Niepokój rodziców Tobiasza

101Tymczasem dzień po dniu Tobit liczył dni potrzebne na podróż tam i z powrotem. Gdy minął przewidziany czas, a syn nie wracał, 2mówił: „Może go zatrzymano? A może Gabael zmarł i nie ma nikogo, kto mógłby oddać pieniądze?”. 3I zaczął się martwić. 4Jego żona Anna mówiła: „Mój chłopiec zginął i nie ma go wśród żyjących”. Zaczęła płakać i wylewać łzy z powodu syna, mówiąc: 5„Biada mi, dziecko, światło moich oczu, że pozwoliłam ci na tę podróż”. 6A Tobit mówił do niej: „Milcz i nie martw się, wróci zdrowy! Z pewnością mieli tam wielkie trudności, ale człowiek, który z nim podróżuje, jest godny zaufania i pochodzi spośród naszych braci. Siostro, nie martw się o niego, gdyż powróci”. 7Na to ona odparła: „Zostaw mnie i nie zwódź! Mój syn zginął!”. Każdego dnia wychodziła i patrzyła na drogę, którą wyruszył jej syn, a nie dała się przekonać nikomu. Gdy słońce zachodziło, wracała do domu i przez całą noc płakała i zawodziła. W ogóle nie mogła spać.

Powrót Tobiasza do domu

8Gdy minęło czternaście dni uroczystości weselnych, które Raguel przysiągł urządzić dla córki, przyszedł do niego Tobiasz i powiedział: „Pozwól mi ruszyć w drogę, bo wiem, że mój ojciec i moja matka już nie wierzą, że mnie jeszcze zobaczą. Teraz więc proszę cię, ojcze, abyś pozwolił mi odejść i wrócić do mojego ojca. Już ci mówiłem, w jakim stanie go zostawiłem”. 9Raguel odpowiedział Tobiaszowi: „Pozostań, synu, pozostań jeszcze ze mną, a ja poślę do twego ojca Tobita gońców, aby mu przekazali wiadomości o tobie”. Ale Tobiasz powiedział: „W żadnym wypadku! Proszę cię, abyś mi pozwolił udać się do mego ojca”. 10Wtedy Raguel wstał, powierzył Tobiaszowi jego żonę Sarę i dał mu połowę swojego majątku: sługi i służące, woły i owce, osły i wielbłądy, ubrania, pieniądze i sprzęty domowe. 11I tak odesłał ich w zdrowiu, a przy pożegnaniu powiedział: „Bądź zdrów, synu! Szczęśliwej podróży! Niech Pan niebios prowadzi ciebie i twoją żonę Sarę. Obym przed swoją śmiercią zobaczył wasze dzieci!”. 12Do córki Sary powiedział: „Idź do swego teścia, gdyż odtąd to oni będą twymi rodzicami tak samo jak ci, którzy dali ci życie. Córko, idź w pokoju! Obym do końca życia słyszał o tobie jedynie dobre rzeczy”. Gdy się pożegnał, pozwolił im odejść. 13A Edna rzekła do Tobiasza: „Synu i bracie kochany! Pan niebios niech was prowadzi i niech pozwoli mi jeszcze za życia oglądać dzieci twoje i mojej córki Sary, zanim umrę. Przed Panem oddaję ci moją córkę w opiekę, a ty jej nie zasmucaj do końca swego życia! Synu, idź w pokoju! Odtąd jestem twoją matką, a Sara jest twoją siostrą. Obyśmy wszyscy byli tak samo szczęśliwi przez wszystkie dni naszego życia”. Potem serdecznie ucałowała obydwoje i odesłała w zdrowiu. 14Tak więc wyruszył Tobiasz od Raguela, w zdrowiu i radości, wielbiąc Pana nieba i ziemi, Króla wszystkich stworzeń za to, że tak szczęśliwą dał mu podróż. Raguel rzekł jeszcze do niego: „Obyś miał szczęście czcić rodziców przez wszystkie dni ich życia”.


Zaczęła płakać – chodzi o żałobne lamenty.


BRAT - słowo ‘brat’ (siostra) w Piśmie Świętym może oznaczać brata rodzonego, współmałżonka lub narzeczonego (Tb 7,12; por. Pnp 4,9), dalszego krewnego, przyjaciela, rodaka, a nawet sojusznika. ST, obok braterstwa opartego na więzach krwi, wyraźnie podkreśla sens tego pojęcia w odniesieniu do wspólnoty i więzi duchowej ufundowanej na współodczuwaniu (1Sm 1,26) lub na mocy tego samego przymierza (Am 1,9; 1Mch 12,10). W NT pojęcie to odnosi się przede wszystkim do braci w wierze (Mt 18,15). Członkowie pierwszych wspólnot chrześcijan samych siebie określali mianem braci (np. 1Kor 6,6; Ef 6,21; Kol 1,1; Ap 1,9) i sióstr (np. Rz 16,1; 1Kor 9,5); takie braterstwo ma swoje Źródło we wspólnym dziecięctwie Bożym (Rz 8,14-17). Jako dzieci jednego Ojca wszyscy wierzący stają się dziedzicami Jego obietnic.


PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).


BRAT - słowo ‘brat’ (siostra) w Piśmie Świętym może oznaczać brata rodzonego, współmałżonka lub narzeczonego (Tb 7,12; por. Pnp 4,9), dalszego krewnego, przyjaciela, rodaka, a nawet sojusznika. ST, obok braterstwa opartego na więzach krwi, wyraźnie podkreśla sens tego pojęcia w odniesieniu do wspólnoty i więzi duchowej ufundowanej na współodczuwaniu (1Sm 1,26) lub na mocy tego samego przymierza (Am 1,9; 1Mch 12,10). W NT pojęcie to odnosi się przede wszystkim do braci w wierze (Mt 18,15). Członkowie pierwszych wspólnot chrześcijan samych siebie określali mianem braci (np. 1Kor 6,6; Ef 6,21; Kol 1,1; Ap 1,9) i sióstr (np. Rz 16,1; 1Kor 9,5); takie braterstwo ma swoje Źródło we wspólnym dziecięctwie Bożym (Rz 8,14-17). Jako dzieci jednego Ojca wszyscy wierzący stają się dziedzicami Jego obietnic.


Niepokój rodziców Tobiasza
Tęsknota Anny i Tobita jest wyrazem ich rodzicielskiej miłości do syna. Rozpacz Anny jest jednak nieuzasadniona, choć autor księgi opisuje ją ze zrozumieniem. Pokazuje też, jak ociemniały Tobiasz troskliwie uspokaja żonę, słusznie pokładając ufność w Bogu. Jest to ostatnia próba rodziców Tobiasza, wkrótce zostaną pocieszeni.


Powrót Tobiasza do domu
Opis okoliczności towarzyszących wyjazdowi Tobiasza i Sary jest dla autora sposobnością do ukazania istoty miłości rodzinnej. Teściowie uznają Tobiasza za syna i proszą Sarę, aby rodziców męża darzyła takim samym uczuciem, jakie żywi do nich. Autor przypomina tu o wynikającym z IV przykazania Dekalogu obowiązku szacunku dla rodziców i teściów. Pożegnanie nowożeńców wyruszających z Ektabany zyskuje charakter błogosławieństwa. Po raz kolejny w księdze pojawia się również modlitwa o szczęśliwą podróż (Tb 5,17; 10,11; por. Tb 5,22). Żydzi bowiem w bezpiecznym dotarciu do celu wędrówki widzieli szczególną łaskę Boga i wyraz Jego błogosławieństwa (Rdz 24,21.40.42.56).

Księga Tobiasza
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Tytuł księgi nawiązuje do imienia głównego bohatera, Izraelity z plemienia Neftalego, który przebywał na wygnaniu w Niniwie. Nosił on właściwie imię Tobit, dlatego księga ta nazywana jest także Księgą Tobita. Tobiasz to imię jego syna, drugiego bohatera księgi. W przekładzie łacińskim zostało ono przeniesione na ojca i dlatego obaj, ojciec i syn, noszą to samo imię – Tobiasz.
Tło księgi stanowią wydarzenia związane z deportacją plemienia Neftalego do stolicy Asyrii, Niniwy, ok. 733 r. przed Chr., za panowania Tiglat-Pilesera III (745-727 przed Chr.), oraz rządy królów asyryjskich: Salmanassara V (727-722 przed Chr.), Sargona II (722-705 przed Chr.) i Sennacheryba (705-681 przed Chr.). Autor wie o zburzeniu Niniwy w 612 r. przed Chr. (Tb 14,15) oraz o odbudowaniu świątyni jerozolimskiej, co miało miejsce po powrocie wygnańców do Jerozolimy, w 515 r. przed Chr. (Tb 14,5). Dane historyczne pochodzą głównie z samego Pisma Świętego.
Autor księgi nie jest znany z imienia. Opisane w księdze praktyki religijne, które obowiązywały Żydów dopiero w okresie po wygnaniu babilońskim, pozwalają wyznaczyć przybliżony czas powstania dzieła. Można przyjąć, że zostało napisane ok. 200 r. przed Chr. i było skierowane do Żydów mieszkających w diasporze, czyli poza terytorium Izraela. Świadczą o tym obecne w księdze pouczenia moralne, bliskie Księdze Syracha, oraz to, że księgi prorockie są już traktowane jako kanoniczne (Tb 14,4.8). Księga mogła jednak powstać w oparciu o opowiadanie dużo starsze, które zostało stworzone w środowisku Izraelitów deportowanych do Asyrii.
Pierwotnie Księga Tobiasza była napisana prawdopodobnie w języku aramejskim, o czym świadczą fragmenty w tym języku znalezione w Qumran. Niektórzy uczeni wskazywali, że językiem oryginału mógł być język hebrajski lub grecki. Do nas dotarła ona w trzech różnych wersjach w języku greckim. Najkrótszą, uproszczoną wersję opowiadania zawierają Kodeksy Watykański i Aleksandryjski (GI) oraz łacińska Wulgata, która włączyła do dzieła swoiste dodatki. Obszerniejszą i wcześniejszą wersję tekstu mieści Kodeks Synajski (GII) i on jest podstawą współczesnych tłumaczeń księgi, także obecnego. Istnieje jeszcze trzecia odmiana tekstu, zamieszczona w niektórych rękopisach minuskułowych (napisanych tylko małymi literami) oraz tłumaczeniach syryjskich (GIII).
Księga Tobiasza należy do tzw. ksiąg deuterokanonicznych (wtórnokanonicznych). Zalicza się do nich księgi greckie ST (Tb, Jdt, 1–2Mch, Mdr, Syr, Ba), których charakter natchniony był lub jest kwestionowany przez część chrześcijan. Ponieważ Księga Tobiasza zachowała się tylko w języku greckim, Żydzi pominęli ją na swojej liście ksiąg biblijnych. To samo uczynili protestanci. Katolicyzm i prawosławie w ślad za tradycją Kościoła starożytnego zaliczają ją do kanonu biblijnego.
Pod względem formy literackiej Księgę Tobiasza można określić jako utwór dydaktyczny z elementami baśniowymi, mówiący o fikcyjnych wydarzeniach w celu przekazania pouczeń moralnych. Autor niewątpliwie czerpał z dzieł biblijnych i pozabiblijnych, takich jak np. historie patriarchów z Księgi Rodzaju, prawodawstwo Pięcioksięgu czy znany na starożytnym Wschodzie utwór Mądrość Achikara.
Treść i teologia
Księga zawiera pewne wiadomości historyczne o życiu Izraelitów wygnanych do Asyrii, ale jej zasadnicze przesłanie jest teologiczno‑moralne. Opowiadając o losach dwóch rodzin izraelskich na wygnaniu, o rodzinie Tobita i Raguela, przekazuje pewne prawdy religijne. Wielkim bohaterem utworu jest sam Bóg, określany imieniem Pan (np. Tb 2,2; 3,2.3.6.10), Pan Bóg (Tb 4,19), Najwyższy (Tb 1,13), Bóg niebios (Tb 10,11), Pan niebios (Tb 7,12.17; 10,11.13), Król niebios (Tb 1,18; 13,9.13), Król wieków (Tb 13,7), mój Bóg (Tb 13,9), Pan wieków (Tb 13,15). W swoich czynach Bóg jest wolny i sprawiedliwy: jest Bogiem, który nagradza i karze, a także jest Bogiem miłosiernym (Tb 3,2n; 11,14; 13,2.6).
Głównym wątkiem księgi jest myśl o Bożej odpłacie za wierność lub niewierność człowieka wobec Jego nakazów. W sposób wyrazisty problem ten stawia najpierw Anna, żona Tobita (Tb 2,14), a potem sam Tobit. Cierpienia bohaterów księgi były niezasłużone, podobnie jak cierpienia Hioba, ale w końcu okazało się, że otrzymali oni odpłatę za sprawiedliwe życie (Tb 4,6; por. 13,5; 14,11). Cierpienie, które Bóg sprowadza na człowieka, nie jest karą, lecz próbą. Bóg wystawia na próbę ludzi sprawiedliwych, jednak wspomaga ich, a potem za wierność nagradza szczęśliwym życiem.
Wzorem człowieka żyjącego zgodnie z nakazami Boga jest Tobit, który postępuje sprawiedliwie i pełni uczynki miłosierdzia: przestrzega przykazań, zachowuje żydowskie święta religijne, rozdaje jałmużnę (np. Tb 1,3; 4,7-8), grzebie zmarłych (Tb 1,18-19; 2,7-8), wynagradza pracowników (Tb 4,14; 5,16), wystrzega się rozwiązłości (Tb 4,12; 8,7), poślubia kobietę z najbliższej rodziny i to samo zaleca synowi (Tb 1,9; 4,12-13; 6,12-13.16; 7,10).
W życiu pobożnych ludzi ważną rolę odgrywa modlitwa, której kilka przykładów znajduje się w księdze (Tb 3,1-6.11-15; 8,5-8.15-17; 11,14; 13,1-18).
Wielkie znaczenie mają zawarte w księdze nauki na temat małżeństwa i rodziny. Autor pokazuje dwa dobre starsze małżeństwa: Tobita i Anny oraz Raguela i Edny, a także szczęśliwych nowożeńców: Tobiasza i Sarę. W księdze zakłada się trwałość więzi małżeńskiej mimo trudów życia, a także mówi się o niej wprost (Tb 7,11; 8,7). Bardzo pięknie zostaje ukazana też miłość rodziców i dzieci, ich wzajemna tęsknota i troska, przy czym zaleca się, aby uznać teściów za rodziców.
Jednym z głównych bohaterów księgi jest Azariasz, którym w rzeczywistości okazuje się Rafał, jeden z siedmiu aniołów stojących przed tronem Boga (Tb 12,15). Przyjął on ludzką postać, dzięki czemu jego nadprzyrodzona natura i pochodzenie pozostały dla ludzi ukryte. Z księgi dowiadujemy się, że anioł jest nie tylko stróżem człowieka i jego orędownikiem u Boga, ale także towarzyszem podróży, uzdrowicielem, nauczycielem i wychowawcą, a nawet swatem. W Księdze Tobiasza występują też elementy powszechnego przekonania ludzi tamtej epoki na temat demonów, np. obraz nękania Sary przez Asmodeusza (Tb 3,8.17). Przy odczytaniu tych motywów trzeba oczywiście brać pod uwagę okoliczność, że księga nie ma charakteru historycznego.