61Gdy ustał zamęt wywołany przez ludzi stojących wokoło rady wojennej, Holofernes, naczelny dowódca wojsk asyryjskich, rzekł do Achiora w obecności tłumu cudzoziemców i wszystkich Moabitów: 2„Kim ty jesteś, Achiorze, i kim są najemnicy Efraima, że prorokujesz pośród nas tak jak dzisiaj i radzisz nie prowadzić wojny z narodem izraelskim, gdyż ich Bóg będzie ich osłaniał? Któż jest bogiem, jeśli nie Nabuchodonozor? On sam wyśle oddziały i zgładzi Izraelitów z powierzchni ziemi, a ich Bóg z pewnością ich nie uratuje. 3My, słudzy Nabuchodonozora, pokonamy ich jak jednego człowieka i nie zdołają się oprzeć naszym jeźdźcom. 4Zniszczymy ich ogniem na ich własnej ziemi. Ich góry przesiąkną ich krwią, a równiny napełnią się ich trupami i nie ostoi się przed nami nawet ślad ich stopy, gdyż wyginą zupełnie – mówi król Nabuchodonozor, pan całej ziemi. Tak powiedział, a swych słów nie wypowiada na próżno! 5Natomiast ty, Achiorze, ammonicki najemniku, który dzisiaj wypowiedziałeś te słowa, popełniając przestępstwo, nie ujrzysz mego oblicza aż do chwili, kiedy zemszczę się na narodzie przybyłym z Egiptu. 6Gdy wrócę, miecze moich żołnierzy i oszczepy moich sług wbiją się w twoje ciało, a ty padniesz między ich zabitymi. 7Teraz moi słudzy odprowadzą cię w góry i przekażą jednemu z miast obronnych na przełęczach. 8I nie zginiesz aż do chwili, w której razem z nimi zostaniesz zgładzony. 9A jeśli chowasz w sercu nadzieję, że nie zostaną pokonani, nie musisz się martwić. Tak powiedziałem i żadne z moich słów nie zawiedzie”.
10Potem Holofernes kazał swoim sługom, którzy znajdowali się w jego namiocie, ująć Achiora, odprowadzić do Betulii i wydać w ręce Izraelitów. 11Słudzy pojmali więc Achiora i wyprowadzili poza obóz na równinę, a stamtąd ruszyli w stronę gór i dotarli do źródeł położonych poniżej Betulii. 12Gdy zobaczyli ich mieszkańcy miasta leżącego na górskim szczycie, chwycili za broń i wyszli z miasta na sam szczyt góry, a procarze obsadzili przejścia i ciskali w nich kamieniami. 13Wtedy oni, szukając schronienia u podnóża góry, związali Achiora i tam go zostawili. Sami wrócili do swego pana.
14Kiedy Izraelici zeszli z miasta na dół, znaleźli Achiora, rozwiązali go i zaprowadzili do Betulii przed naczelników miasta. 15Byli nimi wówczas Ozjasz, syn Miki z plemienia Symeona, Chabris, syn Gotoniela, oraz Charmis, syn Malkiela. 16Zwołali oni całą starszyznę miasta, ale na zebranie zbiegła się również młodzież i kobiety. Postawili Achiora pośrodku ludu, a Ozjasz zapytał go, co się stało. 17Odpowiadając, Achior przedstawił im naradę wojenną u Holofernesa i swoje słowa, które wypowiedział w obecności książąt asyryjskich, oraz to, co przeciw Izraelowi mówił wyniośle Holofernes. 18Wtedy lud padł na ziemię i błagał Boga słowami: 19„Panie, Boże niebios, spójrz na ich pychę i zmiłuj się nad uniżeniem naszego narodu! Wejrzyj dzisiaj łaskawie na tych, którzy Tobie są poświęceni”.20Pocieszali też Achiora i bardzo go chwalili. 21Po zebraniu Ozjasz wziął go do swojego domu i wydał ucztę dla starszyzny. A wszyscy przez całą noc błagali Boga Izraela o pomoc.
Holofernes – zob. Jdt 2,4+.
Achior – zob. Jdt 5,5+.
Nabuchodonozor – zob. Jdt 1,1+.
Betulia – zob. Jdt 4,6+.
plemię Symeona – zajmowało położone najbardziej na południu tereny Palestyny (Jdt 4,6); nie odegrało ono znaczącej roli w historii Izraela. Judyta również pochodziła z plemienia Symeona (Jdt 8,1).
Holofernes – zob. Jdt 2,4+.
MOAB, MOABICI - lud wywodzący się od Moaba, syna Lota (Rdz 19,30-33.37), zamieszkujący królestwo Moabu, którego terytorium obejmowało równinę położoną na południowy wschód od Morza Martwego. Granice Moabu wyznaczają rzeki: Arnon od północy i Zared od południa. Kraina ta ma charakter rozległego, dobrze nawodnionego płaskowyżu. Moabici byli ludem rolniczym. Zajmowali się uprawą zbóż i pasterstwem. Izraelici na jakiś czas podporządkowali sobie królestwo Moabu. Następnie stało się ono wasalem Asyrii. Kres politycznej historii Moabu położył prawdopodobnie w VI w. przed Chr. babiloński władca Nabuchodonozor.
CIAŁO - termin wieloznaczny; zarówno jęz. hebr., jak i jęz. gr. posiadały dwa terminy na określenie ciała: hebr. sze’er, gr. sarks - dosł. ‘mięso’, ‘cielesność’ i hebr. basar, gr. soma - ‘ciało’. W mentalności semickiej człowiek był jednością, bez podziału na ciało i duszę, stosowanego w świecie greckim. Basar oznacza całego człowieka, ale także odnosi się do ciała zwierząt. Inne znaczenie słowa ciało pojawia się dopiero w NT, gdzie apostoł Paweł używał tego terminu, przeciwstawiając życie według łaski i ducha życiu według ciała, to znaczy opartemu na podążaniu za cielesnymi popędami (np. Rz 8,1nn). Nie oznacza to, że apostoł uważał ciało za złe z natury (np. 1Kor 6,19n). Życie według ciała charakteryzuje się dążeniem do zaspokajania ludzkiej pożądliwości (np. 1J 2,16n). Jest konsekwencją skażenia ludzkiej natury przez grzech ( Rz 5,12), ale dzięki wierze, łasce i pomocy Ducha Świętego, człowiek jest wezwany, aby panować nad własnym ciałem, czyli skłonnościami do ulegania pożądliwości. Życiu według ciała przeciwstawione jest życie duchowe, w którym nie ma miejsca na grzech (np. J 5,14; 8,11; 1J 3,6.9). W Piśmie Świętym ciało jest postrzegane jako godne szacunku, gdyż tylko jako ludzie, czyli istoty posiadające ciało, możemy dostąpić objawienia Boga (np. Ps 40,8nn; Hbr 10,5-10), żyć z Nim w przymierzu tu na ziemi, a po śmierci, w wieczności zjednoczyć się z Nim w pełni, posiadając ciała zmartwychwstałe, przemienione na podobieństwo ciała Jezusa po Jego Zmartwychwstaniu (np. 1Kor 15,51nn).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
POŚWIĘCENIE - polegało na wyłączeniu czegoś lub kogoś ze sfery świeckiej po to, aby przeznaczyć jedynie do sfery religijnej. Wynikało to ze świadomości radykalnego podziału całej rzeczywistości na to, co świe ckie, oraz to, co święte. Poświęcenie było więc traktowane jako działanie zmierzające do uświęcenia, to znaczy do zbliżenia kogoś lub czegoś do Boga, który sam jest świętością. Osoba, zwierzę lub rzecz - przez akt poświęcenia - stawały się wyłączną własnością Boga i nie można ich było wykupić (Kpł 27,28n). Poświęcenia wymagało przede wszystkim to, co wiązało się z kultem, a więc kapłani (np. Wj 29,1nn), miejsca przeznaczone do kultu oraz naczynia używane w kulcie. Dokonywało się ono przez specjalne obrzędy (np. Wj 30,22-33). Poza tym każdy mógł osobiście poświęcić Bogu jakąś rzecz (np. Kpł 22,21; 23,38; Lb 15,3). Poświęcenie może przyjmować niekiedy w Piśmie Świętym specyficzne znaczenie, kiedy jest mowa o obłożeniu klątwą rzeczy, miejsc lub ludzi. Zob.
KLĄTWA.
Pycha Holofernesa
Słowa Achiora nazwane zostały przez Holofernesa proroctwem, jednak rady, których mu udzielił, nie zostały przez wodza przyjęte. Poganin Achior podzielił więc los wielu izraelskich proroków, którzy ze względu na głoszone przesłanie zostali odrzuceni. Streszczeniem pełnego pychy, a przez to karykaturalnie nieprawdziwego sposobu widzenia świata przez Holofernesa, jest jego pytanie: Któż jest bogiem, jeśli nie Nabuchodonozor? (w. 2). Taka zuchwałość jest wypowiedzeniem wojny Bogu i musi prowadzić do konfrontacji. W dziejach ludzkości dokonuje się ona nieustannie od czasu grzechu pierworodnego. Człowiek pragnący prymatu nad całym światem próbuje zająć miejsce należne Bogu. Jednak Bóg, posługując się różnymi okolicznościami, uświadamia człowiekowi prawdę o jego małości, niewystarczalności i zależności od swojego Stwórcy. Achior trafił do Betulii, izraelskiego miasta położonego na górze. Geograficzna lokalizacja tego miejsca sprawia wiele trudności, co przemawia za jego symbolicznym rozumieniem. Betulia może więc oznaczać cały Izrael, pobożną Resztę, a także święte miasto – Jerozolimę. Zaskakujący jest fakt, że autor natchniony nie wspomina o obecności wojowników w szykującej się do obrony Betulii. Jest to zabieg antytezy konsekwentnie stosowany w całej księdze: z jednej strony potęga najeźdźcy – Nabuchodonozora i jego armii, a z drugiej – wątłe, w ludzkim rozumieniu, siły broniących się Żydów. Jednak mieszkańcy miasta swoją nadzieję pokładają w Bogu i do Niego zwracają się w modlitwie – pierwszej z siedmiu modlitw zawartych w Księdze Judyty. Przyjęcie Achiora przez naczelnika miasta, Ozjasza, i zaproszenie go na ucztę stanowi symbol powszechności zbawienia, które ma się stać udziałem także pogan.
Księga Judyty
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Autorem Księgi Judyty jest anonimowy Żyd działający w Palestynie, człowiek wykształcony, znający historię Izraela i istniejące już wtedy teksty Pisma Świętego. Swoje dzieło napisał w połowie II w. przed Chr., mając w pamięci prześladowanie religijne i zakończone zwycięstwem powstanie Machabeuszy (167-164 przed Chr.). Tekst księgi zachował się jedynie w języku greckim, chociaż św. Hieronim posiadał także tekst aramejski. Księga Judyty należy do ksiąg deuterokanonicznych, zawsze uznawana za kanoniczną przez Kościoły zachodnie, jednak odrzucana przez chrześcijański Wschód. Kościoły protestanckie także wykreśliły Księgę Judyty z kanonu ksiąg świętych. Jej kanoniczność dla Kościoła Katolickiego potwierdził Sobór Trydencki (1546 r.).
Tytuł księgi nawiązuje do kluczowej postaci opowiadania, pięknej i pobożnej Judyty, która ocaliła przed zagładą naród wybrany i święte miasto Jerozolimę. Historycznym tłem opowieści są rządy króla Nabuchodonozora, który panował nad Asyrią (Jdt 1,1.13). Jednak opracowania historyczne nie wspominają ani asyryjskiego króla o takim imieniu, ani jego przeciwnika Arfaksada. Imię Nabuchodonozora łączy się w tradycji biblijnej z królem babilońskim, który w 587 r. przed Chr. zburzył Jerozolimę i świątynię, i zapewne to jego miał na myśli autor księgi. Na trudności interpretacyjne napotyka też wiadomość o powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego i odbudowie świątyni (Jdt 4,3; 5,19), co miało miejsce w czasach perskich. Wiele innych wzmianek, nadających opowiadaniu znamię historyczności, także nie znajduje potwierdzenia w źródłach. Z kolei utrwalone w księdze poglądy religijne, w tym żądanie boskiej czci dla ziemskiego władcy (Jdt 3,8; 6,2), oraz instytucje życia publicznego, a wśród nich religijny i polityczny autorytet najwyższego kapłana (Jdt 4,1nn), czy istnienie rady starszych (Jdt 4,8nn), pojawiły się dopiero w czasach hellenistycznych. W jednym opowiadaniu zatem autor zawarł wydarzenia należące do różnych epok: asyryjsko-babilońskiej, perskiej i hellenistycznej. Księga Judyty nie jest więc dziełem historycznym, lecz dydaktycznym, gdyż zawarta w niej historia jest fikcyjna. Jest rodzajem midraszu, czyli przypowieściowego i dydaktycznego przedstawienia dziejów narodu wybranego.
Treść i teologia
U podstaw takiego przedstawienia historii kryło się głębokie przeświadczenie Izraela o nieustannej obecności Boga w życiu narodu, przekonanie poparte wielowiekowym doświadczeniem, że to Boża opatrzność wyznacza jego dzieje. Kompozycja księgi jest przejrzysta, a akcja rozwija się miarowo, chociaż nie brak w niej momentów dramatycznych. Można w niej wyróżnić zasadniczo dwie cześci: pierwsza (Jdt 1 – 7) traktuje o przygotowaniach Asyryjczyków do walki z Żydami, druga (Jdt 8 – 16) opisuje wyzwolenie Żydów za sprawą Judyty. Obie części skonstruowano na zasadzie odwróconych paralelizmów (chiazmów): pierwsza rozpoczyna się przedstawieniem głównych wrogów Izraelitów, druga natomiast koncentruje się na postępowaniu Judyty. Chiazmy powodują, że czytelnik nie odnosi wrażenia, iż śledzi historię, lecz ma do czynienia z dramatem o bogatej akcji. Księga zawiera także piękne teksty modlitw (Jdt 9,2-14; 16,1-17).
Jej naczelnym tematem teologicznym jest wezwanie do bezwzględnej wierności Bogu w każdych okolicznościach. W opowiadaniu temat ten jest ilustrowany dramatyczną sytuacją społeczności Izraela, zagrożonej przez najeźdźcę i przymuszonej do bluźnierczego uznania człowieka za boga. Autor natchniony pokazuje, że prześladowania i zagrożenie są tylko próbą, której celem jest oczyszczenie i umocnienie wiary narodu (Jdt 8,24-27). Wierność Izraela wobec Jerozolimy i świątyni, wobec przykazań i szczegółowych postanowień Prawa stanowią nieodzowne, ale wystarczające warunki zbawczej interwencji Boga (Jdt 5,17n; 8,18-20; 11,10n), gdyż On jest Bogiem ludzi wiernych Prawu i okazujących Mu bojaźń (Jdt 5,21; 16,15). W Księdze Judyty spotykamy ściśle monoteistyczną koncepcję Boga: Jego imię brzmi Pan (Jdt 4,2; 9,8); On jest Panem i Bogiem Wszechmocnym (Jdt 4,13; 8,13; 15,10; 16,5.17). On jest Stwórcą wszystkiego, co istnieje (Jdt 9,5n.12), Bogiem nieba i ziemi (Jdt 5,8; 6,19; 13,18), nieskończenie większym od człowieka, niezgłębionym (Jdt 8,13-16). On jest Bogiem, który kładzie kres wojnom (Jdt 9,7; 16,2) i który przy pomocy słabej kobiety gromi wrogów narodu (Jdt 9,10; 13,15; 16,5n). On jest obrońcą poniżonych i odrzuconych (Jdt 9,11).
Przez pryzmat teologicznego przesłania należy spojrzeć na główną bohaterkę opowiadania, Judytę, która jest ucieleśnieniem postawy zaufania, wierności i legalistycznie pojmowanej pobożności. Miejsce i rola Judyty w przedstawionych wypadkach są niezwykłe, gdyż czymś wyjątkowym w Izraelu jest to, że kobieta zabija mężczyznę (Jdt 13,8), gani przywódców narodu (Jdt 8,9-34), zwodzi naczelnego wodza wrogich wojsk dla ratowania ludu i świątyni (Jdt 11,5nn), zarządza majątkiem (Jdt 8,7; 16,23n). Judyta jest w pewnym sensie naśladowczynią Jael (Sdz 4,17-22). Bohaterka spotyka się z uznaniem i szacunkiem ludu, a także kapłanów (Jdt 15,8-10). Nie przypadkiem w biblistyce często nazywa się Judytę „kobietą-Dawidem”, wskazując na liczne podobieństwa między niniejszą księgą a historią opowiedzianą w 1Sm 17. W księdze podkreślona zostaje także wartość postów, umartwienia ciała, modlitwy i świątyni jako miejsca świętego. Pochwałę zyskuje również stan wdowi, co jest w ST ideą nową.
Słowa Achiora nazwane zostały przez Holofernesa proroctwem, jednak rady, których mu udzielił, nie zostały przez wodza przyjęte. Poganin Achior podzielił więc los wielu izraelskich proroków, którzy ze względu na głoszone przesłanie zostali odrzuceni. Streszczeniem pełnego pychy, a przez to karykaturalnie nieprawdziwego sposobu widzenia świata przez Holofernesa, jest jego pytanie: Któż jest bogiem, jeśli nie Nabuchodonozor? (w. 2). Taka zuchwałość jest wypowiedzeniem wojny Bogu i musi prowadzić do konfrontacji. W dziejach ludzkości dokonuje się ona nieustannie od czasu grzechu pierworodnego. Człowiek pragnący prymatu nad całym światem próbuje zająć miejsce należne Bogu. Jednak Bóg, posługując się różnymi okolicznościami, uświadamia człowiekowi prawdę o jego małości, niewystarczalności i zależności od swojego Stwórcy. Achior trafił do Betulii, izraelskiego miasta położonego na górze. Geograficzna lokalizacja tego miejsca sprawia wiele trudności, co przemawia za jego symbolicznym rozumieniem. Betulia może więc oznaczać cały Izrael, pobożną Resztę, a także święte miasto – Jerozolimę. Zaskakujący jest fakt, że autor natchniony nie wspomina o obecności wojowników w szykującej się do obrony Betulii. Jest to zabieg antytezy konsekwentnie stosowany w całej księdze: z jednej strony potęga najeźdźcy – Nabuchodonozora i jego armii, a z drugiej – wątłe, w ludzkim rozumieniu, siły broniących się Żydów. Jednak mieszkańcy miasta swoją nadzieję pokładają w Bogu i do Niego zwracają się w modlitwie – pierwszej z siedmiu modlitw zawartych w Księdze Judyty. Przyjęcie Achiora przez naczelnika miasta, Ozjasza, i zaproszenie go na ucztę stanowi symbol powszechności zbawienia, które ma się stać udziałem także pogan.