się na trzy części. Początkowe rozdziały (Ne 1 – 7) opowiadają szczegółowo, w jaki sposób Nehemiasz, wysoki urzędnik na dworze perskim, otrzymał pozwolenie na odbudowę Jerozolimy. Prace te miały rozpocząć się od rekonstrukcji murów obronnych. Rozdziały Ne 8 – 9 ukazują ponownie Ezdrasza w świątecznej celebracji zgodnej z Prawem Mojżesza. Trzecia część księgi (Ne 10 – 13) zawiera przekaz o uroczystym odnowieniu przymierza i poświęceniu murów Jerozolimy, co było wspólnym dziełem obu reformatorów. Historia literacka Ezd-Ne jest dość złożona, a jej śladem są greckie wersje trzech ksiąg Ezdrasza (1-3 Ezd), które jednak nie weszły do kanonu ST.
Kanoniczne księgi Ezd-Ne akcentują trzy tematy, istotne dla teologii wczesnego judaizmu: świątynia, miasto Jeruzalem i wspólnota ludu Bożego. Odbudowa świątyni jest głównym zadaniem ludu wracającego z niewoli. Dom Boży jest widzialnym znakiem obecności Boga pośród swego ludu, miejscem sprawowania kultu; stąd wielkie znaczenie kapłanów i lewitów. Stąd też troska Nehemiasza o Jeruzalem jako o miasto święte i stolicę judaizmu. Odbudowa murów miasta przy współpracy całej ludności (Ne 2 – 6) to misja religijna, którą Bóg powierzył Nehemiaszowi wraz z troską o ponowne zaludnienie spustoszonego miasta. Społeczność ludu Bożego, ocalona z niewoli, winna opierać się na posłuszeństwie Prawu Bożemu. Na tym polega znaczenie dzieła Ezdrasza i Nehemiasza. Mimo utraty niepodległości narodowej, Żydzi stanowią nadal wspólnotę religijną, gdyż łączą dawną tradycję z wymogami obecnej sytuacji. Dzieło odnowy religijnej przejawia się głównie w dziedzinie kultu. Uroczysta lektura Prawa i jego wyjaśnienie ludowi przed Świętem Namiotów (Ne 8 – 9) stanie się podstawą późniejszej liturgii synagogalnej. Posłuszni Prawu Bożemu obaj reformatorzy wprowadzili surowe przepisy kultowe, a zwłaszcza surowy zakaz zawierania małżeństw mieszanych (Ezd 10; Ne 13,23-29). Pomimo tych wymagań nie ma jeszcze w tekście Ezd‑Ne śladu ciasnego legalizmu, który zaważy na judaizmie epoki NT. Prawo jest tu nadal wartością żywą i świętą, z której lud może czerpać w spontanicznej modlitwie i żarliwym kulcie. Obie wielkie modlitwy (Ezd 9 i Ne 9) zawierają już istotne elementy późniejszej liturgii żydowskiej: pokuta, wyznanie win, prośba o przebaczenie win obecnych i dawnych, zawierzenie Bogu Izraela. Teksty te świadczą o tym, że nauczanie dawnych proroków przyniosło owoce w życiu wierzących Żydów. Innym aspektem życia religijnego Żydów tej epoki jest polemika z religijnością „otwartą”, prowadzącą do kompromisu z pogaństwem. Mamy tu już zapowiedź konfliktu między Żydami a Samarytanami, co doprowadzi wkrótce (ok. 328 r. przed Chr.) do schizmy religijnej.
Księgi Ezd-Ne akcentują zwłaszcza osobowość obydwu przywódców, tak różnych, a jednak ożywianych tym samym pragnieniem odnowy życia religijnego w narodzie. Ezdrasz, kapłan i nauczyciel Pisma, zainspirował odnowę kultu; Nehemiasz, niezłomny i bezkompromisowy reformator świecki, dopełnił tej odnowy w dziedzinie życia wspólnotowego. Obydwu połączyła ta sama moc modlitwy i wiary. Kiedy wypełnili misję powierzoną im przez Boga, cicho zniknęli ze sceny dziejowej. To także charakterystyczna cecha życia religijnego judaizmu tamtej epoki.
Po pięćdziesięciu latach życia na obczyźnie Żydzi powracają do ojczyzny, pozostawiając w Babilonii zagospodarowane osiedla i ustabilizowany tryb życia. Autor podaje listę powracających z niewoli w formie schematycznej. Jej redakcja sięga samego wydarzenia repatriacji, gdyż pojawia się w niewiele zmienionej formie także w Księdze Nehemiasza (Ne 7,6-72) i w apokryficznej Trzeciej Księdze Ezdrasza (zob. Wprowadzenie) (3Ezd 5,7-45). Repatrianci zostali przyporządkowani do siedmiu grup, które odzwierciedlają teokratyczną strukturę społeczności: dwunastu przywódców (w. 2), rody świeckie pewne (ww. 3-35), cztery grupy związane ze świątynią, czyli rody kapłańskie (ww. 36-39), lewici (ww. 40-42), słudzy świątyni (ww. 43-54) i tzw. słudzy Salomona (ww. 55-58), pozostali Judejczycy o niepewnych rodowodach (ww. 59-63). Nowa wspólnota, którą repatrianci utworzą w Judei, będzie skoncentrowana wokół świątyni, a na jej czele staną duchowi przywódcy narodu.