81Oto przywódcy rodów według ich pochodzenia, którzy wyruszyli ze mną za panowania Artakserksesa, króla Babilonii: 2z rodu Pinchasa – Gerszom, z rodu Itamara – Daniel, z rodu Dawida – Chattusz, 3z rodu Szekaniasza z rodu Parosza – Zachariasz, który wpisał na listę ze sobą stu pięćdziesięciu mężczyzn, 4z rodu Pachat-Moaba – Elioenaj, syn Zerachiasza, i z nim dwustu mężczyzn, 5z rodu Zattua – Szekaniasz, syn Jachaziela, i z nim trzystu mężczyzn, 6z rodu Adina, Ebed, syn Jonatana, i z nim pięćdziesięciu mężczyzn, 7z rodu Elama – Izajasz, syn Ataliasza, i z nim siedemdziesięciu mężczyzn, 8z rodu Szefatiasza – Zebadiasz, syn Mikaela, i z nim osiemdziesięciu mężczyzn, 9z rodu Joaba – Obadiasz, syn Jechiela, i z nim dwustu osiemnastu mężczyzn, 10z rodu Baniego – Szelomit, syn Josifiasza, i z nim stu sześćdziesięciu mężczyzn, 11z rodu Bebaja – Zachariasz, syn Bebaja, i z nim dwudziestu ośmiu mężczyzn, 12z rodu Azgada – Jochanan, syn Hakkatana, i z nim stu dziesięciu mężczyzn, 13z rodu Adonikama – ostatni potomkowie: Elifelet, Jejel i Szemajasz, i z nimi sześćdziesięciu mężczyzn, 14z rodu Bigwaja – Utaj, syn Zabbuda, i z nim siedemdziesięciu mężczyzn.
15Zgromadziłem ich nad rzeką wpadającą do Achawy. Pozostaliśmy tam trzy dni, podczas których poznałem tych ludzi i kapłanów, lecz nie znalazłem wśród nich lewitów. 16Posłałem więc do przywódców: Eliezera, Ariela, Szemajasza, Elnatana, Jariba, Elnatana, Natana, Zachariasza i Meszullama, oraz do budowniczych: Jojariba i Elnatana. 17Poleciłem im udać się do naczelnika Iddo w miejscowości Kasifia z posłaniem, jakie im przekazałem dla Iddo i jego braci mieszkających w Kasifia, a mianowicie, aby nam przysłali sługi do domu naszego Boga. 18Towarzyszyła nam łaskawa opieka naszego Boga, gdyż przysłali nam mądrego człowieka z rodu Machliego, syna Lewiego, syna Izraela, a mianowicie Szerebiasza z jego synami i braćmi w liczbie osiemnastu osób. 19Ponadto Chaszabiasza i z nim Merariego wraz z jego braćmi i synami w liczbie dwudziestu osób, 20oraz dwieście dwadzieścia osób spośród sług świątyni, których Dawid i dostojnicy przeznaczyli do pomocy lewitom. Oni też zostali imiennie wpisani na listę.
Ostatnie przygotowania do drogi
21Potem zarządziłem tam post nad rzeką Achawą, abyśmy się ukorzyli przed naszym Bogiem i uprosili u Niego szczęśliwą drogę dla nas, naszych dzieci i dobytku. 22Wstydziłem się bowiem prosić króla o eskortę i jeźdźców, by chronili nas w drodze przed nieprzyjacielem, gdyż powiedzieliśmy królowi: „Opieka Boga łaskawie towarzyszy tym, którzy się do Niego uciekają, a Jego srogi gniew obraca się przeciw tym, którzy Go porzucają”.23Pościliśmy więc i prosiliśmy o to naszego Boga, a On okazał nam swoją dobroć. 24Następnie wybrałem spośród kapłanów dwunastu przywódców oraz Szerebiasza i Chaszabiasza z ich dziesięcioma braćmi. 25Odważyłem im srebro, złoto i naczynia, czyli dary dla domu naszego Boga ofiarowane przez króla, jego doradców, dostojników i przez wszystkich obecnych tam Izraelitów. 26Odważyłem im sześćset pięćdziesiąt talentów srebra i sto naczyń srebrnych, każde po dwa talenty, sto talentów złota 27i dwadzieścia pucharów złotych, każdy po tysiąc darejek i dwa naczynia ze szlachetnego brązu, cennego jak złoto. 28Poleciłem im: „Wy jesteście poświęceniPanu i naczynia są poświęcone, a srebro i złoto są dobrowolnie ofiarowane Panu, Bogu waszych przodków.29Strzeżcie więc ich troskliwie, dopóki ich nie odważycie i nie przekażecie przywódcom kapłanów i lewitów oraz przywódcom rodów Izraela w Jerozolimie, w pomieszczeniach domu Pana”.30Wówczas kapłani i lewici zabrali odważone srebro, złoto i naczynia, aby zanieść je do Jerozolimy, do domu naszego Boga.
Powrót do Jerozolimy
31W dwunastym dniu pierwszego miesiąca wyruszyliśmy z obozowiska nad rzeką Achawą, rozpoczynając podróż do Jerozolimy. Towarzyszyła nam opieka naszego Boga i chroniła nas w drodze przed napaściami wrogów i zbójców.
32Gdy przybyliśmy do Jerozolimy, odpoczywaliśmy tam przez trzy dni. 33Czwartego dnia odważyliśmy srebro, złoto i naczynia dla domu naszego Boga i przekazaliśmy je kapłanowi Meremotowi, synowi Uriasza, i Eleazarowi, synowi Pinchasa, w obecności lewitów Jozabada, syna Jozuego, i Noadiasza, syna Binnuja. 34Przekazaliśmy wszystko według liczby i wagi, zapisując równocześnie wagę każdego przedmiotu. 35Wracający repatrianci złożyli Bogu Izraela następujące ofiary całopalne: dwanaście cielców za całego Izraela, dziewięćdziesiąt sześć baranów, siedemdziesiąt siedem jagniąt i dwanaście kozłów jako ofiarę przebłagalną za grzechy – wszystko jako całopalenie dla Pana .36Wręczyli także namiestnikom króla i zarządcom prowincji Transeufratei rozporządzenie królewskie, aby wspomagali lud i otaczali szacunkiem dom Boży.
W tekście hebr. lista nie jest kompletna. Wykaz w apokryficznej 3Ezd 8,29 podaje jeszcze Chattusz, syn Szekaniasza.
W tekście hebr. brak imienia przodka rodu; uzupełniamy je w oparciu o Ezd 2,8; apokryficzną 3Ezd 8,32 oraz o tłumaczenie Septuaginty (LXX).
W tekście hebr. brak imienia przodka rodu; uzupełniamy je w oparciu o Septuagintę (LXX).
Achawa – chodzi prawdopodobnie o miejscowość lub terytorium, na którym miała miejsce zbiórka repatriantów. Być może tę samą nazwę nosiła rzeka, która tamtędy przepływała, lub kanał.
opieka... Boga – dosł. ręka naszego Boża (Ezd 5,5+).
Achawa – chodzi prawdopodobnie o miejscowość lub terytorium, na którym miała miejsce zbiórka repatriantów. Być może tę samą nazwę nosiła rzeka, która tamtędy przepływała, lub kanał.
opieka... Boga – dosł. ręka naszego Boża (Ezd 5,5+).
darejka – złota moneta perska wprowadzona przez króla Dariusza; jej waga wynosiła 8,41 g.
pierwszy miesiąc – Nisan (marzec-kwiecień).
Achawa – zob. Ezd 8,15+.
opieka… Boga – dosł. ręka… Boga (Ezd 5,5+).
namiestnicy – chodzi o satrapów stojących na czele satrapii, czyli prowincji perskich, na które podzielił swoje państwo król Dariusz I. Było ich 21, a kiedy Babilonię ustanowiono odrębną prowincją – 22. Często satrapie obejmowały bardzo rozległe obszary, dlatego oprócz satrapów ustanawiano w nich także urzędników niższego szczebla.
Transeufratea – zob. Ezd 4,10+.
RÓD - społeczna jednostka organizacyjna, oparta na więzach krwi. Rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). Ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspólnota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele których stała jedna osoba (np. Lb 36,1). Przynależność do danego rodu pociągała za sobą konieczność przyjęcia tej samej tradycji religijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swoich przodków (np. Rdz 26,24).
BABILON, BABILONIA (hebr. babel, akad. bab ili - ‘brama boga’) - akadyjska nazwa największego miasta Mezopotamii. W Piśmie Świętym słowo to oznacza zarówno państwo babilońskie [nazywane również Szinear (np. Rdz 11,2; Iz 11,11) lub krajem Chaldejczyków (np. Iz 23,13; Jr 24,5)], jak również jego stolicę - Babilon. Państwo to leżało na terenie dzisiejszego Iraku, między Eufratem i Tygrysem, i było zasiedlone przez semickich Sumerów i Akadyjczyków. Najstarsze ślady osiadłego życia w Babilonii sięgają szóstego tysiąclecia przed Chr. Państwo babilońskie powstało na tych terenach w XIX w. przed Chr. Położenie na północnym krańcu obszarów zalewowych Eufratu dawało Babilonowi możliwość kontrolowania głównych dróg handlowych na Bliskim Wschodzie. Najbardziej znanym królem z pierwszych wieków jego istnienia jest Hammurabi (1792-1750 przed Chr.), twórca słynnego kodeksu regulującego życie społeczne. Okres starobabiloński to również czas prężnego rozwoju na tym terenie literatury zapisywanej pismem klinowym i nauki, zwłaszcza astronomii i astrologii. W XVI w. przed Chr. Babilonia została zdobyta przez Chetytów i znalazła się pod panowaniem dynastii Kasztów. Nowy okres jej rozkwitu rozpoczął się w połowie VIII w. przed Chr. za panowania Nabonassara. Za twórcę państwa nowobabilońskiego uważa się Nabopolassara, króla Chaldejczyków (625-605 przed Chr.). Terytorium Babilonii obejmowało wówczas całą Azję Przednią, a jej stolica stała się naukowym i politycznym centrum starożytnego świata. Następca Nabopolassara Nabuchodonozor II (605-562 przed Chr.) zajął Judę i zburzył Jerozolimę wraz ze świątynią (587/586 r. przed Chr.), a ludność izraelską deportował do Babilonii. W 539 r. przed Chr. państwo babilońskie zostało podbite przez władcę perskiego, Cyrusa Wielkiego. Z rąk perskich tereny te przeszły pod panowanie helleńskie, a w końcu przypadły w udziale Seleucydom. Zauważa się liczne podobieństwa pomiędzy tekstami ST a literaturą babilońską i chaldejską.
LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.
DZIESIĘCINA,
NAJWYŻSZY KAPŁAN.
DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.
ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.
ARKA PRZYMIERZA,
MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,
MIEJSCE ŚWIĘTE,
MIESZKANIE.
GNIEW BOŻY - zwrot wskazujący na to, że Bóg, będąc doskonale sprawiedliwy i święty, odrzuca wszystko, co sprzeciwia się świętości. Autorzy biblijni, opowiadając różne wydarzenia, używają zwrotu gniew Boga, aby uzmysłowić ludziom, jak wielkim złem jest grzech i nieposłuszeństwo wobec Bożego prawa. Zwrot ten ukazuje więc nie tyle dosłowną reakcję Boga na ludzkie działanie, ile ma być bodźcem do opamiętania się człowieka. W tym kontekście gniewu Boga nie można porównywać do ludzkiej reakcji gniewu, w której człowiek pod wpływem doznanego zła lub krzywdy przeżywa wzburzenie, a nawet pojawia się w nim chęć odwetu lub zemsty. Już w ST, w równym stopniu co gniew Boga, podkreślone jest Jego miłosierdzie (np. Ps 103,8nn). Idea ta jest także wyraźnie obecna w NT. Jezus, spotykając się z zatwardziałością ludzi, okazywał wzburzenie i gniew, które miały prowadzić do opamiętania się grzeszników (np. Mk 3,5; J 2,13-17). Istotą misji Jezusa było jednak bezgraniczne miłosierdzie, w którym wyraziła się miłość Boga do całego stworzenia (np. J 3,16; 12,47). Gniew Boży, szczególnie w nauczaniu Pawła Apostoła, odnosi się do końca czasów, kiedy Bóg sprawiedliwie osądzi każdego człowieka. Apostoł przestrzega, że nieposłuszeństwo Bogu ściąga na człowieka Jego gniew (np. Rz 1,18). Nadzieja ludzka polega na tym, że mocniejsza od Bożego gniewu jest Jego miłość, gdyż On sam jest miłością (1J 4,8). Rola Jezusa polega na wzięciu gniewu Bożego na siebie (np. Kol 1,20; 2,14), dlatego obawiać się gniewu Boga mogą jedynie ci, którzy nie chcą uwierzyć w Chrystusa i odrzucają Jego miłość. Zob.
KARA BOŻA.
DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.
TALENT - jednostka wagi wynosząca około , odpowiednik 60 min oraz jednostka monetarna, równowartość 6000 drachm. Zob.
DENAR,
MINA.
POŚWIĘCENIE - polegało na wyłączeniu czegoś lub kogoś ze sfery świeckiej po to, aby przeznaczyć jedynie do sfery religijnej. Wynikało to ze świadomości radykalnego podziału całej rzeczywistości na to, co świe ckie, oraz to, co święte. Poświęcenie było więc traktowane jako działanie zmierzające do uświęcenia, to znaczy do zbliżenia kogoś lub czegoś do Boga, który sam jest świętością. Osoba, zwierzę lub rzecz - przez akt poświęcenia - stawały się wyłączną własnością Boga i nie można ich było wykupić (Kpł 27,28n). Poświęcenia wymagało przede wszystkim to, co wiązało się z kultem, a więc kapłani (np. Wj 29,1nn), miejsca przeznaczone do kultu oraz naczynia używane w kulcie. Dokonywało się ono przez specjalne obrzędy (np. Wj 30,22-33). Poza tym każdy mógł osobiście poświęcić Bogu jakąś rzecz (np. Kpł 22,21; 23,38; Lb 15,3). Poświęcenie może przyjmować niekiedy w Piśmie Świętym specyficzne znaczenie, kiedy jest mowa o obłożeniu klątwą rzeczy, miejsc lub ludzi. Zob.
KLĄTWA.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.
DZIESIĘCINA,
NAJWYŻSZY KAPŁAN.
RÓD - społeczna jednostka organizacyjna, oparta na więzach krwi. Rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). Ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspólnota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele których stała jedna osoba (np. Lb 36,1). Przynależność do danego rodu pociągała za sobą konieczność przyjęcia tej samej tradycji religijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swoich przodków (np. Rdz 26,24).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
DOM, DOM PANA- budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob. ARKA PRZYMIERZA, MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE, MIEJSCE ŚWIĘTE, MIESZKANIE.
LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.
DZIESIĘCINA,
NAJWYŻSZY KAPŁAN.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
CAŁOPALENIE, CAŁOPALNA OFIARA (hebr. ola - ‘to, co się wznosi’, lub kalil - ‘doskonała’) - ofiara składana dwa razy dziennie, rano i wieczorem, w świątyni jerozolimskiej, a także przy okazji różnych specjalnych okoliczności. Różniła się od innych ofiar tym, że spalano całe zwierzę (z wyjątkiem skóry, którą otrzymywał kapłan). Dlatego też w terminologii greckiej ofiarę tę określano jako holokaustos - ‘całkowite spalenie’. Ogień, w którym ofiara była spalana, symbolizował Bożą obecność. Nierozcinanie zwierzęcia na kawałki oznaczało, że ofiara była pełna i doskonała. Zwierzę ofiarne musiało być starannie wyselekcjonowane i nie mogło mieć na ciele żadnej skazy. Obrzęd składania ofiary całopalnej rozpoczynał się od gestu położenia dłoni na głowie ofiarowanego zwierzęcia ( Kpł 1,4), co wyrażało intencję uczynienia ofiary z samego siebie. Jej celem było pojednanie człowieka z Bogiem. Ofiary całopalne składane w czasach ST były zapowiedzią jedynej doskonałej ofiary, którą złożył z siebie Jezus Chrystus. Dopiero ofiara Chrystusa na krzyżu w sposób całkowity pojednała ludzi z Bogiem i stała się Źródłem odpuszczenia grzechów (zob. np. Rz 5). Zob.
OFIARA.
PRZEBŁAGALNA OFIARA - system ofiarniczy w świątyni jerozolimskiej rozróżniał dwa rodzaje ofiar przebłagalnych (Kpł 4 - 7): ofiarę za grzech (hebr. chattat) oraz ofiarę wynagradzającą (hebr. aszam). To rozróżnienie terminologiczne nie jest jednak ściśle przestrzegane w Biblii hebrajskiej. Nie ma też osobnych rytów odróżniających procedury składania obu ofiar ani wykazów sytuacji, w których należy składać taką czy inną ofiarę (Kpł 7,7). Ofierze przebłagalnej towarzyszyło przekonanie, że grzech popełniony względem Boga burzy relację z Nim. To samo dotyczyło relacji z bliźnim. Grzech domaga się więc odpowiedniego zadośćuczynienia, aby odnowić zachwiane więzi. Ofiara przebłagalna była ofiarą krwawą ze zwierząt (głównie z baranka) i wiązała się z ucztą biesiadną. W odróżnieniu od ofiary całopalnej na ołtarzu spalano tylko tłuszcz zwierzęcia, pozostałe mięso i kości stawały się własnością kapłana, który dokonywał obrzędu pokropienia krwią, albo też były one usuwane poza obóz ( Kpł 4,11). Wydaje się, że ofiara przebłagalna, o charakterze bardziej publicznym, miała przebłagać za nieumyślne przestępstwo wobec drugiego człowieka, natomiast ofiara wynagradzająca miała być zadośćuczynieniem względem Boga.
GRZECH - postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 - 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 - 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob.
ADAM.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
Wykaz repatriantów
Ezdrasz odpowiedzialnie podchodzi do zadań wyznaczonych mu przez króla (Ezd 7,13-17.25). Organizuje wyprawę i troszczy się o zwerbowanie lewitów i ich pomocników, niezbędnych przy służbie w świątyni. Wykaz repatriantów obejmuje piętnaście rodów. Dwa pierwsze imiona wskazują na rody kapłańskie, trzecie – na królewski ród Dawida. Pozostali repatrianci to przedstawiciele dwunastu rodów, co jest wyraźną aluzją do dwunastu plemion izraelskich i kolejnym śladem teologicznej interpretacji dziejów. Ideę nowego wyjścia z niewoli, podobnego do opuszczenia Egiptu przez Izraelitów pod wodzą Mojżesza, rozwijają prorocy (np. Iz 11,15n; 42,10-12+; 43,14-28+; 48,20n; Jr 16,14-21+; 23,7n). Przywódcom poszczególnych rodów towarzyszą grupy mężczyzn, co nie oznacza, że wśród powracających do Judei brakowało kobiet i dzieci. Początkowy brak lewitów wśród przygotowujących się do powrotu mógł być spowodowany tym, że nie chcieli oni rezygnować z życia w dobrobycie osiągniętym w Babilonii. Wiadomo było, że w Judei zastaną o wiele skromniejsze warunki. Ich obecność wśród powracających była jednak przez Ezdrasza postrzegana jako konieczna. Dlatego podejmuje starania o powrót lewitów.
Ostatnie przygotowania do drogi
Ezdrasz rezygnuje z wojskowej ochrony swojej karawany, aby inspirowany przez Boga powrót do Judei był całkowicie Jego dziełem. W celu uproszenia opieki Boga repatrianci podejmują post. Następnie Ezdrasz powierza dary ofiarowane dla świątyni przez króla, jego dwór i Żydów w ręce osób poświęconych służbie Bożej: kapłanów i lewitów. Przez akt dedykacji Bogu dary te stały się święte. Dlatego z wielką dokładnością przeprowadzono inwentaryzację tych dóbr i powtórzono ją w Jerozolimie przed przekazaniem ich do skarbca świątyni (Ezd 8,33n).
Powrót do Jerozolimy
Opis długiej i niebezpiecznej podróży do Judei (Ezd 7,9+) jest zaskakująco ogólnikowy. Ezdrasz pomija m.in. wzmianki o świętach Paschy, Przaśników i Namiotów, które obchodzono podczas drogi. Potwierdza jedynie, że bezpiecznie dowieźli ofiarowany im skarb. Zostaje także podkreślona troska o przeprowadzenie koniecznego oczyszczenia, o złożenie podziękowania, oraz o rzetelność w rozliczeniu się ze skarbów przyniesionych do świątyni. W ten sposób opowiadanie staje się świadectwem ścisłej więzi, jaka łączy wiarę i znajomość Prawa Bożego z rzetelnością w wypełnianiu obowiązków moralnych i religijnych. Urzędowy styl narracji bierze się być może stąd, że fragment ten powstał na podstawie sporządzonego dla króla sprawozdania z działalności Ezdrasza w Judei.
Księgi Ezdrasza i Nehemiasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Obie księgi stanowiły początkowo jedno dzieło. Ich treścią jest ponad stuletni okres dziejów Żydów po powrocie z wygnania babilońskiego. Działalność obydwu tytułowych postaci nie jest wspomniana nigdzie więcej w ST. Bez tych dwu ksiąg byłoby wręcz niemożliwe poznanie początków judaizmu.
Przyjmuje się, że jeden autor natchniony, nieznany nam z imienia, zredagował obszerną syntezę historyczną, zawartą w Księgach Kronik, Ezdrasza i Nehemiasza. Świadectwem ciągłości ich treści jest podjęcie zakończenia dzieła kronikarza (2Krn 26,22n) we wprowadzeniu do Księgi Ezdrasza (Ezd 1,1-3). Metody kompozycyjne różnią się jednak znacznie. W Ezd-Ne autor korzysta z różnych dokumentów hebrajskich i aramejskich (Ezd 4,9 – 6,18; 7,12-26), a zwłaszcza z pamiętników kapłana Ezdrasza i świeckiego reformatora wspólnoty, Nehemiasza. Ta różnorodność źródeł wyjaśnia zagadkę dwujęzyczności obu ksiąg, powstałych w okresie wzrostu znaczenia języka aramejskiego w imperium perskim (koniec IV w. – połowa III w. przed Chr.). Analiza treści Ezd-Ne nasuwa szereg problemów historycznych, których nie udało się dotąd rozwiązać zadowalająco. Chodzi zwłaszcza o problem przerwania odbudowy świątyni jerozolimskiej (Ezd 4) oraz chronologii działalności obydwu reformatorów kultu. Wydaje się, że Nehemiasz pojawił się w Jerozolimie u schyłku rządów króla Artakserksesa I (Ne 1 – 7 i 10 – 13), podczas gdy Ezdrasz (Ezd 7,7n) dopiero w 7 roku rządów Artakserksesa II (397 r. przed Chr.).
Treść i teologia
Poszczególne części obu ksiąg można łatwo wyodrębnić. Rozdziały Ezd 1 – 6 mówią o powrocie z przesiedlenia do Babilonii pierwszej fali repatriantów, co mogło nastąpić dzięki edyktowi króla Cyrusa (538 r. przed. Chr.). Odbudowali oni ołtarz w świątyni jerozolimskiej, aby na nim składać ofiary dla Boga. Jednak z powodu poważnych przeszkód ze strony władz lokalnych, świątynia została poświęcona dopiero za rządów Dariusza w 515 r. przed Chr. W rozdziałach Ezd 7 – 10 opisano misję kapłana i pisarza Ezdrasza, który na polecenie Artakserksesa podjął radykalną reformę życia religijnego w Judzie. Księga Nehemiasza dzieli się na trzy części. Początkowe rozdziały (Ne 1 – 7) opowiadają szczegółowo, w jaki sposób Nehemiasz, wysoki urzędnik na dworze perskim, otrzymał pozwolenie na odbudowę Jerozolimy. Prace te miały rozpocząć się od rekonstrukcji murów obronnych. Rozdziały Ne 8 – 9 ukazują ponownie Ezdrasza w świątecznej celebracji zgodnej z Prawem Mojżesza. Trzecia część księgi (Ne 10 – 13) zawiera przekaz o uroczystym odnowieniu przymierza i poświęceniu murów Jerozolimy, co było wspólnym dziełem obu reformatorów. Historia literacka Ezd-Ne jest dość złożona, a jej śladem są greckie wersje trzech ksiąg Ezdrasza (1-3 Ezd), które jednak nie weszły do kanonu ST.
Kanoniczne księgi Ezd-Ne akcentują trzy tematy, istotne dla teologii wczesnego judaizmu: świątynia, miasto Jeruzalem i wspólnota ludu Bożego. Odbudowa świątyni jest głównym zadaniem ludu wracającego z niewoli. Dom Boży jest widzialnym znakiem obecności Boga pośród swego ludu, miejscem sprawowania kultu; stąd wielkie znaczenie kapłanów i lewitów. Stąd też troska Nehemiasza o Jeruzalem jako o miasto święte i stolicę judaizmu. Odbudowa murów miasta przy współpracy całej ludności (Ne 2 – 6) to misja religijna, którą Bóg powierzył Nehemiaszowi wraz z troską o ponowne zaludnienie spustoszonego miasta. Społeczność ludu Bożego, ocalona z niewoli, winna opierać się na posłuszeństwie Prawu Bożemu. Na tym polega znaczenie dzieła Ezdrasza i Nehemiasza. Mimo utraty niepodległości narodowej, Żydzi stanowią nadal wspólnotę religijną, gdyż łączą dawną tradycję z wymogami obecnej sytuacji. Dzieło odnowy religijnej przejawia się głównie w dziedzinie kultu. Uroczysta lektura Prawa i jego wyjaśnienie ludowi przed Świętem Namiotów (Ne 8 – 9) stanie się podstawą późniejszej liturgii synagogalnej. Posłuszni Prawu Bożemu obaj reformatorzy wprowadzili surowe przepisy kultowe, a zwłaszcza surowy zakaz zawierania małżeństw mieszanych (Ezd 10; Ne 13,23-29). Pomimo tych wymagań nie ma jeszcze w tekście Ezd‑Ne śladu ciasnego legalizmu, który zaważy na judaizmie epoki NT. Prawo jest tu nadal wartością żywą i świętą, z której lud może czerpać w spontanicznej modlitwie i żarliwym kulcie. Obie wielkie modlitwy (Ezd 9 i Ne 9) zawierają już istotne elementy późniejszej liturgii żydowskiej: pokuta, wyznanie win, prośba o przebaczenie win obecnych i dawnych, zawierzenie Bogu Izraela. Teksty te świadczą o tym, że nauczanie dawnych proroków przyniosło owoce w życiu wierzących Żydów. Innym aspektem życia religijnego Żydów tej epoki jest polemika z religijnością „otwartą”, prowadzącą do kompromisu z pogaństwem. Mamy tu już zapowiedź konfliktu między Żydami a Samarytanami, co doprowadzi wkrótce (ok. 328 r. przed Chr.) do schizmy religijnej.
Księgi Ezd-Ne akcentują zwłaszcza osobowość obydwu przywódców, tak różnych, a jednak ożywianych tym samym pragnieniem odnowy życia religijnego w narodzie. Ezdrasz, kapłan i nauczyciel Pisma, zainspirował odnowę kultu; Nehemiasz, niezłomny i bezkompromisowy reformator świecki, dopełnił tej odnowy w dziedzinie życia wspólnotowego. Obydwu połączyła ta sama moc modlitwy i wiary. Kiedy wypełnili misję powierzoną im przez Boga, cicho zniknęli ze sceny dziejowej. To także charakterystyczna cecha życia religijnego judaizmu tamtej epoki.
Ezdrasz odpowiedzialnie podchodzi do zadań wyznaczonych mu przez króla (Ezd 7,13-17.25). Organizuje wyprawę i troszczy się o zwerbowanie lewitów i ich pomocników, niezbędnych przy służbie w świątyni. Wykaz repatriantów obejmuje piętnaście rodów. Dwa pierwsze imiona wskazują na rody kapłańskie, trzecie – na królewski ród Dawida. Pozostali repatrianci to przedstawiciele dwunastu rodów, co jest wyraźną aluzją do dwunastu plemion izraelskich i kolejnym śladem teologicznej interpretacji dziejów. Ideę nowego wyjścia z niewoli, podobnego do opuszczenia Egiptu przez Izraelitów pod wodzą Mojżesza, rozwijają prorocy (np. Iz 11,15n; 42,10-12+; 43,14-28+; 48,20n; Jr 16,14-21+; 23,7n). Przywódcom poszczególnych rodów towarzyszą grupy mężczyzn, co nie oznacza, że wśród powracających do Judei brakowało kobiet i dzieci. Początkowy brak lewitów wśród przygotowujących się do powrotu mógł być spowodowany tym, że nie chcieli oni rezygnować z życia w dobrobycie osiągniętym w Babilonii. Wiadomo było, że w Judei zastaną o wiele skromniejsze warunki. Ich obecność wśród powracających była jednak przez Ezdrasza postrzegana jako konieczna. Dlatego podejmuje starania o powrót lewitów.