Organizacja społeczna i religijna w odbudowanej stolicy
Troska Nehemiasza o bezpieczeństwo miasta

71Kiedy mur został odbudowany i wstawiłem wrota, wyznaczono odźwiernych oraz śpiewaków i lewitów. 2Zarząd nad Jerozolimą powierzyłem Chananiemu, mojemu bratu, a dowódcą twierdzy mianowałem Chananiasza, człowieka zaufanego i kierującego się bojaźnią Bożą bardziej niż inni.3Dałem im następujące polecenie: Nie otwierajcie bram Jerozolimy, dopóki słońce nie zacznie przygrzewać, a gdy ono będzie jeszcze na niebie, niech wrota zostaną zamknięte i zaryglowane. Straż należy powierzyć mieszkańcom miasta: jedni na wyznaczonych odcinkach, drudzy przy swoich domostwach. 4Jeśli chodzi o miasto, było ono rozległe i przestrzenne, ale ludności było w nim mało i nie budowano domów.

Lista pierwszej grupy repatriantów

5Wówczas mój Bóg natchnął mnie, abym zgromadził możnych, zwierzchników i lud dla dokonania spisu. Znalazłem też księgę rodowodów pierwszej grupy repatriantów z następującą listą:

6Oto mieszkańcy prowincji, którzy powrócili z wygnania, dokąd uprowadził ich Nabuchodonozor, król babiloński. Wrócili oni do Jerozolimy i do Judei, każdy do swojego miasta. 7Przybyli z Zorobabelem, Jozuem, Nehemiaszem, Azariaszem, Raamiaszem, Nachamanim, Mardocheuszem, Bilszanem, Misperetem, Bigwajem, Nechumem, Baaną. Liczba Izraelitów była następująca:

8z rodu Parosza – dwa tysiące stu siedemdziesięciu dwóch, 9z rodu Szefatiasza – trzystu siedemdziesięciu dwóch, 10z rodu Aracha – sześciuset pięćdziesięciu dwóch, 11z rodu Pachat-Moaba, potomkowie Jozuego i Joaba – dwa tysiące ośmiuset osiemnastu, 12z rodu Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech, 13z rodu Zattu – ośmiuset czterdziestu pięciu, 14z rodu Zacheusza – siedmiuset sześćdziesięciu, 15z rodu Binnuja – sześciuset czterdziestu ośmiu, 16z rodu Bebaja – sześciuset dwudziestu ośmiu, 17z rodu Azgada – dwa tysiące trzystu dwudziestu dwóch, 18z rodu Adonikama – sześciuset sześćdziesięciu siedmiu, 19z rodu Bigwaja – dwa tysiące sześćdziesięciu siedmiu,20z rodu Adina – sześciuset pięćdziesięciu pięciu, 21z rodu Atera, potomkowie Ezechiasza – dziewięćdziesięciu ośmiu, 22z rodu Chaszuma – trzystu dwudziestu ośmiu, 23z rodu Besaja – trzystu dwudziestu czterech, 24z rodu Charifa – stu dwunastu, 25mieszkańców Gabaonu – dziewięćdziesięciu pięciu, 26mieszkańców Betlejem i Netofy – stu osiemdziesięciu ośmiu, 27mieszkańców Anatot – stu dwudziestu ośmiu, 28mieszkańców Bet-Azmawet – czterdziestu dwóch, 29mieszkańców Kiriat-Jearim, Kefiry i Beerot – siedmiuset czterdziestu trzech, 30mieszkańców Rama i Geba – sześciuset dwudziestu jeden, 31mieszkańców Mikmas – stu dwudziestu dwóch, 32mieszkańców Betel i Aj – stu dwudziestu trzech, 33z rodu drugiego Nebo – pięćdziesięciu dwóch, 34z rodu drugiego Elama – tysiąc dwustu pięćdziesięciu czterech, 35z rodu Charima – trzystu dwudziestu, 36mieszkańców Jerycha – trzystu czterdziestu pięciu, 37mieszkańców Lod, Chadid i Ono – siedmiuset dwudziestu jeden, 38z rodu Senai – trzy tysiące dziewięciuset trzydziestu.

39Kapłani: z rodu Jedajasza, spośród potomków Jozuego – dziewięciuset siedemdziesięciu trzech, 40z rodu Immera – tysiąc pięćdziesięciu dwóch, 41z rodu Paszchura – tysiąc dwustu czterdziestu siedmiu, 42z rodu Charima – tysiąc siedemnastu.

43Lewici: z rodu Jozuego, spośród potomków Kadmiela, Binnuja i Hodwy – siedemdziesięciu czterech.

44Śpiewacy: z rodu Asafa – stu czterdziestu ośmiu.

45Odźwierni: z rodu Szalluma, z rodu Atera, z rodu Talmona, z rodu Akkuba, z rodu Chatity, z rodu Szobaja, wszystkich razem – stu trzydziestu ośmiu.

46Słudzy świątyni: z rodu Sichy, z rodu Chasufy, z rodu Tabbaota, 47z rodu Kerosa, z rodu Sii, Padona, 48z rodu Lebany, z rodu Chagaby, z rodu Szalmaja, 49z rodu Chanana, z rodu Giddela, z rodu Gachara, 50z rodu Reajasza, z rodu Resina, z rodu Nekody, 51z rodu Gazzama, z rodu Uzzy, z rodu Paseacha, 52z rodu Besaja, z rodu Meunitów, z rodu Nefisytów, 53z rodu Bakbuka, z rodu Chakufy, z rodu Charchura, 54z rodu Basluta, z rodu Mechidy, z rodu Charszy, 55z rodu Barkosa, z rodu Sisery, z rodu Temacha, 56z rodu Nesjacha, z rodu Chatify;

57potomkowie sług Salomona: z rodu Sotaja, z rodu Sofereta, z rodu Peridy, 58z rodu Jaali, z rodu Darkona, z rodu Giddela,59z rodu Szefatiasza, z rodu Chattila, z rodu Pocheret-Hasebaima, z rodu Amona,

60wszystkich razem sług świątyni i potomków sług Salomona – trzystu dziewięćdziesięciu dwóch.61Oto ci, którzy przybyli z Tel-Melach, Tel-Charsza, Kerub, Addan, Immer, lecz nie mogli wykazać się rodowodem i pochodzeniem izraelskim: 62z rodu Delajasza, z rodu Tobiasza, z rodu Nekody – sześciuset czterdziestu dwóch. 63Spośród kapłanów byli to: potomkowie z rodu Chobajasza, z rodu Hakkosa i z rodu Barzillaja, który ożenił się z jedną z córek Barzillaja Gileadyty i przybrał jego imię. 64Szukali oni swoich rodowodów, ale ich nie odnaleźli. Dlatego jako nieczyści zostali wykluczeni ze sprawowania funkcji kapłańskich. 65Namiestnik zakazał im jedzenia najświętszych pokarmów, dopóki nie pojawi się kapłan do urim i tummim.

66Ogółem ta grupa repatriantów liczyła czterdzieści dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt osób, 67nie licząc ich sług i służebnic, których było siedem tysięcy trzysta trzydzieści siedem. Mieli także dwustu czterdziestu pięciu śpiewaków i śpiewaczek, ponadto siedemset trzydzieści sześć koni, dwieście czterdzieści trzy muły 68oraz czterysta trzydzieści pięć wielbłądów i sześć tysięcy siedemset dwadzieścia osłów.

69Wielu przywódców rodów złożyło dary na potrzeby kultu. Namiestnik złożył do skarbca tysiąc drachm złota, pięćdziesiąt czasz i pięćset trzydzieści szat kapłańskich. 70Przywódcy rodów złożyli do skarbca na potrzeby kultu: dwadzieścia tysięcy drachm złota i dwa tysiące dwieście min srebra. 71Ofiarodawcy z ludu złożyli dwadzieścia tysięcy drachm złota, dwa tysiące min srebra i sześćdziesiąt siedem szat kapłańskich.

72Kapłani, lewici, odźwierni, śpiewacy, słudzy świątyni i wszyscy Izraelici osiedlili się w swoich miastach.

Uroczyste czytanie Prawa

Gdy wszyscy mieszkali już w swoich miastach, w siódmym miesiącu,


gdy… niebie – tekst hebr. można także tłumaczyć: gdy ludzie są jeszcze na nogach.


Nabuchodonozor – chodzi o Nabuchodonozora II (605-562 przed Chr.), króla Babilonii. W czasie jego panowania państwo babilońskie zyskało wielkie znaczenie na Bliskim Wschodzie. W 605 r. przed Chr. pokonał Egipcjan pod Karkemisz (Jr 46,2), umocnił swoją władzę w Syrii. W 597 r. przed Chr. zdobył Jerozolimę, uprowadził króla Jojakina do Babilonu, a królem ustanowił Sedecjasza (2Krl 24,10nn). Kiedy Sedecjasz zbuntował się przeciwko niemu, Nabuchodonozor w 586 r. przed Chr. ponownie zdobył Jerozolimę, stłumił powstanie, zburzył miasto, złupił świątynię i zesłał do Babilonii większą część ludności (2Krl 25,1nn).


Tę samą listę znajdujemy w Ezd 2,2, lecz różni się ona brzmieniem czterech imion (Serajasz, Reelajasz, Mispar, Rechum).


sześciuset pięćdziesięciu dwóch – w Ezd 2,5 liczba ta wynosi siedemset siedemdziesiąt pięć. Co do liczby repatriantów wykazy zawarte w Księdze Ezdrasza i Księdze Nehemiasza różnią się w dwudziestu szczegółach.


mieszkańcy Gabaonu – Ezd 2,20 w tym miejscu brzmi: z rodu Gibbara.


Netofa – wioska judzka położona w górach, ok. 6 km od Betlejem.


Anatot – miasto lewickie położone na terenie pokolenia Beniamina (Joz 21,18), oddalone ok. 5 km na wschód od Jerozolimy.


Kiriat-Jearim – dosł. miasto twierdz, jego inna nazwa to Baala Judzka (dzisiejsze Dejr al Azahar), położone 13 km na północ od Jerozolimy. Miasto graniczne pokoleń Judy, Dana i Beniamina, znane z doskonałej wody źródlanej, często wybierane na obozowiska.


Rama – miejscowość położona na terytorium Beniamina, dzisiejsze Ar‑Ram, oddalona ok. 8 km na północ od Jerozolimy.


Geba – miasto położone na północno-zachodnim brzegu Morza Martwego, 9 km na północny wschód od Jerozolimy, naprzeciw Mikmas, od którego oddzielona jest głębokim jarem (1Sm 14,4.5).


Jerycho – zob. Ne 3,2+.


Słudzy świątyni – zob. Ne 3,26a+.


potomkowie sług Salomona – inna grupa sług świątyni wywodząca się z pogan, których Salomon wziął do niewoli i przeznaczył do robót publicznych (1Krl 9,21n; 2Krn 8,7n) i niższych posług w świątyni jerozolimskiej.


kapłan do urim i tummim – kapłan przeznaczony do rzucania świętych losów urim i tummim (Wj 28,30; Lb 27,21). Przy ich pomocy miał on rozstrzygnąć o przynależności rodów do klasy kapłańskiej.


Był to miesiąc Tiszri, który rozpoczynał się ok. połowy września. W późniejszym kalendarzu izraelskim miesiąc ten obrano za pierwszy w roku. Już wcześniej, za czasów Ezdrasza, w pierwszym dniu Tiszri złożono pierwszą uroczystą ofiarę na ołtarzu odbudowanym po powrocie z niewoli (Ezd 3,1nn).


LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.

DZIESIĘCINA,

NAJWYŻSZY KAPŁAN.

JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

BOJAŻŃ BOŻA, BOJAŻŃ PANA - wyraża się ona w głębokim szacunku, jaki człowiek nieustannie powinien okazywać Bogu (Koh 12,13). W istocie oznacza ona głęboką więź łączącą stworzenie ze swoim Stwórcą. W księgach ST bojaźń Boża często przejawia się w postawie lęku, jaki człowiek odczuwa, doświadczając własnej małości i grzeszności wobec majestatu i potęgi Boga. Wyrazem bojaźni może być też obawa przed karą za popełnione grzechy, które obrażają świętość Boga. Zasadniczo jednak tradycja żydowska wyra źnie odróżnia bojaźń od poczucia strachu i obawy, zaznaczając, że wypływa ona przede wszystkim z miłości oraz troski człowieka o jego relację z Bogiem. Stąd w tradycji mądrościowej ST bojaźń Boża jest początkiem wiary i charakteryzuje postawę człowieka pobożnego (Syr 1,11-20), a zarazem mądrego (Prz 1,7). Człowiek bojący się Boga jest synonimem człowieka sprawiedliwego (Ps 1), który całe swoje życie zwraca ku Stwórcy i zawsze pragnie postępować zgodnie z Jego wskazaniami. Bojący się Boga to ten, kto ma świadomość Jego nieustannej obecności i opieki. Ta świadomość daje poczucie bezpieczeństwa we wszystkich okolicznościach życia. Taka boja źń nie jest więc nieuzasadnionym strachem przed karzącym bóstwem, ale jednym z darów Ducha Świętego, który prowadzi do pełnej zaufania adoracji Boga przez człowieka (Iz 11,2; Rz 8,15; 1J 3,20n). Postawie tej towarzyszy poczucie szczęścia i posiadania Bożego błogosławieństwa, co skłania do dawania świadectwa o wielkości i dobroci Stwórcy.


RODOWÓD - katalog nazywany często genealogią, zawierający informacje o kolejnych członkach danej rodziny lub rodu. W rodowodach podaje się imię osoby, czas i miejsce narodzin, ewentualne małżeństwo, potomstwo, długość życia. W Piśmie Świętym występują dwa zasadnicze typy rodowodów: 1) linearne - podające dane o głowach rodzin, zaczynając od założyciela do ostatniego lub aktualnie żyjącego członka; 2) rozgałęzione - ukazujące rozwój klanu wywodzącego się od synów jednego przodka. W ST zamieszczono ok. 24 rodowodów (np. od Adama do Noego - Rdz 5,1-32; potomków Jakuba - Rdz 46,8-27; potomków Lewiego - Wj 6,16-25; czy najbardziej szczegółowy rodowód, od Adama do Saula - 1Krn 1,1 - 9,44). Celem rodowodów jest określenie pochodzenia, a zarazem tożsamości danej osoby. Najstarsze teksty ST przejawiają małe zainteresowanie tego typu informacjami. Jeżeli już są one podawane, to przede wszystkim dla ukazania różnic etnicznych i kulturowych. Impuls do zainteresowania w Izraelu rodowodami dała reforma religijna zapoczątkowana przez króla Jozjasza (VII w. przed Chr.). Kolejne nasilenie tego trendu nastąpiło po powrocie z wygnania babilońskiego w 538 r. przed Chr. (np. Ezd 2,59-63). Obie te fazy inspirowane były ideą zachowania czystości etnicznej i oddzielenia się od tego, co obce (np. Pwt 7,1-4; Ne 13,23-28). Szczególną wagę przykładano do rodowodów kapłańskich, dokumentujących pochodzenie danego kapłana od Lewiego (np. Rdz 46,11; Wj 6,16-25; Lb 3,17-39), gdyż od tego zależała ważność sprawowanego kultu. Podobne znaczenie miały rodowody królewskie, z których najważniejszy był rodowód potomków Dawida, ponieważ wierzono, że z jego rodu będzie pochodził Mesjasz (Ps 89,3-5; Iz 11,1-5). W NT znajdują się tylko dwa rodowody, które dotyczą Jezusa (Mt 1,1-17; Łk 3,23-38). Celem ich jest ukazanie, że w Jezusie wypełniają się zapowiedzi mesjańskie ST.


JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

JUDEA - grecko-łaciński odpowiednik hebr. nazwy Juda; południowa część Palestyny zamieszkana przez plemiona Judy i Beniamina, której najważniejszym miastem była Jerozolima. W czasach NT Judea najpierw należała do królestwa Heroda Wielkiego, a później do rzymskiej prowincji Syrii, w imieniu której rządy sprawowali rzymscy prokuratorzy (np. Poncjusz Piłat). Terytorium Judei w dużej części obejmowało obszar pustynny, nie przebiegały tamtędy szlaki handlowe, a jej mieszkańcy trudnili się pasterstwem i rolnictwem.


RÓD - społeczna jednostka organizacyjna, oparta na więzach krwi. Rody łączyły się w większe grupy zwane plemionami lub szczepami, odwołującymi się do wspólnego przodka (np. 1Sm 10,21). Ród jest pojęciem szerszym niż rodzina rozumiana jako wspólnota zamieszkania. Poszczególne rodziny izraelskie łączyły się w rody, na czele których stała jedna osoba (np. Lb 36,1). Przynależność do danego rodu pociągała za sobą konieczność przyjęcia tej samej tradycji religijnej, czyli wyznawanie wiary w Boga swoich przodków (np. Rdz 26,24).


BETLEJEM - niewielkie miasto, leżące na południe od Jerozolimy. Nazwę Betlejem (‘dom Lahmu’), pojawiającą się już w korespondencji z Amarna (XIV w. przed Chr.), odczytano jako ‘dom chleba’ (hebr. lechem - ‘chleb’), ale pochodzi ona najprawdopodobniej od sanktuarium bóstwa akadyjskiego Lahmu (albo bogini Lahamy). Miasto położone jest na wysokości n.p.m. przy drodze biegnącej z północy na południe przez główne wzgórza Palestyny. Od zachodu sąsiaduje z żyznymi stokami, a od południa z Pustynią Judzką. Przy podziale Kanaanu przypadło plemieniu Judy. Z niego pochodził król Dawid (1Sm 16,1-13). Z miastem tym wiązano nadzieje, że tutaj przyjdzie na świat przyszły Mesjasz (Mi 5,1-4). Ewangeliści Mateusz i Łukasz podają, że Jezus narodził się w Betlejem, co pierwszy z nich interpretuje jako wypełnienie się proroctwa Micheasza (Mi 5,2; Mt 2,1). Tradycja chrześcijańska lokalizuje narodzenie Jezusa w grocie, nad którą cesarz Konstantyn wzniósł ok. 338 r. Bazylikę Narodzenia.


BETEL (hebr. ‘dom Boży’) - starożytne miasto, dzisiejsze Bejtin, usytuowane ok. na północ od Jerozolimy. Leżało na skrzyżowaniu dwóch szlaków, z których jeden prowadził z północy na południe Palestyny, drugi natomiast łączył Jerycho z Morzem Śródziemnym. Z racji swojego położenia, a także licznych Źródeł słodkiej wody, Betel miało duże znaczenie strategiczne. Już w czasach patriarchów było ważnym ośrodkiem kultu. Według Rdz 28,10-19 pierwotnie miejscowość ta nosiła nazwę Luz, a nazwę Betel nadał jej Jakub. Pod koniec XIII w. przed Chr. Betel zostało zdobyte przez Izraelitów i przypadło w udziale plemieniu Efraima. Ważną funkcję pełniło w okresie sędziów (1200-1000 przed Chr.), kiedy było miejscem spotkań wszystkich plemion Izraela. Przez pewien czas w tym mieście przechowywano Arkę Przymierza (Sdz 20,18-28). Centralizacja kultu w Jerozolimie, jaka dokonała się na początku okresu monarchii izraelskiej, sprawiła, że miejscowe sanktuarium, a zarazem całe miasto, straciło na znaczeniu. Po podziale królestwa za czasów Jeroboama (922 r. przed Chr.) sanktuarium w Betel wraz z umieszczonym w nim złotym cielcem stało się głównym ośrodkiem kultu w Królestwie Północnym (Izraelu). Miasto zostało zniszczone podczas inwazji asyryjskiej w 722/721 r. przed Chr. W dobie reform w VII w. przed Chr. król Judy Jozjasz zniszczył sanktuarium w Betel i kazał zabić miejscowych kapłanów (2Krl 23,15-20). Miasto przetrwało najazd Nabuchodonozora i zostało prawdopodobnie zniszczone przez Persów. Po odbudowie rozwijało się pomyślnie w okresach: hellenistycznym, rzymskim i bizantyjskim. Zostało opuszczone dopiero pod naporem podbojów arabskich w VI w. po Chr. Zob.

DAN.

LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.

DZIESIĘCINA,

NAJWYŻSZY KAPŁAN.

RODOWÓD - katalog nazywany często genealogią, zawierający informacje o kolejnych członkach danej rodziny lub rodu. W rodowodach podaje się imię osoby, czas i miejsce narodzin, ewentualne małżeństwo, potomstwo, długość życia. W Piśmie Świętym występują dwa zasadnicze typy rodowodów: 1) linearne - podające dane o głowach rodzin, zaczynając od założyciela do ostatniego lub aktualnie żyjącego członka; 2) rozgałęzione - ukazujące rozwój klanu wywodzącego się od synów jednego przodka. W ST zamieszczono ok. 24 rodowodów (np. od Adama do Noego - Rdz 5,1-32; potomków Jakuba - Rdz 46,8-27; potomków Lewiego - Wj 6,16-25; czy najbardziej szczegółowy rodowód, od Adama do Saula - 1Krn 1,1 - 9,44). Celem rodowodów jest określenie pochodzenia, a zarazem tożsamości danej osoby. Najstarsze teksty ST przejawiają małe zainteresowanie tego typu informacjami. Jeżeli już są one podawane, to przede wszystkim dla ukazania różnic etnicznych i kulturowych. Impuls do zainteresowania w Izraelu rodowodami dała reforma religijna zapoczątkowana przez króla Jozjasza (VII w. przed Chr.). Kolejne nasilenie tego trendu nastąpiło po powrocie z wygnania babilońskiego w 538 r. przed Chr. (np. Ezd 2,59-63). Obie te fazy inspirowane były ideą zachowania czystości etnicznej i oddzielenia się od tego, co obce (np. Pwt 7,1-4; Ne 13,23-28). Szczególną wagę przykładano do rodowodów kapłańskich, dokumentujących pochodzenie danego kapłana od Lewiego (np. Rdz 46,11; Wj 6,16-25; Lb 3,17-39), gdyż od tego zależała ważność sprawowanego kultu. Podobne znaczenie miały rodowody królewskie, z których najważniejszy był rodowód potomków Dawida, ponieważ wierzono, że z jego rodu będzie pochodził Mesjasz (Ps 89,3-5; Iz 11,1-5). W NT znajdują się tylko dwa rodowody, które dotyczą Jezusa (Mt 1,1-17; Łk 3,23-38). Celem ich jest ukazanie, że w Jezusie wypełniają się zapowiedzi mesjańskie ST.


CZYSTOŚĆ, CZYSTY - biblijne pojęcie określające stan, który pozwala człowiekowi nawiązać kontakt z Bogiem (np. Rdz 35,2n; Joz 3,5; Jk 4,8). W kulturach Bliskiego Wschodu powszechnie stosowano różne praktyki mające na celu uzyskanie rytualnej czystości. Wśród Izraelitów również istniało przekonanie, że świętość Boga domaga się, aby człowiek, który pragnie nawiązać z Nim kontakt, był wolny od wszystkiego, co mogło go uczynić nieczystym. Nieczystość człowieka, według ówczesnej wiedzy, mogła być spowodowana np. przez kontakt ze zmarłym (np. Kpł 21,1n) lub przez kontakt z przedmiotami albo zwierzętami, które zawierały w sobie niebezpieczne siły (np. Kpł 11). Mogła też być związana z pewnymi stanami człowieka (np. menstruacją u kobiet, polucją u mężczyzn, chorobami itp.). Za nieczyste uważano również terytoria zajmowane przez pogan, dlatego łupy tam zdobyte były obłożone klątwą i najczęściej je niszczono (np. Joz 6,18.21; 7,1; 8,26n). Czystość rytualna pozwalała Izraelitom uczestniczyć w kulcie i w życiu społecznym. W stosowaniu przepisów odnoszących się do czystości, Izraelici popadali często w formalizm religijny, któremu ostro sprzeciwiali się prorocy ST. Według ich nauczania (np. Iz 10,1-17; Oz 6,6; Am 5,21-25) praktyki oczyszczające nie mogą ograniczać się do odprawiania zewnętrznych rytuałów, lecz powinny prowadzić do posłuszeństwa Bożym przykazaniom, czego wyrazem jest pełnienie uczynków miłosierdzia, p obożność i sprawiedliwość. Myśl proroków została podjęta i rozwinięta w NT. Według Jezusa, jedynie czystość moralna ma wartość religijną (np. Mk 7,1-23). Zob.

KLĄTWA,

POŚWIĘCENIE.

DRACHMA - zob.

DENAR.

MINA - jednostka pomiaru wagi, równa jednej sześćdziesiątej talentu i dzieląca się na 60 syklów. Według tzw. wzorca ciężkiego mina była równa , a według wzorca lekkiego . Jako moneta mina stanowiła ekwiwalent 100 drachm. Zob.

DENAR,

SYKL.

LEWICI - członkowie plemienia Lewiego, którym na Synaju została powierzona służba kapłańska (Lb 1,50). Po wejściu do Ziemi Obiecanej potomkowie Lewiego nie otrzymali żadnego terytorium, na którym, wzorem innych plemion, mogliby stworzyć własną strukturę społeczną. Ich jedynym zadaniem była troska o kult we wszystkich sanktuariach Izraela, składanie ofiar, nauczanie prawa Bożego i czuwanie, aby było ono przestrzegane (Pwt 17,18; 33,10). Źródłem ich utrzymania były ofiary składane przez lud (Lb 18,20-32). W wyniku reformy liturgicznej za czasów króla Jozjasza (622 r. przed Chr.) i centralizacji kultu w Jerozolimie lewici stracili swoje znaczenie. Kapłani jerozolimscy ograniczyli ich rolę do personelu świątynnego, spełniającego drugorzędne funkcje kultyczne (2Krl 23,8n). Lewici odzyskali swoją pozycję po powrocie z przesiedlenia babilońskiego i zachowali ją aż do momentu zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian w 70 r. po Chr. Zob.

DZIESIĘCINA,

NAJWYŻSZY KAPŁAN.

Troska Nehemiasza o bezpieczeństwo miasta
Zburzenie świątyni przez Babilończyków zdegradowało rolę Jerozolimy jako świętego miasta Boga. Jej idealny obraz pozostał jednak w pamięci i w pieśniach wygnańców w Babilonii (np. Ps 137). Nehemiasz miał za zadanie odbudować i zabezpieczyć miasto oraz przywrócić mu rangę miasta świętego, gdzie normą życia społecznego jest prawo oraz sprawiedliwość i które jest symbolem nowej, odrodzonej i prawdziwie świętej wspólnoty Izraela. To dla tej wspólnoty pracował Nehemiasz i dla niej odbudował miasto. Tej społeczności poleca teraz strzec Jerozolimy, bo w niej znajduje się świątynia, miejsce szczególnej obecności Boga i znak jedności odradzającej się wspólnoty Izraela.


Lista pierwszej grupy repatriantów
Ponieważ święty lud Boży nie jest zbiorowością przypadkową, należało określić dokładnie jego skład liczbowy i przynależność do rodów, które kiedyś przyjęły dekret króla Cyrusa jako wyraz woli Boga. Wykaz repatriantów przytoczony przez autora jest powtórzeniem spisu z Księgi Ezdrasza (Ezd 2,1-70), gdzie dokumentował powrót przesiedlonych Izraelitów do ojczyzny. Spis ten, zweryfikowany przez Nehemiasza (stąd kilka różnic), został tutaj wykorzystany przez autora w kontekście zaludnienia Jerozolimy. Niemal wszyscy Izraelici, a także słudzy świątyni, osiedlili się poza Jerozolimą, w swoich miastach na prowincji (w. 72). To wyjaśnia uwagę wstępną, że święte miasto, miejsce gdzie znajdowało się mieszkanie Boga, pozostawało nadal słabo zaludnione (Ezd 7,4), jak gdyby było ono bez znaczenia dla wspólnoty judejskiej. Także ten problem Nehemiasz podejmie w swojej reformie (Ezd 11).


Uroczyste czytanie Prawa
Istnieją dwie możliwości umiejscowienia w czasie opisanych tu wydarzeń. Przyjmując relację Księgi Nehemiasza, miały one miejsce trzynaście lat po przybyciu Ezdrasza do Jerozolimy. Nie wiemy jednak, dlaczego tak długo zwlekano z przypomnieniem przepisów Prawa. Druga możliwość oznacza, że opis tego wydarzenia i obchodu Święta Namiotów (Ezd 8,13-18) przerywa relację o działalności Nehemiasza. Autor czy redaktor księgi cofa się o kilkanaście lat, powracając do czasów reformy Ezdrasza. Uroczysta lektura Prawa (w siódmym miesiącu – Ne 7,72b) prawdopodobnie ma miejsce po przybyciu Ezdrasza do Jerozolimy (w piątym miesiącu – Ezd 7,8), a przed uregulowaniem sprawy małżeństw mieszanych (w dziewiątym miesiącu – Ezd 10,9). Postać Ezdrasza przypomina w tym fragmencie Mojżesza, przez którego Izraelici otrzymali od Boga Prawo. Odradzająca się wspólnota ma budować swoją przyszłość w oparciu o to samo Prawo. Różnica polega jednak na tym, że wspólnota ta dźwiga na swoich barkach ciężar win i niewierności Izraela z przeszłości. Pamięć o nich jest powodem smutku i duchowego przygnębienia. Zadaniem Ezdrasza jest więc nie tylko przypomnienie Prawa, ale przede wszystkim ukazanie Boga, który jest miłosierny i przebacza winy skruszonemu człowiekowi. Uzasadnionym powodem tej ufności jest przyjęcie Bożego Prawa i szczera wola przestrzegania go. Dlatego Ezdrasz zachęca lud do radości.

Pierwsza i Druga Księga Samuela
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
W Biblii hebrajskiej Pierwsza i Druga Księga Samuela stanowiły jedno dzieło. Ich podział wywodzi się od Septuaginty (LXX). Tłumacze greccy połączyli te księgi z Pierwszą i Drugą Księgą Królewską, nadając czteroczęściowemu dziełu wspólny tytuł Księgi Królestw, za czym poszła też Wulgata. Hebrajski tytuł Księgi Samuela ma uzasadnienie w starożytnym przekonaniu, że autorem dzieła był Samuel, ostatni sędzia w Izraelu. Jednakże Samuel, który jest bohaterem zaledwie pierwszej części dzieła, nie może być jego autorem i dlatego autorstwo przypisuje się anonimowemu historykowi i teologowi, którego umownie nazwano Deuteronomistą. Wiele wskazuje na to, że ów anonimowy autor pod koniec VII w. lub na początku VI w. przed Chr. skomponował tzw. historię deuteronomistyczną obejmującą: Księgę Jozuego, Księgę Sędziów, Pierwszą i Drugą Księgę Samuela i Pierwszą i Drugą Księgę Królewską.
Autor Ksiąg Samuela w swojej kompozycji połączył różne źródła. Do historii rodziny Helego (1Sm 1 – 3) posłużyły mu kapłańskie tradycje sanktuarium w Szilo. Dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7) pochodzą z odrębnego źródła związanego z tradycją kultyczną. Wspomnienia o Samuelu mogły zostać stworzone i być przekazywane w ustnej tradycji w kręgach prorockich. Nie ma wątpliwości, że dzieje Saula i Dawida opierają się na licznych źródłach pisanych. Autor miał do dyspozycji przynajmniej dwa cykle opowiadań o Saulu i historię dotyczącą rodziny Dawida. Nie wiemy, kiedy poszczególne wątki historii zostały ze sobą powiązane i kiedy utrwalono je na piśmie. W różnych źródłach i tradycjach autor znajdował nie tylko pierwotne informacje o faktach, ale także zapis wielowiekowej refleksji nad nimi.
Tekst hebrajski Ksiąg Samuela jest bardzo źle zachowany, a wersja Septuaginty (LXX) przekazuje tekst znacznie różniący się od hebrajskiego. Wersja ta znajduje potwierdzenie we fragmentach hebrajskich odkrytych w XX w. w Qumran, co dowodzi, że w III-II w. przed Chr. istniały różne wersje tekstu hebrajskiego tych ksiąg. Proces redakcji dzieła był więc długi i trwał niemal do końca epoki Starego Testamentu.
Treść i teologia
Księgi Samuela opowiadają dzieje Izraela od momentu ustanowienia monarchii aż do końca panowania króla Dawida. Opis wydarzeń nie ma charakteru systematycznego wykładu, lecz stanowi raczej serię połączonych ze sobą historii i epizodów, odnoszących się do postaci Samuela, Saula i Dawida. Autor stworzył zwartą kompozycję literacką, której bieg wyznaczają trzej następujący po sobie przywódcy oraz nieustanne działanie Boga, który troszczy się o swój lud i kieruje nim poprzez specjalnie wybranych ludzi. Namaszczenie Saula na króla (1Sm 9) dało początek instytucji monarchii w Izraelu. Panowanie Saula, z powodu jego niewierności Bogu, było krótkie. Na nowego władcę namaszczony został Dawid (1Sm 16). Tak rozwijającą się historię możemy zatem podzielić na siedem części: 1) powołanie Samuela (1Sm 1 – 3); 2) dzieje Arki Przymierza (1Sm 4 – 7); 3) Saul, pierwszy król Izraela (1Sm 8 – 15); 4) Saul i Dawid (1Sm16 – 31); 5) walka o królestwo (2Sm 1 – 8); 6) Dawid królem Izraela (2Sm 9 – 20); 7) dodatki (2Sm 21 – 24).
Pierwszą i Drugą Księgę Samuela można nazwać historią o ustanowieniu monarchii w Izraelu. Jej początkiem było namaszczenie Saula, natomiast swój definitywny kształt otrzymała za panowania Dawida. Izrael, w porównaniu z narodami ościennymi, dość późno przyjął strukturę państwa monarchicznego. Po zdobyciu Kanaanu na równinie nadmorskiej osiedlili się Filistyni, którzy stali się dla Izraela wielkim zagrożeniem. W tej sytuacji zaistniała potrzeba silnej, centralnej władzy. Przeciwko Filistynom wystąpił najpierw Saul, a jego dzieło poprowadził dalej Dawid, który ostatecznie złamał ich potęgę i objął władzę nad plemionami południa i północy Izraela. Ustanowienie jednej dla całego Izraela stolicy politycznej i religijnej w Jerozolimie oraz rozciągnięcie kontroli nad narodami zajordańskimi czy aramejskimi południowej Syrii, przyniosło królestwu bezpieczeństwo, pokój i dobrobyt. Jednakże wybuchające już za życia Dawida bunty wewnętrzne ujawniały dawne antagonizmy między północą a południem i zapowiadały schizmę, która nastąpiła po śmierci Salomona.
Hebrajczycy, zaliczając Księgi Samuela do części kanonu zwanej „prorocy wcześniejsi”, wskazywali na religijny charakter przedstawionej tu historii. Przy wyborze Saula z całą ostrością postawiono problem, czy królem Izraela ma być Bóg, czy człowiek. Ustanowiony przez namaszczenie król miał panować nad Izraelem jako pełnomocnik Jahwe. Saul nie sprostał temu ideałowi i został odrzucony. Ucieleśnieniem tej idei stał się natomiast Dawid (1Sm 13,13n).
W centrum historii Dawida stoi Boża obietnica zawarta w proroctwie Natana (2Sm 7,10-16). Kierując się szczególną miłością do narodu, Bóg oznajmia łaskawe i bezwarunkowe związanie się z rodem Dawida. Ustanawia między sobą a potomkami Dawida więź na wzór tej, jaka łączy ojca i syna: „Ja będę mu Ojcem, a on będzie Mi synem”. Obietnicy Bożej nie zniweczy nawet ewentualna niewierność potomków Dawida. W taki sposób Dawid interpretuje obietnicę w swojej modlitwie dziękczynnej (2Sm 7,18-29), a zwłaszcza w tzw. „ostatnich słowach”, gdzie Boże obietnice wyraźnie nazywa się wiecznym przymierzem (2Sm 23,5). Dlatego proroctwo Natana stanowi teologiczny punkt kulminacyjny Ksiąg Samuela i najważniejszy tekst dla całego mesjanizmu królewskiego. Dzięki otrzymanej obietnicy Dawid stał się postacią kluczową w rozwoju myśli mesjańskiej ST. Późniejsi prorocy, szczególnie w najtrudniejszych momentach historii Izraela, często odwoływali się do obrazu „gałązki Jessego” (Iz 11,1), która była zapowiedzią nowego króla, mesjasza. Temat potomka Dawida, którym jest oczekiwany mesjasz, powraca także w NT. Potomkiem, do którego została skierowana obietnica dana Dawidowi, jest Jezus z Nazaretu, Syn Dawida (np. Mt 9,27), Syn Abrahama (Mt 1,1), oczekiwany Chrystus (np. Mt 16,16; Mk 8,29; J 20,31), który jest zarazem Synem Bożym (np. Mt 3,17; 17,5; Mk 3,11; Łk 3,22; J 1,34).
Ta ciągle aktualna historia uczy, że nie ma ani „świeckiej” historii, ani społeczeństwa laickiego, gdyż wszystko, co się rozgrywa na ziemi i między ludźmi, dzieje się przed Obliczem Pańskim (1Sm 10,25), tzn. w obecności Boga. Bóg pozwala ludziom działać jako istotom rozumnym i wolnym. Nie żyją oni w izolacji, lecz w określonej strukturze społecznej: są tu mężczyźni i kobiety, panujący i poddani, politycy i żołnierze, bogaci i biedni, obywatele i niewolnicy. W każdej z tych grup są ludzie prawi i chciwi, wielkoduszni i aroganccy, otwarci i podstępni. I choć wyraźny osąd moralny poszczególnych czynów czy osób pojawia się w Księgach Samuela rzadko, to domyślnie jest on zawsze obecny. Bóg wkracza w losy każdego człowieka i pomimo ludzkich grzechów oraz słabości ustanawia swoje królestwo, czyli panowanie.