W obozie Asyryjczyków

101Gdy Judyta przestała wołać do Boga Izraela i powiedziała już wszystko, 2podniosła się z ziemi i przywołała służącą, a potem weszła do mieszkania, w którym przebywała jedynie w szabat i dni świąteczne. 3Ściągnęła wór pokutny, który miała na sobie, zdjęła także wdowi strój. Następnie obmyła ciało wodą i namaściła pachnącymi olejkami, uczesała włosy i włożyła diadem. Ubrała się w taki strój świąteczny, jaki nosiła za życia swojego męża Manassesa. 4Na nogi włożyła sandały, przystroiła się w łańcuchy, bransolety, pierścienie, kolczyki i inne ozdoby. Ubrała się tak wspaniale, aby zachwycić oczy mężczyzn, którzy ją zobaczą. 5Swojej służącej wręczyła skórzany worek z winem i naczynie z oliwą, do torby włożyła mąkę jęczmienną, suszone figi i chleb bez domieszki, zapakowała wszystko starannie i też jej to dała. 6Potem obydwie poszły w stronę bramy Betulii, gdzie spotkały stojących przy niej Ozjasza i starszych miasta, Chabrisa i Charmisa. 7Gdy zobaczyli jej zmienione oblicze i strój, który miała na sobie, byli urzeczeni jej pięknością. Tak do niej powiedzieli: 8„Bóg naszych przodków niech obdarzy cię łaską i pozwoli spełnić twoje zamiary na chwałę synów Izraela i dla wywyższenia Jeruzalem!”. 9Ona oddała cześć Bogu i odezwała się do nich: „Rozkażcie otworzyć dla mnie bramę miasta! Wyjdę, aby dokonać tego, o czym mówiliście ze mną”. Na jej prośbę rozkazano wartownikom otworzyć bramę. 10Gdy ją otworzyli, Judyta wyszła na zewnątrz wraz ze swoją służącą. Mężczyźni z miasta patrzyli, jak schodziła z góry i przechodziła przez dolinę, aż stracili ją z oczu.

11Idąc doliną, Judyta natknęła się na przednie straże wojsk asyryjskich. 12Zatrzymali ją i zaczęli wypytywać: „Z jakiego jesteś ludu, skąd przychodzisz i dokąd zmierzasz?”. Odpowiedziała im: „Jestem córką Hebrajczyków, ale uciekłam od nich, bo wkrótce zostaną wam wydani na pastwę. 13Ja zaś przychodzę do Holofernesa, wodza waszych wojsk, aby przekazać mu wiarygodne informacje. Wskażę mu drogę, którą może przejść i opanować całą górzystą okolicę, nie tracąc ani jednego spośród swoich ludzi”. 14Żołnierze słyszeli jej słowa i widzieli jej twarz, i urzekło ich jej niezwykłe piękno. Powiedzieli więc do niej: 15„Uratowałaś swoje życie, spiesząc się z przyjściem przed oblicze naszego pana. Teraz pójdziesz do jego namiotu, a niektórzy z nas będą ci towarzyszyć, aby przekazać cię w jego ręce. 16Gdy staniesz przed nim, nie obawiaj się niczego, ale powtórz mu to samo, a on dobrze się z tobą obejdzie”. 17Wybrali spośród siebie stu mężczyzn, którzy towarzyszyli Judycie i jej służącej, i przyprowadzili ją do namiotu Holofernesa. 18W całym obozie nastąpiło poruszenie, wieść o jej przybyciu rozeszła się bowiem po namiotach. Wszyscy zbiegli się i stanęli wokół niej, czekającej na zewnątrz namiotu Holofernesa, aż zostanie o niej powiadomiony. 19Byli zachwyceni jej urodą i z jej powodu wyrażali podziw także dla Izraelitów, mówiąc między sobą: „Kto może lekceważyć naród, który ma pośród siebie takie kobiety? Nie byłoby dobrze zachować przy życiu kogokolwiek z nich, gdyż mogliby przechytrzyć cały świat”.

Judyta przed Holofernesem

20W końcu przyboczna straż Holofernesa i wszyscy jego słudzy wyszli na zewnątrz, i wprowadzili Judytę do namiotu. 21Holofernes odpoczywał na łożu osłoniętym zasłoną z purpury, która była przetykana złotem, szmaragdami i drogimi kamieniami. 22Kiedy mu oznajmiono o jej obecności, wyszedł do przedsionka namiotu, a przed nim niesiono lampy ze srebra. 23A gdy Judyta stanęła przed nim i przed jego służącymi, wszystkich urzekło piękno jej oblicza. Ona upadła na twarz i oddała mu hołd, lecz jego słudzy ją podnieśli.


wór pokutny – zob. Jdt 4,10+.


chleb bez domieszki – dosł. chleb czysty, w znaczeniu rytualnym, tj. zrobiony z jednego rodzaju ziarna (Kpł 19,19; Pwt 22,9). Judyta pragnie zachować czystość rytualną, dlatego zabiera ze sobą żywność, którą według Prawa wolno jej spożywać jako Żydówce.


Betulia – zob. Jdt 4,6+.


Holofernes – zob. Jdt 2,4+.


Holofernes – zob. Jdt 2,4+.


zasłona – rodzaj moskitiery, która w opowiadaniu ma także znaczenie symboliczne: jest znakiem potęgi i bogactwa, a zarazem słabości i klęski Holofernesa (Jdt 13,9.15; 16,19).


IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.

JUDA.

SZABAT - ostatni dzień tygodnia, świętowany przez Żydów jako dzień przeznaczony na modlitwę i odpoczynek. Tradycja świętowania szabatu jest zakorzeniona w biblijnym opisie stwarzania świata (Rdz 2,1-3), według którego Bóg w siódmym dniu po zakończonym dziele przestał pracować, a następnie pobłogosławił ten dzień i ustanowił go świętym. Od początków istnienia biblijnego Izraela szabat stanowił centrum żydo wskich praktyk religijnych. Żydowskie prawodawstwo bardzo ściśle obwarowało ten dzień stosownymi normami, które dokładnie wyjaśniały, jak należy go świętować i od jakich prac bezwzględnie należy się powstrzymać (Pwt 5,12-15). Szabat był dniem radości oraz znakiem jedności między Bogiem a ludem Izraela. Jego zachowywanie stanowiło jeden z czynników umacniających narodową i religijną tożsamość Żydów.


CIAŁO - termin wieloznaczny; zarówno jęz. hebr., jak i jęz. gr. posiadały dwa terminy na określenie ciała: hebr. sze’er, gr. sarks - dosł. ‘mięso’, ‘cielesność’ i hebr. basar, gr. soma - ‘ciało’. W mentalności semickiej człowiek był jednością, bez podziału na ciało i duszę, stosowanego w świecie greckim. Basar oznacza całego człowieka, ale także odnosi się do ciała zwierząt. Inne znaczenie słowa ciało pojawia się dopiero w NT, gdzie apostoł Paweł używał tego terminu, przeciwstawiając życie według łaski i ducha życiu według ciała, to znaczy opartemu na podążaniu za cielesnymi popędami (np. Rz 8,1nn). Nie oznacza to, że apostoł uważał ciało za złe z natury (np. 1Kor 6,19n). Życie według ciała charakteryzuje się dążeniem do zaspokajania ludzkiej pożądliwości (np. 1J 2,16n). Jest konsekwencją skażenia ludzkiej natury przez grzech ( Rz 5,12), ale dzięki wierze, łasce i pomocy Ducha Świętego, człowiek jest wezwany, aby panować nad własnym ciałem, czyli skłonnościami do ulegania pożądliwości. Życiu według ciała przeciwstawione jest życie duchowe, w którym nie ma miejsca na grzech (np. J 5,14; 8,11; 1J 3,6.9). W Piśmie Świętym ciało jest postrzegane jako godne szacunku, gdyż tylko jako ludzie, czyli istoty posiadające ciało, możemy dostąpić objawienia Boga (np. Ps 40,8nn; Hbr 10,5-10), żyć z Nim w przymierzu tu na ziemi, a po śmierci, w wieczności zjednoczyć się z Nim w pełni, posiadając ciała zmartwychwstałe, przemienione na podobieństwo ciała Jezusa po Jego Zmartwychwstaniu (np. 1Kor 15,51nn).


JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

HEBRAJCZYCY, HEBRAJCZYK - określenie narodu izraelskiego. Hebr. iwri jest przymiotnikiem pochodzącym prawdopodobnie od czasownika awar - ‘przechodzić’. Hebrajczycy więc to ci, którzy przeszli z drugiej strony Eufratu (Joz 24,3) albo przez Jordan (Rdz 50,10) lub przez Morze Czerwone (Wj 14 - 15). Niektórzy pochodzenie tej nazwy wywodzą od sumeryjskiego słowa apiru - dosł. ‘wyrzutek’, którym określano odmienne grupy etniczne, żyjące na obrzeżach cywilizacji. Mówi o nich wiele Źródeł egipskich i mezopotamskich z II tysiąclecia przed Chr., określając ich jako wyrzutków i rabusiów. Autorzy ST używają terminu iwri tylko 33 razy, odnosząc go zawsze do etnicznej grupy Izraelitów, dla odróżnienia ich od innych ludów Bliskiego Wschodu. W NT słowo Hebrajczycy określa Żydów palestyńskich, którzy zachowali łączność z językiem ojczystym, religią i kulturą, w odróżnieniu od tzw. hellenistów, czyli Żydów z diaspory, mówiących po grecku i przyjmujących hellenistyczne obyczaje. Paweł, pochodzący z diaspory żydowskiej - z Tarsu w Cylicji - chlubił się tym, że jest Hebrajczykiem (np. Dz 22,2n; 2Kor 11,22). NT zawiera pismo zatytułowane List do Hebrajczyków, którego adresatami było drugie pokolenie chrześcijan.


W obozie Asyryjczyków
Judyta została wysłuchana przez Boga i przystąpiła do realizacji planu. Jej uroda jest darem Bożym i ma być wykorzystana nie dla osobistej satysfakcji, lecz dla chwały Stwórcy. W sensie symbolicznym Judyta przedstawiająca Izrael, przechodzi od sytuacji „śmierci” (wdowieństwo) do życia oblubienicy. Pełnia jej piękna, zarówno duchowego, jak i cielesnego, ujawnia się wówczas, gdy wyrusza, aby realizować Boże plany. Podobnie piękno każdego człowieka ujawnia się najpełniej wtedy, gdy żyje on zgodnie z planem Bożym. Ze względu na słabość wiary przedstawiciele władzy Betulii są tylko widzami rozgrywających się wydarzeń. Judyta, okazując niezwykłe męstwo, zeszła do obozu nieprzyjaciół. W sensie symbolicznym jest to zejście z wyżyn kontaktu z Bogiem do działania zgodnego z Jego wolą w codziennym życiu, do wypełnienia zleconej misji. Żołnierze, którzy spotkali Judytę, dostrzegli jedynie jej piękno fizyczne. Usłyszeli z jej ust sprytne wypowiedzi, skonstruowane w sposób bardzo przemyślany. W sytuacji wojny podstęp staje się jednym ze środków walki. Pełny sens dwuznacznych wypowiedzi Judyty oraz przepowiedni nieświadomie wypowiadanych przez nieprzyjaciół (ww. 15.19) będzie czytelny dopiero z perspektywy całego dzieła tej pobożnej kobiety. Warto zauważyć, że używa ona kłamstwa w sytuacji ostatecznej, stosując je wyłącznie wobec wrogów. Autor natchniony nie aprobuje kłamstwa, lecz winę moralną za jego stosowanie zdaje się przenosić na agresorów, a nie na heroiczną przedstawicielkę oblężonych. Przybycie Izraelitki do obozu nieprzyjaciół było aktem ogromnej odwagi, stąd ironicznie brzmią zachęty żołnierzy, aby się nie obawiała. Pierwszym zwycięstwem odniesionym przez słabą kobietę stało się zburzenie dyscypliny w obozie wojskowym.


Judyta przed Holofernesem
Wódz wojsk asyryskich przyjął Judytę, demonstrując cały przepych, który miał świadczyć o jego potędze. Kosztowna zasłona, pod którą spoczywał, stanowi odniesienie do zasłony znajdującej się w świątyni jerozolimskiej. Wskazuje to na bezbożność zarozumiałego wodza i uzurpowanie przez niego atrybutów należnych Bogu. Paradoksalnie jednak największą uwagę wszystkich zebranych przykuwa nie ziemski splendor, którym otacza się Holofernes, ale stworzone przez Boga piękno Judyty i jej mądrość (Jdt 11,20-23). W wypowiedzi wodza, podobnie jak wcześniej w słowach żołnierzy, zawarte są przepowiednie, których sam nie jest zapewne świadomy (Jdt 11,3). Także on zachęca mężną kobietę do wykazania odwagi, choć nie zdaje sobie sprawy, że obróci się to przeciwko niemu. Zarozumiały generał zapewnia Izraelitkę o swojej rzekomej życzliwości, chociaż z wcześniejszych wypowiedzi Nabuchodonozora wynikało, że chce on wygubić całą ziemię. Ta pozorna sprzeczność staje się zrozumiała przy interpretacji tekstu na płaszczyźnie duchowej. Szatan chętnie obiecuje kuszonemu człowiekowi swoją opiekę, wiadomo jednak, że po wykorzystaniu ofiary do swoich celów niszczy grzesznika całkowicie. Nie można więc liczyć na lojalność tego, który jest ojcem kłamstwa. Judyta, odpowiadając Holofernesowi, ponownie ucieka się do podstępu. Swoje dwuznaczne słowa odnosi ona do Boga i Jego zwycięstwa, Holofernes natomiast do Nabuchodonozora. Izraelitka sugeruje, że mieszkańcy Betulii zmuszeni głodem naruszą zasady czystości rytualnej i sięgną po pokarmy zakazane przez Prawo. Zgodnie z prymitywnie interpretowaną zasadą odpłaty powinna ich za to spotkać kara ze strony Boga: zostaną wydani w ręce nieprzyjaciół. Holofernes, oczarowany pięknem Judyty, daje posłuch jej słowom. Dotychczas stosowany przez wojska asyryjskie sposób prowadzenia oblężenia Betulii z pewnością przyniósłby oczekiwane przez wodza efekty. Pożądanie i pycha odebrały mu jednak zdolność trzeźwego myślenia.

Księga Judyty
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Autorem Księgi Judyty jest anonimowy Żyd działający w Palestynie, człowiek wykształcony, znający historię Izraela i istniejące już wtedy teksty Pisma Świętego. Swoje dzieło napisał w połowie II w. przed Chr., mając w pamięci prześladowanie religijne i zakończone zwycięstwem powstanie Machabeuszy (167-164 przed Chr.). Tekst księgi zachował się jedynie w języku greckim, chociaż św. Hieronim posiadał także tekst aramejski. Księga Judyty należy do ksiąg deuterokanonicznych, zawsze uznawana za kanoniczną przez Kościoły zachodnie, jednak odrzucana przez chrześcijański Wschód. Kościoły protestanckie także wykreśliły Księgę Judyty z kanonu ksiąg świętych. Jej kanoniczność dla Kościoła Katolickiego potwierdził Sobór Trydencki (1546 r.).
Tytuł księgi nawiązuje do kluczowej postaci opowiadania, pięknej i pobożnej Judyty, która ocaliła przed zagładą naród wybrany i święte miasto Jerozolimę. Historycznym tłem opowieści są rządy króla Nabuchodonozora, który panował nad Asyrią (Jdt 1,1.13). Jednak opracowania historyczne nie wspominają ani asyryjskiego króla o takim imieniu, ani jego przeciwnika Arfaksada. Imię Nabuchodonozora łączy się w tradycji biblijnej z królem babilońskim, który w 587 r. przed Chr. zburzył Jerozolimę i świątynię, i zapewne to jego miał na myśli autor księgi. Na trudności interpretacyjne napotyka też wiadomość o powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego i odbudowie świątyni (Jdt 4,3; 5,19), co miało miejsce w czasach perskich. Wiele innych wzmianek, nadających opowiadaniu znamię historyczności, także nie znajduje potwierdzenia w źródłach. Z kolei utrwalone w księdze poglądy religijne, w tym żądanie boskiej czci dla ziemskiego władcy (Jdt 3,8; 6,2), oraz instytucje życia publicznego, a wśród nich religijny i polityczny autorytet najwyższego kapłana (Jdt 4,1nn), czy istnienie rady starszych (Jdt 4,8nn), pojawiły się dopiero w czasach hellenistycznych. W jednym opowiadaniu zatem autor zawarł wydarzenia należące do różnych epok: asyryjsko-babilońskiej, perskiej i hellenistycznej. Księga Judyty nie jest więc dziełem historycznym, lecz dydaktycznym, gdyż zawarta w niej historia jest fikcyjna. Jest rodzajem midraszu, czyli przypowieściowego i dydaktycznego przedstawienia dziejów narodu wybranego.
Treść i teologia
U podstaw takiego przedstawienia historii kryło się głębokie przeświadczenie Izraela o nieustannej obecności Boga w życiu narodu, przekonanie poparte wielowiekowym doświadczeniem, że to Boża opatrzność wyznacza jego dzieje. Kompozycja księgi jest przejrzysta, a akcja rozwija się miarowo, chociaż nie brak w niej momentów dramatycznych. Można w niej wyróżnić zasadniczo dwie cześci: pierwsza (Jdt 1 – 7) traktuje o przygotowaniach Asyryjczyków do walki z Żydami, druga (Jdt 8 – 16) opisuje wyzwolenie Żydów za sprawą Judyty. Obie części skonstruowano na zasadzie odwróconych paralelizmów (chiazmów): pierwsza rozpoczyna się przedstawieniem głównych wrogów Izraelitów, druga natomiast koncentruje się na postępowaniu Judyty. Chiazmy powodują, że czytelnik nie odnosi wrażenia, iż śledzi historię, lecz ma do czynienia z dramatem o bogatej akcji. Księga zawiera także piękne teksty modlitw (Jdt 9,2-14; 16,1-17).
Jej naczelnym tematem teologicznym jest wezwanie do bezwzględnej wierności Bogu w każdych okolicznościach. W opowiadaniu temat ten jest ilustrowany dramatyczną sytuacją społeczności Izraela, zagrożonej przez najeźdźcę i przymuszonej do bluźnierczego uznania człowieka za boga. Autor natchniony pokazuje, że prześladowania i zagrożenie są tylko próbą, której celem jest oczyszczenie i umocnienie wiary narodu (Jdt 8,24-27). Wierność Izraela wobec Jerozolimy i świątyni, wobec przykazań i szczegółowych postanowień Prawa stanowią nieodzowne, ale wystarczające warunki zbawczej interwencji Boga (Jdt 5,17n; 8,18-20; 11,10n), gdyż On jest Bogiem ludzi wiernych Prawu i okazujących Mu bojaźń (Jdt 5,21; 16,15). W Księdze Judyty spotykamy ściśle monoteistyczną koncepcję Boga: Jego imię brzmi Pan (Jdt 4,2; 9,8); On jest Panem i Bogiem Wszechmocnym (Jdt 4,13; 8,13; 15,10; 16,5.17). On jest Stwórcą wszystkiego, co istnieje (Jdt 9,5n.12), Bogiem nieba i ziemi (Jdt 5,8; 6,19; 13,18), nieskończenie większym od człowieka, niezgłębionym (Jdt 8,13-16). On jest Bogiem, który kładzie kres wojnom (Jdt 9,7; 16,2) i który przy pomocy słabej kobiety gromi wrogów narodu (Jdt 9,10; 13,15; 16,5n). On jest obrońcą poniżonych i odrzuconych (Jdt 9,11).
Przez pryzmat teologicznego przesłania należy spojrzeć na główną bohaterkę opowiadania, Judytę, która jest ucieleśnieniem postawy zaufania, wierności i legalistycznie pojmowanej pobożności. Miejsce i rola Judyty w przedstawionych wypadkach są niezwykłe, gdyż czymś wyjątkowym w Izraelu jest to, że kobieta zabija mężczyznę (Jdt 13,8), gani przywódców narodu (Jdt 8,9-34), zwodzi naczelnego wodza wrogich wojsk dla ratowania ludu i świątyni (Jdt 11,5nn), zarządza majątkiem (Jdt 8,7; 16,23n). Judyta jest w pewnym sensie naśladowczynią Jael (Sdz 4,17-22). Bohaterka spotyka się z uznaniem i szacunkiem ludu, a także kapłanów (Jdt 15,8-10). Nie przypadkiem w biblistyce często nazywa się Judytę „kobietą-Dawidem”, wskazując na liczne podobieństwa między niniejszą księgą a historią opowiedzianą w 1Sm 17. W księdze podkreślona zostaje także wartość postów, umartwienia ciała, modlitwy i świątyni jako miejsca świętego. Pochwałę zyskuje również stan wdowi, co jest w ST ideą nową.