Tajemniczy sen Mardocheusza

1aW drugim roku panowania wielkiego króla Artakserksesa, w pierwszym dniu miesiąca Nisan, Mardocheusz, syn Jaira, syna Szimeiego, syna Kisza, z plemienia Beniamina, miał sen. 1bBył on Żydem mieszkającym w mieście Suza, dostojnikiem służącym na dworze królewskim. 1cNależał do wygnańców, których król babiloński Nabuchodonozor uprowadził z Jerozolimy wraz z królem Jechoniaszem. 1dTaki był jego sen: Krzyki i zgiełk, grzmoty i trzęsienie, trwoga na ziemi. 1eOto nadeszły dwa ogromne smoki gotowe do walki i zaryczały przeraźliwie, 1fa na odgłos ich ryku wszystkie narody szykowały się do wojny, aby walczyć z narodem sprawiedliwych. 1gOto dzień ciemności i mroku, ucisk i prześladowanie, nieszczęście i wielka trwoga na ziemi. 1hA naród sprawiedliwych zatrwożył się, gdyż bał się nadchodzącego nieszczęścia i był przygotowany na zagładę. I wołali do Boga. 1iNa głos ich wołania wytrysnęła z małego źródła jakby ogromna rzeka, mnóstwo wody. 1kŚwiatłość i słońce zajaśniały, a poniżeni zostali wywyższeni i pochłonęli mocnych. 1lJak tylko Mardocheusz przebudził się, mając w pamięci swój sen, aż do wieczora zastanawiał się nad jego znaczeniem i na wszelkie sposoby próbował odgadnąć, co Bóg zamierza uczynić.

1mGdy Mardocheusz wypoczywał na dziedzińcu w towarzystwie Gabaty i Tarry, dwóch eunuchów królewskich, którzy strzegli dziedzińca,1nsłyszał ich rozmowy i poznał ich plany. Zrozumiał, że przygotowują bunt przeciwko królowi Artakserksesowi. Wtedy doniósł o tym królowi.1oKról przesłuchał obu eunuchów, a gdy przyznali się do winy, kazał ich stracić. 1pKról opisał te wydarzenia, aby je upamiętnić. Również Mardocheusz je opisał. 1qPóźniej król powierzył Mardocheuszowi służbę na dziedzińcu i za wszystko wynagrodził go darami. 1rA względami króla cieszył się też Haman Pyszałek, syn Hammedaty. To on usiłował zaszkodzić Mardocheuszowi i jego ludowi z powodu tamtych dwóch eunuchów króla.

Nieposłuszeństwo Waszti

11Zdarzyło się to za czasów Artakserksesa, który od Indii aż do Etiopii miał w swoim władaniu łącznie sto dwadzieścia siedem państw. 2W czasie, gdy zasiadał na tronie w mieście Suza, 3w trzecim roku swego panowania wydał on przyjęcie dla przyjaciół i dla pozostałych dworzan, dla dostojnych Persów i Medów, a także dla rządców prowincji.4Ucztowali przez sto osiemdziesiąt dni, w czasie których król pokazał im przepych swego królestwa oraz blask swojej świetności.

5Kiedy minęły dni uroczystości, król urządził na dziedzińcu pałacu królewskiego sześciodniową ucztę dla wszystkich ludów przebywających w mieście. 6Nad dziedzińcem rozpięto delikatne tkaniny z bisioru i lnu, które sznurami z bisioru i szkarłatu przymocowano do srebrnych i złotych pierścieni, a te do kolumn z białego marmuru. Złote i srebrne sofy ustawiono na posadzce z kamieni w kolorze szmaragdu, masy perłowej i białego marmuru, a przezroczyste, misternie tkane pokrycia ozdobiono wpiętymi dokoła kwiatami róży. 7Kielichy były ze złota i srebra, a sam tylko rubinowy puchar szacowano na trzydzieści tysięcy talentów. Wina było pod dostatkiem i to takiego, jakie pił sam król. 8W czasie uczty nie przestrzegano zasad biesiadowania, gdyż tak życzył sobie król, który rozkazał obsługującym spełniać wolę obecnych. 9Również królowa Waszti wydała ucztę dla kobiet w pokojach królewskich, należących do króla Artakserksesa.

10W siódmym dniu rozradowany król rzekł do Hamana, Bazana, Tarry, Borazego, Zatolty, Abatazy i Taraby, siedmiu eunuchów, służących króla Artakserksesa, 11by przyprowadzili królową w koronie królewskiej. Chciał wszystkim książętom i ludom pokazać jej urodę, gdyż była naprawdę piękna. 12Ale królowa Waszti nie posłuchała rozkazu i nie przyszła z eunuchami. Wtedy urażony król zapłonął gniewem 13i rzekł do swoich przyjaciół: „Tak oto odpowiedziała Waszti! Osądźcie to i wydajcie wyrok!”. 14Wtedy podeszli do niego Arkesajos, Sarsatajos i Malesear, książęta perscy i medyjscy, bliscy współpracownicy króla, zasiadający na pierwszych miejscach przy królu, 15i powiedzieli mu, jak według prawa należałoby postąpić z królową Waszti, która nie spełniła królewskiego polecenia przekazanego jej przez eunuchów. 16A Muchajos rzekł do króla i książąt: „Królowa Waszti zawiniła nie tylko wobec króla, ale także wobec wszystkich książąt i dostojników królestwa. 17Jeżeli bowiem rozejdzie się wieść o takim zachowaniu królowej, a przecież sprzeciwiła się samemu królowi Artakserksesowi, 18to małżonki książąt perskich i medyjskich, jak tylko dowiedzą się, co Waszti odpowiedziała królowi, jeszcze dzisiaj odważą się w podobny sposób wzgardzić swoimi mężami. 19Jeśli więc król uzna to za słuszne, niech wyda dekret królewski, który zostanie wpisany do praw Medów i Persów, i niech w nim postanowi nieodwołalnie, że królowa nie stanie już nigdy przed królem, a jej godność królewska będzie oddana kobiecie od niej szlachetniejszej! 20Jeżeli król ustanowi takie prawo królewskie, to niech zostanie ono ogłoszone w królestwie, gdyż tym sposobem wszystkie kobiety będą okazywać szacunek swoim mężom, tak ubogim, jak i bogatym”. 21Mowa ta spodobała się królowi i książętom i król postąpił według słów Muchajosa. 22Po całym królestwie został rozesłany dekret, do każdego okręgu w jego własnym języku, by mężowie byli panami w swoich domach.


Artakserkses – król perski Kserkses I (485-465 przed Chr.), który walczył z Grekami pod Salaminą (480 r. przed Chr.) i Mykale (479 r. przed Chr.).


Mardocheusz – imię pochodzenia babilońskiego, wywodzące się od imienia boga Marduka. Mardocheusz był opiekunem Estery.


Suza – dawna stolica Elamu (obecnie południowo-zachodni Iran). W czasach imperium perskiego była zimową rezydencją królów, którzy na okres letni przenosili się do Ekbatany. Dziś pozostały z niej jedynie ruiny.


Nabuchodonozor – król babiloński (605-562 przed Chr.), który dwukrotnie zajął Jerozolimę, a jej mieszkańców uprowadził do niewoli. W Księdze Estery jest mowa o pierwszym przesiedleniu w 598 r. przed Chr. (2Krl 24,8-16).


dwa… smoki – mają znaczenie symboliczne, wyobrażają przeciwne sobie siły dobra i zła (Est 10,3d). Motyw walk smoków dość często występuje w literaturze starożytnego Bliskiego Wschodu; w Biblii tylko w tym miejscu.


eunuch – w krajach starożytnego Wschodu eunuchowie posługiwali różnym dostojnikom i czuwali nad ich haremami. Często stawali się zaufanymi ludźmi ważnych osobistości i zajmowali wpływowe stanowiska.


Haman Pyszałek – w języku perskim imię to może oznaczać ‘dar bóstwa Haoma’, ale w tekście hebrajskim ma charakter symboliczny ze względu na związek ze słowem hamon, oznaczającym wrogie ludy zwołane na ostateczną wojnę przeciwko narodowi wybranemu. W tekście greckim występuje słowo Bugajos, będące zniekształconym tytułem powiernika perskiego władcy Bagoasa lub określeniem pyszałka.


Artakserkses – zob. Est 1,1a+.


sto dwadzieścia siedem państw – tak rozległy obszar imperium perskie miało tylko za panowania Dariusza I Wielkiego (521-486 przed Chr.). Według danych historycznych było ono podzielone na 20 satrapii i wiele okręgów o obszarach pokrywających się z terytoriami dawnych państw (Dn 6,2). Liczba 127 wydaje się jednak wyolbrzymiona.


Suza – zob. Est 1,1b+.


Medowie – mieszkańcy Medii, państwa położonego nad Morzem Kaspijskim, na terenie dzisiejszego północno-zachodniego Iranu.


bisior – cienka i lśniąca tkanina, wytwarzana z jedwabistej nici powstałej z wydzieliny morskich małż. W starożytności była to najdroższa tkanina.


sofa – rodzaj łoża lub posłania, na którym spoczywali uczestnicy uczty (Est 7,8).


eunuch – zob. Est 1,1m+.


postanowi nieodwołalnie – dekrety królów perskich były nieodwołalne i tylko w drodze wyjątku mogły zostać zmienione. Zwyczaj ten jest poświadczony za czasów ostatniego króla perskiego Dariusza III (Est 8,8).


JEROZOLIMA, JERUZALEM - starożytne miasto położone w górach Judei (ok. n.p.m.), na wschód od wybrzeża Morza Śródziemnego. Pierwsze ślady osadnictwa datowane są tam na ok. 3200 r. przed Chr. Wielkiego znaczenia miasto nabrało po zdobyciu go przez Dawida w X w. przed Chr., który uczynił z niego stolicę zjednoczonego i rosnącego w siłę Izraela (2Sm 5,6). Po sprowadzeniu tam Arki Przymierza i wybudowaniu przez Salomona okazałej świątyni na górze Moria (1Krl 6) Jerozolima stała się centrum życia religijnego całego narodu. W 586 r. przed Chr. król babiloński Nabuchodonozor zburzył miasto, a ludność deportował do Babilonii. Po powrocie z wygnania Żydzi odbudowali świątynię, a miasto odzyskało swoje dawne znaczenie. W 63 r. przed Chr. Jerozolima dostała się pod panowanie Rzymian. Po nieudanym powstaniu żydowskim w 70 r. po Chr. została zniszczona, a jej świątynia doszczętnie spłonęła. Jerozolima jest centralnym miejscem historii zbawienia, gdyż tam właśnie miały miejsce najważniejsze wydarzenia zbawcze dokonane przez Jezusa: Jego nauczanie, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie. Tam też swój początek wzięła wspólnota Kościoła. Już ST zapowiada Nowe Jeruzalem (Iz 2,2; Mi 4,1-3), miejsce, w którym na końcu czasów Bóg zamieszka wraz ze wszystkimi narodami. Nowa Jerozolima będzie miejscem ostatecznego zjednoczenia zbawionej przez Chrystusa ludzkości ( Ap 21). Pojawiający się w księgach NT termin Jeruzalem (np. Mt 23,37; Łk 2,25; Dz 1,8; Rz 15,19; 1Kor 16,3; Ga 4,25; Hbr 12,22; Ap 3,12) jest archaiczną formą nazwy Jerozolima stosowaną w Septuagincie (greckim przekładzie ksiąg ST). W niniejszym przekładzie zachowano rozróżnienie występujące w oryginale. Zob.

SYJON.

PERSJA, PERSOWIE - imperium stworzone przez indogermańskich Persów, czyli lud, który osiedlił się w dolinie irańskiej na przełomie XI i X w. przed Chr. Za twórcę potężnego imperium perskiego, opartego na idei kreatywnej współpracy wielu narodów pod jednym panowaniem, które w szczytowym momencie swojego rozwoju obejmowało tereny od Grecji do Indii, uznaje się Cyrusa II (559-530 przed Chr.), zwanego Wielkim. Początkiem dominacji perskiej było jego zwycięstwo nad Medami. Po podboju Babilończyków władca ten w 539 r. przed Chr. pozwolił wrócić Izraelitom do ziemi ojczystej po blisko pięćdziesięcioletnim wygnaniu ( Ezd 1,1-4). Inny władca perski Dariusz I (522-486 przed Chr.) pozwolił Żydom na odbudowanie świątyni w Jerozolimie (Ezd 6). Imperium perskie przetrwało do czasów podbojów Aleksandra Wielkiego (ok. 330 r. przed Chr.).


TALENT - jednostka wagi wynosząca około , odpowiednik 60 min oraz jednostka monetarna, równowartość 6000 drachm. Zob.

DENAR,

MINA.

Tajemniczy sen Mardocheusza
Ten swoisty prolog, zamieszczony tylko w wersji greckiej (zob. Wprowadzenie), powstał w późniejszym czasie niż reszta Księgi Estery. Dane historyczne dotyczące głównego bohatera, Mardocheusza, nie są jednak wiarygodne. Skoro bowiem został przesiedlony z Jerozolimy w czasach Jechoniasza (598 r. przed Chr.), to nie mógł żyć na dworze perskim za panowania Kserksesa I (485-465 przed Chr.), który tutaj nosi imię Artakserksesa. Autor jednak chce nie tyle przekazać kronikarski zapis wydarzeń, ile raczej tworzy budujące opowiadanie. Sen Mardocheusza, podobnie jak inne sny w Biblii (np. Rdz 37,5-10; 40,5-23; Dn 4; 7; 2Mch 15,11nn), jest formą objawienia woli Bożej. Ukazane w nim apokaliptyczne obrazy kataklizmów oraz walk smoków zapowiadają interwencję Boga na rzecz uciekającego się do Niego Izraela, który jest obecnie zdany na łaskę obcych narodów. Ostateczne wyjaśnienie snu znajduje się dopiero w epilogu (Est 10,3a‑l), jednak już teraz jest jasne, że zapowiada on zwycięstwo narodu wybranego nad pozornie niepokonanymi siłami tego świata. Z kolei epizod ze zdemaskowaniem przez Mardocheusza spisku przeciwko królowi (ww. 1m‑r; por. Est 2,19-23) służy przede wszystkim wyjaśnieniu przyczyn sympatii króla do tego żydowskiego urzędnika dworskiego.


Nieposłuszeństwo Waszti
Opisane wydarzenie rozgrywa się w Suzie, jednej ze stolic wielkiego imperium, zimowej rezydencji władcy. Prawie półroczny okres trwania uczty wydanej przez króla należy rozumieć jako czas przyjmowania przedstawicieli różnych prowincji, nie zaś jako nieprzerwane ucztowanie. Wyolbrzymienie pewnych elementów opowiadania służyło zapewne podkreśleniu wielkości i przepychu królestwa perskiego. Kluczową postacią w tym fragmencie jest królowa Waszti, która swoją odmową ściąga na siebie gniew króla. Władca po naradzie ze swoimi najbliższymi współpracownikami pozbawia ją praw królowej, wydając zarazem nieodwołalny dekret nakazujący wszystkim kobietom imperium posłuszeństwo mężom. Nadanie królewskiemu rozporządzeniu cechy nieodwołalności wskazuje na przypisanie sobie przez władcę Boskiej władzy. Jednak jego postanowienie okazuje się w istocie tylko parodią Bożego prawa.

Księga Estery
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Swój tytuł Księga Estery zawdzięcza bohaterce opowiadania, pięknej Żydówce Esterze, żyjącej na wygnaniu. Autor odwołuje się do nieznanego, historycznego wspomnienia o prześladowaniu lub pogromie Żydów w diasporze perskiej w V w. przed Chr. Opisane sytuacje odpowiadają realiom epoki imperium perskiego, w szczególności realiom życia na dworze królewskim. Jednak, wbrew podanym informacjom, ani Waszti (Est 1,9nn), ani Estera nie były królowymi perskimi i żonami Kserksesa I (485-465 przed Chr.), który w opowiadaniu nosi imię Artakserkses, a w wersji hebrajskiej Aswerus. Pojawiają się również wątki legendowe i nowelistyczne, jak wybór głównej bohaterki na królową czy niezwykła kariera Mardocheusza na dworze perskim. Księgę Estery należy zatem traktować jako pismo historyczno‑dydaktyczne, to znaczy wymyślone opowiadanie mające na celu nie tyle czysto historyczny przekaz, co religijno-moralne pouczenie czytelnika. Autor chciał ukazać wzorce prawego i roztropnego postępowania Żydów z diaspory wobec pogan i nieprzyjaciół ludu. Być może inspiracją dla niego była historia Józefa, najpierw poniżonego, a potem wywyższonego na dworze faraona (Rdz 39 – 41), bądź też dzieje Daniela (Dn 1,1 – 2,49; 6,1-29) albo Nehemiasza i Ezdrasza, którzy byli perskimi urzędnikami.
Zachowały się dwa zasadniczo różniące się od siebie hebrajskie teksty Księgi Estery. Krótsza wersja powstała mniej więcej w połowie II wieku przed Chr., natomiast tekst znacznie dłuższy napisano nieco później w Palestynie lub Egipcie, około 114 r. lub 78/77 r. przed Chr. (Est 10,31+). Grecki przekład wprowadził nie tylko liczne zmiany, ale przede wszystkim aż sześć dość obszernych dodatków, zaznaczonych w naszym tłumaczeniu odrębną numeracją literową (Est 1,1a-r; 3,13a-g; 4,17a-y; 5,1a-2b; 8,12a-x; 10,3a-l). Ponadto sam tekst grecki przetrwał w dwóch różnych wariantach.
Opinie chrześcijan na temat kanoniczności księgi były podzielone, a spór dotyczył przede wszystkim wspomnianych sześciu dodatków, które ostatecznie zostały uznane przez Sobór Trydencki (1545-1563) za kanoniczne.
Obecne tłumaczenie opiera się na greckiej wersji, która jest nie tyle zwykłym przekładem tekstu hebrajskiego, co raczej nową wersją dzieła. Wydaje się, że ta właśnie wersja, używana zresztą przez chrześcijan pierwszych wieków, przyniesie większą korzyść polskiemu czytelnikowi niż przekład z języka hebrajskiego z dołączeniem deuterokanonicznych dodatków greckich.
Treść i teologia
Księga Estery opowiada o królewskim nakazie zagłady Żydów, który miał być wykonany w dniu wyznaczonym losami, ale który zostaje odwołany właśnie dzięki Esterze. Ucieleśnieniem wrogości do narodu żydowskiego jest perski urzędnik Haman, który jednak ostatecznie przegrywa, co staje się okazją do radosnego święta Purim, czyli święta losów. Ta uroczystość w późniejszym judaizmie nabierze cech przypominających karnawał, ale z zachowaniem religijnego odcienia.
Autor niewątpliwie posiada duży talent literacki, rozwija swą opowieść w sposób przejrzysty. Dramaturgia narasta stopniowo, osiągając punkt kulminacyjny w scenie ujawnienia oszczercy, Hamana (Est 7,1-10). Charakterystyka poszczególnych postaci jest dość wyrazista, choć czasami zawiera elementy przejaskrawienia.
Księdze Estery przypisuje się wartość głównie ze względu na wyjaśnienie w niej genezy święta Purim, obecnie jednego z najważniejszych świąt żydowskich. Ocalenie Żydów przed zagładą widziane jest jako dzieło Bożej opatrzności (ale tylko w wersji greckiej, gdyż tekst hebrajski nie ma w ogóle odniesień religijnych). Bóg czuwa nad narodem wybranym i wkracza w jego dzieje (Est 1,11; 4,8.16nn; 5,1e; 6,1.13; 8,12t; 10,3a-i). Jest On Bogiem żyjącym (Est 6,13), który panuje nad wszystkimi władcami. Choć jest Bogiem Izraela, znają Go również poganie (Est 6,13; 8,12q). Księga Estery ukazuje również, że Bóg jest w stanie odwrócić ludzkie losy, wywyższając poniżonego i poniżając tego, który się wywyższa. Uczy także, że w sytuacji zagrożenia właściwą postawą jest post i modlitwa.