Pozwolenie na odbudowę świętego miasta

21I oto zdarzyło się w miesiącu Nisan, w dwudziestym roku panowania króla Artakserksesa, że gdy podawałem i nalewałem wino królowi, on zauważył, że jestem smutny 2i zapytał mnie: „Dlaczego jesteś smutny? Przecież nie jesteś chory? Z całą pewnością masz jakieś zmartwienie!”. Przeraziłem się wtedy bardzo 3i rzekłem królowi: Oby król żył wiecznie! Jakże mam nie być smutny, gdy zniszczone jest miasto, gdzie są groby moich przodków, i spalone są jego bramy? 4Wtedy król zapytał: „O cóż więc chciałbyś prosić?”. Wówczas pomodliłem się do Boga niebios 5i tak odpowiedziałem królowi: Jeśli król uważa to za słuszne i jeśli twój sługa znalazł życzliwość w twoich oczach, wyślij mnie do Judei, do miasta, gdzie są groby moich przodków, bym je odbudował. 6Król, obok którego siedziała także królowa, odpowiedział: „Jak długo potrwa twoja podróż i kiedy powrócisz?”. Gdy podałem mu termin, król wyraził zgodę i pozwolił mi odejść. 7Potem poprosiłem jeszcze króla: Jeśli król uważa to za słuszne, proszę o zaopatrzenie mnie w listy dla namiestników prowincji Transeufratei, aby mi pozwolili przejść aż do Judei. 8A także proszę o pismo do Asafa, zarządcy lasów królewskich, aby mi dał drewna na sporządzenie bram do twierdzy przy świątyni, do muru miejskiego i do pałacu, do którego się wprowadzę. Król zgodził się na to, gdyż towarzyszyła mi łaskawa opieka mojego Boga.

9Gdy przybyłem do namiestników prowincji Transeufratei, przekazałem im pisma królewskie. Byli też ze mną przydzieleni mi przez króla dowódcy i oddział jazdy. 10Dowiedzieli się o tym Sanballat Choronita i Tobiasz, sługa ammonicki, i rozzłościli się bardzo, że przybył ktoś, żeby otoczyć troską Izraelitów.

Pierwsze inicjatywy Nehemiasza w Jerozolimie

11Gdy przybyłem do Jerozolimy, najpierw odpoczywałem przez trzy dni. 12Następnie pewnej nocy wstałem, ja i grupa towarzyszących mi ludzi – ale nie wyjawiłem jeszcze nikomu, jakie zadanie Bóg dał mi do wykonania w Jerozolimie – i mając ze sobą jedno juczne zwierzę, na którym jechałem, 13wyruszyłem nocą przez Bramę nad Doliną w kierunku Źródła Smoczego aż do Bramy Śmietniska. Oglądałem uważnie mury Jerozolimy z ich wyłomami i spalone bramy miasta. 14Gdy dotarłem do Bramy Źródła i do Sadzawki Królewskiej, zwierzę nie mogło tamtędy przejść, 15poszedłem więc pieszo wzdłuż potoku pod górę i nocą obejrzałem dokładnie mur. Potem zawróciłem, przeszedłem przez Bramę nad Doliną i wróciłem do domu.

16Zwierzchnicy nie wiedzieli, dokąd się udałem i co zamierzałem zrobić. Dotychczas bowiem nie wyjawiłem tego ani Judejczykom, ani kapłanom, ani dostojnikom, ani zwierzchnikom, ani budowniczym. 17Teraz więc rzekłem do nich: Widzicie spustoszenie, w jakim żyjemy? Jerozolima jest zburzona, a jej bramy strawione ogniem. Chodźcie, odbudujmy mury Jerozolimy i niech zakończy się nasze pohańbienie! 18I opowiedziałem im, jak życzliwa była nade mną opieka Boga, a także to wszystko, co powiedział mi król. Oni odrzekli: „Zgoda. Budujmy!” i zabrali się z zapałem do tego dobrego dzieła.

19Skoro dowiedzieli się o tym Sanballat Choronita i Tobiasz, sługa ammonicki, oraz Arab Geszem, zaczęli nas ośmieszać i z nas drwić. Mówili: „Cóż to za dzieło, które chcecie wykonać? Może chcecie podnieść bunt przeciw królowi?”. 20Odpowiadając im, wyjaśniłem: Sam Bóg niebios nam poszczęści, a my, Jego słudzy, zabierzemy się do budowy. Jeśli zaś chodzi o was, nie macie w Jerozolimie uprawnień ani udziału, a przeszłość was z nią nie łączy.


Nisan – po przesiedleniu babilońskim pierwszy miesiąc w kalendarzu żydowskim (marzec-kwiecień). Jeśli kolejność wydarzeń opisanych w Ne 1,1nn i 2,1nn jest zgodna z chronologią, dialog z królem miał miejsce w dziewiętnastym roku jego panowania. Możliwe, że autor opisywał wydarzenia z perspektywy czasu i traktował je jako wspólny początek przedstawianej historii.


Artakserkses – zob. Ne 1,11+.


Transeufratea – prowincja perska (satrapia) na zachód od Eufratu, obejmująca Fenicję, Syrię, Cypr i Palestynę. Na czele prowincji stał zarządca (satrapa), a należące do niej mniejsze jednostki administracyjne były zarządzane przez mianowanych przez króla rządców.


opieka… Boga – dosł. ręka… Boga. Określenie to odpowiada we współczesnym języku religijnym pojęciu opieki czy opatrzności Bożej (Ezd 5,5+).


Sanballat… i Tobiasz – dokumenty wspólnoty żydowskiej w Elefantynie w Egipcie podają, że Sanballat był namiestnikiem w prowincji Samarii, a więc Jerozolima i Judea znajdowały się pod jego jurysdykcją, która teraz przypadła Nehemiaszowi. Dlatego był jego przeciwnikiem. Tobiasz, sługa lub niewolnik ammonicki, był prawdopodobnie jego urzędnikiem lub pełnił urząd namiestnika Ammonitów, osiedlonych w sąsiedztwie z Judeą; zob. Ne 6,18n.


Nazwy bram i źródeł podane przez Nehemiasza nie ułatwiają ich lokalizacji. Z pewnym tylko prawdopodobieństwem możemy zrekonstruować nocną inspekcję murów przez Nehemiasza. Obejrzał on część muru zachodniego, cały mur południowy i część muru wschodniego.


opieka Boga – zob. Ne 2,8+


opieka Boga – zob. Ne 2,8+.


Arab Geszem – namiestnik prowincji Arabii, znajdującej się na południe od Judei między Palestyną a Egiptem. Wchodziła w skład piątej satrapii imperium perskiego (Ne 2,7+).


przeszłość… nie łączy – dosł. nie macie pamięci; chodzi o brak historycznych związków tych osób z Jerozolimą, co dawałoby im prawo do zamieszkania w niej i było źródłem słusznej troski o jej odbudowę.


JUDEA - grecko-łaciński odpowiednik hebr. nazwy Juda; południowa część Palestyny zamieszkana przez plemiona Judy i Beniamina, której najważniejszym miastem była Jerozolima. W czasach NT Judea najpierw należała do królestwa Heroda Wielkiego, a później do rzymskiej prowincji Syrii, w imieniu której rządy sprawowali rzymscy prokuratorzy (np. Poncjusz Piłat). Terytorium Judei w dużej części obejmowało obszar pustynny, nie przebiegały tamtędy szlaki handlowe, a jej mieszkańcy trudnili się pasterstwem i rolnictwem.


ŚWIĄTYNIA - budowla wzniesiona w Jerozolimie, w której złożono Arkę Przymierza, symbol obecności Boga pośród ludu izraelskiego. Stanowiła centrum życia religijnego i społecznego Izraela od czasów monarchii (X w. przed Chr.) aż do jej ostatecznego zburzenia w 70 r. po Chr. Po raz pierwszy zbudowano ją w ok. 960 r. przed Chr., za panowania Salomona (965-926 przed Chr.) na wzgórzu Moria w Jerozolimie, na którym Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna Izaaka. Ta świątynia została zburzona przez Babilończyków w 586 r. przed Chr. Odbudowano ją po powrocie z przesiedlenia babilońskiego (ok. 520 r. przed Chr.), ale nie było już w niej Arki Przymierza, zabranej prawdopodobnie przez Babilończyków. Drugą rekonstrukcję przeprowadził Herod Wielki, który w ramach prowadzonych z ogromnym rozmachem prac architektonicznych przywrócił jej dawną świetność. Kilka lat po zakończeniu odbudowy, Rzymianie, tłumiąc żydowskie powstanie w 70 r. po Chr., spalili doszczętnie świątynne budynki. Według opisu z 1Krl 6 - 9, świątynię zbudowano na planie prostokąta o wymiarach ok. na i podzielono na trzy części: przedsionek, nawę główną, zwaną miejscem świętym, i wydzielone zasłonami miejsce najświętsze, w którym przechowywano Arkę Przymierza. Świątynia była oddzielona dziedzińcem od pałacu królewskiego, a cały kompleks budynków usytuowano na wielkim placu otoczonym murem. Przed świątynią stał wielki ołtarz ofiarny. Jej wnętrze wyłożone było drewnem cedrowym pokrytym złotem. Umieszczono tam złoty ołtarz, dziesięć złotych świeczników i sprzęty liturgiczne. Do wnętrza świątyni mogli wchodzić tylko wybrani, a do miejsca najświętszego wyłącznie najwyższy kapłan, raz w roku. Na terenie świątynnym składano codzienne ofiary całopalenia i kadzenia. Każdy Żyd przynajmniej raz w roku miał obowiązek odbyć pielgrzymkę do świątyni. Jezus aprobował świątynne praktyki, sam w nich uczestniczył, ale potępiał przesadny formalizm (Łk 22,50) i zapowiedział jej zniszczenie (Mt 23,38n). Zob.

ARKA PRZYMIERZA,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

MIEJSCE ŚWIĘTE,

MIESZKANIE.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

Pozwolenie na odbudowę świętego miasta
Nehemiasz ukazany jest w księdze jako osoba dynamiczna, szybko podejmująca decyzje. W tym wypadku jednak zwleka ponad cztery miesiące z podjęciem działań. Nehemiasz czuje się powołany do szczególnej misji, ale oczekuje na znak Tego, który go powołał. Być może jest tu także dyskretnie ukryte przypomnienie decyzji króla Artakserksesa, który zakazał odbudowy miasta (Ezd 4,17-22). Nehemiasz musi trafić na odpowiedni moment, w którym zdoła nakłonić króla do unieważnienia tamtej decyzji i do podjęcia nowej, przychylnej dla Żydów. Taką okazję daje mu sam Bóg, nakłaniając króla do życzliwego zainteresowania się przyczynami pokuty i smutku bohatera. Nehemiasz trafnie odczytuje to jako znak Boży i prosi króla o pozwolenie na podróż do Jerozolimy i odbudowę murów miasta. Nie można pominąć faktu, że tę delikatną i ryzykowną prośbę poprzedza osobistą modlitwą. Dostrzegając życzliwość Boga, Nehemiasz nie waha się poprosić także o eskortę, listy polecające do lokalnych władz i o materiały niezbędne do budowy. Mamy tu wzorowy przykład roztropności człowieka Bożego, który łączy zaufanie do Boga z wykorzystaniem wszelkich ludzkich możliwości.


Pierwsze inicjatywy Nehemiasza w Jerozolimie
Sposób działania Nehemiasza po przybyciu do nieznanego środowiska jest wymownym przykładem roztropności. Jego postępowanie wobec króla zostało przygotowane modlitwą i cierpliwym oczekiwaniem (Ne 1,11; 2,1-4). Pierwsze poczynania Nehemiasza w Jerozolimie są dyskretne i bardzo ostrożne. Nawet osobistego przeglądu stanu murów dokonuje on w nocy, w gronie kilku zaufanych ludzi. Dopóki sam nie oceni sytuacji, nie zamierza ujawnić zwierzchnikom wspólnoty celu swego przybycia. Czyni to dopiero po upewnieniu się, że informacje dotyczące miasta były prawdziwe. Przypomina zgromadzonym przede wszystkim opłakany stan zrujnowanego miasta, następnie zachęca do pracy przy odbudowie, wreszcie podaje do wiadomości rzecz najważniejszą: odbudowa miasta jest wolą Bożą, a świadczą o tym liczne znaki Jego opieki i poparcie władcy perskiego. Używając tak przekonującej argumentacji, Nehemiasz uzyskuje powszechną aprobatę. Mocą tego przekonania z determinacją broni swoich decyzji wobec nieżydowskich przeciwników i daje im do zrozumienia, że nie mają żadnych uprawnień do mieszania się w sprawy wspólnoty żydowskiej.

Pierwsza i Druga Księga Samuela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.
Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.
Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.
Treść i teologia
Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).
Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.
Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).
W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).
Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.