121Potem rozkazał, aby wprowadzono ją do pomieszczenia, gdzie przechowywano jego srebra, i kazał podawać jej do jedzenia jego wspaniałe potrawy, a jako napój jego wino. 2Jednak Judyta odpowiedziała: „Nie będę tego jeść, aby nie stało się to przyczyną upadku. Niech mi podają żywność, którą przyniosłam z sobą”. 3Na to Holofernes powiedział: „A kiedy skończą się zapasy, które masz z sobą, skąd weźmiemy takie jedzenie, aby ci je podawać? Nie ma przecież między nami nikogo z twego narodu”.4Judyta odpowiedziała: „Panie mój, na twoje życie! Twoja niewolnica nie zdąży jeszcze zużyć swoich zapasów, a Pan, posługując się mną, już spełni to, co postanowił”. 5Wówczas słudzy Holofernesa zaprowadzili ją do namiotu. I spała aż do północy. Wstała około straży porannej6i posłała do Holofernesa, aby mu powiedzieć: „Niech mój pan rozkaże, aby pozwolono jego niewolnicy wyjść na modlitwę”. 7Holofernes nakazał straży przybocznej, aby jej nie przeszkadzano. Tak spędziła w obozie trzy dni. Nocą szła do wąwozu blisko Betulii, a obmywała się w obozie przy źródle wody. 8Gdy wychodziła, modliła się do Pana, Boga Izraela, aby kierował jej drogą zmierzającą do wyniesienia synów jej ludu. 9Wracała oczyszczona i pozostawała w namiocie aż do wieczora, kiedy to spożywała posiłek.
Zwycięstwo Judyty
10Czwartego dnia Holofernes urządził ucztę tylko dla swoich służących, nie zapraszając nikogo spośród urzędników. 11Eunuchowi Bagoasowi, który zarządzał jego majątkiem, polecił: „Idź i przekonaj kobietę hebrajską, która przebywa z tobą, aby przyszła do nas, jadła i piła z nami. 12Byłoby dla nas hańbą, gdybyśmy pozwolili takiej kobiecie odejść, nie obcując z nią, a jeśli jej nie zdobędziemy, będzie z nas drwiła”. 13Bagoas wyszedł więc od Holofernesa, udał się do Judyty i powiedział: „Piękna niewolnico, nie obawiaj się przyjść do mego pana. Dostąpisz zaszczytu przebywania w jego obecności i będziesz pić z nami wino ku rozweseleniu. I staniesz się w tym dniu jak jedna z córek asyryjskich, które mieszkają w pałacu Nabuchodonozora”. 14Judyta odpowiedziała na to: „Kimże ja jestem, żebym mogła sprzeciwić się memu panu? Spiesznie zrobię wszystko, co będzie mu miłe, a dla mnie stanie się to powodem radości aż do dnia mojej śmierci”. 15Potem wstała, ubrała się w odświętny strój i nałożyła wszystkie kobiece ozdoby. Jej niewolnica poszła przed nią i rozłożyła dla niej na ziemi, naprzeciwko Holofernesa, dywany, które Judyta otrzymała od Bagoasa do swego codziennego użytku, aby na nich spożywać posiłki. 16Judyta weszła i spoczęła na nich, a serce Holofernesa wezbrało gwałtownym uczuciem do niej, jego dusza zadrżała i bardzo zapragnął ją posiąść. Już od chwili, w której ją zobaczył, szukał sposobności, żeby ją uwieść. 17Powiedział do niej: „Pij i wesel się z nami!”. 18Judyta odpowiedziała: „Dobrze, panie, z przyjemnością będę piła, bo od dnia mych urodzin nie dostąpiłam takiego zaszczytu jak dzisiaj”. 19Brała więc, jadła i piła w jego obecności to, co przygotowała jej niewolnica. 20Holofernes zachwycał się nią i pił bardzo dużo wina. Nigdy przedtem nie wypił tyle w ciągu jednego dnia.
przyczyna upadku – tzn. powód grzechu, zgodnie z pierwotnym znaczeniem gr. skandalon – ‘zawada’, ‘przeszkoda’, ‘pułapka’, ‘kamień wystający z ziemi’, o który łatwo się potknąć (np. Mt 16,23; 18,6).
straż poranna – ostatnia zmiana strażników przed wschodem słońca, która czuwała od godziny drugiej do szóstej rano.
obmywała się – ta czynność Judyty przypomina rytualne obmywanie się (zob. Słownik) kapłanów z nieczystości (np. Wj 30,17-21; Kpł 16,2.4), spowodowanej przebywaniem wśród pogan.
Holofernes – zob. Jdt 2,4+.
Nabuchodonozor – zob. Jdt 1,1+.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
DUSZA - hebr. termin nefesz może być tłumaczony na różne sposoby. W ST oznaczał pierwotnie ‘gardło’, ‘oddech’, w konsekwencji więc ‘życie’ i ‘osobę’. Termin dusza odnosił się także do tego, co duchowe w człowieku (do myśli, pragnień, uczuć), ale nie był rozumiany jako przeciwieństwo ciała. Dla autorów biblijnych dusza jest tym, co odróżnia człowieka żyjącego od umarłego. Nigdy nie oddzielali oni duszy od ciała. Mówiąc o duszy, mogli mieć na myśli życie (Joz 9,24), całego człowieka (Rdz 2,7), a także tożsamość konkretnego człowieka (Ps 103,1). Człowiek stał się istotą (duszą) żyjącą (1Kor 15,45), ponieważ Bóg, Pan życia, tchnął w jego nozdrza tchnienie życia (Rdz 2,7). W NT zasadniczo zostało zachowane starotestamentowe rozumienie duszy. Oznacza ona życie (Mt 2,20) lub odnosi się do całej osoby ( Dz 2,41). Choć w NT brakuje rozróżnienia między śmiertelnym ciałem i nieśmiertelną duszą, obecnego w filozofii greckiej, to dusza oznacza także istnienie osoby po śmierci. Zob.
KREW.
Zwycięstwo Judyty. Eunuch Bagoas próbował kusić Judytę perspektywą awansu do królewskiego haremu. Dla czytelnika księgi, który wie o misji Izraelitki, taki „zaszczyt” jest wręcz karykaturalny. Hierarchia wartości przyjmowana przez Judytę zupełnie nie przystaje do tej, którą kierują się słudzy Nabuchodonozora. Podobnie każdy człowiek żyjący według nakazów prawa Bożego doświadcza nieustannego zderzenia swojego systemu wartości z tym, który proponuje świat. Zaszczytem i powodem do chluby będzie dla Judyty zwycięstwo nad wrogiem (Jdt 12,14.18). Holofernes ukazuje swoją zepsutą naturę człowieka pożądliwego (w. 12), który miotany żądzami w istocie niczego nie może osiągnąć. Plany zdobycia kobiety spełzły na niczym, gdyż wódz odurzył się dużą ilością wina. Jego życie kończy się w sposób upokarzający: ginie z ręki słabej fizycznie kobiety, ugodzony swoim własnym mieczem. Zasłona, która miała symbolizować jego potęgę, zostaje zerwana. Na płaszczyźnie duchowej czyn Judyty jest wzorem skutecznej walki z grzechem. Odcięcie głowy oznacza odrzucenie władzy szatana, który ulegającego mu człowieka czyni w istocie swoim narzędziem. Cechą charakterystyczną postępowania mężnej kobiety jest także jej zdecydowanie i radykalizm, co w odniesieniu do życia duchowego oznacza stanowczość w odrzuceniu pokusy (Mt 5,29n), niepodejmowanie pertraktacji z szatanem. Kompromisy z nim zawsze są klęską człowieka. Siłę do swego bohaterskiego czynu Judyta czerpała z modlitwy. Autor natchniony zamieścił dwie jej modlitwy bezpośrednio poprzedzające dokonanie zamierzonego dzieła. Odniesienie swojego działania do Boga jest podstawowym warunkiem do tego, aby praca wewnętrzna człowieka była owocna.
Księga Judyty
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Autorem Księgi Judyty jest anonimowy Żyd działający w Palestynie, człowiek wykształcony, znający historię Izraela i istniejące już wtedy teksty Pisma Świętego. Swoje dzieło napisał w połowie II w. przed Chr., mając w pamięci prześladowanie religijne i zakończone zwycięstwem powstanie Machabeuszy (167-164 przed Chr.). Tekst księgi zachował się jedynie w języku greckim, chociaż św. Hieronim posiadał także tekst aramejski. Księga Judyty należy do ksiąg deuterokanonicznych, zawsze uznawana za kanoniczną przez Kościoły zachodnie, jednak odrzucana przez chrześcijański Wschód. Kościoły protestanckie także wykreśliły Księgę Judyty z kanonu ksiąg świętych. Jej kanoniczność dla Kościoła Katolickiego potwierdził Sobór Trydencki (1546 r.).
Tytuł księgi nawiązuje do kluczowej postaci opowiadania, pięknej i pobożnej Judyty, która ocaliła przed zagładą naród wybrany i święte miasto Jerozolimę. Historycznym tłem opowieści są rządy króla Nabuchodonozora, który panował nad Asyrią (Jdt 1,1.13). Jednak opracowania historyczne nie wspominają ani asyryjskiego króla o takim imieniu, ani jego przeciwnika Arfaksada. Imię Nabuchodonozora łączy się w tradycji biblijnej z królem babilońskim, który w 587 r. przed Chr. zburzył Jerozolimę i świątynię, i zapewne to jego miał na myśli autor księgi. Na trudności interpretacyjne napotyka też wiadomość o powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego i odbudowie świątyni (Jdt 4,3; 5,19), co miało miejsce w czasach perskich. Wiele innych wzmianek, nadających opowiadaniu znamię historyczności, także nie znajduje potwierdzenia w źródłach. Z kolei utrwalone w księdze poglądy religijne, w tym żądanie boskiej czci dla ziemskiego władcy (Jdt 3,8; 6,2), oraz instytucje życia publicznego, a wśród nich religijny i polityczny autorytet najwyższego kapłana (Jdt 4,1nn), czy istnienie rady starszych (Jdt 4,8nn), pojawiły się dopiero w czasach hellenistycznych. W jednym opowiadaniu zatem autor zawarł wydarzenia należące do różnych epok: asyryjsko-babilońskiej, perskiej i hellenistycznej. Księga Judyty nie jest więc dziełem historycznym, lecz dydaktycznym, gdyż zawarta w niej historia jest fikcyjna. Jest rodzajem midraszu, czyli przypowieściowego i dydaktycznego przedstawienia dziejów narodu wybranego.
Treść i teologia
U podstaw takiego przedstawienia historii kryło się głębokie przeświadczenie Izraela o nieustannej obecności Boga w życiu narodu, przekonanie poparte wielowiekowym doświadczeniem, że to Boża opatrzność wyznacza jego dzieje. Kompozycja księgi jest przejrzysta, a akcja rozwija się miarowo, chociaż nie brak w niej momentów dramatycznych. Można w niej wyróżnić zasadniczo dwie cześci: pierwsza (Jdt 1 – 7) traktuje o przygotowaniach Asyryjczyków do walki z Żydami, druga (Jdt 8 – 16) opisuje wyzwolenie Żydów za sprawą Judyty. Obie części skonstruowano na zasadzie odwróconych paralelizmów (chiazmów): pierwsza rozpoczyna się przedstawieniem głównych wrogów Izraelitów, druga natomiast koncentruje się na postępowaniu Judyty. Chiazmy powodują, że czytelnik nie odnosi wrażenia, iż śledzi historię, lecz ma do czynienia z dramatem o bogatej akcji. Księga zawiera także piękne teksty modlitw (Jdt 9,2-14; 16,1-17).
Jej naczelnym tematem teologicznym jest wezwanie do bezwzględnej wierności Bogu w każdych okolicznościach. W opowiadaniu temat ten jest ilustrowany dramatyczną sytuacją społeczności Izraela, zagrożonej przez najeźdźcę i przymuszonej do bluźnierczego uznania człowieka za boga. Autor natchniony pokazuje, że prześladowania i zagrożenie są tylko próbą, której celem jest oczyszczenie i umocnienie wiary narodu (Jdt 8,24-27). Wierność Izraela wobec Jerozolimy i świątyni, wobec przykazań i szczegółowych postanowień Prawa stanowią nieodzowne, ale wystarczające warunki zbawczej interwencji Boga (Jdt 5,17n; 8,18-20; 11,10n), gdyż On jest Bogiem ludzi wiernych Prawu i okazujących Mu bojaźń (Jdt 5,21; 16,15). W Księdze Judyty spotykamy ściśle monoteistyczną koncepcję Boga: Jego imię brzmi Pan (Jdt 4,2; 9,8); On jest Panem i Bogiem Wszechmocnym (Jdt 4,13; 8,13; 15,10; 16,5.17). On jest Stwórcą wszystkiego, co istnieje (Jdt 9,5n.12), Bogiem nieba i ziemi (Jdt 5,8; 6,19; 13,18), nieskończenie większym od człowieka, niezgłębionym (Jdt 8,13-16). On jest Bogiem, który kładzie kres wojnom (Jdt 9,7; 16,2) i który przy pomocy słabej kobiety gromi wrogów narodu (Jdt 9,10; 13,15; 16,5n). On jest obrońcą poniżonych i odrzuconych (Jdt 9,11).
Przez pryzmat teologicznego przesłania należy spojrzeć na główną bohaterkę opowiadania, Judytę, która jest ucieleśnieniem postawy zaufania, wierności i legalistycznie pojmowanej pobożności. Miejsce i rola Judyty w przedstawionych wypadkach są niezwykłe, gdyż czymś wyjątkowym w Izraelu jest to, że kobieta zabija mężczyznę (Jdt 13,8), gani przywódców narodu (Jdt 8,9-34), zwodzi naczelnego wodza wrogich wojsk dla ratowania ludu i świątyni (Jdt 11,5nn), zarządza majątkiem (Jdt 8,7; 16,23n). Judyta jest w pewnym sensie naśladowczynią Jael (Sdz 4,17-22). Bohaterka spotyka się z uznaniem i szacunkiem ludu, a także kapłanów (Jdt 15,8-10). Nie przypadkiem w biblistyce często nazywa się Judytę „kobietą-Dawidem”, wskazując na liczne podobieństwa między niniejszą księgą a historią opowiedzianą w 1Sm 17. W księdze podkreślona zostaje także wartość postów, umartwienia ciała, modlitwy i świątyni jako miejsca świętego. Pochwałę zyskuje również stan wdowi, co jest w ST ideą nową.