Spis budowniczych i prac przy odbudowie miasta

31Najwyższy kapłan Eliaszib oraz jego bracia kapłani podjęli się odbudowy Bramy Owczej; poświęcili ją i wstawili wrota. Dokonali również napraw od Wieży Stu do wieży Chananeela.2Obok nich pracowali przy budowie ludzie z Jerycha a za nimi pracował Zakkur, syn Imriego. 3Bramę Rybną odbudowywali ludzie z rodu Senaja: wymurowali jej odrzwia, wstawili w nie wrota i sporządzili zamki i zasuwy. 4Obok nich odbudowywał Meremot, syn Uriasza, syna Hakkosa, a obok niego Meszullam, syn Berekiasza, syna Meszezabela; z drugiej strony naprawiał Sadok, syn Baany. 5Dalej za nimi pracowali mieszkańcy Tekoa, chociaż przedniejsi z nich nie ugięli karku, żeby służyć swemu panu. 6Bramę Starą naprawiali Jojada, syn Paseacha, i Meszullam, syn Besodiasza: wymurowali jej odrzwia, wstawili w nie wrota i sporządzili zamki i zasuwy. 7Obok nich naprawiali Melatiasz Gabaonita i Jadon Meronotyta oraz mieszkańcy Gabaonu i Mispy podlegli namiestnikowi Transeufratei. 8Obok nich naprawiał Uzzjel, syn Charhajasza, z bractwa złotników, i dalej Chananiasz, syn…, z bractwa producentów olejków. Odbudowali Jerozolimę aż do Muru Szerokiego. 9Obok nich naprawiał Refajasz, syn Chura, zwierzchnik nad połową okręgu jerozolimskiego. 10Dalej pracował Jedajasz, syn Charumafa, naprzeciw swego domu; obok niego naprawiał Chatusz, syn Chaszabnejasza. 11Malkiasz, syn Charima i Chaszub, syn Pachat-Moaba, odbudowywali dalszy odcinek z Wieżą Pieców. 12Obok nich pracował Szallum, syn Hallochesza, zwierzchnik nad drugą połową okręgu jerozolimskiego, wraz ze swymi córkami. 13Bramę nad Doliną budował Chanun z mieszkańcami Zanoach: wybudowali ją, wstawili jej wrota, sporządzili zamki i zasuwy, wznieśli tysiąc łokci muru aż do Bramy Śmietniska.14Bramę Śmietniska naprawiał Malkiasz, syn Rekaba, zwierzchnik okręgu Bet-Hakkerem; on ją odbudował, wstawił jej wrota i sporządził zamki i zasuwy. 15Bramę Źródlaną naprawiał Szallun, syn Kol-Chozego, zwierzchnik okręgu Mispy. Wzniósł on bramę, pokrył ją dachem, wstawił jej wrota, sporządził zamki i zasuwy oraz naprawił mur Sadzawki Siloe przy ogrodach królewskich aż do schodów prowadzących do Miasta Dawida. 16Dalej za nim naprawiał Nehemiasz – syn Azbuka, zwierzchnik połowy okręgu Bet-Sur – aż do miejsca naprzeciw grobów Dawida, to znaczy do Sadzawki Sztucznej i do garnizonu gwardii.

17Jeszcze dalej naprawiali Lewici: Rechum, syn Baniego, i Chaszabiasz, zwierzchnik połowy okręgu Keila, który pracował obok niego za swój okręg. 18Za nimi naprawiali ich bracia, Binnuj, syn Chenadada, zwierzchnik drugiej połowy okręgu Keila, 19przy nim Ezer, syn Jozuego, zwierzchnik Mispy, który naprawiał drugi odcinek, to jest od miejsca naprzeciw schodów zbrojowni w kierunku narożnika, 20i obok niego Baruch, syn Zabbaja, który naprawiał odcinek od narożnika do bramy pałacu najwyższego kapłana Eliasziba. 21Następny odcinek, od bramy pałacu Eliasziba aż do jego krańca, naprawiał Meremot, syn Uriasza, syn Hakkosa. 22Dalej pracowali kapłani, mieszkańcy Kikkaru. 23Za nimi naprawiali Beniamin i Chaszub, naprzeciwko swoich domów, oraz Azariasz, syn Maasejasza, syna Ananiasza, obok swego domu. 24Dalszy odcinek, od domu Azariasza aż do narożnika i do zakrętu, naprawiał Binnuj, syn Chenadada. 25Naprzeciw narożnika pracował Palal, syn Uzaja, także przy wysokiej wieży wystającej z pałacu królewskiego, tuż obok dziedzińca straży, a za nim Pedajasz, syn Parosza, 26bktóry naprawiał mur do baszty przed Bramą Wodną i wschodnią część wystającej baszty. 27Dalej pracowali mieszkańcy Tekoa, na odcinku od przedniej części wysoko wystającej wieży aż do muru Ofelu; 26ana Ofelu mieszkali słudzy świątyni. 28Powyżej Bramy Końskiej naprawiali kapłani, każdy naprzeciwko swojego domu. 29Za nimi pracowali: Sadok, syn Immera, obok swojego domu, dalej Szemajasz, syn Szekaniasza, strażnik Bramy Wschodniej; 30na następnym odcinku Chananiasz, syn Szelemiasza, Chanun, szósty syn Salafa, naprzeciw swego mieszkania, i Meszullam, syn Berekiasza. 31Za nim, na odcinku aż do domu sług świątyni i kupców, pracował Malkiasz, członek bractwa złotników, który naprawiał przednią część Bramy Defilad do górnej sali w rogu. 32Natomiast między górną salą w rogu i Bramą Owczą pracowali złotnicy i kupcy.

Trudności związane z odbudową Jerozolimy
Opozycja przeciwników i obrona budujących

33Gdy Sanballat dowiedział się, że odbudowujemy mury, wpadł w straszną złość. Drwił z Judejczyków 34w obecności swoich rodaków i żołnierzy samarytańskich i tak mówił: „Cóż ci niedołężni Żydzi wyrabiają? Chcą wznieść mury i zaraz składać ofiary? Myślą, że w jednym dniu zakończą pracę, a z popalonych kamieni i ze zwalonych rumowisk postawią żywy mur?”. 35Stojący obok Tobiasz Ammonita tak mu wtórował: „A niech budują! Wystarczy, że skoczy na to szakal i zawali się mur z ich kamieni”.

36„Boże nasz, słuchaj, jak nami pogardzają! Spraw, aby ich urąganie obróciło się przeciwko nim samym i wydaj ich na łup w ziemi niewoli. 37Nie przebaczaj im win, a grzech ich niech nie będzie wymazany przed Tobą. Przecież znieważali budujących!”.

38My tymczasem wznosiliśmy mur, który został umocniony do połowy na całej długości, bo wszyscy ludzie mieli zapał do pracy.


Eliaszib – wnuk najwyższego kapłana Jozuego (Ezd 2,1+; Ne 12,10).


Brama Owcza – umożliwiała przejście do doliny Cedronu; znajduje się we wschodnim murze i odpowiada dzisiejszej Bramie Lwów, zwanej także Bramą św. Szczepana.


Jerycho – miasto położone w tropikalnej dolinie Jordanu ok. 10 km na północ od Morza Martwego (Sdz 1,16).


Tekoa – miejscowość położona około 10 km na południe od Betlejem.


Gabaon – dzisiejsze El-Dżib; miasto położone 12 km na północny zachód od Jerozolimy.


Mispa – miejscowość położona ok. 12 km na północny zachód od Jerozolimy.


podlegli namiestnikowi – miasta Gabaon, Mispa i Meronot, położone kilkanaście kilometrów na północ od Jerozolimy, należały do namiestnika, czyli satrapy (Ne 2,7+), a ich mieszkańcy pracowali dla niego.


syn… olejków – dosł. syn producentów olejków; w tekście hebr. brak imienia ojca Chanajasza.


Odbudowali – dosł. opuścili, pozostawili; stąd możliwe tłumaczenie: pozostawili bez zmian (gdyż była w dobrym stanie) lub opuścili (gdyż wyłączono tę część z murów miasta).


okręg jerozolimski – chodzi o jedną z pięciu jednostek administracyjnych, na które został podzielony kraj. Stolice pozostałych okręgów to: Bet-Hakkerem (dzisiejsze Ain Karim; w. 14), Mispa (w. 15), Bet-Sur (w. 16), Keila (ww. 17n).


Miasto Dawida – najstarsza część Jerozolimy, zdobyta przez Dawida (2Sm 2,7).


Meremot – pracował na dwóch różnych odcinkach muru (w. 3).


Kikkar – w ST tą nazwą określa się dolinę na południe od Morza Martwego (np. Rdz 19,17.25.28; Pwt 34,4).


przed Bramą Wodną – dosł. naprzeciwko Bramy Wodnej; mur nie mógł być naprawiany naprzeciwko bramy, gdyż ta znajdowała się w murze.


Ofel – wzgórze, które znajdowało się pomiędzy wzgórzem świątynnym i Miastem Dawidowym. Przez Ofel przebiegał ciąg umocnień stanowiących ochronę kompleksu świątynno-pałacowego.


słudzy świątyni – pomocnicy lewitów w posłudze w świątyni. Być może byli to potomkowie Gabaonitów przeznaczonych do tej służby przez Jozuego (Joz 9,21-27).


przednia część – biorąc pod uwagę, że brama znajdowała się w murze, przyjmujemy, że chodzi tu o fasadę bramy.


Brama Defilad – lokalizacja nieznana; nazwa hebrajska znaczy ‘spis ludności’, ‘obliczanie oddziałów’. Niektóre współczesne tłumaczenia pozostawiają nazwę hebrajską. Także tutaj tłumaczymy zwrot „naprzeciw bramy” jako „część przednia, fasada bramy”.


Sanballat – zob. Ne 2,10+.


Tobiasz – zob. Ne 2,10+.


NAJWYŻSZY KAPŁAN - urząd zwierzchnika kapłanów świątynnych, zwanego także arcykapłanem. Funkcja ta powierzana była osobom wywodzącym się z arystokratycznych rodów kapłańskich Jerozolimy. W czasach Jezusa najwyższy kapłan miał bardzo szeroki zakres uprawnień. Przede wszystkim strzegł kultu sprawowanego w świątyni, ale także stał na czele Wysokiej Rady, reprezentował Judeę w rozmowach z władzami politycznymi, zbierał podatki i był odpowiedzialny za duchowe prowadzenie całego narodu. Podjęcie tej funkcji poprzedzone było specjalnym obrzędem konsekracji, podczas którego dokonywano rytualnego namas zczenia. Jako przełożony świątyni codziennie składał ofiary i przewodniczył uroczystym obrzędom; tylko on raz w roku miał prawo wejść do miejsca najświętszego. W czasach NT decydujący wpływ na obsadzenie tego urzędu miały władze rzymskie. W Liście do Hebrajczyków jest mowa o Jezusie jako nowym najwyższym kapłanie, który złożył ofiarę doskonałą i jako pierwszy wszedł do nowej, duchowej świątyni, w której wraz z Nim będą przebywać wszyscy zbawieni. Zob.

LEWICI,

MIEJSCE NAJŚWIĘTSZE,

WYSOKA RADA.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

ŁOKIEĆ - jednostka miary długości, liczona od kości łokciowej do końca palca środkowego. Wynosiła ok. 45 cm.


LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.

DZIESIĘCINA,

NAJWYŻSZY KAPŁAN.

OFIARA - polega na przekazaniu Bogu rzeczy lub zwierząt, najczęściej w akcie oficjalnego kultu. Biblijna idea ofiary ewoluowała wraz z biegiem historii zbawienia. W historii składania ofiar znajduje swoje odbicie historia wiary Izraela w jedynego Boga. Dary składane Bogu w ofierze mogły być krwawe lub bezkrwawe, ze zwierząt lub z roślin, z pokarmów lub z płynów. W czasach patriarchów ofiary były składane przez głowę rodziny, z okazji ważnych wydarzeń, na zbudowanym przez ofiarodawców kamiennym ołtarzu. Od czasów wędrówki przez pustynię ukształtował się kult instytucjonalny, w którym składanie ofiar zostało zarezerwowane dla kapłanów. Przepisy składania ofiar są podane w Kpł 1 - 7 i Lb 15. Najbardziej typową była ofiara całopalna, składana przez kapłanów każdego dnia rano i wieczorem w świątyni w Jerozolimie. Składano ją w imieniu całego ludu jako wyraz hołdu i wdzięczności Bogu, który jest Panem życia. Rodzaj i sposób składania ofiary uzależniony był od celu, który ofiarodawca chciał osiągnąć przez jej złożenie (pojednanie z Bogiem, przebłaganie Boga za popełnione grzechy, wyproszenie u Boga szczególnej łaski itp.). Starotestamentowy kult ofiarniczy nie był jedynie zewnętrznym rytuałem, jak niekiedy próbow ano go interpretować. Obrzędom składania ofiar towarzyszył wymiar duchowy, który wyrażał się w wierze ofiarodawców. Liturgia ofiarnicza jest odpowiedzią człowieka na miłość Boga i przede wszystkim oznacza oddanie się ofiarodawcy w opiekę i moc Stwórcy. Rutynę w składaniu ofiar mocno krytykowali prorocy ST. Niektórzy twierdzili nawet, że Bóg całkowicie je odrzuca, jeśli nie towarzyszy im duchowa przemiana ofiarodawcy (np. Ps 51,16-21; Iz 1,10-20; Am 5,21-27). Jezus zapowiedział kres ofiar ST i wspomniał o godzinie, w której Bóg będzie otrzymywał kult w Duchu i w prawdzie od prawdziwych czcicieli (J 4,23n). Godzina ta wypełniła się wtedy, gdy na krzyżu złożył z siebie najdoskonalszą ofiarę za całe stworzenie. Jedyna ofiara Chrystusa ostatecznie zakończyła kult starotestamentowy i przyniosła zbawienie całej ludzkości (Hbr 9,23-28). Zob.

CAŁOPALENIE,

OŁTARZ.

AMMONICI (od hebr. ammon - ‘ludowy’, ‘mój lud’) - aramejski lud wywodzący się od Lota, bratanka Abrahama (Rdz 19,30-38). Zamieszkiwali tereny nad wschodnim dopływem Jordanu Jabbokiem, na wschód i na północ od Morza Martwego. Ich terytorium znajdowało się na terenie dzisiejszej Jordanii. Państwo Ammonitów powstało na przełomie epok brązu i żelaza (1500-1000 przed Chr.). Stolicą była Rabba położona w miejscu, gdzie znajduje się obecna stolica Jordanii - Amman. W Piśmie Świętym zostały opisane liczne wojny Izraelitów z Ammonitami, które rozpoczęły się niedługo po przybyciu Izraelitów do Kanaanu (np. Sdz 10,7-9). Zwycięską walkę z Ammonitami stoczył sędzia Jefte (Sdz 11). Pokonał ich również Saul pod Jabesz w Gileadzie (1Sm 11) oraz Dawid w bitwie pod Rabba (2Sm 11,14-21). Pomimo tych klęsk państwo Ammonitów przetrwało, a w okresie asyryjskim (VIII-VII w. przed Chr.) znacznie wzrosło jego znaczenie na Bliskim Wschodzie. Świadczą o tym liczne znaleziska archeologiczne z tego okresu, teksty asyryjskie oraz pisma proroków ST (np. Jr 49,1-6; Ez 25,1-7; Am 1,13-15; So 2,8). Państwo Ammonitów prawdopodobnie zostało wcielone do nowobabilońskiego imperium Nabuchodonozora i już nigdy się nie odrodziło. Niewiele można powiedzieć na temat religii Ammonitów. Wiadomo tylko, że ich najważniejszym bóstwem był, czczony także przez Fenicjan, Milkom. Zob.

KANAAN.

GRZECH - postawa człowieka przeciwna woli, jaką Bóg ma wobec swojego stworzenia, którą przekazał człowiekowi w prawie naturalnym i objawił w ustanowionych przez siebie przykazaniach. Autorzy ksiąg biblijnych stosują wiele pojęć, za pomocą których opisują rzeczywistość grzechu. Grzech jest rozumiany przede wszystkim jako akt buntu przeciwko Bogu, wyrażający się w świadomym i dobrowolnym zanegowaniu Jego panowania (Rdz 3,1-7). Zawsze towarzyszy mu próba postawienia kogoś lub czegoś na miejscu Boga. Dlatego każdy przejaw grzechu w swojej istocie jest aktem bałwochwalstwa (Rz 1,18 - 3,20). Konsekwencją buntu przeciwko Bogu jest pogwałcenie Jego praw, co księgi Pisma Świętego oddają obrazowym wyrażeniem: chybienie celu. Inny sposób opisywania rzeczywistości grzechu w Piśmie Świętym polega na przedstawianiu go w kategoriach obrazy Boga, przestępstwa, które pociąga za sobą winę i karę. Autorzy NT rozumieją grzech również jako dług, który człowiek zaciąga względem Boga (np. Mt 6,12-15; Łk 7,40-43; Kol 2,14). Apostoł Paweł, omawiając w Liście do Rzymian (Rz 5 - 7) genezę grzechu i śmierci, odwołuje się do obrazów zawartych w Księdze Rodzaju (Rdz 3,1nn). Powszechne nieposłuszeństwo ludzi, ukazane w grzechu Adama, zostało odkupione Męką i Śmiercią Jezusa. Tryumf Chrystusa nad grzechem i śmiercią otworzył ludziom drogę do Boga i życia wiecznego. Zob.

ADAM.

Spis budowniczych i prac przy odbudowie miasta
Pozornie suche wyliczenie konkretnych osób i rodów biorących udział w odbudowie murów jest przykładem solidarności i współpracy wielu ludzi przy jednym dziele, rozumianym jako zadanie zlecone im przez Boga. Zdumiewająca jest organizacja pracy i sprawność, z jaką każda grupa wykonuje swoje zadanie. Odbudowa została wykonana tak szybko, że przeciwnicy nie zdążyli zorganizować skutecznej opozycji. Nehemiasz wykazał się wielkim talentem organizacyjnym, pozyskując do pracy ludzi różnej rangi społecznej i o zróżnicowanych poglądach. Było to możliwe tylko dlatego, że przyjął on to zadanie z miłości do miejsca świętego i swoich rodaków oraz że pojął je jako szczególne powołanie zlecone przez Boga. Odczytał je z wydarzeń, które przeżywał.


Opozycja przeciwników i obrona budujących
Wykonywanie dzieła Bożego nie daje ludziom pewności, że zostaną usunięte wszystkie pojawiające się trudności. Bóg wlicza w rachubę swoich planów przeciwdziałania Zła, a człowiek pracujący w imieniu Boga musi być tego świadom. Po pierwszych sukcesach Nehemiasza przychodzą więc trudności: zewnętrzne ze strony nie‑Żydów, potem wewnętrzne w łonie samej wspólnoty. Opozycję zewnętrzną stanowi perski namiestnik Sanballat wraz ze swoim otoczeniem. Od początku nieżyczliwie patrzył on na misję Nehemiasza, wszczął propagandę ośmieszania Żydów i ich pracy, wreszcie posunął się do zastraszania mieszkańców Jerozolimy. Na tle takich knowań Nehemiasz okazuje się człowiekiem wielkiej wiary i modlitwy oraz roztropnego, przewidującego działania. Na wiadomość o niebezpieczeństwie ataków zbrojnych organizuje całodobowe czuwania straży i ustawiczne modlitwy mieszkańców miasta. Wspólnota budowniczych staje się dobrze zorganizowaną i umotywowaną armią. Praca przy budowie nie zostaje przerwana, ale pierwszeństwo przejmuje stała gotowość wspólnoty do obrony. Ojcowie Kościoła powoływali się na postać Nehemiasza jako budowniczego i wojownika w jednej osobie (Ne 4,11n). Stawiali go jako wzór dla chrześcijan troszczących się o rozwój wiary i własne uświęcenie oraz gotowych do walki z pokusami płynącymi od natury, świata i szatana. Wezwanie Nehemiasza (w. 8), typowe dla wielkich wodzów z przeszłości (Mojżesz, Jozue, Samuel), opiera się na przekonaniu, że Bóg nie opuści swego ludu, gdy ten będzie wytrwale Mu ufał i odważnie występował w obronie świętości.

Pierwsza i Druga Księga Samuela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.
Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.
Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.
Treść i teologia
Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).
Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.
Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).
W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).
Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.