131Gdy nastał wieczór, służący pospieszyli się z odejściem. Wtedy Bagoas zamknął namiot od zewnątrz, oddzielając obecnych od ich pana. Oni więc udali się na spoczynek, gdyż wszyscy byli zmęczeni długotrwałą ucztą. 2Tylko Judyta pozostała w namiocie, a pijany winem Holofernes rzucił się na swoje łoże. 3Wtedy Judyta powiedziała do swojej niewolnicy, aby stanęła na zewnątrz pokoju sypialnego, czekając na jej wyjście. I oznajmiła jej, że pójdzie się modlić jak zawsze. To samo powiedziała Bagoasowi. 4Wszyscy więc odeszli i nikogo więcej nie było w pokoju sypialnym. Judyta, stojąc obok jego łoża, modliła się w sercu:
„Panie, Boże wszelkiej mocy!
Spójrz w tej godzinie na dzieło rąk moich
dla wywyższenia Jeruzalem.
5Oto teraz nadszedł czas,
aby pomóc Twemu dziedzictwu
i spełnić mój zamiar zgładzenia wrogów,
którzy przeciw nam powstali”.
6Potem podeszła do jednej z kolumn łoża, tej przy głowie Holofernesa, i zdjęła wiszący na niej miecz. 7Następnie zbliżyła się do łoża, chwyciła go za włosy i powiedziała: „Panie, Boże Izraela, dodaj mi dzisiaj sił!”. 8I dwukrotnie z całej siły uderzyła w jego kark, odcinając mu głowę. 9Następnie zepchnęła ciało z posłania i zdarła ze słupów zasłonę. Po chwili wyszła i dała swej służącej głowę Holofernesa, 10a ona włożyła ją do torby na żywność. Potem, zgodnie ze zwyczajem, wyszły razem na modlitwę. Przeszły przez obóz, ominęły wąwóz, weszły na górę Betulii i zbliżyły się do bram.
Tryumfalny powrót Judyty
11Judyta z daleka już wołała do strażników przy bramach: „Otwórzcie, otwórzcie bramę! Z nami jest Bóg! Nasz Bóg, który okazuje moc w Izraelu i potęgę wobec naszych wrogów, jak to uczynił dzisiaj!”. 12Kiedy ludzie z miasta usłyszeli jej głos, zeszli szybko do bramy i przywołali starszyznę miasta. 13Zbiegli się wszyscy bez wyjątku, gdyż wydawało im się rzeczą niewiarygodną, że ona wróciła. Otworzyli bramę i wpuścili obie kobiety. Potem rozpalili ogień, aby było widno, i stanęli wokół nich. 14Wtedy Judyta powiedziała donośnym głosem: „Chwalcie Boga! Chwalcie! Chwalcie Boga, który nie odjął swego miłosierdzia od domu Izraela, lecz posługując się mną, pobił tej nocy naszych wrogów!”.15Po czym wyjęła z torby głowę, pokazała ją i powiedziała: „Oto głowa Holofernesa, naczelnego wodza wojsk asyryjskich! A oto zasłona, pod którą leżał pijany! Pan zabił go, posługując się ręką kobiety! 16Na życie Pana, który strzegł mnie na drodze, którą szłam. Uwiodła go moja twarz na jego zgubę, ale nie zgrzeszył ze mną, żeby mnie splugawić i zhańbić”. 17Cały lud zdumiał się ogromnie, upadł na twarz i oddał pokłon Bogu, wołając jednogłośnie: „Bądź uwielbiony, nasz Boże, który pozwoliłeś dzisiaj zadrwić z wrogów Twojego ludu”. 18A Ozjasz powiedział do niej:
„Błogosławiona jesteś, córko, przez Boga Najwyższego
bardziej niż wszystkie kobiety na ziemi!
I błogosławiony Pan, Bóg,
który stworzył niebo i ziemię
i który ciebie prowadził,
abyś odcięła głowę wodza naszych wrogów.
19Pamięć o twojej ufności nigdy się nie zatrze w sercach ludzi,
którzy na wieki będą wspominać moc Bożą.
20Niech Bóg sprawi, abyś była wywyższona na wieki,
i niech obdarzy cię wszelkimi dobrami,
bo nie szczędziłaś swojego życia,
z powodu upokorzenia naszego narodu,
ale prawością swojego postępowania wobec naszego Boga
zapobiegłaś naszej zgubie”.
A cały lud wołał: „Niech tak będzie, niech tak będzie!”.
Betulia – zob. Jdt 4,6+.
Holofernes – zob. Jdt 2,4+.
Błogosławieństwo zawarte w ww. 18-20 Kościół stosuje do Dziewicy Maryi w Jej liturgiczne święta (Jdt 15,9n).
SERCE - w Piśmie σwiętym oznacza najczęściej siedlisko myśli (Iz 6,10; Mk 7,21-23). Uważano je również za ośrodek uczuć, namiętności, nastrojów, emocji. Z nim wiązano różne stany psychiczne człowieka, np. radość (Pwt 28,47), smutek (Ps 13,3), miłość (Flp 1,7). Serce wypełnione pychą prowadzi do przyjmowania postaw sprzeciwiających się Bogu (Iz 6,10) i stoi w opozycji do serca Jezusa, które charakteryzuje się pokorą i łagodnością (Mt 11,29). Dzięki mądremu sercu można odróżniać dobro od zła oraz roztropnie i sprawiedliwie rządzić (1Krl 3,12). Serce utożsamiane jest również z podstawowymi władzami człowieka: wolą i sumieniem (2Sm 24,10). To ono podejmuje decyzje (2Sm 7,21), stanowi centrum posłuszeństwa, świadomego działania i jako takie reprezentuje całą osobę. Jest miejscem spotkania człowieka ze słowem Bożym i dlatego w nim musi dokonać się nawrócenie (Ps 51,12). Zob.
NERKI.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.
SYJON.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
CIAŁO - termin wieloznaczny; zarówno jęz. hebr., jak i jęz. gr. posiadały dwa terminy na określenie ciała: hebr. sze’er, gr. sarks - dosł. ‘mięso’, ‘cielesność’ i hebr. basar, gr. soma - ‘ciało’. W mentalności semickiej człowiek był jednością, bez podziału na ciało i duszę, stosowanego w świecie greckim. Basar oznacza całego człowieka, ale także odnosi się do ciała zwierząt. Inne znaczenie słowa ciało pojawia się dopiero w NT, gdzie apostoł Paweł używał tego terminu, przeciwstawiając życie według łaski i ducha życiu według ciała, to znaczy opartemu na podążaniu za cielesnymi popędami (np. Rz 8,1nn). Nie oznacza to, że apostoł uważał ciało za złe z natury (np. 1Kor 6,19n). Życie według ciała charakteryzuje się dążeniem do zaspokajania ludzkiej pożądliwości (np. 1J 2,16n). Jest konsekwencją skażenia ludzkiej natury przez grzech ( Rz 5,12), ale dzięki wierze, łasce i pomocy Ducha Świętego, człowiek jest wezwany, aby panować nad własnym ciałem, czyli skłonnościami do ulegania pożądliwości. Życiu według ciała przeciwstawione jest życie duchowe, w którym nie ma miejsca na grzech (np. J 5,14; 8,11; 1J 3,6.9). W Piśmie Świętym ciało jest postrzegane jako godne szacunku, gdyż tylko jako ludzie, czyli istoty posiadające ciało, możemy dostąpić objawienia Boga (np. Ps 40,8nn; Hbr 10,5-10), żyć z Nim w przymierzu tu na ziemi, a po śmierci, w wieczności zjednoczyć się z Nim w pełni, posiadając ciała zmartwychwstałe, przemienione na podobieństwo ciała Jezusa po Jego Zmartwychwstaniu (np. 1Kor 15,51nn).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
MIŁOSIERDZIE BOŻE - przymiot Boga wyrażający się w Jego pełnej miłości postawie wobec człowieka, bez względu na jego zasługi. ST nie wypracował jednego pojęcia na określenie Bożego miłosierdzia, lecz używa kilku uzupełniających się terminów. W jęz. hebr. miłosierdzie Boże określane jest jako rachamim, które pochodzi od wyrazu oznaczającego ‘macicę’, ‘łono’. Bóg przyjmuje więc wobec człowieka postawę macierzyńską, jest kochającym rodzicem (np. Iz 49,14n). Ponadto używa się rzeczownika chesed, który wskazuje na takie cechy Boga, jak ‘życzliwość’, ‘miłość’, ‘lojalność’, ‘wierność’. Innym określeniem jest channun - ‘łagodność’, ‘litość’, ‘przebaczenie’. Według autorów NT najpełniejszym wyrazem miłosierdzia Bożego było Wcielenie Jezusa, który przyszedł na ziemię, aby zbawić wszystkich ludzi (np. J 12,47; Rz 11,30-32; Ef 2,4nn; 1Tm 1,15). Miłosierna miłość Chrystusa do ludzi cechowała całą Jego publiczną działalność i wyrażała się w niezliczonych gestach pomocy okazywanej ludziom (np. głoszenie Dobrej Nowiny o zbawieniu, przebaczanie grzechów, uzdrawianie z chorób, uwalnianie od złych duchów, wskrzeszanie z martwych). Przekazane przez Jezusa świadectwo o Bożym miłosierdziu pozwala ludziom wierzyć i mieć nadzieję, że na Sądzie Ostatecznym każdy człowiek doświadczy go od Boga w sposób pełny. Wszyscy ludzie powinni w całym swoim życiu naśladować ten przymiot Boga (np. Jk 2,13).
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
PAN (hebr. Adonai - ‘pan’; gr. Kyrios - ‘władca’, ‘ten który ma władzę nad innym człowiekiem lub całym ludem’) - tytuł wyrażający dostojeństwo i cześć. W ST termin ten stosowano w zastępstwie imienia Boga, którego ze względu na jego świętość nie wypowiadano. W obecnym przekładzie tam, gdzie występuje słowo ”Pan”, w oryginale jest słowo JHWH (tzw. tetragram), wymawiane zazwyczaj jako Jahwe. W ST jest to najważniejsze imię Boga, które prawdopodobnie oznacza Tego, który jest, który wyzwala, który stwarza, który panuje ( Wj 3,14n). W Septuagincie - greckim przekładzie ST - tytuł Pan (Kyrios) stał się imieniem własnym Boga, najwyższego spośród wszystkich władców (Pwt 10,17). NT tytuł Kyrios odnosi do Jezusa. Upowszechnił się on w pierwszych wspólnotach chrześcijan, którzy oddając się pod panowanie Chrystusa, uznali Go za jedynego Pana, władcę życia i śmierci (Rz 14,9), tego, który powróci (1Tes 4,17), aby ostatecznie zatryumfować nad wszystkim (Flp 2,9-11). Rzeczywiste uznanie Jezusa za Pana jest warunkiem wystarczającym do otrzymania zbawienia (Rz 10,9; por. J 13,13n).
BŁOGOSŁAWIĆ, BŁOGOSŁAWIEŃSTWO, BŁOGOSŁAWIONY - w ST rzeczywistość błogosławieństwa wyraża więź między Bogiem i Jego ludem albo między poszczególnymi ludźmi. Podmiotem udzielającym błogosławieństwa może być zarówno Bóg, jak i człowiek. Gdy Bóg udziela błogosławieństwa, oznacza to, że okazuje On człowiekowi swoją łaskę, przychylność i pozwala mu nawiązać ze sobą więź. Człowiek natomiast, błogosławiąc Boga, uznaje Go za swojego Pana i wyraża pragnienie podporządkowania Jemu całego swojego życia. W ten sposób oddaje Mu również cześć i składa dziękczynienie za Jego opiekę. W relacjach międzyludzkich błogosławieństwo wyrasta z tradycji plemiennych. Wyraża ono nie tylko akceptację człowieka, lecz pociąga za sobą konieczność przyjęcia przez niego praw i obowiązków rodowych (np. Rdz 49,1-28). Niektórzy autorzy biblijni stwierdzali, że błogosławieństwo Boga odnosi się tylko do relacji między Nim a Jego ludem. Warunkiem otrzymania przez naród wybrany błogosławieństwa jest posłuszeństwo Bogu. Brak posłuszeństwa skutkuje przekleństwem, którego wyrazem są różnego rodzaju klęski i nieszczęścia w życiu narodu (Kpł 26,14-39; Pwt 28,15-68). Inni autorzy biblijni uważali, że błogosławieństwo wiąże się ściśle z kultem. W NT są liczne świadectwa potwierdzające udzielanie ludziom błogosławieństwa przez Jezusa (np. Mk 10,16; Łk 24,50; Dz 3,26). Skutkiem błogosławieństwa udzielonego przez Jezusa jest doświadczenie szczęścia, które wypełnia wszystkie sfery ludzkiego życia. W pełni szczęśliwy jest człowiek, który z wiarą przyjmuje błogosławieństwo i uznaje, że Jezus jest Synem Bożym i Zbawcą świata (np. Mt 16,17; por. Mt 5,3-12).
Tryumfalny powrót Judyty
Judyta w drodze powrotnej do Betulii wznosi okrzyki, w których wychwala Boga i dziękuje Mu za niezwykły tryumf nad wrogiem. Scena ta rozgrywa się w nocy, co stanowi nawiązanie do słynnej nocy Wyjścia z Egiptu (Wj 12), jednak ciemności zostają rozproszone światłem. Mieszkańcy oblężonego miasta rozpalają ogień, który symbolizuje zwycięstwo Boga nad siłami ciemności. Słowa błogosławieństwa wypowiedziane przez Ozjasza (Jdt 13,18-20) odnoszone są w Tradycji Kościoła do Matki Bożej, która, tak jak Judyta, odniosła zwycięstwo dzięki swej pokorze i wierze. Na płaszczyźnie duchowej postawa Judyty jest uniwersalnym przykładem wdzięczności. Człowiek, któremu powiedzie się walka z grzechem, powinien bardzo uważać na to, aby nie przypisać tego zwycięstwa sobie, ale przede wszystkim być wdzięcznym Panu Bogu. Zwycięska Judyta objęła przywództwo w Betulii, zastępując w ten sposób dotychczasowych przywódców, którzy okazali się za słabi. Postępowanie Judyty stało się też przyczyną decyzji Achiora o pełnym włączeniu się do społeczności żydowskiej przez przyjęcie obrzezania. Był to znak przymierza z Bogiem, praktykowany przez Żydów od czasów Abrahama (Rdz 17,9-14). Prawo nie dopuszczało wprawdzie sytuacji, w której obrzezanie mogłoby być przyjęte przez Ammonitę (Pwt 23,3), wydarzenie to należy jednak traktować w kategoriach symbolicznych, jako przesłanie o powszechności zbawienia, nieograniczonego względami etnicznymi.
Księga Judyty
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Autorem Księgi Judyty jest anonimowy Żyd działający w Palestynie, człowiek wykształcony, znający historię Izraela i istniejące już wtedy teksty Pisma Świętego. Swoje dzieło napisał w połowie II w. przed Chr., mając w pamięci prześladowanie religijne i zakończone zwycięstwem powstanie Machabeuszy (167-164 przed Chr.). Tekst księgi zachował się jedynie w języku greckim, chociaż św. Hieronim posiadał także tekst aramejski. Księga Judyty należy do ksiąg deuterokanonicznych, zawsze uznawana za kanoniczną przez Kościoły zachodnie, jednak odrzucana przez chrześcijański Wschód. Kościoły protestanckie także wykreśliły Księgę Judyty z kanonu ksiąg świętych. Jej kanoniczność dla Kościoła Katolickiego potwierdził Sobór Trydencki (1546 r.).
Tytuł księgi nawiązuje do kluczowej postaci opowiadania, pięknej i pobożnej Judyty, która ocaliła przed zagładą naród wybrany i święte miasto Jerozolimę. Historycznym tłem opowieści są rządy króla Nabuchodonozora, który panował nad Asyrią (Jdt 1,1.13). Jednak opracowania historyczne nie wspominają ani asyryjskiego króla o takim imieniu, ani jego przeciwnika Arfaksada. Imię Nabuchodonozora łączy się w tradycji biblijnej z królem babilońskim, który w 587 r. przed Chr. zburzył Jerozolimę i świątynię, i zapewne to jego miał na myśli autor księgi. Na trudności interpretacyjne napotyka też wiadomość o powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego i odbudowie świątyni (Jdt 4,3; 5,19), co miało miejsce w czasach perskich. Wiele innych wzmianek, nadających opowiadaniu znamię historyczności, także nie znajduje potwierdzenia w źródłach. Z kolei utrwalone w księdze poglądy religijne, w tym żądanie boskiej czci dla ziemskiego władcy (Jdt 3,8; 6,2), oraz instytucje życia publicznego, a wśród nich religijny i polityczny autorytet najwyższego kapłana (Jdt 4,1nn), czy istnienie rady starszych (Jdt 4,8nn), pojawiły się dopiero w czasach hellenistycznych. W jednym opowiadaniu zatem autor zawarł wydarzenia należące do różnych epok: asyryjsko-babilońskiej, perskiej i hellenistycznej. Księga Judyty nie jest więc dziełem historycznym, lecz dydaktycznym, gdyż zawarta w niej historia jest fikcyjna. Jest rodzajem midraszu, czyli przypowieściowego i dydaktycznego przedstawienia dziejów narodu wybranego.
Treść i teologia
U podstaw takiego przedstawienia historii kryło się głębokie przeświadczenie Izraela o nieustannej obecności Boga w życiu narodu, przekonanie poparte wielowiekowym doświadczeniem, że to Boża opatrzność wyznacza jego dzieje. Kompozycja księgi jest przejrzysta, a akcja rozwija się miarowo, chociaż nie brak w niej momentów dramatycznych. Można w niej wyróżnić zasadniczo dwie cześci: pierwsza (Jdt 1 – 7) traktuje o przygotowaniach Asyryjczyków do walki z Żydami, druga (Jdt 8 – 16) opisuje wyzwolenie Żydów za sprawą Judyty. Obie części skonstruowano na zasadzie odwróconych paralelizmów (chiazmów): pierwsza rozpoczyna się przedstawieniem głównych wrogów Izraelitów, druga natomiast koncentruje się na postępowaniu Judyty. Chiazmy powodują, że czytelnik nie odnosi wrażenia, iż śledzi historię, lecz ma do czynienia z dramatem o bogatej akcji. Księga zawiera także piękne teksty modlitw (Jdt 9,2-14; 16,1-17).
Jej naczelnym tematem teologicznym jest wezwanie do bezwzględnej wierności Bogu w każdych okolicznościach. W opowiadaniu temat ten jest ilustrowany dramatyczną sytuacją społeczności Izraela, zagrożonej przez najeźdźcę i przymuszonej do bluźnierczego uznania człowieka za boga. Autor natchniony pokazuje, że prześladowania i zagrożenie są tylko próbą, której celem jest oczyszczenie i umocnienie wiary narodu (Jdt 8,24-27). Wierność Izraela wobec Jerozolimy i świątyni, wobec przykazań i szczegółowych postanowień Prawa stanowią nieodzowne, ale wystarczające warunki zbawczej interwencji Boga (Jdt 5,17n; 8,18-20; 11,10n), gdyż On jest Bogiem ludzi wiernych Prawu i okazujących Mu bojaźń (Jdt 5,21; 16,15). W Księdze Judyty spotykamy ściśle monoteistyczną koncepcję Boga: Jego imię brzmi Pan (Jdt 4,2; 9,8); On jest Panem i Bogiem Wszechmocnym (Jdt 4,13; 8,13; 15,10; 16,5.17). On jest Stwórcą wszystkiego, co istnieje (Jdt 9,5n.12), Bogiem nieba i ziemi (Jdt 5,8; 6,19; 13,18), nieskończenie większym od człowieka, niezgłębionym (Jdt 8,13-16). On jest Bogiem, który kładzie kres wojnom (Jdt 9,7; 16,2) i który przy pomocy słabej kobiety gromi wrogów narodu (Jdt 9,10; 13,15; 16,5n). On jest obrońcą poniżonych i odrzuconych (Jdt 9,11).
Przez pryzmat teologicznego przesłania należy spojrzeć na główną bohaterkę opowiadania, Judytę, która jest ucieleśnieniem postawy zaufania, wierności i legalistycznie pojmowanej pobożności. Miejsce i rola Judyty w przedstawionych wypadkach są niezwykłe, gdyż czymś wyjątkowym w Izraelu jest to, że kobieta zabija mężczyznę (Jdt 13,8), gani przywódców narodu (Jdt 8,9-34), zwodzi naczelnego wodza wrogich wojsk dla ratowania ludu i świątyni (Jdt 11,5nn), zarządza majątkiem (Jdt 8,7; 16,23n). Judyta jest w pewnym sensie naśladowczynią Jael (Sdz 4,17-22). Bohaterka spotyka się z uznaniem i szacunkiem ludu, a także kapłanów (Jdt 15,8-10). Nie przypadkiem w biblistyce często nazywa się Judytę „kobietą-Dawidem”, wskazując na liczne podobieństwa między niniejszą księgą a historią opowiedzianą w 1Sm 17. W księdze podkreślona zostaje także wartość postów, umartwienia ciała, modlitwy i świątyni jako miejsca świętego. Pochwałę zyskuje również stan wdowi, co jest w ST ideą nową.
Judyta w drodze powrotnej do Betulii wznosi okrzyki, w których wychwala Boga i dziękuje Mu za niezwykły tryumf nad wrogiem. Scena ta rozgrywa się w nocy, co stanowi nawiązanie do słynnej nocy Wyjścia z Egiptu (Wj 12), jednak ciemności zostają rozproszone światłem. Mieszkańcy oblężonego miasta rozpalają ogień, który symbolizuje zwycięstwo Boga nad siłami ciemności. Słowa błogosławieństwa wypowiedziane przez Ozjasza (Jdt 13,18-20) odnoszone są w Tradycji Kościoła do Matki Bożej, która, tak jak Judyta, odniosła zwycięstwo dzięki swej pokorze i wierze. Na płaszczyźnie duchowej postawa Judyty jest uniwersalnym przykładem wdzięczności. Człowiek, któremu powiedzie się walka z grzechem, powinien bardzo uważać na to, aby nie przypisać tego zwycięstwa sobie, ale przede wszystkim być wdzięcznym Panu Bogu. Zwycięska Judyta objęła przywództwo w Betulii, zastępując w ten sposób dotychczasowych przywódców, którzy okazali się za słabi. Postępowanie Judyty stało się też przyczyną decyzji Achiora o pełnym włączeniu się do społeczności żydowskiej przez przyjęcie obrzezania. Był to znak przymierza z Bogiem, praktykowany przez Żydów od czasów Abrahama (Rdz 17,9-14). Prawo nie dopuszczało wprawdzie sytuacji, w której obrzezanie mogłoby być przyjęte przez Ammonitę (Pwt 23,3), wydarzenie to należy jednak traktować w kategoriach symbolicznych, jako przesłanie o powszechności zbawienia, nieograniczonego względami etnicznymi.