141Judyta powiedziała: „Posłuchajcie mnie, bracia! Weźcie tę głowę i zatknijcie ją na blankach waszych murów. 2Skoro tylko zaświta poranek i słońce wzejdzie nad ziemią, wtedy niech każdy weźmie do ręki broń, a wszyscy mężczyźni zdolni do walki wyjdą na zewnątrz miasta, jak gdyby zamierzali zstąpić na równinę w stronę przednich posterunków asyryjskich, ale niech nie schodzą. Wyznaczcie też wodza nad nimi. 3Tamci wezmą broń i wrócą do swego obozu, aby zbudzić dowódców wojsk asyryjskich. Pobiegną do namiotu Holofernesa, ale go nie znajdą. Wtedy ogarnie ich strach i zaczną przed wami uciekać! 4Wy zaś i wszyscy mieszkańcy ziemi Izraela będziecie ich ścigać i pobijecie na ich drogach. 5Zanim to zrobicie, przywołajcie Achiora Ammonitę, aby przyjrzał się i rozpoznał tego, który wzgardził domem Izraela, a jego wysłał do nas na śmierć”.
6Przywołano Achiora, który był w domu Ozjasza. A kiedy przyszedł i zobaczył głowę Holofernesa w ręku jednego ze zgromadzonych w tłumie, osunął się na ziemię omdlały. 7Gdy go podniesiono, rzucił się do stóp Judyty i oddał jej hołd, mówiąc:
„Błogosławiona jesteś we wszystkich namiotach Judy
i między wszystkimi narodami.
Każdego, kto usłyszy twoje imię, ogarnie lęk.
8A teraz opowiedz mi wszystko, czego dokonałaś w tych dniach”. Judyta więc opowiedziała w obecności całego ludu o wszystkim, co się stało od momentu, gdy ich opuściła, aż do tej chwili. 9Gdy skończyła mówić, cały lud w mieście zaczął głośno wołać i wznosić radosne okrzyki. 10Achior, widząc wszystko, co Bóg Izraela uczynił, mocno uwierzył w Niego, dał się obrzezać i został przyłączony do domu Izraela aż po dzień dzisiejszy.
Pogrom wojsk asyryjskich
11Skoro nastał poranek, zawiesili na murze głowę Holofernesa, a wszyscy mężczyźni chwycili za broń i wyszli oddziałami w stronę wejść na górę. 12Gdy Asyryjczycy ich zobaczyli, natychmiast powiadomili swoich oficerów, a ci udali się do dowódców, tysiączników i wszystkich swych książąt. 13Oni zaś poszli do namiotu Holofernesa i powiedzieli do zarządzającego jego majątkiem: „Zbudź naszego pana, gdyż niewolnicy ośmielili się wystąpić do walki przeciwko nam, na swoją pewną zgubę”. 14Bagoas wszedł do środka i uderzył w zasłonę namiotu, sądząc, że Holofernes śpi z Judytą.15A gdy nikt nie odpowiedział, odsunął zasłonę, wszedł do sypialni i znalazł go zabitego na progu, bez głowy, bo mu ją odcięto.16Wtedy głośno krzyknął, zaczął płakać, lamentować, przeraźliwie zawodzić i rozdarł swoje ubranie.17Następnie wszedł do namiotu, w którym gościła Judyta, a kiedy jej nie znalazł, wybiegł na zewnątrz do ludzi i zawołał:18„Niewolnicy dopuścili się zdrady! Jedna kobieta hebrajska zhańbiła dom króla Nabuchodonozora! Oto Holofernes leży na ziemi bez głowy!”.19Gdy dowódcy wojsk asyryjskich usłyszeli te słowa, rozdarli szaty i bardzo się przestraszyli, a w obozie podniosły się głośne krzyki i narzekania.
blanki – szczytowa część murów obronnych w kształcie prostokątnych zębów.
Holofernes – zob. Jdt 2,4+.
rozdarł swoje ubranie – zwyczajowa reakcja na publiczne zło, a także znak bólu i rozpaczy (np. Rdz 37,29; Sdz 11,35; Ne 9,1; Mt 26,65).
Nabuchodonozor – zob. Jdt 1,1+.
IZRAEL (hebr. Israel - ‘ten który walczył z Bogiem’) - imię nadane przez Boga patriarsze Jakubowi (Rdz 32,29), które stało się później określeniem dwunastu plemion jego potomków, a z czasem zaczęło funkcjonować jako określenie całego narodu (Joz 24). Najstarsza pozabiblijna wzmianka o Izraelu datowana jest na ok. 1230 r. przed Chr. i pochodzi z hymnu napisanego na cześć egipskiego faraona Merenptaha. Plemiona izraelskie były mocno ze sobą powiązane więzami krwi i licznymi traktatami. Jednolitą i zjednoczoną organizacją państwową, istniejącą pod nazwą Izrael, stały się w latach panowania króla Dawida. Po śmierci króla Salomona, w 922 r. przed Chr., nastąpił rozłam na Królestwo Północne (Izrael) i Królestwo Południowe (Juda). Autorzy biblijni mianem Izrael określają dziesięć plemion Królestwa Północnego. Pozostałe dwa plemiona południowe nazywają Judą. W tekstach pisanych po przesiedleniu babilońskim (586 r. przed Chr.) termin Izrael przyjmuje różne znaczenia. Może oznaczać osobę patriarchy Jakuba lub pochodzący od niego naród, zjednoczone królestwo, Królestwo Północne oraz Królestwo Południowe. W NT słowem Izrael określa się naród żydowski (np. Rz 11,26; 2Kor 3,12), a czasem Kościół Boży (np. Ga 6,16). Zob.
JUDA.
AMMONICI (od hebr. ammon - ‘ludowy’, ‘mój lud’) - aramejski lud wywodzący się od Lota, bratanka Abrahama (Rdz 19,30-38). Zamieszkiwali tereny nad wschodnim dopływem Jordanu Jabbokiem, na wschód i na północ od Morza Martwego. Ich terytorium znajdowało się na terenie dzisiejszej Jordanii. Państwo Ammonitów powstało na przełomie epok brązu i żelaza (1500-1000 przed Chr.). Stolicą była Rabba położona w miejscu, gdzie znajduje się obecna stolica Jordanii - Amman. W Piśmie Świętym zostały opisane liczne wojny Izraelitów z Ammonitami, które rozpoczęły się niedługo po przybyciu Izraelitów do Kanaanu (np. Sdz 10,7-9). Zwycięską walkę z Ammonitami stoczył sędzia Jefte (Sdz 11). Pokonał ich również Saul pod Jabesz w Gileadzie (1Sm 11) oraz Dawid w bitwie pod Rabba (2Sm 11,14-21). Pomimo tych klęsk państwo Ammonitów przetrwało, a w okresie asyryjskim (VIII-VII w. przed Chr.) znacznie wzrosło jego znaczenie na Bliskim Wschodzie. Świadczą o tym liczne znaleziska archeologiczne z tego okresu, teksty asyryjskie oraz pisma proroków ST (np. Jr 49,1-6; Ez 25,1-7; Am 1,13-15; So 2,8). Państwo Ammonitów prawdopodobnie zostało wcielone do nowobabilońskiego imperium Nabuchodonozora i już nigdy się nie odrodziło. Niewiele można powiedzieć na temat religii Ammonitów. Wiadomo tylko, że ich najważniejszym bóstwem był, czczony także przez Fenicjan, Milkom. Zob.
KANAAN.
IMIĘ - oznaczało istotę, tożsamość i tajemnicę osoby, do której się odnosiło. Nadanie dziecku konkretnego imienia wyrażało oczekiwania rodziców, jakie z nim wiązali, jak również zadania, jakie dana osoba ma do spełnienia w życiu (Mt 16,18). Dlatego w kulturze semickiej imię zawsze wyrażało możliwości społeczne człowieka (Lb 16,2). Izraelici przywiązywali wielką wagę do nadawania imion. Zmienić komuś imię oznaczało obdarzyć go nową osobowością (Rdz 17,5; 17,15). Bóg, objawiając swoje imię człowiekowi ( Wj 3,14), pozwolił mu zbliżyć się do swojej tajemnicy, dopuścił go do głębokiej zażyłości ze sobą (J 17,6.26). Jego imię jest uświęcane (Iz 29,23), uwielbiane (Ps 7,18), kochane (Ps 5,12), wieczne (Ps 135,13) i groźne (Pwt 28,58). Świątynia była miejscem, w którym z woli Boga przebywało Jego imię (Pwt 12,5), czyli stale była napełniona Jego obecnością. Żydzi z szacunku dla Boga nigdy nie wypowiadali Jego imienia, zastępując je pomocniczymi określeniami typu: mój Pan, Bóg, Ten, co przebywa w górach. Bóg wybrał również imię dla swojego Syna. Imię Jezus jest święte i tożsame z imieniem Bożym (Ap 14,1). Apostołowie w imię Jezusa uzdrawiali chorych (Dz 3,6), wyrzucali demony (Mk 9,38), czynili cuda (Mt 7,22). Ich działania były w istocie działaniami samego Jezusa, który przekazując uczniom władzę i moc, uczynił ich kontynuatorami swojej misji. Zob.
JEZUS.
OBRZEZANIE - zabieg polegający na usunięciu części napletka. Znane było u ludów Wschodu jako obrzęd inicjacji seksualnej i przejścia z dzieciństwa w dorosłość. Tylko w Izraelu obrzezanie miało sens religijny, ponieważ już od czasów Abrahama było znakiem przymierza z Bogiem (Rdz 17,9-14). U Żydów dokonywał go ojciec w ósmym dniu życia noworodka (Kpł 12,3). Przez specjalny, bardzo bolesny zabieg można było pozbyć się znaku obrzezania (1Mch 1,15). Już w ST podkreślano, że samo obrzezanie nie wystarcza do tego, aby cieszyć się błogosławieństwem, którego Bóg udziela swojemu ludowi, ale potrzeba jeszcze obrzezania serca, czyli odrzucenia grzesznych postaw i czynów (Pwt 10,16; Jr 4,4; 9,24n; por. Rz 2,28n). Chrześcijaństwo wyrosłe z judaizmu stanęło wobec problemu obrzezania mężczyzn pochodzenia pogańskiego (Dz 15,1nn; Ga 2,3nn). Paweł Apostoł głosił, że obrzezanie należy do przemijającego porządku Starego Przymierza i dlatego nie powinno obowiązywać w Nowym (Ga 5,6; 6,15). Ostatecznie tzw. Sobór Jerozolimski nie nałożył na chrześcijan obowiązku obrzezania ( Dz 15,23-29).
ASYRIA, ASYRYJCZYCY - starożytne miasto-państwo Assur na północnym-wschodzie obecnego Iraku, ze stolicą na zachodnim brzegu Tygrysu. Starożytne inskrypcje poświadczają, że ok. 1900 r. przed Chr. władcą tego niezawisłego miasta -państwa był Szalim-Ahum. Pod koniec XIX w. przed Chr. Assur został zawładnięty przez Amorytów znad Eufratu. W połowie XIV w. przed Chr. za Assurbalita I ukonstytuowało się imperium asyryjskie, zajmując w następnych stuleciach rozległe terytoria Mitanni i Babilonii. Ok. 1200 r. przed Chr. imperium asyryjskie przeżywało głęboki kryzys. Prawdziwy jego rozkwit rozpoczął się ok. 935 r. przed Chr. od odzyskania terenów utraconych uprzednio na rzecz Aramejczyków. Stopniowa ekspansja imperium nowoasyryjskiego pozwoliła mu ok. 660 r. przed Chr. zająć znaczną część starożytnego Bliskiego Wschodu. Upadek tego imperium został zapoczątkowany wojną domową pomiędzy wojskami trzech pretendentów do tronu. Sytuację tę wykorzystała koalicja Medów i Babilończyków, którzy zaatakowali i zniszczyli środkową część imperium asyryjskiego. Ostatni król Asyrii, Assurubalipat II (612-609 przed Chr.), panował jeszcze przez krótki czas na zachodzie dawnego imperium, w Charanie, dzięki wsparciu ze strony władcy egipskiego. Został jednak zdetronizowany przez Babilończyków, a na zgliszczach wielkiego państwa powstały imperia Babilonii i Medii. W Biblii są jedynie wzmianki o kontaktach Izraela z Asyrią w okresie imperium nowoasyryjskiego. Autorzy 2Krl i 2Krn odnotowują, że Izrael i Juda wykorzystały konflikt pomiędzy Asyrią i Aramem dla poszerzenia swojego terytorium. Było to możliwe za królów Jeroboama II (2Krl 14,23-29) oraz Ozjasza (2Krn 26). Ostatecznie jednak zarówno Izrael, jak i Juda zostały podporządkowane władcom imperium nowoasyryjskiego. Podczas gdy Juda pozostawała ich lojalnym wasalem, Izrael buntował się przeciwko władzy Tiglat-Pilesera, Salmanassara i Sargona. Skutkiem tego był podział terytorium Izraela na prowincje i deportacja ludności w latach 732-720 przed Chr. (2Krl 17,1 - 18,12). Zob.
AMORYCI,
BABILON.
Pogrom wojsk asyryjskich
Światło, które dla obrońców Betulii było znakiem zwycięstwa, dla wojsk Nabuchodonozora stało się znakiem klęski. O świcie Asyryjczycy dostrzegli prawdę o swoim położeniu, dowiedzieli się o śmierci Holofernesa. Ich reakcją był strach, nie mieli oni oparcia w Bogu, tak jak Izraelici. Kiedy zginął ten, któremu służyli, nie pozostało im nic innego, jak tylko rzucić się do chaotycznej ucieczki, która dopełniła ich przegranej. Wielka armia okazała się w istocie słaba i nietrwała. Podobna sytuacja ma miejsce po zwycięstwie człowieka w dziedzinie życia duchowego. Pogrom, którego dokonali Izraelici, był przede wszystkim efektem ich współpracy z Bogiem, ale wynikał także ze wspólnego działania ludzi. Człowiek, trwając we wspólnocie wierzących, zwiększa swoje szanse na pokonanie duchowego przeciwnika. Niezliczone łupy zdobyte przez zwycięzców są tradycyjną rekompensatą za straty wyrządzone przez wroga. W obszarze symbolu to wzbogacenie wyraża odblokowanie zasobów dobra tkwiących w człowieku, a niewidocznych ze względu na panowanie nad nim złego ducha. Każdy sukces odniesiony na płaszczyźnie duchowej wzbogaca człowieka i czyni go silniejszym w dalszych zmaganiach ze złem.
Księga Judyty
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Autorem Księgi Judyty jest anonimowy Żyd działający w Palestynie, człowiek wykształcony, znający historię Izraela i istniejące już wtedy teksty Pisma Świętego. Swoje dzieło napisał w połowie II w. przed Chr., mając w pamięci prześladowanie religijne i zakończone zwycięstwem powstanie Machabeuszy (167-164 przed Chr.). Tekst księgi zachował się jedynie w języku greckim, chociaż św. Hieronim posiadał także tekst aramejski. Księga Judyty należy do ksiąg deuterokanonicznych, zawsze uznawana za kanoniczną przez Kościoły zachodnie, jednak odrzucana przez chrześcijański Wschód. Kościoły protestanckie także wykreśliły Księgę Judyty z kanonu ksiąg świętych. Jej kanoniczność dla Kościoła Katolickiego potwierdził Sobór Trydencki (1546 r.).
Tytuł księgi nawiązuje do kluczowej postaci opowiadania, pięknej i pobożnej Judyty, która ocaliła przed zagładą naród wybrany i święte miasto Jerozolimę. Historycznym tłem opowieści są rządy króla Nabuchodonozora, który panował nad Asyrią (Jdt 1,1.13). Jednak opracowania historyczne nie wspominają ani asyryjskiego króla o takim imieniu, ani jego przeciwnika Arfaksada. Imię Nabuchodonozora łączy się w tradycji biblijnej z królem babilońskim, który w 587 r. przed Chr. zburzył Jerozolimę i świątynię, i zapewne to jego miał na myśli autor księgi. Na trudności interpretacyjne napotyka też wiadomość o powrocie Izraelitów z wygnania babilońskiego i odbudowie świątyni (Jdt 4,3; 5,19), co miało miejsce w czasach perskich. Wiele innych wzmianek, nadających opowiadaniu znamię historyczności, także nie znajduje potwierdzenia w źródłach. Z kolei utrwalone w księdze poglądy religijne, w tym żądanie boskiej czci dla ziemskiego władcy (Jdt 3,8; 6,2), oraz instytucje życia publicznego, a wśród nich religijny i polityczny autorytet najwyższego kapłana (Jdt 4,1nn), czy istnienie rady starszych (Jdt 4,8nn), pojawiły się dopiero w czasach hellenistycznych. W jednym opowiadaniu zatem autor zawarł wydarzenia należące do różnych epok: asyryjsko-babilońskiej, perskiej i hellenistycznej. Księga Judyty nie jest więc dziełem historycznym, lecz dydaktycznym, gdyż zawarta w niej historia jest fikcyjna. Jest rodzajem midraszu, czyli przypowieściowego i dydaktycznego przedstawienia dziejów narodu wybranego.
Treść i teologia
U podstaw takiego przedstawienia historii kryło się głębokie przeświadczenie Izraela o nieustannej obecności Boga w życiu narodu, przekonanie poparte wielowiekowym doświadczeniem, że to Boża opatrzność wyznacza jego dzieje. Kompozycja księgi jest przejrzysta, a akcja rozwija się miarowo, chociaż nie brak w niej momentów dramatycznych. Można w niej wyróżnić zasadniczo dwie cześci: pierwsza (Jdt 1 – 7) traktuje o przygotowaniach Asyryjczyków do walki z Żydami, druga (Jdt 8 – 16) opisuje wyzwolenie Żydów za sprawą Judyty. Obie części skonstruowano na zasadzie odwróconych paralelizmów (chiazmów): pierwsza rozpoczyna się przedstawieniem głównych wrogów Izraelitów, druga natomiast koncentruje się na postępowaniu Judyty. Chiazmy powodują, że czytelnik nie odnosi wrażenia, iż śledzi historię, lecz ma do czynienia z dramatem o bogatej akcji. Księga zawiera także piękne teksty modlitw (Jdt 9,2-14; 16,1-17).
Jej naczelnym tematem teologicznym jest wezwanie do bezwzględnej wierności Bogu w każdych okolicznościach. W opowiadaniu temat ten jest ilustrowany dramatyczną sytuacją społeczności Izraela, zagrożonej przez najeźdźcę i przymuszonej do bluźnierczego uznania człowieka za boga. Autor natchniony pokazuje, że prześladowania i zagrożenie są tylko próbą, której celem jest oczyszczenie i umocnienie wiary narodu (Jdt 8,24-27). Wierność Izraela wobec Jerozolimy i świątyni, wobec przykazań i szczegółowych postanowień Prawa stanowią nieodzowne, ale wystarczające warunki zbawczej interwencji Boga (Jdt 5,17n; 8,18-20; 11,10n), gdyż On jest Bogiem ludzi wiernych Prawu i okazujących Mu bojaźń (Jdt 5,21; 16,15). W Księdze Judyty spotykamy ściśle monoteistyczną koncepcję Boga: Jego imię brzmi Pan (Jdt 4,2; 9,8); On jest Panem i Bogiem Wszechmocnym (Jdt 4,13; 8,13; 15,10; 16,5.17). On jest Stwórcą wszystkiego, co istnieje (Jdt 9,5n.12), Bogiem nieba i ziemi (Jdt 5,8; 6,19; 13,18), nieskończenie większym od człowieka, niezgłębionym (Jdt 8,13-16). On jest Bogiem, który kładzie kres wojnom (Jdt 9,7; 16,2) i który przy pomocy słabej kobiety gromi wrogów narodu (Jdt 9,10; 13,15; 16,5n). On jest obrońcą poniżonych i odrzuconych (Jdt 9,11).
Przez pryzmat teologicznego przesłania należy spojrzeć na główną bohaterkę opowiadania, Judytę, która jest ucieleśnieniem postawy zaufania, wierności i legalistycznie pojmowanej pobożności. Miejsce i rola Judyty w przedstawionych wypadkach są niezwykłe, gdyż czymś wyjątkowym w Izraelu jest to, że kobieta zabija mężczyznę (Jdt 13,8), gani przywódców narodu (Jdt 8,9-34), zwodzi naczelnego wodza wrogich wojsk dla ratowania ludu i świątyni (Jdt 11,5nn), zarządza majątkiem (Jdt 8,7; 16,23n). Judyta jest w pewnym sensie naśladowczynią Jael (Sdz 4,17-22). Bohaterka spotyka się z uznaniem i szacunkiem ludu, a także kapłanów (Jdt 15,8-10). Nie przypadkiem w biblistyce często nazywa się Judytę „kobietą-Dawidem”, wskazując na liczne podobieństwa między niniejszą księgą a historią opowiedzianą w 1Sm 17. W księdze podkreślona zostaje także wartość postów, umartwienia ciała, modlitwy i świątyni jako miejsca świętego. Pochwałę zyskuje również stan wdowi, co jest w ST ideą nową.
Światło, które dla obrońców Betulii było znakiem zwycięstwa, dla wojsk Nabuchodonozora stało się znakiem klęski. O świcie Asyryjczycy dostrzegli prawdę o swoim położeniu, dowiedzieli się o śmierci Holofernesa. Ich reakcją był strach, nie mieli oni oparcia w Bogu, tak jak Izraelici. Kiedy zginął ten, któremu służyli, nie pozostało im nic innego, jak tylko rzucić się do chaotycznej ucieczki, która dopełniła ich przegranej. Wielka armia okazała się w istocie słaba i nietrwała. Podobna sytuacja ma miejsce po zwycięstwie człowieka w dziedzinie życia duchowego. Pogrom, którego dokonali Izraelici, był przede wszystkim efektem ich współpracy z Bogiem, ale wynikał także ze wspólnego działania ludzi. Człowiek, trwając we wspólnocie wierzących, zwiększa swoje szanse na pokonanie duchowego przeciwnika. Niezliczone łupy zdobyte przez zwycięzców są tradycyjną rekompensatą za straty wyrządzone przez wroga. W obszarze symbolu to wzbogacenie wyraża odblokowanie zasobów dobra tkwiących w człowieku, a niewidocznych ze względu na panowanie nad nim złego ducha. Każdy sukces odniesiony na płaszczyźnie duchowej wzbogaca człowieka i czyni go silniejszym w dalszych zmaganiach ze złem.