Wyprawa przeciwko Zachodowi

21W osiemnastym roku rządów, dwudziestego drugiego dnia pierwszego miesiąca w pałacu Nabuchodonozora, króla Asyryjczyków, rozeszła się wieść o tym, że zamierza on zemścić się na całej ziemi, tak jak poprzysiągł.2Rzeczywiście, Nabuchodonozor zwołał na naradę wszystkich ministrów i dostojników i osobiście przedstawił im sekretny plan całkowitego wyniszczenia ziemi. 3Oni również byli zdania, że powinni zginąć wszyscy, którzy nie odpowiedzieli na jego wezwanie.

4Po naradzie król Asyryjczyków Nabuchodonozor wezwał naczelnego wodza swoich wojsk Holofernesa, który w królestwie zajmował drugie miejsce po królu, i powiedział: 5„Tak mówi wielki król, pan całej ziemi. Wyruszysz stąd i weźmiesz z sobą doborowych żołnierzy, pewnych swej siły: sto dwadzieścia tysięcy pieszych oraz dwanaście tysięcy konnych. 6Wyruszysz przeciwko wszystkim krajom leżącym na Zachodzie, ponieważ nie posłuchały mojego wezwania. 7Rozkażesz im, aby przygotowały ziemię i wodę, bo rozgniewany wyruszę przeciwko nim. Podepczę całą powierzchnię ziemi nogami moich żołnierzy i pozwolę ją splądrować. 8Wąwozy zapełnią się rannymi, potoki i rzeki przepełnione ciałami zabitych wystąpią z brzegów, 9a jeńców uprowadzę na krańce ziemi. 10Ty więc ruszaj i podbij dla mnie całą ich ziemię. Jeśli poddadzą się sami, zostaw ich dla mnie aż do dnia, kiedy zostaną ukarani, 11ale wobec nieposłusznych postępuj surowo, wydawaj ich na śmierć i grabież na całym obszarze. 12Ja jestem żyjący, a moje królestwo jest potężne! Powiedziałem i tak uczynię! 13A ty nie waż się przekroczyć żadnego rozkazu swego pana, lecz wypełnij je, dokładnie jak poleciłem. I nie zwlekaj z ich wykonaniem”.

14Holofernes wyszedł od swego pana, przywołał wszystkich książąt, dowódców i oficerów wojsk asyryjskich. 15Potem wybrał doborowych żołnierzy na wyprawę, jak mu rozkazał uczynić jego pan: sto dwadzieścia tysięcy pieszych i dwanaście tysięcy łuczników na koniach, 16a następnie podzielił ich na oddziały, jak dzieli się wojsko. 17Zabrał z sobą również wiele wielbłądów, osłów i mułów, aby niosły ładunki, oraz niezliczone mnóstwo owiec, wołów i kóz na wyżywienie, 18a nadto wielką ilość prowiantu dla każdego żołnierza i bardzo wiele złota i srebra z pałacu królewskiego. 19Następnie ruszyli w drogę on i całe jego wojsko, aby poprzedzić króla Nabuchodonozora i całą ziemię na Zachodzie obsadzić rydwanami bojowymi, oddziałami konnych oraz doborową piechotą. 20Towarzyszyły im oddziały pomocnicze, liczne jak szarańcza i jak piasek ziemi. Nikt nie był w stanie ich policzyć.

Zwycięstwa Holofernesa

21Opuścili Niniwę i przez trzy dni szli do równiny Bektilet, gdzie rozłożyli się obozem, niedaleko pasma gór wznoszącego się na lewo od Górnej Cylicji. 22Potem Holofernes zabrał całe swe wojsko, to jest oddziały pieszych, konnych i rydwany bojowe, i wyruszył stamtąd w kierunku gór. 23Pobił Pud i Lud i złupił wszystkich potomków Rassisa oraz Izmaelitów, którzy mieszkali na skraju pustyni, na południe od Cheleonu. 24Przeprawił się przez Eufrat i przeszedł całą Mezopotamię, niszcząc wszystkie miasta warowne nad potokiem Abrona, aż dotarł do morza. 25Potem zajął obszar Cylicji i pokonując wszystkich, którzy stawiali opór, przybył w okolice Jafet, na południe od Arabii. 26Później otoczył wszystkich Madianitów, spalił ich obozowiska i zagarnął trzody. 27W czasie zbiorów pszenicy pojawił się na równinie pod Damaszkiem i spalił wszystkie pola. Owce i bydło wybił, ograbił miasta i spustoszył okolice, a ostrzem miecza wytracił wszystkich młodzieńców. 28Wtedy strach padł na wszystkich i trwoga opanowała mieszkańców Wybrzeża: mieszkających w Tyrze i Sydonie, w Sur i Okina, i w Jamnii. Także mieszkańców Aszdodu i Aszkelonu ogarnął wielki strach przed nim.


W osiemnastym roku rządów – rok 587 przed Chr., w którym Nabuchodonozor wyruszył przeciwko Jerozolimie (Jr 32,1).


Nabuchodonozor – zob. Jdt 1,1+.


Holofernes – prawdopodobnie imię to jest perskim tytułem przysługującym namiestnikowi królewskiemu.


na Zachodzie – zob. Jdt 1,7+.


przygotowały ziemię i wodę – wyrażenie perskie oznaczające poddanie się, uznanie zwierzchnictwa.


Ja jestem żyjący – formuła przysięgi zarezerwowana dla Boga Izraela (np. Pwt 32,40; Iz 49,18; Ez 6,11), a tutaj użyta przez człowieka przypisującego sobie godność boską.


Nazwy geograficzne podane w następnych wersetach, opisujące trasę przemarszu armii Holofernesa, potraktowane zostały przez autora z dużą swobodą. Większość z nich nie została nawet hipotetycznie powiązana z miastami znanymi z historii.


Niniwa – zob. Jdt 1,1+.


Bektilet – miejscowość prawdopodobnie w okolicach gór Taurus. Niewykluczone, że chodzi o nazwę symboliczną (be qtilet – ‘miejsce mordu’).


Pud i Lud – Pud był synem Chama (Rdz 10,6), Lud synem Sema (Rdz 10,22); w ten obrazowy sposób zostają przywołane ludy zamieszkujące najdalsze krańce ziemi, przedstawione w ww. 23nn.


Cheleon – starożytne miasto Cholle, dzisiejsze el-Challe w Syrii.


miasta warowne – twierdze położone na wzgórzach, podobnie jak Betulia (Jdt 3,6; 4,6).


potok Abrona – lewostronny dopływ Eufratu; dzisiaj nosi nazwę Chabur.


do morza – chodzi o Zatokę Perską.


Cylicja – kraina leżąca wzdłuż południowo-wschodniego wybrzeża Azji Mniejszej (najdalej na północ wysunięty obszar podbity przez Asyryjczyków). Jej stolicą był Tars.


Madianici – potomkowie Abrahama (Rdz 25,2), nomadzi trudniący się hodowlą wielbłądów (Sdz 6,5; Iz 60,6).


Damaszek – największe miasto w Syrii.


Wybrzeże – zob. Jdt 1,7+.


Jamnia – miasto filistyńskie, po przybyciu Izraelitów do Kanaanu przydzielone plemieniu Judy, a potem plemieniu Dana.


Aszdod i Aszkelon – miasta filistyńskie.


ASYRIA, ASYRYJCZYCY - starożytne miasto-państwo Assur na północnym-wschodzie obecnego Iraku, ze stolicą na zachodnim brzegu Tygrysu. Starożytne inskrypcje poświadczają, że ok. 1900 r. przed Chr. władcą tego niezawisłego miasta -państwa był Szalim-Ahum. Pod koniec XIX w. przed Chr. Assur został zawładnięty przez Amorytów znad Eufratu. W połowie XIV w. przed Chr. za Assurbalita I ukonstytuowało się imperium asyryjskie, zajmując w następnych stuleciach rozległe terytoria Mitanni i Babilonii. Ok. 1200 r. przed Chr. imperium asyryjskie przeżywało głęboki kryzys. Prawdziwy jego rozkwit rozpoczął się ok. 935 r. przed Chr. od odzyskania terenów utraconych uprzednio na rzecz Aramejczyków. Stopniowa ekspansja imperium nowoasyryjskiego pozwoliła mu ok. 660 r. przed Chr. zająć znaczną część starożytnego Bliskiego Wschodu. Upadek tego imperium został zapoczątkowany wojną domową pomiędzy wojskami trzech pretendentów do tronu. Sytuację tę wykorzystała koalicja Medów i Babilończyków, którzy zaatakowali i zniszczyli środkową część imperium asyryjskiego. Ostatni król Asyrii, Assurubalipat II (612-609 przed Chr.), panował jeszcze przez krótki czas na zachodzie dawnego imperium, w Charanie, dzięki wsparciu ze strony władcy egipskiego. Został jednak zdetronizowany przez Babilończyków, a na zgliszczach wielkiego państwa powstały imperia Babilonii i Medii. W Biblii są jedynie wzmianki o kontaktach Izraela z Asyrią w okresie imperium nowoasyryjskiego. Autorzy 2Krl i 2Krn odnotowują, że Izrael i Juda wykorzystały konflikt pomiędzy Asyrią i Aramem dla poszerzenia swojego terytorium. Było to możliwe za królów Jeroboama II (2Krl 14,23-29) oraz Ozjasza (2Krn 26). Ostatecznie jednak zarówno Izrael, jak i Juda zostały podporządkowane władcom imperium nowoasyryjskiego. Podczas gdy Juda pozostawała ich lojalnym wasalem, Izrael buntował się przeciwko władzy Tiglat-Pilesera, Salmanassara i Sargona. Skutkiem tego był podział terytorium Izraela na prowincje i deportacja ludności w latach 732-720 przed Chr. (2Krl 17,1 - 18,12). Zob.

AMORYCI,

BABILON.

CIAŁO - termin wieloznaczny; zarówno jęz. hebr., jak i jęz. gr. posiadały dwa terminy na określenie ciała: hebr. sze’er, gr. sarks - dosł. ‘mięso’, ‘cielesność’ i hebr. basar, gr. soma - ‘ciało’. W mentalności semickiej człowiek był jednością, bez podziału na ciało i duszę, stosowanego w świecie greckim. Basar oznacza całego człowieka, ale także odnosi się do ciała zwierząt. Inne znaczenie słowa ciało pojawia się dopiero w NT, gdzie apostoł Paweł używał tego terminu, przeciwstawiając życie według łaski i ducha życiu według ciała, to znaczy opartemu na podążaniu za cielesnymi popędami (np. Rz 8,1nn). Nie oznacza to, że apostoł uważał ciało za złe z natury (np. 1Kor 6,19n). Życie według ciała charakteryzuje się dążeniem do zaspokajania ludzkiej pożądliwości (np. 1J 2,16n). Jest konsekwencją skażenia ludzkiej natury przez grzech ( Rz 5,12), ale dzięki wierze, łasce i pomocy Ducha Świętego, człowiek jest wezwany, aby panować nad własnym ciałem, czyli skłonnościami do ulegania pożądliwości. Życiu według ciała przeciwstawione jest życie duchowe, w którym nie ma miejsca na grzech (np. J 5,14; 8,11; 1J 3,6.9). W Piśmie Świętym ciało jest postrzegane jako godne szacunku, gdyż tylko jako ludzie, czyli istoty posiadające ciało, możemy dostąpić objawienia Boga (np. Ps 40,8nn; Hbr 10,5-10), żyć z Nim w przymierzu tu na ziemi, a po śmierci, w wieczności zjednoczyć się z Nim w pełni, posiadając ciała zmartwychwstałe, przemienione na podobieństwo ciała Jezusa po Jego Zmartwychwstaniu (np. 1Kor 15,51nn).


TYR - starożytne miasto fenickie, położone na terenie dzisiejszego Libanu, ok. na południe od Sydonu (obecna nazwa es-Sur). Miasto to ma nietypowe położenie geograficzne, ponieważ znaczna jego część jest usytuowana na wyspie, którą Aleksander Wielki połączył z lądem rampą oblężniczą. Ta lokalizacja sprawiła, że przez długie wieki Tyr był cenionym portem handlowym. Początki osadnictwa miejski ego w Tyrze sięgają III tysiąclecia przed Chr. Istnienie miasta w II tysiącleciu potwierdzają wzmianki ugaryckie, hetyckie oraz egipskie. Chociaż odkrycia archeologiczne pokazują, że nie było żadnej przerwy w osadnictwie na terenie Tyru, przyjęła się opinia, że miasto zostało odbudowane ok. 1200 r. przed Chr. przez Sydończyków (być może zniszczeń dokonały tzw. Ludy Morza, zob. Filistyni). W Pięcioksięgu nie znajdujemy żadnej wzmianki o Tyrze, a pierwsza informacja w Piśmie Świętym na jego temat znajduje się w Joz 19,29, gdzie wspomina się o jego fortyfikacjach. Stosunki handlowe Izraela z Tyrem zostały zainicjowane przez króla Dawida, który poprosił Hirama, króla Tyru, o dostarczenie drewna cedrowego oraz robotników do budowy pałacu w Jerozolimie (2Sm 5,11; 1Krn 14,1; 22,4). Następca Dawida, Salomon, także sprowadzał z Tyru drewno cedrowe i cyprysowe oraz rzemieślników, którzy pomagali przy budowie świątyni w Jerozolimie (np. 1Krl 7,13nn). Mieszkańcy Tyru byli doskonałymi żeglarzami i wzięli udział w wyprawie floty Salomona do Ofiru (np. 1Krl 9,26-28). Izebel, córka Ittobaala, króla Tyru, poślubiła Achaba, władcę Królestwa Północnego, co przyczyniło się do asymilacji tyryjskich elementów religijnych i kulturowych w Samarii. Ewangelie wspominają o jednym tylko pobycie Jezusa w okolicy Tyru i Sydonu (Mk 7,24). Chrystus podaje Tyr jako przykład miasta pogańskiego, które na Sądzie Ostatecznym czeka lepszy los niż te miasta palestyńskie, które Go odrzuciły (Mt 11,21n). Zob.

FENICJA,

SYDON.

SYDON - starożytny fenicki port handlowy położony na wąskiej równinie pomiędzy górami Libanu a Morzem Śródziemnym, na północ od Tyru; dzisiejsze Saida na terenie Libanu. W Piśmie Świętym Sydon jest nazywany pierworodnym synem Kanaana (Rdz 10,15) oraz wielką metropolią ( Joz 11,8). Uchodził za najznamienitsze miasto Fenicji (wspomina o nim Homer, IX/VIII w. przed Chr.). Jego hegemonia wyrażała się również w tym, że wszystkich mieszkańców Fenicji nazywano niekiedy Sydończykami (np. 1Krl 5,20; 16,31). Z czasem królestwo Sydonu utraciło swoje znaczenie na rzecz sąsiedniego Tyru. Na nowo odzyskało swoją pozycję w czasach perskich. Jezus tylko jeden raz udał się w okolice Tyru i Sydonu, gdzie uwolnił od złego ducha córkę Syrofenicjanki (Mk 7,24-30). Również apostoł Paweł zatrzymał się w Sydonie podczas swojej podróży z Cezarei do Rzymu (Dz 27,3). Zob.

FENICJA,

TYR.

Wyprawa przeciwko Zachodowi
Data rozpoczęcia kampanii wojennej nie jest datą historyczną. Osiemnasty rok rządów króla Nabuchodonozora to odniesienie do tragicznych wydarzeń z 586 r. przed Chr.: zburzenia świątyni jerozolimskiej oraz uprowadzenia Żydów do Babilonii. Stały się one dla Izraelitów symbolem poniżenia i klęski. Natomiast dwudziesty drugi dzień pierwszego miesiąca (w kalendarzu żydowskim miesiąc Nisan) to odniesienie do świąt paschalnych, upamiętniających wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej, czyli tryumf Izraela nad wrogami, odniesiony dzięki pomocy Boga. Liczne w księdze nawiązania do historii Wyjścia biorą się stąd, że w świadomości Izraelitów to zbawcze wydarzenie było ikoną każdego dzieła Boga, zmierzającego do uwolnienia Izraela od jego wrogów. W tak symbolicznie określonym momencie Nabuchodonozor przedstawia plan zemsty, polegający na wojnie totalnej, zniszczeniu całej ziemi. Zemsta nie ma w Biblii jednoznacznie negatywnego znaczenia. Często w ST jest ona przedstawiana jako cecha Boga, który wymierza sprawiedliwość. Zamiary Nabuchodonozora można więc odczytać jako przypisywanie sobie atrybutów Boga (np. wszechmoc). Potwierdzają to dalsze słowa króla, który używa typowych zwrotów odnoszących się w Biblii zwykle do Boga. Przede wszystkim chodzi tu o bluźniercze użycie formuły ja jestem żyjący (w. 12), związanej wprost z Bożym imieniem (Wj 3,14). Król nie zamierza sam prowadzić wojny, ale zleca to zadanie wodzowi swoich wojsk, Holofernesowi. Podobnie jak Bóg w swoim działaniu posługuje się człowiekiem, tak samo czyni Nabuchodonozor, pragnący zająć miejsce Boga.


Zwycięstwa Holofernesa
W tym miejscu akcja księgi zaczyna rozwijać się w szybkim tempie. Armia Holofernesa porusza się z niewiarygodną prędkością. Siły zła są zwarte i zjednoczone. Wszystkie ludy Wybrzeża poddają się miażdżącej potędze Holofernesa i oddają mu swoje dobra bez walki. Kolejny element świadczący o religijnym znaczeniu tej wojny to burzenie świątyń pogańskich. Król pragnie, aby wszystkie narody tylko jego czciły jako boga. Podobnie szatan pragnie zająć miejsce Boga w życiu człowieka i uczynić z niego swoje narzędzie. Postawa ludów pogańskich symbolizuje decyzję człowieka, który widząc potęgę zła, nie chce podjąć walki ani nawet się przeciwstawić. Musi więc przeciwnikowi oddać wszystko, co posiada – całego siebie. Szatan oczekuje całkowitego zwycięstwa nad człowiekiem. W perspektywie społecznej sukces szatana zależy także od postawy otoczenia: jeśli wiele osób w danym środowisku nawet nie podejmuje walki ze złem, to takie postępowanie zniechęca pozostałych do prowadzenia duchowej walki o zbawienie.

Księga Judyty
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Autorem Księgi Judyty jest anonimowy Żyd działający w Palestynie, człowiek wykształcony, znający historię Izraela i istniejące już wtedy teksty Pisma Świętego. Swoje dzieło napisał w połowie II w. przed Chr., mając w pamięci prześladowanie religijne i zakończone zwycięstwem powstanie Machabeuszy (167-164 przed Chr.). Tekst księgi zachował się jedynie w języku greckim, chociaż św. Hieronim posiadał także tekst aramejski. Księga Judyty należy do ksiąg deuterokanonicznych, zawsze uznawana za kanoniczną przez Kościoły zachodnie, jednak odrzucana przez chrześcijański Wschód. Kościoły protestanckie także wykreśliły Księgę Judyty z kanonu ksiąg świętych. Jej kanoniczność dla Kościoła Katolickiego potwierdził Sobór Trydencki (1546 r.).
Tytuł księgi nawiązuje do kluczowej postaci opowiadania, pięknej i pobożnej Judyty, która ocaliła przed zagładą naród wybrany i święte miasto Jerozolimę. Historycznym tłem opowieści są rządy króla Nabuchodonozora, który panował nad Asyrią (Jdt 1,1.13). Jednak opracowania historyczne nie wspominają ani asyryjskiego króla o takim imieniu, ani jego przeciwnika Arfaksada. Imię Nabuchodonozora łączy się w tradycji biblijnej z królem babilońskim, który w 587 r. przed Chr. zburzył Jerozolimę i świątynię, i zapewne to jego miał na myśli autor księgi. Na trudności interpretacyjne napotyka też wiadomość o powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego i odbudowie świątyni (Jdt 4,3; 5,19), co miało miejsce w czasach perskich. Wiele innych wzmianek, nadających opowiadaniu znamię historyczności, także nie znajduje potwierdzenia w źródłach. Z kolei utrwalone w księdze poglądy religijne, w tym żądanie boskiej czci dla ziemskiego władcy (Jdt 3,8; 6,2), oraz instytucje życia publicznego, a wśród nich religijny i polityczny autorytet najwyższego kapłana (Jdt 4,1nn), czy istnienie rady starszych (Jdt 4,8nn), pojawiły się dopiero w czasach hellenistycznych. W jednym opowiadaniu zatem autor zawarł wydarzenia należące do różnych epok: asyryjsko-babilońskiej, perskiej i hellenistycznej. Księga Judyty nie jest więc dziełem historycznym, lecz dydaktycznym, gdyż zawarta w niej historia jest fikcyjna. Jest rodzajem midraszu, czyli przypowieściowego i dydaktycznego przedstawienia dziejów narodu wybranego.
Treść i teologia
U podstaw takiego przedstawienia historii kryło się głębokie przeświadczenie Izraela o nieustannej obecności Boga w życiu narodu, przekonanie poparte wielowiekowym doświadczeniem, że to Boża opatrzność wyznacza jego dzieje. Kompozycja księgi jest przejrzysta, a akcja rozwija się miarowo, chociaż nie brak w niej momentów dramatycznych. Można w niej wyróżnić zasadniczo dwie cześci: pierwsza (Jdt 1 – 7) traktuje o przygotowaniach Asyryjczyków do walki z Żydami, druga (Jdt 8 – 16) opisuje wyzwolenie Żydów za sprawą Judyty. Obie części skonstruowano na zasadzie odwróconych paralelizmów (chiazmów): pierwsza rozpoczyna się przedstawieniem głównych wrogów Izraelitów, druga natomiast koncentruje się na postępowaniu Judyty. Chiazmy powodują, że czytelnik nie odnosi wrażenia, iż śledzi historię, lecz ma do czynienia z dramatem o bogatej akcji. Księga zawiera także piękne teksty modlitw (Jdt 9,2-14; 16,1-17).
Jej naczelnym tematem teologicznym jest wezwanie do bezwzględnej wierności Bogu w każdych okolicznościach. W opowiadaniu temat ten jest ilustrowany dramatyczną sytuacją społeczności Izraela, zagrożonej przez najeźdźcę i przymuszonej do bluźnierczego uznania człowieka za boga. Autor natchniony pokazuje, że prześladowania i zagrożenie są tylko próbą, której celem jest oczyszczenie i umocnienie wiary narodu (Jdt 8,24-27). Wierność Izraela wobec Jerozolimy i świątyni, wobec przykazań i szczegółowych postanowień Prawa stanowią nieodzowne, ale wystarczające warunki zbawczej interwencji Boga (Jdt 5,17n; 8,18-20; 11,10n), gdyż On jest Bogiem ludzi wiernych Prawu i okazujących Mu bojaźń (Jdt 5,21; 16,15). W Księdze Judyty spotykamy ściśle monoteistyczną koncepcję Boga: Jego imię brzmi Pan (Jdt 4,2; 9,8); On jest Panem i Bogiem Wszechmocnym (Jdt 4,13; 8,13; 15,10; 16,5.17). On jest Stwórcą wszystkiego, co istnieje (Jdt 9,5n.12), Bogiem nieba i ziemi (Jdt 5,8; 6,19; 13,18), nieskończenie większym od człowieka, niezgłębionym (Jdt 8,13-16). On jest Bogiem, który kładzie kres wojnom (Jdt 9,7; 16,2) i który przy pomocy słabej kobiety gromi wrogów narodu (Jdt 9,10; 13,15; 16,5n). On jest obrońcą poniżonych i odrzuconych (Jdt 9,11).
Przez pryzmat teologicznego przesłania należy spojrzeć na główną bohaterkę opowiadania, Judytę, która jest ucieleśnieniem postawy zaufania, wierności i legalistycznie pojmowanej pobożności. Miejsce i rola Judyty w przedstawionych wypadkach są niezwykłe, gdyż czymś wyjątkowym w Izraelu jest to, że kobieta zabija mężczyznę (Jdt 13,8), gani przywódców narodu (Jdt 8,9-34), zwodzi naczelnego wodza wrogich wojsk dla ratowania ludu i świątyni (Jdt 11,5nn), zarządza majątkiem (Jdt 8,7; 16,23n). Judyta jest w pewnym sensie naśladowczynią Jael (Sdz 4,17-22). Bohaterka spotyka się z uznaniem i szacunkiem ludu, a także kapłanów (Jdt 15,8-10). Nie przypadkiem w biblistyce często nazywa się Judytę „kobietą-Dawidem”, wskazując na liczne podobieństwa między niniejszą księgą a historią opowiedzianą w 1Sm 17. W księdze podkreślona zostaje także wartość postów, umartwienia ciała, modlitwy i świątyni jako miejsca świętego. Pochwałę zyskuje również stan wdowi, co jest w ST ideą nową.