Spisek Hamana przeciwko Żydom

31Po tych wydarzeniach król Artakserkses wyróżnił szczególnie Hamana Pyszałka, syna Hammedaty, dając mu pierwsze miejsce w gronie swoich przyjaciół. 2Wszyscy pełniący służbę na dziedzińcu oddawali mu pokłon, bo król tak nakazał. Tylko Mardocheusz nie oddawał mu pokłonu. 3Dlatego obecni na dziedzińcu królewskim pytali go: „Mardocheuszu, dlaczego naruszasz nakaz króla?”. 4Rozmawiali z nim każdego dnia, ale ich nie słuchał. Wreszcie donieśli Hamanowi, że Mardocheusz nie zachowuje poleceń króla, a Mardocheusz przyznał się im, że jest Żydem z pochodzenia. 5Gdy Haman dowiedział się, że Mardocheusz nie oddaje mu pokłonu, uniósł się wielkim gniewem 6i postanowił wytracić wszystkich Żydów żyjących w królestwie Artakserksesa. 7W dwunastym roku panowania Artakserksesa powziął to postanowienie i rzucił losy, by wybrać dzień spośród wszystkich dni i miesiąc spośród miesięcy, kiedy to jednego dnia zostanie zgładzony naród Mardocheusza. A los wskazał na czternasty dzień miesiąca Adar.

8Wówczas Haman odbył rozmowę z królem Artakserksesem i tak powiedział: „Jest pewien naród, rozproszony wśród narodów całego twego królestwa. Jego prawa różnią się od praw pozostałych narodów i lekceważą oni prawa królewskie. Dlatego nie służy to królowi, że żyją oni w spokoju. 9Jeśli więc król uzna to za słuszne, niech zdecyduje o ich zagładzie, a ja przekażę dziesięć tysięcy talentów srebra do skarbca królewskiego”. 10Król zdjął pierścień i przekazał go Hamanowi, aby opieczętował nim dekret przeciwko Żydom. 11Potem rzekł do Hamana: „Pieniądze zatrzymaj, a z tym narodem postąpię zgodnie z twoją wolą”. 12W trzynastym dniu pierwszego miesiąca wezwano pisarzy królewskich, którzy w imieniu króla Artakserksesa napisali, co rozkazał Haman, do dowódców i do namiestników wszystkich okręgów od Indii aż do Etiopii, do stu dwudziestu siedmiu okręgów i do książąt poszczególnych narodów, do każdego w ich własnym języku. 13Następnie rozesłano kurierów po całym królestwie Artakserksesa, by w dwunastym miesiącu, a był to miesiąc Adar, jednego dnia zgładzić naród żydowski, a jego mienie zagrabić.

Dekret pierwszy: O zagładzie

13aOto odpis dekretu: „Tak pisze wielki król Artakserkses do namiestników w stu dwudziestu siedmiu okręgach, od Indii aż do Etiopii, i do podległych im książąt: 13bJako władca licznych narodów i jako pan całej ziemi, kierując się nie pychą z powodu własnej potęgi, ale łaskawością i dobrocią, postanowiłem na zawsze zapewnić poddanym spokojne życie, królestwu zapewnić bezpieczeństwo i pomyślność aż po najdalsze granice, a wszystkim ludziom przywrócić upragniony pokój. 13cZapytałem więc moich doradców, jak można osiągnąć ten cel, a wtedy Haman, wyróżniający się u nas roztropnością i stałością, a także wypróbowaną wiernością, zajmujący drugie miejsce w królestwie, 13duświadomił nam, że wśród wszystkich plemion na ziemi żyje pewien lud, zmieszany z innymi, który kierując się swoimi prawami, sprzeciwia się każdemu narodowi, a wydawane przez króla rozporządzenia stale lekceważy. Nie służy to rządom, które my sprawujemy w sposób nienaganny. 13ePrzekonaliśmy się, że naród ten jako jedyny odnosi się wrogo do każdego człowieka, izoluje się z racji swoich praw i nie włącza się w nasze sprawy. Nieprzychylnie do nich nastawiony dopuszcza się najokropniejszych rzeczy i dlatego w królestwie nie może zapanować spokój. 13fRozkazaliśmy więc, aby w czternastym dniu dwunastego miesiąca tego właśnie roku, to jest miesiąca Adar, bezlitośnie i nie kierując się żadnymi względami, doszczętnie wyniszczyć mieczem wszystkich wymienionych w dekrecie wielkorządcy Hamana, który jest naszym drugim ojcem. Zgładzić ich trzeba wraz z ich kobietami i dziećmi, 13gaby ci, którzy niegdyś byli i teraz są wrogo usposobieni, tego samego dnia przemocą zstąpili do krainy umarłych. Dzięki temu będziemy w przyszłości zarządzać naszymi sprawami bezpiecznie i w spokoju”.

14Odpisy dekretu zostały obwieszczone w każdym okręgu, a wszystkim narodom nakazano, aby się przygotowały na ten dzień. 15Ogłoszono to również w Suzie. Król i Haman pili bez umiaru, a miasto było niespokojne.


Artakserkses – zob. Est 1,1a+.


Haman Pyszałek – zob. Est 1,1r+.


oddawali mu pokłon – zwyczaj powszechny na całym starożytnym Wschodzie.


Mardocheusz – zob. Est 1,1a+.


rzucił losy – według asyryjsko-babilońskiego zwyczaju w ten sposób wskazywano pomyślne dni (Est 9,26+).


czternasty dzień miesiąca Adar – taką datę zagłady Żydów wskazuje tekst grecki. Według hebrajskiej wersji zagłada miała nastąpić w trzynastym dniu miesiąca Adar (luty-marzec; Est 3,12; 8,12; 9,1).


pierścień – dawał posiadaczowi pełnomocnictwo do działania w imieniu króla ze względu na osadzoną w nim pieczęć królewską (Est 8,2).


sto dwadzieścia siedem okręgów – zob. Est 1,1+.


Artakserkses – zob. Est 1,1a+.


Suza – zob. Est 1,1b+.


TALENT - jednostka wagi wynosząca około , odpowiednik 60 min oraz jednostka monetarna, równowartość 6000 drachm. Zob.

DENAR,

MINA.

KRAINA UMARŁYCH (hebr. Szeol; gr. Hades) - określenie odnoszące się do miejsca, w którym przebywają ludzie po śmierci. Istniało przekonanie, że znajduje się ono pod ziemią. Żydzi twierdzili, że przebywający tam zmarli są oddzieleni od Boga. ST nie zawiera jednoznacznych wyjaśnień na temat tego, co dzieje się z człowiekiem po jego śmierci (np. 2Mch 7,9.11.14.23.29.36; Hi 19,25-27). W kilku psalmach znajdujemy sugestię, że w miejscu przebywania zmarłych więź z Bogiem nie jest tak silna jak za życia. Umarli są tylko cieniami, odbiciami tych istot, którymi niegdyś byli (np. Koh 9,10), a egzystencję w krainie umarłych cechuje zapomnienie i bierność (np. Ps 88,12). Autor Ps 139,8 wyraża przekonanie, że Bóg jest obecny w tej krainie, jednak uważano, że człowiek nie ma tam odpowiedniej znajomości Boga, a tym samym nie może Mu oddawać czci. W Ps 49,16 zawarta jest sugestia, że Bóg może wybawić człowieka od konieczności wiecznego przebywania w krainie umarłych.


Spisek Hamana przeciwko Żydom
Coraz bardziej uwidacznia się cel Księgi Estery, którym jest przypomnienie prześladowań, jakich doświadczyli Żydzi żyjący poza Palestyną, czyli w diasporze. Pretekstem podjęcia wrogich działań przeciwko całej ludności żydowskiej imperium perskiego jest tutaj postawa Mardocheusza, który nie oddawał pokłonu wyniosłemu ministrowi króla, Hamanowi. Powód tej odmowy niekoniecznie musiał być religijny, gdyż Prawo nie zakazywało Żydom okazywania szacunku w ten sposób. Postawa Mardocheusza mogła więc wynikać z poczucia dumy narodowej i chęci przeciwstawienia się mentalności dworu perskiego. Jednak w swojej modlitwie Mardocheusz zdecydowanie broni religijnych motywów swojego postępowania (Est 4,17b‑h). Powołanie się w modlitwie na troskę o Bożą chwałę ma skłonić Boga do interwencji w obronie zagrożonego ludu. W w. 7 występuje po raz pierwszy kluczowe słowo pur, które oznacza ‘los’. Od niego pochodzi nazwa święta Purim (Est 9), które upamiętnia dzień ocalenia Żydów przed zagładą. Historia opisana w Księdze Estery podaje genezę tego święta, uzasadnienie jego uroczystych obchodów i powszechnego charakteru.


Dekret pierwszy: O zagładzie
Grecki autor umieszcza w tym miejscu dokument królewski, napisany w patetycznym i urzędowym stylu. Zostały w nim zebrane typowe zarzuty świata pogańskiego pod adresem Żydów. Są oni oskarżani przede wszystkim o niestosowanie się do królewskich rozporządzeń oraz o separatyzm religijny, wynikający z ich niezrozumiałych norm i obrzędów. W historii ludu żydowskiego zarzuty te jeszcze niejeden raz powrócą w dramatycznej formie. Systemy totalitarne najbardziej obawiają się bowiem tych grup etnicznych, które mają silne poczucie swojej odrębności religijnej. Ponieważ nie dają się kontrolować przez władzę centralną, uważane są za zagrożenie dla stabilności całego systemu.

Księga Estery
Wprowadzenie
Okoliczności powstania
Swój tytuł Księga Estery zawdzięcza bohaterce opowiadania, pięknej Żydówce Esterze, żyjącej na wygnaniu. Autor odwołuje się do nieznanego, historycznego wspomnienia o prześladowaniu lub pogromie Żydów w diasporze perskiej w V w. przed Chr. Opisane sytuacje odpowiadają realiom epoki imperium perskiego, w szczególności realiom życia na dworze królewskim. Jednak, wbrew podanym informacjom, ani Waszti (Est 1,9nn), ani Estera nie były królowymi perskimi i żonami Kserksesa I (485-465 przed Chr.), który w opowiadaniu nosi imię Artakserkses, a w wersji hebrajskiej Aswerus. Pojawiają się również wątki legendowe i nowelistyczne, jak wybór głównej bohaterki na królową czy niezwykła kariera Mardocheusza na dworze perskim. Księgę Estery należy zatem traktować jako pismo historyczno‑dydaktyczne, to znaczy wymyślone opowiadanie mające na celu nie tyle czysto historyczny przekaz, co religijno-moralne pouczenie czytelnika. Autor chciał ukazać wzorce prawego i roztropnego postępowania Żydów z diaspory wobec pogan i nieprzyjaciół ludu. Być może inspiracją dla niego była historia Józefa, najpierw poniżonego, a potem wywyższonego na dworze faraona (Rdz 39 – 41), bądź też dzieje Daniela (Dn 1,1 – 2,49; 6,1-29) albo Nehemiasza i Ezdrasza, którzy byli perskimi urzędnikami.
Zachowały się dwa zasadniczo różniące się od siebie hebrajskie teksty Księgi Estery. Krótsza wersja powstała mniej więcej w połowie II wieku przed Chr., natomiast tekst znacznie dłuższy napisano nieco później w Palestynie lub Egipcie, około 114 r. lub 78/77 r. przed Chr. (Est 10,31+). Grecki przekład wprowadził nie tylko liczne zmiany, ale przede wszystkim aż sześć dość obszernych dodatków, zaznaczonych w naszym tłumaczeniu odrębną numeracją literową (Est 1,1a-r; 3,13a-g; 4,17a-y; 5,1a-2b; 8,12a-x; 10,3a-l). Ponadto sam tekst grecki przetrwał w dwóch różnych wariantach.
Opinie chrześcijan na temat kanoniczności księgi były podzielone, a spór dotyczył przede wszystkim wspomnianych sześciu dodatków, które ostatecznie zostały uznane przez Sobór Trydencki (1545-1563) za kanoniczne.
Obecne tłumaczenie opiera się na greckiej wersji, która jest nie tyle zwykłym przekładem tekstu hebrajskiego, co raczej nową wersją dzieła. Wydaje się, że ta właśnie wersja, używana zresztą przez chrześcijan pierwszych wieków, przyniesie większą korzyść polskiemu czytelnikowi niż przekład z języka hebrajskiego z dołączeniem deuterokanonicznych dodatków greckich.
Treść i teologia
Księga Estery opowiada o królewskim nakazie zagłady Żydów, który miał być wykonany w dniu wyznaczonym losami, ale który zostaje odwołany właśnie dzięki Esterze. Ucieleśnieniem wrogości do narodu żydowskiego jest perski urzędnik Haman, który jednak ostatecznie przegrywa, co staje się okazją do radosnego święta Purim, czyli święta losów. Ta uroczystość w późniejszym judaizmie nabierze cech przypominających karnawał, ale z zachowaniem religijnego odcienia.
Autor niewątpliwie posiada duży talent literacki, rozwija swą opowieść w sposób przejrzysty. Dramaturgia narasta stopniowo, osiągając punkt kulminacyjny w scenie ujawnienia oszczercy, Hamana (Est 7,1-10). Charakterystyka poszczególnych postaci jest dość wyrazista, choć czasami zawiera elementy przejaskrawienia.
Księdze Estery przypisuje się wartość głównie ze względu na wyjaśnienie w niej genezy święta Purim, obecnie jednego z najważniejszych świąt żydowskich. Ocalenie Żydów przed zagładą widziane jest jako dzieło Bożej opatrzności (ale tylko w wersji greckiej, gdyż tekst hebrajski nie ma w ogóle odniesień religijnych). Bóg czuwa nad narodem wybranym i wkracza w jego dzieje (Est 1,11; 4,8.16nn; 5,1e; 6,1.13; 8,12t; 10,3a-i). Jest On Bogiem żyjącym (Est 6,13), który panuje nad wszystkimi władcami. Choć jest Bogiem Izraela, znają Go również poganie (Est 6,13; 8,12q). Księga Estery ukazuje również, że Bóg jest w stanie odwrócić ludzkie losy, wywyższając poniżonego i poniżając tego, który się wywyższa. Uczy także, że w sytuacji zagrożenia właściwą postawą jest post i modlitwa.